Święte Świętych
Święte Świętych lub Miejsce Najświętsze (hebr. קֹדֶשׁ הַקֳּדָשִׁים, Qṓḏeš HaqQŏḏāšîm; Kodesz ha-Kodaszim; jid. Kodsze-Kodoszim; gr. άγια των αγίων hagia ton hagion; łac. Sancta sanctorum), a także debir[1] (hebr. הַדְּבִיר, ha-dewir = „część ukryta”, „część niedostępna”[2], „wyrocznia” „miejsce najświętsze”[3]) – w judaizmie najświętsze miejsce w biblijnym Namiocie Spotkania, w którym znajdowała się Arka Przymierza[4] (ze świadectwem przymierza – tablicami z Dekalogiem[5]), a po przybyciu Izraelitów do Jerozolimy także najświętsze miejsce w Świątyni Salomona[2]. Święte Świętych istniało także w Drugiej Świątyni, ale teksty biblijne nie wspominają już o istnieniu w nim Arki Przymierza[2]. Owo Miejsce Najświętsze miało być uświęcone obecnością Boga Jahwe (Szechina)[6]. Do tego miejsca nie wolno było nikomu wchodzić, z wyjątkiem arcykapłana, który raz w roku – w dniu Jom Kipur – mógł tam wejść, złożyć w ofierze kadzidło[6][3] i wygłosić błogosławieństwo kapłańskie, podczas którego – także jedyny raz w roku – wypowiedzieć imię Boga[7].
Święte Świętych w Namiocie Spotkania i w Świątyni Jerozolimskiej
[edytuj | edytuj kod]Święte Świętych było jednym z dwóch pomieszczeń w Namiocie Spotkania oddzielone od miejsca określanego jako Święte (qōdeš, kodesz) haftowaną zasłoną (hebr. pārōket, parochet, gr. καταπέτασμα; pārōket hā‘ēdût[8])[b], a w opisywanej w 1 Księdze Królewskiej (1 Krl 6,16.31) Świątyni Salomona te dwa pomieszczenia oddzielone były od siebie ścianą z desek drewnianych, z drzwiami z drzewa oliwkowego[12].
Święte Świętych Namiotu Spotkania zajmowało powierzchnię na planie kwadratu[1] o boku równym 10 łokciom i wysokości na 10 łokci[3][2], a drugie pomieszczenie (Miejsce Święte) było od niego dwa razy dłuższe, a tym samym miało dwa razy większą powierzchnię[2]. Według The Jewish Encyclopedia (1906) Święte Świętych w Świątyni Jerozolimskiej było także zbudowane na planie kwadratu o boku równym 20 łokciom i wysokości na 20 łokci[3]. Prawdopodobnie zarówno pomieszczenia w Namiocie Spotkania, jak i przestrzenie w Świątyni Jerozolimskiej miały takie same proporcje – pomieszczenie hekal (hebr. הֵיכָל, hejchal) było dwa razy dłuższe od pomieszczenie debir[2].
Arka świadectwa (przymierza)
[edytuj | edytuj kod]W Świętym Świętych znajdował się złoty ołtarz kadzenia i Arka świadectwa (’ărôn ‘ēdût)[c], zwana także Arką przymierza[16], pokrytą z każdej strony złotem[17]. Arka była manifestacją i miejscem obecności Boga Jahwe[18]. W jej wnętrzu złożone było świadectwo przymierza (tablice z Dekalogiem)[5][6]. Po wybudowaniu Świątyni Salomona sprzęty z Miejsca Najświętszego Namiotu Spotkania zostały przeniesione do nowego miejsca Świętego Świętych w świątyni[2]. Według opisu Jana Damasceńskiego powołującego się na List do Hebrajczyków (Hbr 8, 13; 9, 2-5) „znajdowało się w niej naczynie złote z manną, laska Aarona, która zakwitła i tablice Przymierza[17]. Według Majmonidesa („Jad”, Bet ha-Beḥirah, IV. 1; Joma 23a) w Pierwszej Świątyni Arka została umieszczona na kamieniu, w którym z polecenia Salomona zostało wykonane zagłębienie, w którym Jozjasz złożył naczynie z manną i laskę (Hor. 12a; Ker. 5b; Joma 21a, 52a)[3].
Także autor Listu do Hebrajczyków wspomina, że oprócz Tablic z Dekalogiem w Arce złożone było także złote naczynie z manną oraz laska Aarona, która zakwitła (Hbr 9,4), ale w Księdze Liczb na oznaczenie ulokowania tych przedmiotów używany jest przyimek z zaimkiem względnym en he, który nie oznacza „w której”, ale „przy której”, a więc werset Lb 17,25 mówi: „Połóż laskę Aarona przed [Arką] świadectwa, by się przechowała jako znak przeciw zbuntowanym”[5][a].
Sama Arka była skrzynią wykonaną z drewna akacjowego[19]. Miała wymiary 2,5 łokcia x 1,5 łokcia x 1,5 łokcia i była obustronnie (z zewnątrz i od wewnątrz) obita złotymi płytami, a od góry otwarta[20]. W górnej części Arki wykonano złote wieńce w kształcie figur geometrycznych lub girlandy. Według komentarzy żydowskich ornament ten miał formę korony zwieńczającej Arkę, lekko ponad nią wystającą[21]. Do czterech krawędzi w dole Arki przymocowane były cztery pierścienie, które służyły do umieszczania w nich akacjowych, pokrytych złotem drążków umożliwiających transport (Wj 25,15)[20].
Święte Świętych istniało także w Drugiej Świątyni, ale teksty biblijne zasadniczo nie wspominają już o istnieniu w nim Arki Przymierza. Jedynie zawarta w Księdze Jeremiasza (Jr 3,16) zapowiedź zniknięcia Arki przymierza przewidywała zburzenie Jerozolimy i zniknięcie Arki[2]. Tradycja żydowska oraz biblijna połączyła z osobą Jeremiasza kres znaczenia Arki przymierza w życiu religijnym Izraela (2 Mch 2,4-6)[22]. W Świątyni odnowionej za czasów Jozjasza Arka świadectwa miała wskazywać na ciągłość objawienia Boga Jahwe od czasów Mojżesza[23].
Przebłagalnia
[edytuj | edytuj kod]Niezwykle ważnym elementem Arki była Przebłagalnia, zwana także z hebrajskiego kaporet[24][25]. Była to szczerozłota płyta, która przykrywała Arkę (Wj 25,21). Miała wymiary 2,5 łokcia × 1,5 łokcia, czyli wymiary odpowiadające długości i szerokości samej Arki[24].
Biblijny termin kappōret (w Septuagincie oddawany jako hilasterion, lub rzadziej epídema – „pokrywa”) pochodzi od rdzenia kpr (hebr. כּ-פּ-ר, kaf; pe; resz). W związku z tym, że to wspólny rdzeń z hebrajskim terminem kipur (hebr. כִּפּוּר), kapara (hebr. כַּפָּרָה), oznaczającym „przebaczenie za grzechy”, „odpokutowanie”, „pojednanie”, „okup”, to bywa tłumaczony jako „Przebłagalnia”[26][25]. Zasadniczo jest terminem teologicznym[27], a w ujęciu technicznym kappōret jest rozumiane jako „pokrywa”[26].
Zróżnicowane tłumaczenia wynikają z różnych funkcji i odniesień tego słowa w Starym Testamencie. W Pięcioksięgu termin kipper związany jest z rytuałem kapłańskim i oznacza „dokonać obrzędu oczyszczenia”, „przebłagać Boga”[26]. W Izraelu, w czasach biblijnych, w czasie obchodu święta Jom Kipur arcykapłan stawał przed Arką (a tym samym i przez Przebłagalną) i dokonywał obrzęd przebłagania za grzechy (Kpł 16,1-34; 23,26-32; Hbr 9,7)[25]. Wtedy także wygłaszał błogosławieństwo kapłańskie, podczas którego – jedyny raz w roku – wypowiadał imię Boga[7]. Po wyjściu ze Świętego Świętych w dniu Jom Kipur arcykapłan musiał zmienić szaty i dokonać rytualnego obmycia całego ciała (Kpł 16,23n)[28].
Cheruby
[edytuj | edytuj kod]Elementem przebłagalni były dwa cheruby, umieszczone przy obu krótszych krawędziach przebłagalni. Były zwrócone twarzami ku sobie oraz ku przebłagalni, czyli miały spuszczony wzrok pod kątem ok. 45° w stosunku do poziomej powierzchni płyty, a ich skrzydła były rozpostarte ku górze[24], sięgały ścian i łączyły się ze sobą[6], a równocześnie osłaniały przebłagalnię[24].
Cheruby z Namiotu Spotkania były w Biblii opisywane jako wykute ze szczerego złota[d], a cheruby w Świątyni Salomona jako wykonane z drewna oliwkowego pokrytego złotem[29][e]. Cheruby umieszczone w świątyni były dużo większe niż te z Namiotu Spotkania i miały wysokość 10 łokci[2].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Cytaty biblijne za Biblią Tysiąclecia, wyd. V., Poznań 2002[9][10].
- ↑ „Zrobisz też zasłonę (pārōket) z fioletowej i czerwonej purpury, z karmazynu i z kręconego bisioru, z cherubami wyhaftowanymi przez biegłego tkacza. I zawiesisz ją na czterech słupach z drzewa akacjowego, pokrytych złotem. Haczyki do zasłony będą ze złota, a cztery podstawy ze srebra. Powiesisz zaś zasłonę na kółkach i umieścisz wewnątrz poza zasłoną Arkę świadectwa, i będzie oddzielała zasłona Miejsce święte od Najświętszego” (Wj 26,31-33)[a][11].
- ↑ Określenie Arka świadectwa, jest typowe właśnie dla szkoły kapłańskiej, która mówi właśnie o „świadectwie” (‘ēdût). Inne tradycje mówią o „przymierzu” (berît)[13]. Słowo ‘ēdût pochodzi od rdzenia, który w formie czasownika oznacza „nakazać, zakazać, napomnieć, przyrzec, ostrzec, zaświadczyć, powołać na świadka”. W księgach Starego Testamentu było używane na określenie zgromadzenia, społeczności, zwołania, mnogości, ale także świadka, świadectwa, przykazania, prawa[14]. W tłumaczeniach stosowany jest termin „świadectwo”, bowiem ‘ēdût odnosi się do Tablic przykazań, jako świadectwa świętej woli Boga i przymierza pomiędzy Bogiem i ludem[15].
- ↑ „I uczynisz przebłagalnię ze szczerego złota. Długość jej wynosić będzie dwa i pół łokcia, szerokość zaś półtora łokcia; dwa też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz zaś je na obu krańcach przebłagalni”. (Wj 25,17)[24][a].
- ↑ „W sanktuarium sporządził dwa cheruby dziesięciołokciowej wysokości z drzewa oliwkowego. Jedno skrzydło cheruba miało pięć łokci i drugie skrzydło cheruba miało też pięć łokci. Więc od końca do końca jego skrzydeł było dziesięć łokci. Drugi cherub miał ten sam rozmiar dziesięciu łokci, i obydwa cheruby miały takie same kształty. Wysokość jednego i drugiego cheruba wynosiła dziesięć łokci. Gdy umieścił te cheruby w głębi wnętrza świątyni, to rozpościerały swe skrzydła tak, że skrzydło jednego dotykało jednej ściany, a skrzydło drugiego cheruba dotykało drugiej ściany. Skrzydła zaś ich skierowane do środka świątyni dotykały się wzajemnie. Cheruby te pokrył złotem”. (1 Krl 6,23-28)[29][a].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Majewski 2008 ↓, s. 212.
- ↑ a b c d e f g h i Majewski 2008 ↓, s. 214.
- ↑ a b c d e Holy of Holies. W: Emil G. Hirsch: The Jewish Encyclopedia. The Kopelman Foundation, 1906, s. 446-447.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 138.
- ↑ a b c Majewski 2008 ↓, s. 146-147.
- ↑ a b c d Eleonora Bergman, Zofia Borzymińska: Święte Świętych. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny Delet. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
- ↑ a b Rafał Żebrowski: Tetragram. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny Delet. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
- ↑ Janusz Lemański. „Świadectwo” (‘ēdût) w kapłańskiej koncepcji sanktuarium i przymierza. „Verbum Vitae”. 27, s. 47-76, 2015. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. ISSN 1644-8561. (pol.).
- ↑ Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. Wyd. V. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 1470. ISBN 978-83-7014-712-9.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 48.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 153-154.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 202.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 139.
- ↑ Piotr Briks: Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. Warszawa: Vocatio, 1999, s. 253. ISBN 83-7146-140-2.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 146.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 139-140.
- ↑ a b Jan Damasceński (tłum.) Maria Magdalena Dyłewska. II mowa obronna przeciw tym, którzy odrzucają święte obrazy (Contra imaginum calumniatores). „VOX PATRUM”. 48, s. 391, 2005. Sekcja Historii Kościoła i Patrologii KUL. DOI: 10.31743/vp.8735. ISSN 0860-9411. (pol.).
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 141.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 142.
- ↑ a b Majewski 2008 ↓, s. 143.
- ↑ Chamisza Chumsze Tora - Chumasz Pardes Lauder : przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony wyborem komentarzy Rabinów oraz hebrajski tekst komentarza Rasziego z punktacją samogłoskową i Haftary z błogosławieństwami. Ks. 2. Szemot. (oprac.) Sacha Pecaric, (tłum.) Ewa Gordon. Kraków: Stowarzyszenie Pardes, 2003, s. 286. ISBN 83-916966-4-2.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 215.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 214-215.
- ↑ a b c d e Majewski 2008 ↓, s. 149.
- ↑ a b c Magdalena Sieramska: Kaporet. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny Delet. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
- ↑ a b c Majewski 2008 ↓, s. 148-149.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 148.
- ↑ Majewski 2008 ↓, s. 154.
- ↑ a b Majewski 2008 ↓, s. 151.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marcin Majewski: Mieszkanie Chwały: teologia sanktuarium Izraela na pustyni (Wj 25-31 ; 35-40). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, 2008, s. 350. ISBN 978-83-7438-187-1.