Autonomia galicyjska

Gmach Sejmu Krajowego Galicji we Lwowie

Gmach Namiestnictwa we Lwowie

Autonomia Galicji – nazwa całości praw społeczno-politycznych, które Galicja uzyskała w latach 1869–1873, wskutek ugody austriacko-polskiej. Wspomniane prawa to m.in. wprowadzenie języka polskiego w 1869 roku jako urzędowego do administracji i sądownictwa Galicji oraz powołanie urzędu ministra ds. Galicji w 1871 roku.

Do lat 60. XIX wieku była to zwykła prowincja Cesarstwa Austrii, dopiero po 1860 podjęto starania o nadanie autonomii Galicji, nie tylko politycznej, ale i kulturalnej. Tę ostatnią uzyskano ostatecznie po roku 1867.

Struktura władzy

Część urzędników była mianowana przez rząd austriacki (Przedlitawii), najważniejszymi z nich byli namiestnicy. W Galicji powstały liczne instytucje objęte autonomią, należały do nich Sejm Krajowy, Wydział Krajowy i Rada Szkolna Krajowa. Ważnym osiągnięciem było wprowadzenie do szkół, również wyższych i urzędów, języka polskiego, a do sądownictwa również ukraińskiego. We wschodniej części Galicji powstały szkoły ludowe i średnie zarówno z językiem ukraińskim, jak i językiem polskim, na Uniwersytecie we Lwowie tworzono katedry ukraińskie. Po uzyskaniu autonomii decydującą rolę polityczną w autonomicznych instytucjach odgrywało polskie ziemiaństwo.

Organami samorządu w terenie były obieralne rady powiatowe i gminne, organami wykonawczymi Wydział Krajowy, wójtowie i naczelnicy miast. Na czele miast Lwowa i Krakowa stali ich prezydenci.

Ruchy robotnicze i chłopskie

W Galicji, najwcześniej na ziemiach polskich, rozwinął się zorganizowany ruch ludowo-rolniczy, a w 1895 roku powstało Polskie Stronnictwo Ludowe. Na początku lat 80. XIX wieku pojawiły się organizacje robotnicze (również ukraińskie). W Galicji Wschodniej rozwinął się ukraiński ruch domagający się pełnego równouprawnienia, a nawet wyodrębnienia Galicji Wschodniej jako autonomii dla Ukraińców, co powodowało ostry konflikt między narodowościami. Galicja jako jedyny wówczas obszar, na którym w sposób niemal nieskrępowany przez zaborcę rozwijało się życie narodowe Polaków i Ukraińców, stała się głównym ośrodkiem zarówno polskiego, jak i ukraińskiego ruchu niepodległościowego.

Bibliografia, literatura

• Henryk Wereszycki, Historia polityczna Polski 1864-1918, Wydanie drugie poprawione i rozszerzone, Paryż 1979 Wydawnictwo Libella.
• Czesław Partacz, Od Badeniego do Potockiego. Stosunki polsko-ukraińskie w Galicji w latach 1888–1908, Toruń 1997, ISBN 83-7174-090-5, Wyd. Adam Marszałek