Bandura
Bandura (prawdopodobnie z gr. pandóra – wszystko dająca[1]) – ukraiński ludowy instrument muzyczny należący do chordofonów, w którym struny szarpie się palcami lub plektronem[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki pochodzą z VI wieku naszej ery z Grecji. Pierwowzorem bandury była najprawdopodobniej kobza lub lutnia. Inne źródła podają instrument strunowy zwany syrena syrenarum, łączący cechy lutni i psalterium, którego wynalazcą był Francesco Landino[3].
Pierwsza wzmianka o ukraińskich bandurzystach pochodzi ze źródeł polskich z 1441 roku. Kojarzony był z Kozakami[4]. Na początku XX wieku instrument przeżył odrodzenie jako symbol Ukrainy[5] – atrybut pieśniarzy wykonujących dumki. W latach stalinowskich zakazano gry na bandurze, kojarzonej z ukraińskim „nacjonalizmem”[6], bandurzyści byli prześladowani[7]. Po odzyskaniu przez kraj niepodległości, popularność instrumentu została przywrócona[8].
W polskich dawnych kolędach i pastorałkach, bandura towarzyszyła np. lirze korbowej[9]. Aleksander Obodziński, XVII-wieczny poeta, w swoim utworze opublikowanym w 1640 r. w Krakowie pt. Pandora monarchów polskich, wymienia wśród innych instrumentów także „skoczne bandury”[10]. Na dworze króla Jana III Sobieskiego, na bandurze grał ukraiński muzyk Wesołowski, śpiewając przy tym polskiemu władcy dumki[11].
23 lipca 1997 roku Narodowy Bank Ukrainy wprowadził do obiegu srebrną pamiątkową monetę z wizerunkiem Kozaka, grającego na bandurze[12].
Rodzaje bandur
[edytuj | edytuj kod]Obecnie wyróżnia się trzy główne typy bandur[13]:
- bandura klasyczna – ma 20–24 struny strojone diatonicznie. Jej spód to monolitowy kawałek drewna; płyta wierzchnia wykonywana jest ze świerczyny lub sośniny. Mechanizm strojenia w całości jest wykonany z drewna.
Ukraiński muzyk grający na czernichiwce - bandura charkowska nazywana też połtawką – w 1909 Hnat Chotkiewycz wydał we Lwowie książkę do gry na dwudziestostrunowej bandurze klasycznej[14]. Książka wywołała duże zainteresowanie tym instrumentem i w 1920 Charkowskie Konserwatorium wprowadziło naukę gry na bandurze. Właśnie tam wyewoluował nowy typ o 30–31 strunach, które stroi się diatonicznie w czterech oktawach. Od bandury klasycznej różni się również sposobem trzymania, w którym muzyk może używać obu rąk na wszystkich strunach podobnie jak w grze na harfie. Z czasem powstały trzy orkiestrowe wielkości bandury charkowskiej: piccolo, prima i bass. W późniejszym okresie, za sprawą braci Honczarenko bandura charkowska przekształciła się w instrument liczący do 65 strun, strojonych chromatycznie. Obecnie jest niemal nieużywana na Ukrainie, lecz cieszy się popularnością wśród ukraińskich imigrantów, zwłaszcza w Ameryce Północnej.
- bandura kijowska powstała w 1918, gdy Kijowski Chór Bandurzystów dodał do bandury klasycznej więcej strun, w tym część strojonych chromatycznie. Współcześnie istnieje kilka typów i rozmiarów bandury kijowskiej. Prima lub czernihiwka (od nazwy fabryki), posiada 12 strun basowych i 43 sopranowe, strojone chromatycznie w pięciu oktawach. Jej wersja koncertowa ma 62-65 strun i mechanizm zmiany stroju zapożyczony z harfy. Wersja dla dzieci ma 42 struny. W orkiestrach używa się także wersji altowej, basowej i kontrabasowej. Bandura kijowska stanowi obecnie najpopularniejszą wersję tego instrumentu.
Istnieje też bandura typu lwowskiego, tzw. lwiwianka[6][15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Instrumenty strunowe (w oryg.: strónowe), [w:] Wojciech Albert Sowiński, Słownik muzyków polskich, dawnych i nowoczesnych...., Paryż 1874.
- ↑ Liliana Zganiacz-Mazur, Słowniczek muzyczny, Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Contra, 2004, ISBN 83-7215-333-7, OCLC 69293488 [dostęp 2020-02-27].
- ↑ The southern route to the Renaissance, [w:] Johnjoe McFadden, Life is simple : how Occam's razor set science free and unlocked the universe, London 2021, ISBN 978-1-5416-2043-8, OCLC 1269508349 [dostęp 2022-03-19].
- ↑ Zygmunt Gloger, Słownik rzeczy starożytnych, Gebethner, 1896, s. 252.
- ↑ Investigation of the Ukrainian Famine, 1932-1933: Report to Congress, U.S. Government Printing Office, 1998, s. 337.
- ↑ a b Iryna Ya. Zinkiv, Academization of the Ukrainian Bandura by the Proficient Bandura-Craftsmens of the XX – Early XXI Centuries, „Revista Gestão Inovação e Tecnologias”, 11 (4), 2021, s. 2459–2480, DOI: 10.47059/revistageintec.v11i4.2295, ISSN 2237-0722 [dostęp 2022-03-18].
- ↑ Hiroaki Kuromiya, Głosy straconych, Warszawa: Wydawnictwo Amber, 2008, ISBN 978-83-241-3034-4, OCLC 749664779 [dostęp 2022-03-18].
- ↑ Katarina Tkaczuk grała na bandurze dla żołnierzy w Donbasie [online], plus.gazetalubuska.pl, 2 marca 2017 [dostęp 2022-03-18] (pol.).
- ↑ Adolf Dygacz, Alojzy Kopoczek, Polskie instrumenty ludowe: studia folklorystyczne, „Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego”, Uniwersytet Śląski, 1981, s. 39.
- ↑ Obodziński (Aleksander), [w:] Wojciech Albert Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych..., 1874.
- ↑ Bandurzysta króla jegomości. Rzecz o Wesołowskim [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2022-03-18].
- ↑ Н.О. Кліменко (red.), Українське-кобзарство, Kijów 2019, s. 19.
- ↑ L.Z. Mazepa i inni, Musica Galiciana : kultura myzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945), wyd. 1, Rzeszów: Wydawn. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1999, ISBN 83-87288-73-X, OCLC 45122635 [dostęp 2022-03-18].
- ↑ Н.О. Кліменко (red.), Українське-кобзарство, Kijów 2019, s. 5.
- ↑ a, Zagra i zaśpiewa, by uczcić ofiary Wielkiego Głodu na Ukrainie [online], Stargardzka.pl, 24 października 2019 [dostęp 2022-03-18] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Oriana - ukraiński tercet bandurystek
- Instrument ślepców. Julian Kytasty o ukraińskiej bandurze [online], Dwójka - Program 2 Polskiego Radia, 10 czerwca 2014 [dostęp 2014-06-10].
