Bank Polski Spółka Akcyjna
 Budynek Banku Państwa, późniejsza siedziba Banku Polskiego, ok. 1914 | |
| Forma prawna | |
|---|---|
| Data założenia |
15 kwietnia 1924 |
| Państwo | |
| Siedziba | |
| Prezes | |
| Rodzaj banku | |
| Kapitał własny |
100 mln zł (w chwili założenia) |
Bank Polski Spółka Akcyjna – bank prywatny z prawem emisji z siedzibą w Warszawie, założony 15 kwietnia 1924[1] (a faktycznie działający od 28 kwietnia 1924[2]), na mocy ustawy o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej[3], w formie spółki akcyjnej z kapitałem 100 mln zł. Później kapitał podniesiono do 150 mln[4], podzielonych na 1,5 mln akcji po 100 zł każda.
Siedziba banku mieściła się w budynku dawnego rosyjskiego Banku Państwa przy ul. Bielańskiej 10.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Głównymi zadaniami Banku Polskiego S.A. były: emisja pieniądza, regulowanie obiegu pieniężnego i ułatwianie kredytu. Powołanie Banku było jednym z etapów reformy pieniądza Władysława Grabskiego. Ponieważ Bank był spółką akcyjną prawa handlowego, której akcje nabyli w drodze emisji publicznej zwykli obywatele, był w dużej mierze niezależny od rządu, ale realizował jego politykę pieniężną.
Władzami banku byli[5]:
- Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy
- Rada Banku (prezes, wiceprezes i 12 członków wybranych przez Zgromadzenia na 3 lata); wśród członków Rady znaleźli się między innymi: Stefan Przanowski, Alfred Falter, Zygmunt Karpiński.
- Prezes i wiceprezes Banku mianowani przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów na okres 5 lat z możliwością przedłużenia nominacji
- Dyrekcja
- Komisja Rewizyjna.
Prezesi Banku Polskiego[1]:
- Stanisław Karpiński (1924–1929)
- Władysław Wróblewski (1929–1936)
- Adam Koc (1936)
- Władysław Byrka (1936–1941)
- Bohdan Winiarski (1941–1946)
- Edward Drożniak (1946–)
W latach 1926 i 1927 rząd zrzekł się ostatecznie prawa do emisji waluty polskiej na rzecz Banku Polskiego S.A., potwierdził jego niezależność od rządu i powołał stanowisko zagranicznego doradcy członka Rady Banku[6]. Stanowisko to objął Charles Dewey, były zastępca sekretarza skarbu Stanów Zjednoczonych.
Bank miał monopol państwowy na emisję banknotów do 31 grudnia 1944 (przedłużony w 1939 r. do 31 grudnia 1954[7]). Co najmniej 30% pieniądza miało mieć pokrycie w złocie (w mniejszej ilości w srebrze) i dewizach[1], po reformie z 1927 roku zwiększono ten próg do 40%[8]. Dywidenda wypłacana akcjonariuszom nie mogła przekraczać 8%. Gdy zysk wynosił od 8 do 12%, to połowa przypadała Skarbowi Państwa, a druga połowa akcjonariuszom jako superdywidenda. Powyżej 12% państwo pobierało 2/3.
Likwidacja banku, wygaśnięcie przywileju lub dalsze prowadzenie banku jako zwykłego banku wymagały 2/3 głosów Walnego Zgromadzenia.
We wrześniu 1939 roku Ignacy Matuszewski i Henryk Floyar-Rajchman w dramatycznych okolicznościach[9] ewakuowali poprzez Rumunię, Turcję i Syrię cały zapas złota i dewiz Banku Polskiego na terytorium Francji[10].
Siedzibą Banku Polskiego od 19 września 1939 roku był Paryż, a od 1 lipca 1940 r. – Londyn[1], skąd w roku 1946, decyzją zarządu pod przewodnictwem Bohdana Winiarskiego, Bank Polski przeniósł siedzibę władz do Warszawy. Do kraju przeniesiono także zapas złota z depozytów Banku w bankach brytyjskich, francuskich i amerykańskich, jak również wydrukowane w Wielkiej Brytanii banknoty, przeznaczone do obiegu w Polsce. Nie zostały jednak one dopuszczone do obiegu, ponieważ Rząd Tymczasowy (sukcesor PKWN) powołał 2 lutego 1945 roku Narodowy Bank Polski, odbierając BP prawo emisji[11]. Z tego powodu BP wszedł 1951 r. w okres likwidacji zakończony w 1952 roku[1].
Zapas złota – majątek – będący pokryciem banknotów Banku Polskiego został rozdysponowany przez władze komunistyczne na wydatki budżetowe w latach 1946–1958, w tym częściowo został przeznaczony na odszkodowania dla wywłaszczonych w wyniku ustawy o nacjonalizacji przemysłu obywateli państw obcych (poprzez przekazanie stosownych kaucji rządom USA, Wielkiej Brytanii i Francji w konsekwencji stosownych umów kompensacyjnych (clearingowych), gdzie rządy tych krajów przejęły zobowiązania wobec swych obywateli z tytułu majątku pozostawionego (i wywłaszczonego) na terenie Polski)[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- banknoty Banku Polskiego (1919–1936)
- Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa
- Bank Emisyjny w Polsce
- marka polska
- złoty polski
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Cecylia Leszczyńska: Zarys historii polskiej bankowości centralnej. Warszawa: NBP Departament Edukacji i Wydawnictw, 2010, s. 18–37. ISBN 978-83-901094-5-9. [dostęp 2013-09-29].
- ↑ Obwieszczenie Ministra Skarbu z dnia 15 kwietnia 1924 r. w przedmiocie rozpoczęcia czynności przez Bank Polski (Dz.U. z 1924 r. nr 34, poz. 360).
- ↑ Ustawa z dnia 11 stycznia 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej (Dz.U. z 1924 r. nr 4, poz. 28).
- ↑ Obwieszczenie Ministra Skarbu z dnia 28 listopada 1927 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu statutu Banku Polskiego (Dz.U. z 1927 r. nr 113, poz. 966).
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 stycznia 1924 r. w przedmiocie ustanowienia statutu dla banku emisyjnego (Dz.U. z 1924 r. nr 8, poz. 75).
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 października 1927 r. o planie stabilizacyjnym i zaciągnięciu pożyczki zagranicznej (Dz.U. z 1927 r. nr 88, poz. 789).
- ↑ Ustawa z dnia 24 marca 1939 r. o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego (Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 142).
- ↑ Plan stabilizacyjny rządu Rzeczypospolitej Polskiej, załącznik do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 października 1927 r. o planie stabilizacyjnym i zaciągnięciu pożyczki zagranicznej (Dz.U. z 1927 r. nr 88, poz. 789).
- ↑ Michał Sokolnicki „Dziennik ankarski” Londyn 1965.
- ↑ W. Bartold, Historia polskiego złota, wyborcza.biz, 19.08.2011. wiadomosci.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-26)]..
- ↑ Dekret z dnia 15 stycznia 1945 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 1945 r. nr 4, poz. 14).
- ↑ A. Dryszel: Polska już zapłaciła. Przegląd. [dostęp 2014-08-04].