Biczyk czułka
Biczyk czułka, wić czułka[1] (łac. flagellum, clavola) – część czułków sześcionogów położona odsiebnie od nóżki (drugiego członu).
U skrytoszczękich z gromad widłogonków i skoczogonków występuje wić segmentowana. Charakteryzuje się ona obecnością umięśnienia w każdym członie, a w trakcie rozwoju pozazarodkowego kolejne jej człony przyrastają na końcu czułka[1].
Owady
[edytuj | edytuj kod]U owadów biczyk określa się jako wić członowaną[1]. Odpowiada ona jednemu segmentowi pierwotnemu, który jest wtórnie podzielony na człony (pierścienie, subsegmenty)[2], zwane flagellomerami lub distaliami[3]. Ich numerację prowadzi się od części dosiebnej ku wierzchołkowi[4]. W trakcie rozwoju pozazarodkowego owadów o przeobrażeniu niezupełnym następuje przyrost liczby członów biczyka, jednak w sposób inny niż u skrytoszczękich. Nowe człony pojawiają się między meristonem, czyli członem najbardziej dosiebnym (pierwszym członem biczyka), a członem następnym[1].
Biczyk owadów może być zróżnicowany na mniejsze odcinki ze względu na budowę flagellomerów[5]. W czułkach buławkowatych (łac. antenna clavata) jeden lub więcej członów w wierzchołkowej części czułka ma większe rozmiary i tworzy buławkę (łac. clava)[3][6]. Człony te określane bywają w literaturze anglojęzycznej jako clavomeres[7]. W przypadku wyróżnienia buławki część biczyka położona bardziej dosiebnie (nasadowo) od niej nosi nazwę funiculusa[3][8]. Niekiedy obok funiculusa wyróżnia się jeszcze bardziej dosiebną (proksymalną) część biczyka, złożoną z jednego lub więcej członów zwanych anellusami. Człony te charakteryzują się pierścieniowatym kształtem i brakiem podłużnych narządów zmysłowych (sensillów)[9]. Pierwszy człon biczyka może mieć węższą od części odsiebnej (dystalnej) i czasem oddzieloną kompletną lub niekompletną bruzdą część dosiebną (proksymalną), zwaną annellusem[10].
Biczyk może ulegać również innym modyfikacjom w innych typach czułków. W czułkach kolankowatych (łac. antenna geniculata) wyrasta on pod kątem względem nóżki. W czułkach ząbkowanych (łac. antenna dentata) i piłkowanych (łac. antenna serrata) flagellomery mają po jednym, a w dwupiłkowanych (łac. antenna biserrata) po dwa ząbki po stronach zewnętrznych i są gładkie po stronach wewnętrznych. W czułkach grzebykowatych (łac. antenna pectinata) flagellomery mają krawędzie wierzchołkowe wyraźnie wydłużone po jednej stronie, a w dwugrzebykowatych (łac. antenna bipectinata, antenna duplicato-pectinata) po obu stronach. W przypadku antenna pinnata i antenna compositopinnata flagellomery mają cienkie wyrostki na krawędziach wierzchołkowych. Czułki pierzaste (łac. antenna pulmosa) mają flagellomery długo owłosione. W przypadku czułków blaszkowatych (łac. antenna laminata) i antenna flabellata flagellomery są spłaszczone grzbietobrzusznie. W czułkach wachlarzykowatych (łac. antenna lamellata) każdy flagellomer ma ruchomy, płatowaty wyrostek po jednej ze stron. W czułkach buławkowato-wachlarzykowatych (łac. antenna clavata lamellata) tylko buławkę budują człony blaszkowate. Czułki lancetowate (łac. antenna lanceolata) mają flagellomery spłaszczone dwubocznie i coraz węższe ku szczytowi. W czułkach wrzecionowatych (łac. antenna fusiformis) najszersze są flagellomery środkowe i biczyk zwęża się w obu kierunkach[11]. U muchówek łękorysych część flagellomerów zlewa się w jeden silnie rozbudowany trzeci człon czułka, a pozostałe tworzą cienką aristę, zwaną też setą[1][12].
U prawie wszystkich owadów biczyk pozbawiony jest własnego umięśnienia i poruszany jest poprzez ruchy trzonka i nóżki lub samego trzonka. Brak mięśni w biczyku uchodził za synapomorfię jawnoszczękich[13]. Wyjątkiem okazał się być jednak rodzaj Ctenolepisma z rzędu rybików. Ma on w biczyku, ciągnący się prawie po jego wierzchołek mięsień nazwany musculus infraflagellaris, który bierze swój początek u nasady nóżki czułka[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 55, 390-391, 467.
- ↑ VI: The Head. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ a b c Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 208, 300, 363, 378, 547.
- ↑ I. Miko: Flagellomere. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ I. Miko: Flagellum. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ I. Miko: Clava. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ I. Miko: Clavomere. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ I. Miko: Funiculus. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ I. Miko: Anellus. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ I. Miko: Annellus. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. 2009-2014. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ Lajos Zombori, Henrik Steinmann: Dictionary of Insect Morphology. de Gruyter, s. 13-16, seria: Handbook of Zoology.
- ↑ Przemysław Trojan: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVIII Muchówki – Diptera, zeszyt 1 – wstępny. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1957, s. 18.
- ↑ Paweł Jałoszyński: Proste pytanie, na które zwykle nie potrafimy odpowiedzieć, czyli czym owady różnią się od reszty świata żywego. [w:] entomo.pl [on-line]. Jacek Kurzawa, 2007. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.