Efekt substytucyjny

Efekt substytucyjny – zmiana stosunku nabywanych dóbr (usług) wywołana zmianą ceny jednego z nich. Wraz z efektem dochodowym opisuje wpływ zmiany ceny na siłę nabywczą i decyzje konsumenta.

Ujęcie Słuckiego

Aby opisać efekt substytucyjny uwzględniamy zmianę ceny jednego z dóbr i takie dostosowanie dochodu, aby mimo tej zmiany siła nabywcza konsumenta pozostała stała.

Interpretacja graficzna

Graficznie osiągamy to dokonując obrotu linii ograniczenia budżetowego wokół początkowego koszyka dóbr, czyli punktu optimum konsumenta. W efekcie koszyk ten pozostaje w finansowym zasięgu konsumenta i w tym znaczeniu jego siła nabywcza pozostaje niezmieniona. Nowa linia ograniczenia budżetowego jest jednak styczna do wyżej położonej krzywej obojętności, więc punkt równowagi konsumenta ulega przesunięciu w kierunku dobra relatywnie tańszego.

Interpretacja algebraiczna

Załóżmy, że zmienia się cena dobra X. Algebraicznie dochód konsumenta przed zmianą ceny zapisujemy jako:

$m=p_{x}\cdot x+p_{y}\cdot y.$

Dochód, jaki konsument musiałby osiągać, aby po zmianie ceny mógł nabyć początkowy koszyk dóbr to:

$m'=p'_{x}\cdot x+p_{y}\cdot y.$

Zmianę dochodu „kompensującą” konsumentowi zmianę ceny zapisujemy jako:

$m'-m=x(p'_{x}-p_{x}),$

$\Delta m=x\cdot \Delta p_{x},$

gdzie:

$m$ – dochód,

$m'$ – dochód zmieniony,

$p_{x}$ – pierwotna cena dobra x,

$p'_{x}$ – nowa cena dobra x,

$p_{y}$ – cena dobra y,

$x$ – ilość dobra x,

$y$ – ilość dobra y).

Efekt substytucyjny obliczamy ze wzoru:

$\Delta x_{s}=x(m',p'_{x})-x(m,p_{x}),$

gdzie:

$x(m,p_{x})$ – funkcja wielkości popytu na dobro x od dochodu konsumenta i ceny produktu.

Kierunek działania efektu substytucyjnego

Efekt substytucyjny zmienia się zawsze w kierunku przeciwnym niż zmiana ceny. Oznacza to, że jeśli cena produktu rośnie to w wyniku działania efektu substytucyjnego wielkość popytu nań maleje.