Frombork
54°21′30″N 19°40′59″E/54,358333 19,683056| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Damian Krasiński | ||||
| Powierzchnia |
7,59 km² | ||||
| Populacja (30.06.2012) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
55 | ||||
| Kod pocztowy |
14-530 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NBR | ||||
Położenie na mapie gminy Frombork  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |||||
| 54°21′30″N 19°40′59″E/54,358333 19,683056
| |||||
| TERC (TERYT) |
2802034 | ||||
| SIMC |
0932732 | ||||
Urząd miejski ul. Młynarska 5a14-530 Frombork | |||||
| Strona internetowa | |||||
Frombork (niem. Frauenburg[2], hist. łac. Castrum Dominae Nostrae, „Zamek Naszej Pani”, Civitas Warmiensis, „Miasto Warmińskie”) – miasto na Warmii w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Frombork. Jest położony na Równinie Warmińskiej, nad Zalewem Wiślanym, na północnym krańcu Wysoczyzny Elbląskiej. W miejscowości znajduje się port morski oraz morskie przejście graniczne.
Frombork leży zarówno na historycznej Warmii biskupiej[3], jak i na obszarze dawnej Warmii plemiennej[4]. Uzyskał prawa miejskie w 1310[5]. Utracił je po II wojnie światowej w 1945, aby ponownie uzyskać je w 1959[6]. W latach 1954–1957 wieś Frombork należała i była siedzibą władz gromady Frombork do 1972 r. W 1958 r. wieś Frombork wyłączono z gromady, tworząc osiedle miejskie Frombork, któremu w 1959 r. nadano prawa miejskie. Po reformie administracji w 1973 utworzono gminę miejsko-wiejską Frombork. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka źródłowa o formującym się u stóp Wzgórza miasteczku pochodzi z 1278[8]. Badania archeologiczne nie potwierdziły istnienia tutaj wcześniejszego osadnictwa. Kiedy po kolejnym powstaniu Prusów w 1275 doszczętnie spalono katedrę w Braniewie, biskup warmiński Henryk Fleming postanowił przenieść kapitułę warmińską i wybudować tu katedrę. Nazwę miasta przyjęto od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry. Osadnicy niemieccy nazywali je – Frauenburg (polska nazwa Frombork stanowi fonetyczne przyswojenie formy niemieckiej), a kanonicy warmińscy w swoich dokumentach pisali Castrum Dominae Nostrae – Gród Naszej Pani. Przywilej lokacyjny Frombork otrzymał 8 lipca 1310 od biskupa Eberharda z Nysy na prawie lubeckim[5][9]. Znaczenie miasta podniosło wybudowanie w latach 1329–1388 katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja. Początkowo miasto stanowiło własność biskupów warmińskich, od 1320 należało do kapituły warmińskiej. Zwane było wówczas Civitas Warmiensis (Miasto Warmińskie). Tak też było w istocie, gdyż Frombork był stolicą Warmii[10].
Powstały w wyniku tego wyboru w ostatniej ćwierci wieku XIII kompleks osadniczy składał się z dwóch, całkowicie od siebie niezależnych, jednostek: zespołu katedralnego na wzgórzu i miasta nad brzegiem Zalewu Wiślanego. Każda z nich posiadała odmienne podstawy prawne. Dopiero w końcu wieku XIX tarasy górny i dolny powiązano w jeden zespół, natomiast w 1926 Wzgórze Katedralne i miasto połączone zostały administracyjnie.
Od czasów założenia życie mieszkańców miasta wiązało się głównie z rybołówstwem i rolnictwem. Z biegiem lat powstawały tutaj warsztaty rzemieślnicze świadczące głównie usługi dla kanoników i służby kościelnej. Już w średniowieczu wymieniano funkcjonowanie we Fromborku cechów krawców, piekarzy, piwowarów oraz gildii rybackiej. Pod koniec XIV wieku wybudowano poszczególne wieże warowni, mimo umocnień miasto było niszczone podczas najazdów wojsk polskich w 1414 i krzyżackich w 1454 (mimo że biskup warmiński stał po ich stronie). Najazd w 1454 był odwetem za złożenie przez kapitułę hołdu[11]. W 1455 Wzgórze Katedralne zostało zajęte przez czeskie oddziały zaciężne będące w służbie Kazimierza Jagiellończyka[10][12].
Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 miasto wraz z całą Warmią weszło w skład Korony Królestwa Polskiego. We Fromborku przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od 1510 do dnia swojej śmierci w maju 1543. Właśnie tutaj Mikołaj Kopernik opracował De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) – dzieło, które odmieniło dotychczasowe pojęcia o wszechświecie[10]. Zespół katedralny na wzgórzu stał się także miejscem pochówku astronoma[8]. W 1520 miasto niszczy najazd Krzyżaków, jednak nie udaje im się opanować Wzgórza Katedralnego[12]. Około 1540 powstała pod miastem pierwsza na Warmii huta szkła.
Ponowne zniszczenia zabudowy miejskiej mają miejsce w czasie wojen szwedzkich, od 1626 miasto okupują wojska szwedzkie, które grabią skarbiec katedralny i wywożą do Szwecji księgozbiór biblioteki kapitulnej, w tym cenny księgozbiór kopernikański. W drugiej połowie wieku XVII upadek gospodarczy, w 1655 Karol Gustaw przyłącza Frombork do Szwecji. W 1703 wielki pożar niszczy całą zabudowę miasta m.in. ratusz, nietknięty pozostaje jedynie kościół farny[8][12].
W 1772, po I rozbiorze Rzeczypospolitej, miasto znalazło się w granicach Prus.
Na początku XIX w. ranga Fromborka jest tak niska, że jest on zaliczany do osad rybackich[12]. Pewne ożywienie daje się zauważyć po 1837, kiedy przeniesiono tutaj siedzibę biskupstwa. Rozwój turystyki, który nastąpił w końcu wieku XIX, spowodowany m.in. uruchomieniem w 1899 Kolei Nadzalewowej, sprzyjał dalszemu rozwojowi miasteczka jako znaczącego już ośrodka turystyczno-wypoczynkowego[8]. Powstało wówczas kilka hoteli, gospód i pensjonatów.
Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 Frombork wrócił w granice Polski. Ludność pochodzenia niemieckiego została wysiedlona do Niemiec. Z powodu zniszczenia zabudowy i infrastruktury w 80% oraz niewielkiej liczby mieszkańców, Frombork pozbawiono praw miejskich[8].
W 1946 podjęto decyzję o zorganizowaniu Muzeum Mikołaja Kopernika. Udostępniono je zwiedzającym we wrześniu 1948. W 1959 Frombork odzyskał prawa miejskie[12].
W latach 1966–1973 prowadzono odbudowę Fromborka, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem „Operacja 1001-Frombork”[13]. 2391 instruktorów i harcerzy za swoją nienaganną pracę, trwającą co najmniej trzy turnusy, otrzymało najwyższe wyróżnienie – tytuł Honorowego Obywatela Fromborka (HOF). „Operacja 1001-Frombork” przygotowywała obchody 500. rocznicy urodzin Kopernika[14]. Przy odbudowie Fromborka pomagali również konserwatorzy zabytków.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Fromborka w 2014[15].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Zespół katedralny na wzgórzu złożony z katedry i obwarowań katedralnych (muru obronnego o wysokości 10 m z 6 basztami i 2 wieżami), otoczony budynkami dawnych kanonii (Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny)
- Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja
- Wieża Radziejowskiego (dawna dzwonnica), w której znajduje się wahadło Foucaulta. Mury oktagonalnej wieży są najgrubszymi w Polsce, mają 7 metrów grubości. W 1685 biskup Radziejowski wzniósł na niej czworoboczną, dwupoziomową dzwonnicę z galeryjką widokową na wys. 70 m n.p.m. i barokowym hełmem[16].
- Wieża Kopernika, niesłusznie uważana za jego dawne obserwatorium, a w rzeczywistości będąca jego formalnym mieszkaniem wewnątrz murów obronnych zespołu katedralnego na wypadek wojny
- Muzeum Mikołaja Kopernika (dawny pałac biskupi)
- 6 kanonii zewnętrznych z XVII-XVIII w.:
- kanonia pod wezwaniem św. Stanisława Kostki zbudowana na fundamentach starszego budynku należącego do Kopernika i będącego jego codziennym mieszkaniem,
- kanonia pod wezwaniem św. Michała,
- kanonia pod wezwaniem św. Pawła,
- kanonia pod wezwaniem Matki Boskiej Wniebowziętej
- kanonia pw. św. Ignacego
- kanonia pw. św. Piotra
- Cmentarz kanonicki
- Nowy pałac biskupi
- Dawny kościół parafialny św. Mikołaja
- Zespół poszpitalny św. Ducha i kaplica św. Anny – Muzeum Historii Medycyny
- Poewangelicki kościół św. Wojciecha
- Kapliczka przydrożna św. Jerzego przy ul. Braniewskiej
- Kapliczka przydrożna pod wezwaniem św. Józefa
- Baszta Żeglarska z XV w. (fundamenty i ściany przyziemia, powyżej historyzująca nadbudowa z lat 80. XX w.)
- Wieża wodociągowa z XVI w., przebudowana w XVII-XVIII w.
- Kanał wodny (Kanał Kopernika) z początku XIV w.[17]
- Stare schronisko młodzieżowe przy Elbląskiej 11
- Dom przy Błotnej 2
- Domy z XVII-XVIII w.
Transport
[edytuj | edytuj kod]
Przez miasto przechodzą drogi:
Do Fromborka można przypłynąć z mola w Krynicy Morskiej tramwajem wodnym przez Tolkmicko lub statkiem.
Wspólnoty religijne
[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą:
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Co roku w mieście odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej[9].
Miejscowość przedstawiona została w powieści i jednym filmie. We Fromborku i okolicach toczy się akcja powieści Zbigniewa Nienackiego z serii Pan Samochodzik zatytułowana Pan Samochodzik i zagadki Fromborka. W miejscowości tej toczy się także akcja polskiego filmu Królowa pszczół.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]
Turystyka jest głównym źródłem dochodu mieszkańców Fromborka. Głównymi atutami tego miasta są: zabytki, spokój oraz dobre zaplecze hotelowo-gastronomiczne. Miasto jest również dobrą bazą turystyczną do wycieczek w okolice Fromborka. Główne atrakcje turystyczne miasta i okolic to rejsy po Zalewie Wiślanym z połączeniem z Krynicą Morską, punkty widokowe, umocnienia pozostałe po II wojnie światowej, planetarium i obserwatorium astronomiczne. Planetarium znajduje się w ośmiobocznej wieży na wzgórzu katedralnym (tzw. oktogonie), posiada kopułę o średnicy 8 m mieszczącą 81 widzów. W obiekcie prezentowane są popularnonaukowe seanse astronomiczne[9].
Obszar ochrony uzdrowiskowej
[edytuj | edytuj kod]13 stycznia 2015 Rada Ministrów podjęła decyzję o nadaniu Fromborkowi oraz sołectwom Bogdany i Ronin statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej („Obszar Ochrony Uzdrowiskowej Frombork”)[20]. Badania Państwowego Zakładu Higieny potwierdziły, że wody chlorkowo-sodowe wydobywane w tutejszym odwiercie Frombork IGH-1 mogą być stosowane do zabiegów profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych. Decyzja ta stwarza szansę – po stworzeniu odpowiedniej infrastruktury – na zostanie drugą w województwie warmińsko-mazurskim (po Gołdapi) miejscowością uzdrowiskową[21].
Ochrona przyrody
[edytuj | edytuj kod]Północna część miasta znajduje się w obrębie obszarów Natura 2000 Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH280007) SOO oraz Zalew Wiślany (PLB280010) OSO[22].
Na terenie miasta znajduje się 10 pomników przyrody[23]:
| Nr | Lokalizacja | Nazwa | Obwód przy powołaniu [cm] |
Nr ew. | Rok powołania | Zdjęcie |
| 1. | w okolicy Muzeum Mikołaja Kopernika | dąb szypułkowy | 706 | 240/57 | 1957 | |
| 2. | przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej | jesion wyniosły | 445 | 241/57 | 1957 | |
| 3. | 100 m od skrzyżowania ul. Krasickiego i Katedralnej | jesion wyniosły | 356 | 242/57 | 1957 | |
| 4. | przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej koło kapliczki | dąb szypułkowy | 437 | 48/92 | 1992 | |
| 5. | park przy cmentarzu przy ul. Sanatoryjnej | buk zwyczajny | 318 | 49/92 | 1992 | |
| 6. | park przy cmentarzu przy ul. Sanatoryjnej | klon zwyczajny | 317 | 50/92 | 1992 | |
| 7. | przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej koło kapliczki | dąb szypułkowy | 280 | 1/93 | 1993 | |
| 8. | ul. Katedralna 10, koło Duszpasterstwa | buk zwyczajny | 314 | 237/96 | 1996 | |
| 9. | ul. Braniewska przy kapliczce, 30 m od skrzyżowania z ul. Związku Harcerstwa Polskiego | klon zwyczajny | 280 | 238/96 | 1996 | |
| 10. | ul. Katedralna 9, teren Zespołu Szkół | jesion wyniosły | 308 | 239/96 | 1996 |
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
W związku z inwazją Rosji na Ukrainę, w dniu 24 marca 2022 Rada Miejska we Fromborku podjęła uchwały o zawieszeniu współpracy partnerskiej z miastem Swietłyj (Federacja Rosyjska)[24] oraz z miastem Miadzioł (Republika Białorusi)[25].
Sport
[edytuj | edytuj kod]We Fromborku działa klub piłkarski KS „Zalew” Frombork (klasa okręgowa, grupa warmińsko-mazurska II).
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Odrodzenia Polski III klasy (1979)[26]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2017-02-27]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Warmia (hasło), [w:] Popularna encyklopedia powszechna. Jan Pieszczachowicz (red. nacz.). T. 19: W, X, Y. Kraków: Fogra Oficyna Wydawnicza, 1997, s. 51. ISBN 83-85719-30-X. Cytat: […] historyczną stolicą W. jest Lidzbark Warmiński, in. ważniejsze miasta: […] Braniewo, Frombork. (pol.).
- ↑ Erwin Kruk: Warmia i Mazury. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2003, s. 41. ISBN 83-7384-028-1. Cytat: […] siedziby biskupstwa warmińskiego i kapituły – początkowo Braniewo, następnie Frombork, leżały na Warmii, a więc na terytorium plemiennym pruskich Warmów […]. (pol.).
- ↑ a b Frombork – Urząd Miasta i Gminy Historia miasta [online], www.frombork.pl [dostęp 2021-04-17].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
- ↑ Niezwykle stara mapa Polski z 1570 roku, eloblog.pl.
- ↑ a b c d e Prusy-Frombork [online], www.castlesofpoland.com [dostęp 2023-07-27] (pol.).
- ↑ a b c Historia miasta Frombork [online], elblag.eu [dostęp 2023-07-27] (pol.).
- ↑ a b c Izabela i Tomasz Kaczyńscy - Zamki w Polsce północnej i środkowej - przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa, 1999, s. 189-196, język polski, ISBN 83-7200-448-X
- ↑ Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 82.
- ↑ a b c d e Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 103–104.
- ↑ OPERACJA 1001 - FROMBORK nas pamięta, my pamiętamy o Fromborku [online], web.archive.org [dostęp 2023-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-17] (pol.).
- ↑ Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 102–103.
- ↑ Frombork w liczbach. Frombork – Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 106.
- ↑ Kanał Kopernika. stalker.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-07)].
- ↑ Frombork. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny [online], archwarmia.pl [dostęp 2024-07-20].
- ↑ Kontakt [online], parakletos.pl [dostęp 2024-07-20].
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2015 r. w sprawie nadania statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej miastu Frombork i sołectwom Bogdany i Ronin położonym na obszarze gminy Frombork (Dz.U. z 2015 r. poz. 152).
- ↑ Frombork będzie uzdrowiskiem. Jest decyzja rządu w tej sprawie. [dostęp 2015-01-14].
- ↑ Geoserwis GDOŚ. [dostęp 2013-02-07].
- ↑ Wykaz pomników przyrody w województwie warmińsko-mazurskim, RDOŚ Olsztyn, styczeń 2010. [dostęp 2013-02-06].
- ↑ Uchwała nr XXX/412/22 Rady Miejskiej we Fromborku z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie zawieszenia współpracy partnerskiej z miastem Swietłyj (Federacja Rosyjska)
- ↑ Uchwała nr XXX/413/22 Rady Miejskiej we Fromborku z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie zawieszenia współpracy partnerskiej z miastem Miadzioł (Republika Białorusi)
- ↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] Urszula Lewandowska, Krystyna Malik, Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Serwis Internetowy Miasta
- Historia Żydów we Fromborku na portalu Wirtualny Sztetl
- Frombork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 413.
- Port Frombork – locja dla żeglarzy Piotra Saleckiego
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Osady leśne |
