Kleszczele

Kleszczele
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	hajnowski
Gmina	Kleszczele
Data założenia	XV wiek
Prawa miejskie	1523–1950, 1993
Burmistrz	Mirosław Markiewicz
Powierzchnia	46,71 km²
Populacja (01.01.2018); • liczba ludności; • gęstość	; 1297; 28 os./km²
Strefa numeracyjna	+ 48 (85)
Kod pocztowy	17-250
Tablice rejestracyjne	BHA
	Położenie na mapie gminy Kleszczele Kleszczele
	Położenie na mapie Polski Kleszczele
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Kleszczele
	Położenie na mapie powiatu hajnowskiego Kleszczele
	52°34′27″N 23°19′33″E/52,574167 23,325833
TERC (TERYT)	2005074
SIMC	0031727
	Urząd miejskiul. 1 Maja 4,; 17-250 Kleszczele
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Kleszczele (biał. Кляшчэлi, Klaszczeli^{[potrzebny przypis]}) – miasto w Polsce w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, nad rzeką Nurzec, położone przy granicy z Białorusią. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kleszczele. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 66 oraz dwie drogi wojewódzkie: 685 i 693. Poprzez połączenia drogowe Kleszczele skomunikowane są z Białymstokiem, Hajnówką i Siemiatyczami, a poprzez linię kolejową (istnieje tu stacja kolejowa) z Białymstokiem i Brześciem.

Historia

Kleszczele założono z rozkazu króla Zygmunta I Starego przez kanclerza i wojewodę wileńskiego Mikołaja Radziwiłła. Było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[2], w starostwie kleszczelowskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku^[3].

Kalendarium

1506 – pierwsze prawo lokacyjne
1525 – lokacja miasta królewskiego na prawie chełmińskim^[4]
1544 – zbudowano kościół uposażony przez królową Bonę
1560 – pierwsza wzmianka o parafialnych prawosławnych cerkwiach św. Mikołaja i św. Jerzego; obydwie prawdopodobnie istniały już w momencie nadania Kleszczelom praw miejskich^[5]
1566 – miasto liczy 385 domów i zamieszkuje około 2310 osób
1581 – Królowa Anna pozwoliła mieszczanom wybudować na rynku ratusz z szynkiem, wagą i postrzygalnią. W drugim przywileju nadała pieczęć i herb – baranek z chorągiewką i łacińskim napisem: Sygillum Civitatis Kleszczeleeviensis.
1631 – ratusz w Kleszczelach spłonął
1633 – cerkwie w Kleszczelach de facto przyjęły unię, siłą odebrane prawosławnym przez unickich duchownych przy pomocy starosty^[6]
1648 - pod miastem zwołano podlaskie pospolite ruszenie^[7]
1659 – w czasie wojny z Carstwem Rosyjskim miasto zniszczone przez wojska rosyjskie
lata 70. XVII wieku – po wojnach miasto zamieszkuje tylko około 200 osób
1777 – odbudowane miasto spłonęło w wyniku wielkiego pożaru po którym zostało tylko 13 domów.
1795 – miasto znalazło się pod administracją zaboru pruskiego
1807 – miasto znalazło się pod administracją zaboru rosyjskiego w powiecie bielskim obwodu białostockiego
1839 – synod połocki: parafie unickie w Kleszczelach zostają włączone do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego
1843 – 1915 likwidacja obwodu białostockiego i włączenie miasta do powiatu bielskiego w guberni grodzieńskiej
1915 – miasto pod okupacją niemiecką (w wyniku działań wojennych)
1919 – w granicach II Rzeczypospolitej, powiat bielski w województwie białostockim
1925 – Powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Kleszczelach
1939 – we wrześniu początkowo okupacja niemiecka po czym przekazanie miasta ZSRR
1939–1941 – w składzie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, rejon kleszczelowski w obwodzie brzeskim
1941–1944 – okupacja niemiecka (czerwiec 1941 – lipiec 1944), powiat bielski w okręgu białostockim
jesień 1941 Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób^[8].
6 listopada 1942 – ostateczna likwidacja getta, Żydzi zostali przewiezieni do getta w Białymstoku, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II^[8].
20 lipca 1944 roku Kleszczele zostały zajęte przez oddziały 65 Armii 1 Frontu Białoruskiego pod dowództwem gen. Pawła Batowa.
23 lipca 1944 miasto zostało zajęte przez niemiecką 4 i 8 kompanię czołgów 5 ppanc SS Wiking, gdzie na moście doszło do spotkania dowódcy I/5 ppanc hauptsturmfuhrer Saumenichta z dowódcą 4 Dywizji Pancernej generałem Clemensem Betzelem.
1944 – w granicach Polski, powiat bielski w województwie białostockim
1948 – powołano do życia Kasę Spółdzielczą przemianowaną w późniejszych latach na Bank Spółdzielczy.
1948 – powstało Koło Łowieckie „Cietrzew” w Kleszczelach
W latach 1948–1950 stacjonował tu sztab 19 batalionu Ochrony Pogranicza.
1950 – utrata praw miejskich
1956 – powstał Państwowy Ośrodek Maszynowy, Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Spółdzielnia Kółek Rolniczych, Spółdzielnia Chemiczna „Betesca”
1983 – Powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne
1 października 1993 – odzyskanie praw miejskich
1997 – Pierwsze Dni Kleszczel
1999 – odsłonięcie pomnika króla Zygmunta I Starego
14 września 2002 – uroczyste otwarcie zbiornika wodnego w Repczycach
2004 – nad miastem przechodzi huragan niszcząc kilka ulic

Demografia

W 1878 roku Kleszczele liczyły 1750 mieszkańców, z których 807 było wyznania prawosławnego, 518 katolickiego, 435 mojżeszowego^[9].

Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Kleszczelach mieszkało 1452 osób w 321 domach, 911 podało narodowość polską, 349 – białoruską, 147 – żydowską, 45 – rosyjską^[10]. 621 osób było wyznania mojżeszowego, 567 wyznania prawosławnego, 263 wyznania rzymskokatolickiego i 1 bezwyznaniowiec^[10].

Według danych z 1 stycznia 2018 miasto zamieszkiwało 1297 mieszkańców^[1].

Piramida wieku mieszkańców Kleszczel w 2014 roku^[11].

Zabytki

układ przestrzenny, XVI wiek (nr rej.: 455 z 6 sierpnia 1979)
cerkiew pw. św. Mikołaja z 1709 (pierwotnie dzwonnica unicka), przeb. w XIX wieku, drewniana (nr rej. 157 (163) z 16 września 1959)
cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy (parafialna), ok. 1870 (nr rej.: 695 z 11 marca 1988)
kościół rzymskokatolicki pw. św. Zygmunta Burgundzkiego, 1907-1910 (nr rej.: 696 z 11 marca 1988)
dworzec kolejowy, ok. 1900 (nr rej.: 672 z 21 grudnia 1987)
cmentarz prawosławny
cmentarz żydowski

Zabytki nieistniejące:

Stara Synagoga (spłonęła w 1881, obecnie nie istnieje)
synagoga (rozebrana w 1941 r., obecnie nie istnieje)

Sport

W mieście działa klub piłki nożnej, Orzeł Kleszczele, grający w A klasie.

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie Kleszczel działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Zygmunta
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
- parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy
Kościół Chrześcijan Baptystów:
- zbór w Kleszczelach
Świadkowie Jehowy:
- zbór Kleszczele (Sala Królestwa ul. Sosnowa 7)^[12]

Inne

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Kleszczele^[13]. W 1993 po przekształceniu jako Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa Kleszczele^[14]. Po prywatyzacji jako gospodarstwo indywidualne Zenon Żwirowski^[15].

Zobacz też

Starostwo kleszczelowskie

Przypisy

↑ ^a ^b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
↑ Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.
↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI–XVIII w., w: Maria Kwapień; Józef Maroszek; Andrzej Wyrobisz, Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), Wrocław 1976, s. 95.
↑ Ł. Bartoszuk, Historia parafii Zaśnięcia Matki Bożej w Kleszczelach, [w:] Kalendarz Prawosławny 2012, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 227-229.
↑ A. Mironowicz: Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku. Białystok: Archidiecezja Prawosławna Białostocko-Gdańska i Uniwersytet Warszawski Filia w Białymstoku, 1991, s. 253.
↑ KarolK. Łopatecki KarolK., Karol Łopatecki, Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013 [online] [dostęp 2019-06-03] (ang.).
↑ ^a ^b Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 908 .
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914, tom IV, cz. 1, s. 135.
↑ ^a ^b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 5, Województwo białostockie, 1924, s. 19.
↑ Kleszczele w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20] .
↑ Dz.U. z 1992 r. nr 61, poz. 307.
↑ Dz.U. z 1993 r. nr 31, poz. 142.
↑ Dz.U. z 1994 r. nr 83, poz. 383.

Linki zewnętrzne

Kleszczele, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 135 .

[ludność2018-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku

[2] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.

[3] Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.

[4] Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI–XVIII w., w: Maria Kwapień; Józef Maroszek; Andrzej Wyrobisz, Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), Wrocław 1976, s. 95.

[5] Ł. Bartoszuk, Historia parafii Zaśnięcia Matki Bożej w Kleszczelach, [w:] Kalendarz Prawosławny 2012, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 227-229.

[6] A. Mironowicz: Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku. Białystok: Archidiecezja Prawosławna Białostocko-Gdańska i Uniwersytet Warszawski Filia w Białymstoku, 1991, s. 253.

[7] KarolK. Łopatecki KarolK., Karol Łopatecki, Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013 [online] [dostęp 2019-06-03] (ang.).

[:0-8] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 908 .

[9] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914, tom IV, cz. 1, s. 135.

[biaman-10] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 5, Województwo białostockie, 1924, s. 19.

[populacja2016-11] Kleszczele w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[12] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20] .

[13] Dz.U. z 1992 r. nr 61, poz. 307.

[14] Dz.U. z 1993 r. nr 31, poz. 142.

[15] Dz.U. z 1994 r. nr 83, poz. 383.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) III Rzesza: okręg białostocki (1941–44) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Miasta (1795–75)	Bielsk Podlaski Boćki (do 1875 i 1919–34) Brańsk (do 1892 i od 1919) Ciechanowiec (← 1843–92 i 1919–52 →) Drohiczyn (← 1843–92 i 1919–52 →) Hajnówka (1951–53 →) Kleszczele (do 1875 i 1919–50*) Mielnik (← 1843–92 i 1919–34) Narew (do 1892 i 1919–34) Niemirów (← 1843–1875) Orla (do 1875 i 1919) Rudka (1795–1800) Siemiatycze (← 1843–92 i 1919–52 →)
Miasteczka (1795–1934)	Boćki (1875–1919) Brańsk (1892–1919) Ciechanowiec (1892–1919) Drohiczyn (1892–1919) Kleszczele (1892–1919) Mielnik (1892–1919) Milejczyce (← 1919-1934) Narew (1892–1919) Niemirów (1875-1934) Orla (1875-1919 i 1919-34) Siemiatycze (1892–1919)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Augustowo (1952–54) Białowieża (← 1922–53 →) Bielsk (Podlaski) (1934–52 i 1973–75) Boćki (1934–52 i 1973–75) Brańsk (1934–52 i 1973–75) Chraboły (1952–54 i 1973–75) Ciechanowiec (1934–52) Czeremcha (1952–53 →) Czyże (1952–53 →) Dobromil (1952–54) Domanowo (1915–34 i 1952–54) Drohiczyn (1934–52 i 1973–75) Dubiażyn (1861–1934) Dubicze Cerkiewne (1952–53 →) Grodzisk (1861–1952 →) Hajnówka (1929–30 i 1934–53) Holonki (1952–54) Kąty (1915–34) Klejniki (1861–1915 i 1952–53 →) Kleszczele (1915–53 →) Klukowicze (1945–52 →) Łosinka (1861–1934 i 1952–53 →) Łubin (Kościelny) (1915–34 i 1952–54) Malesze (1861–1915) Masiewo (← 1922–44) Mielnik (1934–52 →) Milejczyce (1915–52 →) Narew (1915–53 →) Narewka (1944–53 →) Narojki (1861–1934) Nowoberezowo (1861–1915) Oleksin (1861–1915) Orla (1861–1954 i 1973–75) Pasynki (1861–1934 i 1952–54) Pawły (1861–1915) Policzna (1952–53 →) Radziwiłłówka (Aleksandrówka) (1861–1934) Rajsk (1861–1915) Rudka (1915–34, 1952–54 i 1973–75) Ryboły (1952–54) Siemiatycze (1861–1952) Skórzec (1861–1934) Suchopol (← 1922–26 →) Śnieżki (1952–54) Topczewo (1915–34 i 1952–54) Widowo (1952–54) Widźgowo (1915–34) Wyszki (1915–54 i 1973–75)
Gromady (1954–72)	Andryjanki (1954–72) Augustowo (1954–68) Bielsk Podlaski (1969–72) Boćki (1954–72) Brańsk (1969–72) Chraboły (1959–72) Domanowo (1954–72) Falki (1954–59) Gregorowce (1959–72) Haćki (1954–59) Hodyszewo (1954–68) Holonki (1954–72) Hołody (1959–68) Kalnica (1959–68) Kiersnowo (1954–59) Klichy (1954–59) Kotły (1954–59) Lubieszcze (1954–59) Łubin Kościelny (1954–72) Malesze (1954–59) Malinowo (1954–59) Mokre (1954–59) Moskiewce (1954–59) Mulawicze (1954–61) Nurzec (1954–68) Oleksin (1954–59) Olszewo (1954–59) Orla (1954–72) Parcewo (1954–59) Pasynki (1954–72) Paszkowszczyzna (1954–59) Pawły (1954–59) Pietrzykowo-Gołąbki (1954–59) Piliki (1959–72) Ploski (1954–59) Popławy (1959–68) Rudka (1954–72) Ryboły (1954–72) Strabla (1954–72) Szczyty-Dzięciołowo (1954–57) Śnieżki (1954–72) Świrydy (1954–59) Topczewo (1954–72) Wyszki (1954–72) Zubowo (1954–59)
Legenda	de facto skasowane w 1941, de jure w 1950

Miasta	Hajnówka Kleszczele
Gminy miejskie	Hajnówka
Gminy miejsko-wiejskie	Kleszczele
Gminy wiejskie	Białowieża Czeremcha Czyże Dubicze Cerkiewne Hajnówka Narew Narewka

Miasto	Kleszczele
Część miasta	Klebanka
Wsie	Biała Straż Dasze Dobrowoda Gruzka Kuraszewo Piotrowszczyzna Pogreby Policzna Repczyce Saki Suchowolce Toporki Zaleszany Żuki
Części wsi	Dębniki Koło Konotopu Kolonia Gruzka Na Byczkowej Górce Na Zagruszce Nowiny Polakowa Kolonia Rudawka Suchowolszczyzna Za Bagnem Za Maściowszczyzną Za Osmolaną
Przysiółki wsi	Rowy Sad
Kolonie	Dąbrowa Kośna