Kościół Chrystusowy w RP
 Siedziba Kościoła Chrystusowego w RP Warszawa, ul. Puławska 114 | |||||||||||||||||||||||
| Dewiza: Wierni Bogu, przyjaźni ludziom, oddani Ewangelii[1] | |||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja systematyczna wyznania | |||||||||||||||||||||||
| Chrześcijaństwo └ Protestantyzm └ Kościoły Chrystusowe | |||||||||||||||||||||||
| Ustrój kościelny | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prądy teologiczne | |||||||||||||||||||||||
| Nurty pobożnościowe | |||||||||||||||||||||||
| Siedziba | |||||||||||||||||||||||
| Zwierzchnik • tytuł zwierzchnika |
Andrzej W. Bajeński | ||||||||||||||||||||||
| Organ ustawodawczy |
Konferencja Krajowa | ||||||||||||||||||||||
| Zasięg geograficzny | |||||||||||||||||||||||
| Członkostwo | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||||
Kościół Chrystusowy w Rzeczypospolitej Polskiej (poprzednie nazwy: Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP, Kościół Zborów Chrystusowych) – chrześcijański wolny Kościół protestancki nurtu ewangelikalnego, wywodzący się z tradycji Kościołów Chrystusowych (tzw. campbellitów od nazwiska Thomasa Campbella), które głosiły powrót do nauki Biblii, zgodnie z przyjętą maksymą: Gdzie Biblia mówi – my mówimy. Gdzie Biblia milczy – my milczymy[3], oraz zasadą reformacji: sola scriptura. W 2022 roku Kościół liczył 6650 wiernych (w tym 490 duchownych) w 48 zborach[2]. Zorganizowany jest według modelu prezbiteriańskiego. Organ prasowy wspólnoty stanowi kwartalnik Słowo i Życie[4].
Kościół jest członkiem założycielem Aliansu Ewangelicznego w RP[5]. 1 lutego 1990 został wpisany do rejestru Kościołów i związków wyznaniowych Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji w dziale A pod numerem 24[6]. Siedziba władz Kościoła znajduje się w Warszawie[7]. Prezbiterem Naczelnym Kościoła jest pastor Andrzej Bajeński[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okres II Rzeczypospolitej
[edytuj | edytuj kod]Idee Kościoła Chrystusowego na ziemiach polskich pojawiły się pod koniec roku 1921 wraz z powrotem ze Stanów Zjednoczonych do rodzinnej Starowsi prekursora i pioniera ruchu, pastora Konstantego Jaroszewicza. Wkrótce zgromadził on liczącą kilka rodzin grupę sympatyków. W maju i we wrześniu 1923 przeprowadzono dwa pierwsze chrzty, a w Starowsi powstał pierwszy zbór. Działalność prowadzona była na Kresach Wschodnich głównie wśród ludności prawosławnej. Jesienią 1924 roku małżeństwo Jaroszewiczów przeprowadziło się do Kobrynia, gdzie powstało centrum misyjne[9].
W roku 1923 Jaroszewicz złożył wniosek o zalegalizowanie wspólnoty, lecz został on odrzucony[9]. W 1926 roku, pomimo trudności czynionych przez Ludwika Szenderowskiego, zbory wspólnoty uzyskały legalizację lokalną, jednakże tylko na terenie województw wołyńskiego i poleskiego. W latach 30. zalegalizowano zbory również w innych województwach wschodnich[10]. Do roku 1925 używano nazwy „Międzynarodowa Chrześcijańska Misja”, którą na konferencji w Kobryniu w roku 1926 zmieniono na „Misja Chrześcijan Ewangelicznych w Polsce”[9]. Następnie w roku 1928 utworzono Zjednoczenie Kościołów Chrystusowych (ZKCh)[11].
Do 1928 powstało 30 zborów. W 1929 roku w Kobryniu miał miejsce I Ogólnopolski Zjazd ZKCh, na którym powołano Komitet Wykonawczy w składzie: Konstanty Jaroszewicz – prezes, Jan Bukowicz – wiceprezes i skarbnik, Jerzy Sacewicz – sekretarz, Bolesław Winnik – zastępca sekretarza oraz członkowie: Grzegorz Bajko, Teodor Pawluk, Nikon Jakoniuk, Jan Moskaluk i Jan Władysiuk. Z wyjątkiem roku 1933 Zjazdy ZKCH organizowano raz w roku w różnych miejscowościach, do roku 1939 włącznie[11]. Do 1939 siedziba ZKCh mieściła się w Kobryniu, kiedy przeniesiono ją do Brześcia. W okresie międzywojennym wszystkie zbory były rosyjskojęzyczne. Największe skupisko wyznawców znajdowało się w okolicach Kobrynia. W 1937 roku w powiecie kobryńskim było około 1500 wyznawców. Rekrutowali się głównie spośród rolników, a w miastach spośród ubogich robotników i służby domowej[12].
Okres II wojny światowej
[edytuj | edytuj kod]Wybuch II wojny światowej spowodował, że część zborów znalazła się w Generalnym Gubernatorstwie, Prusach Wschodnich, na Białorusi, Ukrainie i w Rzeszy. Większość zborów znajdowała się na terenach Ukrainy[13]. Granice ustalone przez okupantów utrudniały w prowadzeniu pracy, najtrudniejsze jednak warunki były w Generalnym Gubernatorstwie. W maju 1941 zabroniono urządzania zebrań religijnych. Tam, gdzie było to możliwe zbory przyłączyły się do Związku Nieniemieckich Ewangelicko-Wolnokościelnych Zborów (baptyści)[14]. Podczas wojny wielu liderów zostało wywiezionych do Rzeszy, obozów koncentracyjnych bądź łagrów sowieckich. W wyniku zmiany granic po II wojnie światowej 72 zbory znalazły się za wschodnią granicą. Zbory te weszły w skład narzuconej przez władze Ogólnozwiązkowej Rady Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów w ZSRR[15].
Okres Polski Ludowej
[edytuj | edytuj kod]W 1945 zbory ZKCh weszły w skład Polskiego Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów[14]. Zarząd PKEChB nie akceptował metod, jakie Jerzy Sacewicz stosował przy pozyskiwaniu obiektów sakralnych na Pomorzu i Mazurach, ponadto żądano rozwiązania Komitetu Wykonawczego ZKCh (funkcjonował nadal pomimo wejścia do PKEChB)[16]. W związku z tym w listopadzie 1946 przywódcy zborów ZKCh zdecydowali o wystąpieniu swojego środowiska ze struktur PKEChB[17].
W listopadzie 1946 wznowiło działalność Zjednoczenie Kościołów Chrystusowych Wyznania Ewangelicznego w Polsce. Funkcjonowały wówczas 4 zbory w województwie białostockim (Siemiatycze, Boćki, Milejczyce, Grodzisk), 8 w mazurskim (Olsztyn, Lidzbark Warmiński, Kętrzyn, Mrągowo, Rumy, Świętajno, Ruskowo, Pasłęk) oraz w Gdańsku, Sosnowcu i 1 w lubelskim (Muratyna)[18].
W 1948 wydano pierwszy numer miesięcznika „Jedność” w nakładzie 2000 egzemplarzy. Wydano „Śpiewnik Kościoła Chrystusowego” w nakładzie 10 tysięcy egzemplarzy oraz kilka broszur[19].
Czas PRL-u był trudnym okresem dla Kościoła. We wrześniu 1950 po zebraniu fałszywych materiałów, pracownicy Urzędu Bezpieczeństwa aresztowali duchownych oraz pracowników świeckich Kościoła. Aresztowano całą Radę Kościoła w składzie: Jerzy Sacewicz – prezes Kościoła, Mikołaj Korniluk – sekretarz, Bolesław Winnik – skarbnik, Paweł Bajeński i Nikon Jakoniuk – członkowie Rady Kościoła. Bajeński i Jakoniuk zostali zwolnieni po kilkumiesięcznym pobycie w więzieniu, pozostałych oskarżono o szpiegostwo. Wszelką działalność charytatywną i kontakty ze współwyznawcami z Zachodu władze zakwalifikowały do działalności szpiegowskiej[20]. Jerzemu Sacewiczowi postawiono następujące zarzuty:
Sacewicz natomiast pozostał na terenach wyzwolonych przez Armię Czerwoną, gdzie ukrywszy swoją przeszłość, prowadzenie działalności religijnej i rozpoczął pracę w Komunalnej Kasie w Brześciu. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej i po zajęciu przez Niemcy wschodnich terenów Sacewicz Jerzy natychmiast zmienia swoją pozycję. Nawiązuje on zaraz łączność z miejscowymi władzami S.D. i niemieckim sztabem frontu wschodniego, z którymi przeprowadza tajne rozmowy, w rezultacie których Niemcy obdarzają go pełnym zaufaniem, zaopatrując go jednocześnie w dokumenty, dając mu możność korzystania w razie potrzeby ze wszelkich środków komunikacji do lotnictwa wojskowego włącznie... Od tej chwili zaczęły się częste wyjazdy Sacewicza do różnych miast Ukrainy, a w pierwszym rzędzie do Kijowa. Podczas wyjazdów tych Sacewicz oficjalnie występował jako gorliwy zwolennik hitleryzmu, agitując ludność ukraińską do całkowitego podporządkowania się władzom hitlerowskim, do konieczności wyjazdów na roboty do Niemiec, lansując przy tym bezcelowość walki z hitleryzmem. Usiłował także skłaniać ludność do współpracy z władzami hitlerowskimi... Swoją prohitlerowską działalność prowadził Sacewicz do chwili wyzwolenia[13].
Jerzy Sacewicz został osadzony w więzieniu (do 1952), gdzie był torturowany[21].
W 1951 Paweł Bajeński, po wyjściu z więzienia i kilkumiesięcznym pobycie w szpitalu, podjął starania o odzyskanie opieczętowanych kaplic. Zwołał również konferencję w Inowrocławiu, gdzie wybrano nowy zarząd Kościoła. Prezesem został Paweł Bajeński, sekretarzem – Konstanty Sacewicz, skarbnikiem – Nikon Jakoniuk. Jerzy Sacewicz i Mikołaj Korniluk nadal siedzieli w więzieniu. Działalność Kościoła ograniczała się do nabożeństw. Władze prowadziły politykę łączenia pokrewnych wyznań i przydzielały jedną kaplicę do wspólnego użytkowania. ZKCh posiadał wówczas 24 zbory, 53 placówki, 12 kaplic, 6 sal modlitewnych, w których gromadziło się około 3000 wiernych[11]. Ryszard Michalak zarzucił, że Paweł Bajeński po wyjściu na wolność realizował wytyczne władz (połączenie z ZKE)[22]. Paweł Bajeński po wyjściu na wolność doprowadził do tego, że ZKCh weszło do ZKE[23]. W tym samym czasie Jerzy Sacewicz był pozbawiony wolności i nie miał wpływu na życie Kościoła. Po wyjściu na wolność miał pretensje do Bajeńskiego, że „wprowadził Kościół do Babilonu”[24]. W roku 1956 pojawiły się w Kościele tendencje separatystyczne, wspierane przez Amerykanów, jednak pozycja Bajeńskiego była na tyle silna, że zdołał nie dopuścić do wystąpienia ZKCh z ZKE[25]. Ostatecznie w 1958 roku J. Naumiuk i Walenty Dawidow zorganizowali samodzielny Kościół Chrystusowy[25], zarejestrowany w 1982 roku[26].
W latach 1953–1988 polskie Kościoły Chrystusowe znajdowały się w strukturach federacyjnego Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego (ZKE). W latach 1975–1981 przedstawiciel tego ugrupowania, Konstanty Sacewicz, był prezesem ZKE. W schyłkowym okresie istnienia ZKE przewodniczącym Rady Ugrupowania Kościołów Chrystusowych był Henryk Sacewicz[15].
W wyniku rozpadu ZKE ugrupowanie to usamodzielniło się i w 1988 stało się odrębnym zarejestrowanym związkiem wyznaniowym pn.Kościół Zborów Chrystusowych. Jego pierwszym zwierzchnikiem został pastor Henryk Sacewicz[15].
Okres III Rzeczypospolitej
[edytuj | edytuj kod]Po kilkunastu latach sprawowania urzędu zwierzchnika Kościoła przez Henryka Rother-Sacewicza (pierwszy człon nazwiska został przydany w latach 90.), w 2011 stanowisko to objął Andrzej W. Bajeński. Po 1989 Kościół dwukrotnie zmienił nazwę: najpierw w listopadzie 2004 na Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP, a od 31 sierpnia 2011 nosi nazwę Kościół Chrystusowy w RP[15].
Agendy
[edytuj | edytuj kod]
Najstarszą agendą kościoła jest Dom Spokojnej Starości „Betania” w Ostródzie. Powstał w 1958 w ramach ZKE (zwany był wtedy Domem Starców). W maju 1971 utworzono Ośrodek Katechetyczno-Misyjny „Ostróda Camp” w małej wsi Ostrów pod Ostródą[11].
Chrześcijański Instytut Biblijny (ChIB) został założony w 1984 w Warszawie. Prowadzi działalność edukacyjną i wydawniczą. Instytut wydał 83 tytuły o łącznym nakładzie ponad 250 000 egzemplarzy[11].
W 1988 powstało wydawnictwo „Słowo i Życie” dzięki zabiegom Henryka Ryszarda Tomaszewskiego, ówczesnego sekretarza Naczelnej Rady Kościoła. W 1989 zaczęto wydawać miesięcznik „Słowo i Życie”, jako organ prasowy Kościoła. Od 1990 był to dwumiesięcznik, a od 1995 kwartalnik. Wydawnictwo wydało również kilka książek. Od 2001 dyrektorem jest Bronisław Hury. „Słowo i Życie”, ukazuje się w nakładzie około 800 egzemplarzy[11].
Pozostałe agendy[27]:
- Centrum E10
- Centrum Edukacji „Graceland”
- Centrum Edukacji „Hope4You”
- CRK ProEcclesia
- International Church Association
- Międzynarodowa Wymiana Kultury „International Culture Exchange ICX”
- Misja Charytatywna „Dobro Czynić“
- Misja Ewangeliczna w Polsce „Dom Łaski”
- Misja „Poślij Mnie”
- Misja Społeczna „Nadzieja”
- Pioneer Bible Translators Poland
Zbory i stacje misyjne
[edytuj | edytuj kod]
Wspólnoty lokalne[28]:
- Biała Podlaska – Kościół Chrystusowy „Zbawienie w Jezusie” w Białej Podlaskiej
- stacja misyjna: Kościół Chrystusowy w Międzylesiu[29]
- Białogard – Kościół Chrystusowy w Białogardzie
- Bielsk Podlaski – Kościół Chrystusowy w Bielsku Podlaskim
- Ciechanów – Społeczność Chrześcijańska w Ciechanowie
- Dąbrowa Górnicza – Społeczność Chrześcijańska w Dąbrowie Górniczej
- Działdowo – Społeczność Chrześcijańska w Działdowie
- Garwolin – Społeczność Chrześcijańska w Garwolinie
- Gdynia-Orłowo – Społeczność Chrześcijańska w Gdyni
- Głogów – Społeczność Chrześcijańska w Głogowie
- Grudziądz – Społeczność Chrześcijańska w Grudziądzu
- Gryfice – Kościół Chrystusowy w Gryficach
- Jaworzno – Kościół Chrystusowy w Jaworznie
- Katowice – Społeczność Chrześcijańska w Katowicach
- Kołobrzeg – Kościół Chrystusowy w Kołobrzegu
- Koszalin – Kościół Chrystusowy w Koszalinie
- Lidzbark Warmiński – Kościół Chrystusowy w Lidzbarku Warmińskim
- Lidzbark Welski – Społeczność Chrześcijańska w Lidzbarku
- Lublin – Społeczność Chrześcijańska „Centrum”
- Łódź:
- Społeczność Chrześcijańska TOMY w Łodzi
- Społeczność Ewangeliczna w Łodzi
- Nysa – Kościół Chrystusowy w Nysie
- Olsztyn – Społeczność Chrześcijańska w Olsztynie
- Ostróda – Kościół Chrystusowy w Ostródzie[30]
- Pabianice – Kościół Chrystusowy „Genesis Nova” w Pabianicach[31]
- Płock – Społeczność Chrześcijańska w Płocku
- Polkowice – Kościół Chrystusowy „Nowe Życie” w Polkowicach
- Połczyn-Zdrój – Kościół Chrystusowy w Połczynie-Zdroju
- Radom – Społeczność Chrześcijańska w Radomiu
- Rybnik – Kościół Chrystusowy w Rybniku
- Rzeszów – Kościół Chrystusowy „Chrześcijański Kościół Odrodzenia CRC”
- Sandomierz – Społeczność Chrześcijańska w Sandomierzu[32] (Wspólnota Chrześcijańska „Golgota”[33])
- Siemiatycze – Kościół Chrystusowy w Siemiatyczach
- Sosnowiec – Kościół Chrystusowy w Sosnowcu
- Tomaszów Mazowiecki – Społeczność Chrześcijańska TOMY w Tomaszowie Mazowieckim
- Warszawa:
- Kościół Chrystusowy „Grace Church” w Warszawie
- Kościół Chrystusowy „International Christian Fellowship” w Warszawie
- Kościół Chrystusowy „Life Church”
- Społeczność Chrześcijańska „Nowe Pokolenie” w Warszawie
- Społeczność Chrześcijańska Północ w Warszawie
- Społeczność Chrześcijańska Południe w Warszawie
- Społeczność Chrześcijańska „Puławska” w Warszawie
- Społeczność Chrześcijańska „Wilanów” w Warszawie[34][35]
- Społeczność Chrześcijańska Zachód w Warszawie
- Wrocław – Społeczność Chrześcijańska we Wrocławiu
- Wyszków – Społeczność Chrześcijańska w Wyszkowie
Statystyki
[edytuj | edytuj kod]Dane według statystycznych ankiet wyznaniowych
[edytuj | edytuj kod]| Rok | Liczba wiernych | Liczba zborów | Liczba kościołów/kaplic | Liczba duchownych |
|---|---|---|---|---|
| 1989[36] | 2492 | 21 | 28 | 50 |
| 1990[37] | 3297 | 50[a] | 29 | 51 |
| 1991[38] | 3471 | 26 | 30 | 60 |
| 1992[39] | 3543 | 26 | 30 | 65 |
| 1994[40] | 3550 | 26 | 31 | 65 |
| 1995[41] | 3580 | 26 | 31 | 66 |
| 1996[42] | 3645 | 27 | 31 | 66 |
| 1998[43] | 3875 | 27 | 63 | |
| 1999[44] | 3942 | 25 | 60 | |
| 2000[45] | 4291 | 25 | 63 | |
| 2001[46] | 4886 | 25 | 75 | |
| 2002[47] | 5092 | 25 | 80 | |
| 2003[48] | 5233 | 31 | 84 | |
| 2004[49] | 5527 | 33 | 85 | |
| 2005[50] | 5673 | 35 | 93 | |
| 2006[51] | 5858 | 35 | 97 | |
| 2007[52] | 5815 | 36 | 103 | |
| 2008[53] | 4825 | 36 | 102 | |
| 2011[54] | 4252 | 38 | 118 | |
| 2012[55] | 4518 | 37 | 125 | |
| 2015[56] | 5138 | 39 | 366 | |
| 2017[57] | 5869 | 38 | 360 | |
| 2018[58] | 6326 | 40 | 362 | |
| 2019[59] | 6540 | 43 | 362 | |
| 2020[60] | 6645 | 44 | 365 | |
| 2021[61] | 6048 | 41 | 334 | |
| 2022[62] | 6821 | 48 | 492 | |
| 2023[2] | 6650 | 48 | 490 |
Dane według wyników spisów powszechnych
[edytuj | edytuj kod]| Spis powszechny | Liczba deklaracji |
|---|---|
| Narodowy Spis Powszechny 2011[63] | 860 |
| Narodowy Spis Powszechny 2021[64] | 2072 |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Podano sumę liczby zborów i placówek
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Deklaracja zasad wiary, celów i wartości. Chrystusowi.pl – oficjalna witryna Wspólnoty Kościołów Chrystusowych w RP. [dostęp 2011-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-11)].
- ↑ a b c d e Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2024, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2024, s. 108, ISSN 1640-3630.
- ↑ Kościół Chrystusowy w RP (d. Wspólnota Kościołów Chrystusowych). Informacje podstawowe. slowoizycie.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Słowo i Życie. Kwartalnik Kościoła Chrystusowego w RP. slowoizycie.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Alians Ewangeliczny w RP zalegalizowany. slowoizycie.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
- ↑ Kontakt. chrystusowi.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Organy kościoła. chrystusowi.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ a b c Przemysław Bryk. Historia powstania Kościołów Chrystusowych i ich funkcjonowania na ziemiach polskich na przykładzie Kościoła Chrystusowego w Rzeczypospolitej Polskiej. „Ex Nihilo”, s. 11-27, 1(11) /2014.
- ↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 101.
- ↑ a b c d e f Nina Hury: Kościół Chrystusowy w RP (d. Wspólnota Kościołów Chrystusowych). slowoizycie.pl, aktualizacja 12.10.2017. [dostęp 2018-02-17].
- ↑ Aleksander Wysocki, Protestanci - Poleszucy w świetle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego
- ↑ a b Henryk Ryszard Tomaszewski: Kościół Chrystusowy w latach 1939-1944. Warszawa: Słowo i Życie, 1992.
- ↑ a b Tomaszewski 1991 ↓, s. 94.
- ↑ a b c d Historia. Kościół Chrystusowy w RP. chrystusowi.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Tomaszewski 1991 ↓, s. 95.
- ↑ Tomaszewski 1991 ↓, s. 97.
- ↑ Historia Kościoła Chrystusowego. kzch.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-17)]..
- ↑ Tomaszewski 1991 ↓, s. 107.
- ↑ Maria Krawczyk. ..ani śmierć, ani życie... „Słowo i Życie”. Nr 3-4, 1992.
- ↑ Jerzy Sacewicz. Notatki powięzienne. „Słowo i Życie”. Nr 3-4 i 5-6, 1992.
- ↑ Ryszard Michalak. Dziel i rządź. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. Nr 3 (38), s. 24, marzec 2004.
- ↑ Weremiejewicz 2014 ↓, s. 119.
- ↑ Weremiejewicz 2014 ↓, s. 116.
- ↑ a b Weremiejewicz 2014 ↓, s. 193.
- ↑ Weremiejewicz 2014 ↓, s. 194.
- ↑ Agendy. chrystusowi.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Wspólnoty lokalne. wp.chrystusowi.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ Kontakt. wjezusie.pl. [dostęp 2022-08-31].
- ↑ K. Chojnacki. Z notatek Kazimierza Chojnackiego. „Słowo i Życie”. Nr 4, s. 26-27, 2008.
- ↑ Nowy Kościół w Pabianicach. Na czele przedsiębiorca. pabianice.tv, 8 stycznia 2022. [dostęp 2022-07-23].
- ↑ Kościół Chrystusowy w RP, Społeczność Chrześcijańska w Sandomierzu.
- ↑ Calvary Chapel: Church finder search results for the country of Poland. calvarychapel.com. [dostęp 2018-10-20].
- ↑ Get to know us. schwilanow.pl. [dostęp 2022-04-12].
- ↑ Poznaj nas. schpoludnie.pl. [dostęp 2021-11-15].
- ↑ Franciszek Kubiczek, Krzysztof Lutostański, Mały rocznik statystyczny 1990, Warszawa 1990, s. 48.
- ↑ Bohdan Wyżniakiewicz, Krzysztof Lutostański, Mały rocznik statystyczny 1991, Warszawa 1991, s. 50.
- ↑ Józef Oleński, Roman Sawiński, Mały rocznik statystyczny 1992, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1992, s. 55.
- ↑ Józef Oleński, Roman Sawiński, Mały rocznik statystyczny 1993, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1993, s. 61.
- ↑ Józef Oleński, Janina Pawlik, Mały rocznik statystyczny 1995, Główny Urząd Statystyczny, 1995, s. 72.
- ↑ Tadeusz Toczyński, Janina Pawlik, Rocznik statystyczny 1996, Główny Urząd Statystyczny, 1996, s. 72.
- ↑ Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Rocznik statystyczny 1997, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 1997, s. 115, ISSN 0079-2780.
- ↑ Halina Dmochowska, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1999, Zakład Wydawnictw Statystycznych, 1999, s. 116, ISSN 0867-082X.
- ↑ Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny 2001, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2001, s. 132, ISSN 0867-082X.
- ↑ Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny 2002, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2002, s. 132, ISSN 0867-082X.
- ↑ Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2003, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2003, s. 136, ISSN 0867-082X.
- ↑ Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2004, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2004, s. 128, ISSN 1640-3630.
- ↑ Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2005, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2005, s. 129, ISSN 1640-3630.
- ↑ Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny 2006, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2006, s. 129.
- ↑ Józef Oleński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2007, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2007, s. 132, ISSN 1640-3630.
- ↑ Józef Oleński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2008, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2008, s. 132, ISSN 1640-3630.
- ↑ Józef Oleński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2009, s. 132, ISSN 1640-3630.
- ↑ Józef Oleński, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2010, s. 130, ISSN 1640-3630.
- ↑ Janusz Witkowski, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2012, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2012, s. 134, ISSN 1640-3630.
- ↑ Janusz Witkowski, Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2013, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2013, s. 138, ISSN 1640-3630.
- ↑ Halina Dmochowska, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2015, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2015, s. 115, ISSN 1640-3630.
- ↑ Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2018, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2018, s. 114, ISSN 1640-3630.
- ↑ Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2019, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2019, s. 113, ISSN 1640-3630.
- ↑ Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2020, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2020, s. 118, ISSN 1640-3630.
- ↑ Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2021, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2021, s. 119, ISSN 1640-3630.
- ↑ Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2022, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2022, s. 116, ISSN 1640-3630.
- ↑ Dominik Rozkrut, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2023, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2023, s. 117, ISSN 1640-3630.
- ↑ Grzegorz Gudaszewski, Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski - Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Waszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2015, s. 226, ISBN 978-83-7027-597-6.
- ↑ Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego [online], stat.gov.pl.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nina Hury. Z dziejów Wspólnoty Kościołów Chrystusowych. „Słowo i Życie”. Nr 2, 2011.
- Henryk Ryszard Tomaszewski: Kościół Chrystusowy w latach 1939-1944. Warszawa: Słowo i Życie, 1992.
- H.R. Tomaszewski. Kościół Chrystusowy w Polsce w latach 1921-1953. „Słowo i Życie”. Nr 1-2, 1992.
- Powstanie i rozwój Kościoła Chrystusowego w Polsce. W: Henryk Ryszard Tomaszewski: Wspólnoty chrześcijańskie typu ewangeliczno-baptystycznego na terenie Polski w latach 1858-1939. Warszawa: WBST, 2006, s. 87-102. ISBN 83-88497-11-1.
- H.R. Tomaszewski: Wyznania typu ewangeliczno-baptystycznego wchodzące w skład Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w latach 1945-1956. Warszawa: Słowo i Życie, 1991, s. 94-108.
- Henryk Ryszard Tomaszewski: Zjednoczony Kościół Ewangeliczny 1947-1987. Warszawa: Kompas II, 2009. ISBN 978-83-925744-5-3.
- Mirosława Weremiejewicz: Kościół Chrystusowy w Polsce w latach 1921–2006. Toruń: Duet, 2014. ISBN 978-83-62558-81-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nina Hury, Kościół Chrystusowy w RP. 90 lat w skrócie (d. Wspólnota Kościołów Chrystusowych), Słowo i Życie
- Baza artykułów dotyczących Kościoła Chrystusowego w RP Słowo i Życie