Kraska (zwyczajna)

Kraska (zwyczajna)
	Coracias garrulus
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	kraskowe
Rodzina	kraski
Rodzaj	Coracias
Gatunek	kraska (zwyczajna)
Podgatunki
	C. g. garrulus Linnaeus, 1758; C. g. semenowi Loudon & Tschusi, 1902;
	C. g. garrulus Linnaeus, 1758; C. g. semenowi Loudon & Tschusi, 1902;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; obszary letnich lęgowisk przeloty zimowiska prawdopodobnie wymarł
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kraska (zwyczajna)^[3], kraska pospolita^[4], siwka^[5] (Coracias garrulus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny krasek (Coraciidae).

Występowanie

Zamieszkuje południową, środkową i wschodnią Europę, zachodnią, środkową i południową Azję do Himalajów i Ałtaju oraz północno-zachodnią Afrykę. Do niedawna dość licznie gnieździła się w zachodniej Europie, ale od paru dekad liczba tych ptaków i ich gniazd wyraźnie maleje. W niektórych krajach wyginęła już całkowicie. Stary kontynent jest jednak miejscem, gdzie lęgnie się ich najwięcej. Centrum populacji lęgowej znajduje się gdzieś w europejskiej części Rosji i na Ukrainie^[6]. W trakcie swoich wędrówek kieruje się na sawanny Afryki Subsaharyjskiej, gdzie ma swoje zimowiska. Niektóre z nich zalatują nad Zatokę Gwinejską lub na samo południe Afryki. Przeloty IV–V i VIII–IX. Wyróżnia się 2 podgatunki.

W Polsce to jeden z najbarwniejszych ptaków. Dawniej pospolity, a obecnie skrajnie nieliczny ptak lęgowy we wschodniej połowie kraju, na zachodzie wymarły. Najczęściej widywana w południowej Lubelszczyźnie, Równinach Kurpiowskiej i Mazurskiej, na Podlasiu, w Puszczach Kozienickiej i Białej oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Jesienne odloty mają miejsce we wrześniu lub październiku, przylatuje wiosną na przełomie kwietnia i maja.

Jeszcze w latach 70. XX w. kraska występowała w większości kraju, po czym zaczęła się wycofywać z zachodnich regionów, aż tam zanikła. W połowie lat 80. całą krajową populację szacowano na 500–600 par, na początku lat 90. – 360–380 par, w 1998 r. 112–133 par, w latach 2010–2012 już tylko 25–47 par^[7], a w 2019 roku stwierdzono zaledwie 13 par^[8]. Obecne populacje nadal się zmniejszają i z każdym rokiem grozi im coraz bardziej całkowite wyginięcie.

Podgatunki

Wyróżnia się 2 podgatunki^[9]^[10]:

C. g. garrulus – północno-zachodnia Afryka, południowo-zachodnia, południowo-środkowa i wschodnia Europa, Azja Mniejsza na wschód przez północno-zachodni Iran po południowo-zachodnią Syberię; zimuje w Afryce na południe od Sahary.
C. g. semenowi – Irak i Iran (poza częścią północno-zachodnią) na wschód po Kaszmir, na północ po Turkmenistan, środkowy Kazachstan i być może północno-zachodnie Chiny; to prawdopodobnie ten podgatunek odbywa lęgi na wschodnim krańcu Półwyspu Arabskiego. Zimuje we wschodniej części Afryki Subsaharyjskiej. Podgatunek różni się od nominalnego szarawym nalotem na głowie, szyi i piersi, sprawiając wrażenie mniej kontrastowo ubarwionego.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Ubarwienie kraski zmienia się wraz z uzyskaniem dojrzałości płciowej i porą roku

To jedyny przedstawiciel krasek występujący w Europie. Swoje południowe pochodzenie zaznacza kolorowym egzotycznym niebieskordzawym ubarwieniem. Brak różnic w upierzeniu samca i samicy, choć u obu płci zmienia się ono w trakcie poszczególnych pór roku. Ma krępą budowę i zaokrąglone skrzydła. Głowa i kark niebieskie z domieszką seledynu, spód niebieskoszary, grzbiet (płaszcz) i barkówki rdzawe lub brązowoczerwonawe, pokrywy skrzydłowe i podskrzydłowe niebieskie, lotki od góry czarne, od spodu szafirowe, sterówki od góry seledynowe, od spodu szafirowe. Skrajna para sterówek kilka milimetrów dłuższa – wystaje z obrysu końca ogona. Wiosną upierzenie jest jaśniejsze i ma intensywniejsze barwy niż jesienią, kiedy to kraski opuszczają miejsca lęgowe. Mają silny czarny dziób i żółtawe nogi. Młode są znacznie mniej kontrastowe, rzuca się w oczy brak koloru niebieskiego na głowie i tułowiu, choć przypominają dorosłe ptaki sylwetką i brązowym grzbietem. Ich pióra konturowe są jasnobiaławobrązowe i dopiero na zimowiskach nabierają jaskrawszych odcieni. Ptaki poniżej pierwszego roku życia odróżnia się od dorosłych po sterówkach. Starsze, dorosłe ptaki, mają na piórach ciemną plamę i są ostrzej zakończone.

Sposobem lotu przypomina grzywacza lub wronę. W powietrzu rzucają się w oczy jej intensywnie niebieskie, ciemno nakrapiane skrzydła i ciemny ogon z szerokim, turkusowym paskiem na końcu. Dojrzały ptak jest rozmiarów kawki lub sójki. Nietrudno ją zauważyć, bo często siada na wysoko wyniesionych punktach terenu, skąd obserwuje okolicę – na słupach, drutach itp. Nie jest to ptak płochliwy i nie przeszkadza mu obecność człowieka, może gniazdować na terenach zabudowanych i przy drogach o natężonym ruchu. Odzywa się szorstkim „rak rak”.

Wymiary średnie

długość ciała: ok. 32 cm
rozpiętość skrzydeł: 62–72 cm
masa ciała: ok. 140–190 g

Pożywienie

Dietę kraski stanowią przede wszystkim duże owady, głównie chrząszcze i prostoskrzydłe (świerszcze i pasikoniki)^[11]. Zjada również dżdżownice, ślimaki, żaby, jaszczurki, małe węże i gryzonie^[11].

Kraska poluje zwykle wykorzystując różnego rodzaju punkty obserwacyjne, tzw. czatownie, czyli suche czubki drzew, słupy, paliki, linie energetyczne. Jest gatunkiem wyspecjalizowanym w chwytaniu ofiar bezpośrednio na ziemi, choć czasem łapie też owady w powietrzu^[11].

Biotop

Skraje lasów typu parkowego w pobliżu pól i łąk, prześwietlone starodrzewy i otwarte ciepłe przestrzenie ze szpalerami pojedynczych grup drzew, gdzie mogą polować. Kraska gnieździ się tam, gdzie można znaleźć duże, obszerne dziuple, często na wysychających wierzbach, topolach, sosnach czy olchach. W Polsce widywana w łęgach i nadrzecznych olsach, terenach urozmaiconych w pastwiska, nieużytki i niewielkie zadrzewienia. Unika natomiast zwartych kompleksów leśnych^{[potrzebny przypis]}.

Okres lęgowy

Kraski odbywają dalekie wędrówki. Południowa Afryka

Toki

W okresie godowym głos samca można pomylić z krakaniem wrony siwej. Wydaje wtedy donośne „krrrak”.

Gniazdo

Kraska to typowy dziuplak. W Polsce lęgnie się zazwyczaj w dziupli po dzięciole czarnym lub zielonym (do głębokości 0,5 metra) albo w budce lęgowej^[12]. Na południu preferuje nory wygrzebane w urwiskach i dziury w murach. Wyściółkę stanowią cienkie gałązki, suche trawy, sianem, pierzem i liście, a nawet bydlęce odchody, tak więc wygląd gniazda jest dość niedbały. Ptaki wracają z zimowisk do tych samych dziupli lub budek, jeśli nie są zajęte.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 4 do 5 czysto białych, błyszczących jaj o jajowatym lub gruszkowym kształcie. Kraski tworzą monogamiczne pary.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego przez okres 17 do 20 dni przez obydwoje rodziców (głównie przez samicę). Pisklęta, gniazdowniki, po wykluciu są nagie i ślepe. Część z nich ginie. Póki są w dziupli cały czas wydają charakterystyczne miaukliwe głosy. Rodzice karmią je wtedy pokarmem odpowiednim już do diety dorosłych opiekunów. Młode opuszczają gniazdo po około 28 dniach, choć mają nie w pełni rozwinięte skrzydła i nie są jeszcze lotne. Przez kolejne tygodnie znaleźć je można w pobliżu gniazda. W okresie odlotów można spotkać większe grupy krasek poza miejscami lęgowisk.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2015 roku uznaje kraskę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern); wcześniej, od 2005 roku klasyfikowano ją jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened), a od 1988 roku jako gatunek najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 100–500 tysięcy dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[2]. Gatunek ten jest na listach konwencji berneńskiej i bońskiej, a Dyrektywa Ptasia uznaje ją za gatunek szczególnej troski.

Na terenie Polski kraska jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej^[13]. Uznano ją za gatunek krytycznie zagrożony (CR – Critically Endangered) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych oraz na późniejszej Czerwonej liście ptaków Polski^[8].

Do najważniejszych przyczyn związanych z dużym spadkiem liczebności w zachodniej części Europy należą zmiany w krajobrazie rolniczym oraz niedobór odpowiednich drzew z dziuplami, które służą im do zakładania gniazd. Nie sprzyjają też jej: likwidacja zadrzewień śródpolnych i wycinanie starych, dziuplastych drzew, jak też środki ochrony roślin stosowane w rolnictwie. Głównymi formami ochrony kraski w celu zwiększenia jej liczebności w skali lokalnej są:

wieszanie dużych budek lęgowych, chętnie przez nie zasiedlanych,
pozostawianie drzew dziuplastych,
zakładanie na pniach opasek antydrapieżnych,
ochrona terenów lęgowych.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Coracias garrulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Coracias garrulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Coraciidae Rafinesque, 1815 - kraski - Rollers (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-24].
↑ Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 158. ISBN 83-09-01320-5.
↑ Materyały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne. Nakł. Akademii Umiejȩtności, 1826, s. 151.
↑ Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. T. 1. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 361. ISBN 978-83-7763-329-8. (pol.).
↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Fry, H., Boesman, P., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: European Roller (Coracias garrulus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Rollers, ground rollers, kingfishers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-24]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Kraska - OTOP [online], 12 lutego 2016 [dostęp 2024-05-31] (pol.).
↑ Magdalena Janiszewska, Radosław Włodarczyk: Atlas ptaków Polski: przewodnik obserwatora. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska, 2016, s. 78. ISBN 978-83-8091-127-7. (pol.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Strona poświęcona krasce i jej aktywnej ochronie. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-25)].
Aktywna ochrona kraski w Polsce realizowana przez TP Bocian
Coracias garrulus (Kraska). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 250–253. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Coracias garrulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Coracias garrulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Coraciidae Rafinesque, 1815 - kraski - Rollers (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-24].

[łącki-4] Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 158. ISBN 83-09-01320-5.

[cow1826-5] Materyały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne. Nakł. Akademii Umiejȩtności, 1826, s. 151.

[6] Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. T. 1. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 361. ISBN 978-83-7763-329-8. (pol.).

[ocena2015-7] T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.

[clpp-8] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[hbwa-9] Fry, H., Boesman, P., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: European Roller (Coracias garrulus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].

[ioc-10] Frank Gill, David Donsker (red.): Rollers, ground rollers, kingfishers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-24]. (ang.).

[:0-11] Kraska - OTOP [online], 12 lutego 2016 [dostęp 2024-05-31] (pol.).

[12] Magdalena Janiszewska, Radosław Włodarczyk: Atlas ptaków Polski: przewodnik obserwatora. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska, 2016, s. 78. ISBN 978-83-8091-127-7. (pol.).

[13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]