Mała Litwa
| |||||
| Państwa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ważniejsze miejscowości | |||||
Położenie na mapie Europy  | |||||
| 54°52′N 22°32′E/54,866667 22,533333 | |||||
Mała Litwa, także Litwa Mniejsza, Litwa Pruska (lit. Mažoji Lietuva; ros. Малая Литва, Małaja Litwa; niem. Kleinlitauen) – region kulturowy i jeden z pięciu regionów etnograficznych dzisiejszej Litwy, leżący na terenie historycznych Prus. Obejmuje obszar dawnego okręgu Kłajpedy na terenie Litwy, reszta regionu znajduje się w obwodzie królewieckim i fragmentarycznie na terytorium Polski.
Największymi miastami regionu są Kłajpeda, Sowieck i Czerniachowsk.
Granice
[edytuj | edytuj kod]Mała Litwa, podobnie jak Mazury, nie stanowiła nigdy odrębnej jednostki administracyjnej, toteż po części nie posiada ścisłych granic. Analogicznie do Mazur, definiowanych jako obszar zamieszkiwany w większości przez polskich ewangelików, Litwa Mała to obszar, który zamieszkiwali głównie Litwini, którzy po hołdzie pruskim w 1525 także przyjęli reformację. Wyraźne granice region posiada na północy i wschodzie, gdzie graniczy ze Żmudzią i Suwalszczyzną, natomiast na południu przechodzi w Mazury, a na zachodzie w Barcję, Natangię i Sambię.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Do XIII wieku obszar był zamieszkiwany przez Prusów i dzielił się na krainy Nadrowia i Skalowia. Po podboju krzyżackim większość obszaru stanowiła część wyludnionej Wielkiej Puszczy, przed zasiedleniem regionu głównie przez Litwinów, natomiast na północy założono miasto Kłajpeda, lokowane w 1254. Poza Kłajpedą najbardziej znaczącymi miejscowościami były wówczas osady przyzamkowe Ragneta, Wystruć, Tylża i Labiawa. W 1454 na prośbę Związku Pruskiego król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił wcielenie terytorium wraz z Prusami do Polski, po czym po pokoju toruńskim od 1466 do 1657 region stanowił część I Rzeczypospolitej jako lenno Korony Polskiej. W tym okresie nastąpił rozwój regionu. Założono bądź po raz pierwszy wzmiankowano przyszłe miasta Szyłokarczma, Prekule, Pilkały, Stołupiany, Darkiejmy, Łoździenie, Gąbin oraz nadano prawa miejskie Tylży (1552), Wystruci (1583)[1] i Labiawie (1642)[2].
Po 1657 region znajdował się we władaniu brandenbursko-pruskim, a od 1701 w Królestwie Prus. W latach 1709–1711 wskutek epidemii dżumy zmarło ok. 53% populacji Małej Litwy, w większości Litwinów, następnie w latach 1722–1736 miała miejsce kolonizacja niemiecka[3], co po części zmieniło proporcje narodowościowe regionu. Toczyły się tu zmagania wojny siedmioletniej i wojen napoleońskich. Podczas tych ostatnich podpisano tu w 1807 pokój w Tylży, na mocy XV artykułu któregoż utworzono Księstwo Warszawskie[4], zalążek państwa polskiego 12 lat po utracie niepodległości w rozbiorach Polski.
Tereny zamieszkiwała głównie ludność prusko-litewska, pruska pomieszana z polską, na południu w większym stoipniu polska zaś szlachta i mieszczanie pochodzenia niemieckiego żyli na całym obszarze. W wieku XV ludność polska stanowiła około połowy mieszkańców tych terenów, w wieku XVII zasilona napływem osadników z Mazowsza. W XVIII wieku ludność polska stanowiła około połowy mieszkańców. W 1724 roku wydano zakaz osiedlania Polaków w północnej części kraju[5]. Wśród bardziej znanych polskich postaci można wymienić księcia Kazimierza Czartoryskiego[5] oraz lekarza i poetę Jana Fryderyka Tschepiusa. Urodzili się tu m.in. duchowny, historyk i poeta Mateusz Pretoriusz oraz przedstawiciele rodu Załuskich: rzeźbiarz Ireneusz Załuski, językoznawca Karol Bernard Załuski i pianistka Emma Ostaszewska. W czasie powstania styczniowego przerzucano stąd broń dla powstańców do zaboru rosyjskiego. W Wystruci operowała polska organizacja powstańcza[6], wykryta przez władze pruskie w listopadzie 1864[7].
Po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie wydały w 1865 zakaz druku w dialektach litewskich i żmudzkich z użyciem alfabetu łacińskiego[8], co zapoczątkowało masowy przemyt litewskich książek z Małej Litwy, pozostającej poza władzą carską, do zaboru rosyjskiego.
W 1905 największymi miastami regionu były Tylża, Wystruć i Kłajpeda, które jako jedyne liczyły więcej niż 20 tys. mieszkańców. Po I wojnie światowej północna część regionu tworzyła Okręg Kłajpedy, włączony do Republiki Litewskiej. W pozostałej części w latach 30. Niemcy przeprowadzili szeroko zakrojoną germanizację nazw o litewskim brzmieniu, analogiczną do germanizacji polsko brzmiących nazw w innych regionach. W 1940 Niemcy zamknęli ostatnią litewską gazetę na Małej Litwie, Naujasis Tilžės keleivis, wydawaną w Tylży[3]. II wojna światowa w 1945 przyniosła znaczące zniszczenia Małej Litwie.
W Kłajpedzie mieści się Muzeum Historii Małej Litwy, poświęcone historii regionu.
Miasta
[edytuj | edytuj kod]
|
|
|
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Ruiny zamku w Niemanie -
-
Gmach rejencji w Gusiewie -
-
-
Teatr Dramatyczny w Kłajpedzie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-10)].
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-04)].
- ↑ a b Historic chronology of Lithuania Minor [online], mlrt.lt [dostęp 2019-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2006-07-19].
- ↑ Internet-Portal "Westfälische Geschichte" / 1807-07-07 / 1807-07-09: Königreich Preußen: "Friedens-Traktat mit Frankreich" ["Tilsiter Frieden"] [online], lwl.org [dostęp 2019-02-11] (niem.).
- ↑ a b [1]
- ↑ Wydarzenia roku 1863 [online], historia-polski.com [dostęp 2019-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-10].
- ↑ Wydarzenia roku 1864 [online], historia-polski.com [dostęp 2019-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-10].
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982, s. 228-229.
- ↑ a b c Kleinlitauen - Karten. [dostęp 2017-04-06].
|
