Neokantyzm

Neokantyzm − nurt filozoficzny zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku, który wyrażał sprzeciw wobec heglizmu oraz materializmu przyrodoznawczego. Nazwa neokantyzm pochodzi stąd, że neokantyści szukali inspiracji w filozofii Kanta a jego naczelnym hasłem był „powrót do Kanta”. Neokantyzm zrodził się w opozycji wobec wyczerpującej się w połowie dziewiętnastego wieku idealistycznej tradycji postkantowskiej filozoficznych kontynuatorów J. Fichtego, F.W. Schellinga i G.W.F. Hegla. Zasadniczo neokantyzm realizował filozoficzny program teoriopoznawczego krytycyzmu. Neokantyzm w okresie od około 1870 roku aż do pierwszej wojny światowej dominował w filozofii w Niemczech i na świecie. Wśród reprezentantów tego ruchu wymienić należy takich filozofów jak Kuno Fischer, Hermann von Helmholtz, Friedrich Albert Lange, Otto Liebmann i Eduard Zeller. W latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku w ruchu neokantowskim dominowały dwie szkoły:

• szkoła marburska na uniwersytecie w Marburgu (Hermann Cohen, Paul Natorp, Ernst Cassirer)
• szkoła badeńska na uniwersytetach w Strasburgu, Heidelbergu oraz Freiburgu Bryzgowijskim (Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert i Emil Lask)

Jednak pamięć o neokantystach zmieniła się dramatycznie w dziesięcioleciach po 1918 roku. Neokantyzm zaczął być kojarzony z przedwojennym porządkiem i stał się głównym celem ataków dla wielu młodych filozofów (w tym również uczniów neokantystów), którzy chcieli w ten sposób przebić się do świadomości publicznej. Późniejsze wstrząsy geopolityczne, w tym dojście Hitlera do władzy w 1933 roku, niemal wymazały instytucjonalną pamięć o neokantyzmie w ramach wyłaniających się tradycji analitycznych i kontynentalnych. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach historycy filozofii zaczęli odkrywać na nowo zarówno historyczne, jak i filozoficzne znaczenie neokantyzmu.

Oddziaływanie

Neokantyzm był nie tylko bardzo wpływowy pod względem intelektualnym, ale także odniósł wielki sukces naukowy. Neokantystom udało się pozyskać wybitnych studentów, kształtować programy nauczania, redagować ważne czasopisma i książki. Neokantyści doprowadzili do wznowienia dzieł Kanta, powstania czasopisma naukowego „Kant-Studien” oraz powołania stowarzyszenia Kant-Gesellschaft. Neokantyzm wywarł istotny i wielokierunkowy wpływ na filozofię i metodologię nauk nie tylko w przodujących wówczas pod względem filozoficznym i naukowym Niemczech, lecz również we Włoszech, Francji (jako neokrytycyzm), Rosji oraz w Polsce.

Większość znanych niemieckich filozofów, którzy z wielkim powodzeniem funkcjonowali w Niemczech po I wojnie światowej, została wykształcona przez neokantystów. Wśród nich znaleźć można między innymi takie sławy jak Rudolf Carnap, Hans-Georg Gadamer, Martin Heidegger, Hans Reichenbach, Edmund Husserl, Nicolai Hartmanna, Gottlob Frege, czy Max Weber.

Niektórzy filozofowie – Léon Brunschvicg, Ernst Cassirer, Hermann Weyl i Arthur Eddington – uznawali szczególną teorię względności Einsteina za potwierdzenie poglądów neokantowskich. Za to Hans Reichenbach oraz sam Albert Einstein negowali jakiekolwiek związki tych teorii.

Znaczący przedstawiciele

Zmodyfikowana klasyfikacja Traugotta K. Oesterreicha (1880–1949):

Kierunek fizjologiczny:

• Hermann Helmholtz (1821–1894)
• Friedrich Albert Lange (1828–1875)
• Hans Vaihinger (1852–1933)

Krytycyzm psychologiczny:

• Jakob Friedrich Fries (1773–1843)
• Leonard Nelson (1882–1927)
• Hans Cornelius (1863–1947)

Kierunek metafizyczny:

• Otto Liebmann (1840–1912)
• Friedrich Paulsen (1846–1908)
• Johannes Volkelt (1848–1930)

Krytycyzm relatywistyczny:

• Georg Simmel (1858–1918)
• Gustav Radbruch (1878–1949)

Kierunek realistyczny (krytyczny realizm):

• Alois Riehl (1844–1924)
• Richard Hönigswald (1875–1947)
• Oswald Külpe (1862–1915)

Kierunek logistyczny – szkoła marburska:

• Hermann Cohen (1842–1918)
• Paul Natorp (1854–1924)
• Ernst Cassirer (1874–1945)
• Nicolai Hartmann (1882–1950)

Krytycyzm teoretyczno-aksjologiczny – szkoła badeńska (szkoła południowo-zachodnioniemiecka lub w skrócie szkoła południowoniemiecka):

• Wilhelm Windelband (1848–1915)
• Heinrich Rickert (1863–1936)
• Hugo Münsterberg (1863–1916)
• Bruno Bauch (1877–1942)
• Emil Lask (1875–1915)

Bibliografia

• Michał Heller, Tadeusz Pabjan: Elementy filozofii przyrody. Kraków: Copernicus Center Press, 2014. ISBN 978-83-7886-065-5.
• Neokantyzm badeński i marburski. Antologia tekstów. Red. T. Kubalica, A. Noras. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 2011. ISBN 978-83-8012-641-1. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Anthony K.A.K. Jensen Anthony K.A.K., Neo-Kantianism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).
• JeremyJ. Heis JeremyJ., Neo-Kantianism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 18 maja 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.). (Neokantyzm)
• Francesca Biagioli, Neo-Kantianism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].