Niebiańskie pnie
| |||||||||
| Nazwa chińska | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
Niebiańskie pnie (lub dziesięć pni) to dziesięciostopniowy system cykliczny używany w chińskiej filozofii, alchemii i astrologii. Razem z ziemskimi gałęziami tworzą one cykl sześćdziesięcioletni, stosowany w chińskich kalendarzach tradycyjnych oraz w astrologii. W filozofii łączą się ściśle z pojęciami yin i yang oraz z teorią pięciu pierwiastków.
| Niebiański pień |
Chińska nazwa |
Japońska nazwa kun'yomi |
Japońska nazwa on'yomi |
Yin Yang | Pierwiastek | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 甲 | jiǎ | kinoe | kō | yang | drewno |
| 2 | 乙 | yǐ | kinoto | otsu | yin | |
| 3 | 丙 | bǐng | hinoe | hei | yang | ogień |
| 4 | 丁 | dīng | hinoto | tei | yin | |
| 5 | 戊 | wù | tsuchinoe | bo | yang | ziemia |
| 6 | 己 | jǐ | tsuchinoto | ki | yin | |
| 7 | 庚 | gēng | kanoe | kō | yang | metal |
| 8 | 辛 | xīn | kanoto | shin | yin | |
| 9 | 壬 | rén | mizunoe | jin | yang | woda |
| 10 | 癸 | guǐ | mizunoto | ki | yin |
W epoce Shang istniał mit o dziesięciu słońcach, z których każde nosiło nazwę jednego z niebiańskich pni i każde ukazywało się podczas jednego z dziesięciu dni starochińskiego tygodnia (旬; xǔn). Królowie Shangów umieszczali niebiańskie pnie w swoich imionach. Niektórzy historycy uważają, że pnie mogły odzwierciedlać dziesięć klanów pod rządami Shangów. Niebiańskie pnie powiązano z teorią yin i yang oraz pięcioma pierwiastkami już po ich upadku.
W dzisiejszym języku chińskim niebiańskie pnie są powszechnie używane tak jak na Zachodzie litery alfabetu podczas różnych wyliczeń:
- Jako oceny na studiach, przy czym przed Jiǎ (bardzo dobry) występuje jeszcze Yōu (優), czyli celujący.
- Oznaczenia stron w dokumentach prawnych; w tym charakterze niebiańskie pnie są również popularne w Japonii.
- Oznaczenia odpowiedzi do wyboru w testach.
- Nazwy chemiczne, np. metanol: 甲醇 jiǎchún; etanol: 乙醇 yǐchún) itd.
- Nazwy chorób/wirusów: Hepatitis A: 甲型肝炎 jiǎxíng gānyán; Hepatitis B: 乙型肝炎 yǐxíng gānyán
- Nazwy lig sportowych: Serie A: 意甲 yìjiǎ
- Dawniej używano pni także przy nazwach witamin; wyparły je jednak litery A, B, C itd.
- Oznaczanie postaci w dialogach, np. 甲 pyta, 乙 odpowiada
Używany był także w Japonii, jako system jikkan, do oznaczania kolejności (według wymowy on’yomi), np. kolejnych wzorów uzbrojenia lub ich modyfikacji[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oskar Myszor: Cesarstwo Japonii. Tom I. Pancerniki, lotniskowce i krążowniki. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne, 2014, s. 8, seria: „Okręty Wojenne”. Numer specjalny 47. ISBN 978-83-61069-26-3.