Okrzeszyn (województwo dolnośląskie)

Okrzeszyn
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kamiennogórski
Gmina	Lubawka
Liczba ludności (III 2011)	206
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	58-420
Tablice rejestracyjne	DKA
SIMC	0190510
	Położenie na mapie gminy Lubawka Okrzeszyn
	Położenie na mapie Polski Okrzeszyn
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Okrzeszyn
	Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego Okrzeszyn
	50°36′46″N 16°01′32″E/50,612778 16,025556
	Multimedia w Wikimedia Commons

Okrzeszyn (niem. Albendorf^[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Lubawka, w tzw. Worku Okrzeszyńskim, nad potokiem Szkło, przy granicy polsko-czeskiej.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa jeleniogórskiego.

Nazwa

12 listopada 1946 nadano miejscowości polską nazwę Okrzeszyn^[4]; wcześniej funkcjonowała nazwa Albinów.

Położenie

Okrzeszyn leży w Sudetach Środkowych, w obniżeniu pomiędzy Górami Kruczymi a Zaworami. Jedyne połączenie z resztą kraju wiedzie przez Uniemyśl. Na południu, po stronie czeskiej leżą Petříkovice^[5].

Historia

Średniowiecze

Okrzeszyn został założony prawdopodobnie przez Czechów w XI wieku. Według niepotwierdzonej legendy bracia Albert i Bertold Brueckne mieli w tej okolicy utworzyć hutę szkła, a po jej zniszczeniu, czy upadku, dwie wsie miały zostać nazwane od ich imion − Albendorf (Okrzeszyn) i Berthelsdorf (Uniemyśl). Miejscowość leżała na terenach, które na mocy układu z 23.08.1283 r. książę świdnicki Bolko I Surowy otrzymał od króla Czech Wacława II i wcielił do swego księstwa. Pod koniec XIII w. jako własność księstwa świdnickiego, został podarowany cystersom z Krzeszowa i pozostawał w ich posiadaniu aż do kasaty zakonu w 1810 roku. Cystersi otrzymali od księcia Bolka II przywilej na prowadzenie tu poszukiwań górniczych w 1343 r., jednak raczej nie prowadzono tu w tym czasie żadnych prac. W 1352 r. książę potwierdził ten przywilej. Opat Mikołaj II w roku 1362 wybudował we wsi kościół. Po śmierci księcia Bolka II i jego żony Agnieszki Habsburżanki wieś wraz z całym księstwem powróciła do Czech, jako wiano księżniczki świdnickiej Anny, małżonki cesarza Karola IV, pozostając nadal własnością klasztoru. Przed 1400 rokiem w Okrzeszynie było wolne sołectwo, należące do klasztoru, z którego pobierano aż 3 marki rocznego czynszu.

XVII-XVIII w.

Protestantyzm nie przyjął się we wsi będącej we władaniu klasztoru. Na większą skalę Okrzeszyn zaczął się rozwijać dopiero w końcu XVII wieku, lub na początku XVIII wieku. Powstała tu szkoła katolicka, a podstawą rozkwitu wsi stało się tkactwo chałupnicze oraz wydobycie i obróbka kamienia. W 1765 r. wartość majątku klasztornego w Okrzeszynie wynosiła 6046 talarów. Mieszkało tu 33 kmieci, 6 zagrodników i 81 chałupników.

Po XVIII w.

W XIX w. w Okrzeszynie znajdowała się kopalnia węgla kamiennego; w miejscowości funkcjonowała wówczas gorzelnia i browar. Upadek Okrzeszyna nastąpił po 1945 roku, kiedy zamknięto przejście graniczne, utrudniając tym samym ruch turystyczny.

Ruda uranu

Od 1947 r. teren wokół Okrzeszyna był obiektem poszukiwań rud uranu. Częściowo uruchomiono kopalnię uranu Okrzeszyn^[6].

Koleje

Od 1889 r. Okrzeszyn stanowił stację końcową nieczynnej już linii kolejowej nr 330 wiodącej z Kamiennej Góry. Linia ta została zbudowana przez spółkę akcyjną Ziederthalbahn (pol. Kolejka Zadrnańska), po II wojnie światowej włączono ją w struktury PKP. Do 1954 r. kursowały na niej pociągi pasażerskie, a do 1959 r. – towarowe. Popadającą w ruinę trakcję kolejową rozebrano w 1973 roku. W północnej części wsi zachował się ceglany budynek stacyjny.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[7]:

kościół filialny pw. Narodzenia NMP, jednonawowy, barokowy z 1724 r., z wieżą z 1856 r., remontowany w początkach XX w. i w 1969 r.; wznosi się w górnej części miejscowości,
kościół cmentarny pw. św. Michała Archanioła, renesansowo-barokowy, ruiny, z lat 1580–1585, przebudowany w 1736 roku, i w XIX w., salowy z wydzielonym prezbiterium,
plebania, obecnie dom nr 16, z 1794 r.

Inne zabytki:

kaplica Lutra
Monolitowy krzyż kamienny, nieznanej daty ani pochodzenia. Pojawiająca się czasem hipoteza, że jest to tzw. krzyż pokutny, jest wyłącznie przypuszczeniem nie opartym na żadnych dowodach i jest wyrazem zdarzającego się, nieuprawnionego utożsamiania wszystkich starych monolitowych kamiennych krzyży, z krzyżami pokutnymi.
dwór nr 18, z 1794 r., późnobarokowy, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym,
dawna stacja kolejowa, murowana z końca XIX w.

Turystyka

Przez Okrzeszyn prowadzą szlaki turystyczne:

zielony – szlak graniczny prowadzący wzdłuż granicy z Tłumaczowa do Przełęczy Okraj, wytyczony w 1993 r.
niebieski – szlak łącznikowy, prowadzi od Przełęczy Chełmskiej do obniżenia pomiędzy Bogorią a Jańskim Wierchem

Galeria

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Kościół cmentarny pw. św. Michała
Dawny dworzec kolejowy

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 92078
↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 856 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
↑ Sudety Środkowe, mapa w skali 1:40 000, Wydawnictwo Turystyczne "Plan", Jelenia Góra, 2017, wydanie VI, ISBN 978-83-7868-341-4
↑ Wg różnych danych, mimo pewnego zaawansowania w budowie, nigdy jednak nie podjęła wydobycia (Tomasz Rzeczycki. Kopalnia Okrzeszyn — chybiona inwestycja. „Sudety”. 12(81), s. 16–17, grudzień 2007. ), lub wydobyła określone ilości rudy (Wydobycie i przerób rudy uranu w Polsce w latach 1948-72. Energetyka Jądrowa – Narodowe Centrum Badań Jądrowych www.atom.edu.pl. [dostęp 2018-02-13].)
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 59. [dostęp 2012-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

Bibliografia

Góry Kamienne, T. 9, pod red. Marka Staffy, s. 149–155; Wydawnictwo I-BIS, Wrocław, 1996

Linki zewnętrzne

MarcinM. Stępień MarcinM., Ruiny kościoła cmentarnego św. Michała w Okrzeszynie [online], naszesudety.pl, 27 maja 2005 [dostęp 2016-04-26] .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 92078

[GUS-2] GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 856 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[MP-4] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[5] Sudety Środkowe, mapa w skali 1:40 000, Wydawnictwo Turystyczne "Plan", Jelenia Góra, 2017, wydanie VI, ISBN 978-83-7868-341-4

[6] Wg różnych danych, mimo pewnego zaawansowania w budowie, nigdy jednak nie podjęła wydobycia (Tomasz Rzeczycki. Kopalnia Okrzeszyn — chybiona inwestycja. „Sudety”. 12(81), s. 16–17, grudzień 2007. ), lub wydobyła określone ilości rudy (Wydobycie i przerób rudy uranu w Polsce w latach 1948-72. Energetyka Jądrowa – Narodowe Centrum Badań Jądrowych www.atom.edu.pl. [dostęp 2018-02-13].)

[nid-7] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 59. [dostęp 2012-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]