Prasa gadzinowa
Prasa gadzinowa (również pismo gadzinowe[1], gadzinówka, gadzinowiec, szmata, szmatławiec, kurwar i ścierwoniak[2]) – powszechne w czasach okupacji niemieckiej i sowieckiej określenie polskojęzycznej prasy, wydawanej przez administrację okupacyjną w Generalnym Gubernatorstwie oraz zachodnich obwodach ZSRR[3][4], w miejsce zlikwidowanych polskich tytułów prasowych.
Najbardziej znane tytuły na terenie okupacji niemieckiej to: „Nowy Kurier Warszawski”, „Kurier Częstochowski”, „Goniec Krakowski”, „Dziennik Radomski”, „Goniec Codzienny”, „Ilustrowany Kurier Polski”, „Gazeta Lwowska”, „Fala”. Gadzinówkami okupanta sowieckiego były „Prawda Wileńska”, „Prawda Komsomolska”, „Wolna Łomża” i „Czerwony Sztandar” we Lwowie[3].
Prasa gadzinowa miała na celu kształtowanie pożądanego przez okupanta sposobu myślenia u ludności na okupowanych terenach przez odpowiednią interpretację wydarzeń politycznych i militarnych, podkreślanie potęgi państw okupacyjnych i trwałości okupacyjnego status quo, odwołując się jednocześnie do najniższych gustów i potrzeb w sferze kultury i oświaty. Dla opinii publicznej za granicą miała stwarzać pozytywny obraz życia w okupowanej Polsce[4].
Współpraca z prasą gadzinową była uznawana przez Polskie Państwo Podziemne za kolaborację.
W latach osiemdziesiątych XX wieku mianem tym określano gazety, które odzyskały prawo publikowania w okresie stanu wojennego[5].
W szerszym znaczeniu gadzinówka to pismo służące za pieniądze niecnej sprawie, korzystające z niegodziwych funduszy[6]; prasa służącą rządowi zaborcy, okupanta czy systemu totalitarnego[7].
Pochodzenie nazwy
[edytuj | edytuj kod]Określeniu temu dała początek gazeta „Godzina Polski”, wydawana w Warszawie i Łodzi przez okupacyjne władze niemieckie podczas I wojny światowej. Ukazywała się w latach 1915–1918 a jej wydawcą był proniemiecki „król prasy” ze Śląska, Adam Napieralski[8]. Gazeta ta była w Warszawie nazywana „Gadziną Polską”, a potem potocznie „gadzinówką”[9][10].
Według innej koncepcji, nazwa pochodzi od tajnego „funduszu gadzinowego” (niem. Reptilienfonds), który utworzono w czasach Ottona von Bismarcka. Jego celem było pozyskiwanie przychylności dziennikarzy mających rozpowszechniać informacje propagandowe – korzystne z punktu widzenia rządu Prus. Nazwa funduszu pochodzi od określenia „gady” (niem. Reptilien), którego użył Bismarck w 1869 roku wobec zwolenników wydziedziczonej dynastii hanowerskiej. Fundusz pochodził ze skonfiskowanego majątku tej dynastii[1][11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Gadzinowe pisma. Encyklopedia Gutenberga. [dostęp 2018-06-09].
- ↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 288.
- ↑ a b Grzegorz Hryciuk, Polacy we Lwowie 1939-1944. Życie codzienne., Warszawa 2000, wyd. Książka i Wiedza, ISBN 83-05-13148-3, rozdział „Polskojęzyczna prasa gadzinowa”, s. 102–105.
- ↑ a b gadzinowa prasa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-01].
- ↑ Maciej Wilamowski, Konrad Wnęk, Lidia A. Zyblikiewicz, Leksykon polskich powiedzeń historycznych. Jacek Gawłowski (ilustr.), Kraków: Znak, 1998, s. 41, ISBN 83-7006-880-4, OCLC 830191934.
- ↑ Słownik języka polskiego: Tom 2;Tom 2, 1960.
- ↑ Gadzinówka. pwn.pl. [dostęp 2015-03-10].
- ↑ Henryk Zieliński: Historia Polski 1914-1939. Wrocław: Ossolineum, 1983, s. 39. ISBN 83-04-00712-6.
- ↑ Jadwiga Weydel Dmochowska: Dawna Warszawa: wspomnienia. Warszawa: PIW, 1958, s. 476.
- ↑ Marek Wąs. Gadzinowi dziennikarze. „Ale Historia”. 7/2013 (57), s. 6–7, 2013-02-15.
- ↑ Gadzi fundusz Bismarcka [online], Antykorupcja [dostęp 2021-02-11].