Rafał Zajączek
| pułkownik | |
| Data i miejsce urodzenia |
9 listopada 1769 |
|---|---|
| Data śmierci |
8 czerwca 1846 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1785–1795 (?), 1806–1819 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
2 Pułk Przedniej Straży, 4 Pułk Strzelców Konnych, 2 Pułk Strzelców Konnych |
| Stanowiska |
z-ca dowódcy 4 psk i 2 psk |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Rafał Zajączek, herbu Świnka (ur. 9 listopada 1769[a] w Bógwidzach, powiat pleszewski[1], zm. 8 czerwca 1846[2][3]) – wyższy oficer armii Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, odznaczony Krzyżem Kawalerskim orderu Virtuti Militari[4]; krewny (bratanek stryjeczny) generała Józefa Zajączka.
Pochodzenie i rodzina
[edytuj | edytuj kod]
Rafał Zajączek urodził się w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej pieczętującej się herbem Świnka, wywodzącej się z Wielkopolski, z miejscowości Wrząca (obecnie w gminie Błaszki w powiecie sieradzkim).
Jego rodzicami byli Kajetan Zajączek i Rozalia[1][2], córka Rafała Objezierskiego[5].
Kajetan był bratem stryjecznym[b][6] księcia[c] generała Józefa Zajączka (1752–1826), uczestnika powstania kościuszkowskiego i wojen napoleońskich, w ostatnich latach swego życia namiestnika zależnego od Rosji Królestwa Polskiego.
Znane rodzeństwo Rafała to: bracia Franciszek Wojciech (ur. 1773, kapitan 4 pułku strzelców konnych)[1][7][8] i Wincenty Ferreriusz (ur. 1782, podporucznik również 4 psk)[9][8] oraz siostry Agnieszka[9], Salomea, Prakseda[10], Marianna[6] i Rozalia Barbara[9], która wyszła za Piotra Gałczyńskiego (ich synem był Wojciech Gałczyński[d], teść malarza Juliusza Kossaka)[11].
Żoną Rafała była Pelagia, z którą rozwiódł się w 1820 roku[e][12].
Historyk Jadwiga Nadzieja w swojej biografii generała Józefa Zajączka, przytaczając opracowanie Józefa Raciborskiego z 1922 roku[13], nazywa Rafała i Wincentego Zajączków stryjecznymi bratankami generała[f][14], nie wymieniając jednak Rafała wśród potomków Kajetana lub jego braci (Józefa, który miał dwie córki i Jana, o którym brak jest jakichkolwiek danych)[6] i nie uwzględniając Rafała w zamieszczonym drzewie genealogicznym rodu Zajączków.
Służba wojskowa
[edytuj | edytuj kod]I Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]Od 1785 roku Rafał Zajączek służył w 2 Pułku Przedniej Straży Buławy Wielkiej Koronnej (do lutego 1789 noszącym nazwę Regimentu Dragonii Buławy Wielkiej Koronnej)[g], początkowo jako kadet, następnie awansował do stopnia chorążego (1787), porucznika (1789) i rotmistrza sztabowego (1792)[15].
Nie jest znany przebieg służby wojskowej Rafała Zajączka podczas wojny polsko-rosyjskiej (1792), ani w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794), nie wiadomo też jakie były jego losy po upadku I Rzeczypospolitej (1795), aczkolwiek nie służył on w Legionach Polskich utworzonych w 1797 przez generała Jana Henryka Dąbrowskiego i walczących u boku wojsk rewolucyjnej Francji[h].
Księstwo Warszawskie
[edytuj | edytuj kod]Gdy w 1806 roku Królestwo Prus padało pod ciosami napoleońskiej Wielkiej Armii, na terenie Wielkopolski – zagarniętej przez Prusy w wyniku rozbiorów – wybuchło powstanie. Przybyły do Wielkopolski gen. J. H. Dąbrowski wspólnie z dawnym konfederatem barskim gen. Pawłem Skórzewskim poczęli organizować na terenie ówczesnego departamentu kaliskiego wojsko polskie. Rafał Zajączek w tym czasie otrzymał stanowisko rotmistrza kawalerii powstającej Legii Kaliskiej[16], a 21 listopada 1806 roku został szefem szwadronu 4 pułku strzelców konnych[17]. Służąc na tym stanowisku, 9 października 1809 roku otrzymał stopień majora[17].
W 1809 roku 4 pułk strzelców konnych został odkomenderowany na Pomorze i do północnych Niemczech, gdzie zwalczał dywersję zbuntowanych pruskich oddziałów majora von Schillego[18], nie biorąc zarazem udziału w wojnie z Austrią, będącej częścią konfliktu francusko-austriackiego[17].
W 1812 Rafał Zajączek wziął udział w wyprawie na Rosję, podczas której dostał się do niewoli[3], choć nie wiadomo, w którym momencie kampanii to nastąpiło.
Królestwo Polskie
[edytuj | edytuj kod]Po ostatecznej klęsce Napoleona (1815) powrócił do kraju, do znajdującego się pod rosyjską kontrolą Królestwa Polskiego i 13 lutego 1815 roku w stopniu podpułkownika został zastępcą dowódcy 2 Pułku Strzelców Konnych[17][4]. Otrzymał dymisję z wojska w stopniu pułkownika z pensją i mundurem w 1819 roku[19][20].
Po śmierci swego krewnego, generała Józefa Zajączka (1826), carskiego namiestnika w Królestwie Polskim, Rafał Zajączek na mocy testamentu zmarłego otrzymał 5 tysięcy ówczesnych złotych polskich[14]. Wcześniej, tj. po 1812 Rafał Zajączek, wspólnie z Michałem Rachalskim zarządzał majątkiem Brzeziny, które wraz z okolicznymi dobrami opatówieckimi, na podstawie donacji cesarza Napoleona, były własnością Józefa Zajączka[21].
Uzyskał legitymację szlachectwa w Królestwie Polskim w 1837 roku[20]. Nie są znane dalsze losy Rafała Zajączka. Zmarł w 1846 roku i został pochowany na cmentarzu katolickim w Kaliszu. Zachowała się żeliwna tablica inskrypcyjna, jedna z najstarszych na tym cmentarzu[22].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Na tablicy nagrobnej data urodzenia to 1770.
- ↑ Ojcem Kajetana był Jakub (ur. ok. 1707), podczaszy żytomierski, brat Antoniego i stryj generała Józefa Zajączka.
- ↑ Tytuł księcia Józef Zajączek otrzymał od rosyjskiego cara Aleksandra I w 1818 roku.
- ↑ Wojciech Gałczyński i Kazimierz Asnyk (prawdopodobnie ojciec poety, Adama) są wymienieni w akcie zgonu Rafała Zajączka.
- ↑ Pomianowski określa Pelagię cyt. „z Zajączków (?)”. Znana w tamtym czasie Pelagia z Zajączków to córka Ignacego, brata generała, której mężem (drugim?) był Jan Łubieński; na mocy testamentu księcia generała Pelagia Łubieńska otrzymała 300 tys. złotych polskich.
- ↑ Raciborski błędnie określa Rafała i Wincentego braćmi księcia. Jak pisze J. Nadzieja „(…) sporo ciekawych informacji, wprawdzie nie zawsze dokładnych na temat Opatówka znaleźć można w artykule Józefa Raciborskiego”.
- ↑ Od 1784 roku w tym samym pułku, w stopniu podpułkownika, a od 1787 jako pułkownik, służył Józef Zajączek.
- ↑ Historyk Jan Pachoński w swoim fundamentalnym dziele „Legiony Polskie 1794–1807. Prawda i legenda” (tomy I–IV) nie wymienia nazwiska Rafała Zajączka.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Skowroński 2012 ↓, s. 16.
- ↑ a b Akt zgonu Rafała Zajączka znajdujący się w Archiwum Państwowym w Kaliszu: Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Mikołaja w Kaliszu, sygn. 8, akt 95, s. 125.
- ↑ a b Pomniki epoki napoleońskiej w Polsce. Kalisz. napoleon.org.pl, 2019-07-28. [dostęp 2020-12-26]. (pol.).
- ↑ a b Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1818. Warszawa: Drukarnia przy Nowolipiu Nro 646, 1818, s. 13, 96.
- ↑ Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN: 10126 (Nr. 1329) 1760 Rozalja Objezierska, c. Rafała Imbier Objez. z ol. Marjanny Zajączkówny. teki.bkpan.poznan.pl. [dostęp 2020-12-26]. (pol.).
- ↑ a b c Nadzieja 1975 ↓, s. 31–32.
- ↑ Nejman 2017 ↓, s. 577.
- ↑ a b Gembarzewski 1905 ↓, s. XLVI.
- ↑ a b c Skowroński 2012 ↓, s. 16–17.
- ↑ Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN: 12557 (Sobotka) 1780.26.7. Praxeda Marjanna Magdalena c. MGD. Kajet. i Rozalji z Objezierskich Zajączków. teki.bkpan.poznan.pl. [dostęp 2020-12-26]. (pol.).
- ↑ Boniecki ↓.
- ↑ Pomianowski 2018 ↓, s. 350.
- ↑ Raciborski 1922 ↓, s. 123.
- ↑ a b Nadzieja 1975 ↓, s. 531.
- ↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 416.
- ↑ Staszewski 1931 ↓, s. 23.
- ↑ a b c d Gembarzewski 1905 ↓, s. 140.
- ↑ Gembarzewski 1925 ↓, s. 59.
- ↑ Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1819. Warszawa: 1819, s. 19, 116.
- ↑ a b Sęczys 2007 ↓, s. 807.
- ↑ Małyszko 2000 ↓, s. 25.
- ↑ Małyszko 2012 ↓, s. 252.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie 1807–1814. Warszawa; Kraków: Gebethner i Wolff, 1905.
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925, seria: Biblioteka Muzeum Wojska.
- Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska koronnego. Sztaby i kawaleria. T. I (część 1). Kraków: Wydawnictwo Naukowe, 2002, seria: Oficerowie Rzeczypospolitej Polskiej Obojga Narodów 1777–1794. Spisy. ISBN 83-7188-500-8.
- Stanisław Małyszko: Majątki Wielkopolski. Powiat kaliski. T. VI. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 2000, seria: Dawne budownictwo folwarczne. ISBN 83-86624-01-9.
- Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012. ISBN 978-83-62689-09-5.
- Jadwiga Nadzieja: Generał Józef Zajączek. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Elżbieta Halina Nejman: Szlachta Sieradzka XIX wieku – Herbarz, R. 2017. [dostęp 2020-09-29].
- Piotr Z. Pomianowski: Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808–1852. Warszawa: Campidoglio, 2018. ISBN 978-83-65900-06-7.
- Józef Raciborski. Opatówek. „Ziemia: miesięcznik krajoznawczy ilustrowany”. VII/4, s. 118–126, 1922. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. (pol.).
- Elżbieta Sęczys: Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007. ISBN 978-83-7181-450-1.
- Wojciech Józef Skowroński: Rody szlacheckie w Wielkopolsce w XVI-XIX w. (ułożone alfabetycznie według nazwisk): Z. 2012. [dostęp 2020-10-08].
- Janusz Staszewski: Kaliski wysiłek zbrojny 1806–1813. Kalisz: Towarzystwo Przyjaciół Książki, 1931.
- Adam Boniecki: Herbarz Polski. wielcy.pl (oprac. M.J. Minakowski). [dostęp 2020-09-28]. (pol.).
- Pomniki epoki napoleońskiej w Polsce. Kalisz. napoleon.org.pl, 2019-07-28. [dostęp 2020-12-26]. (pol.).
- Spis szlachty Królestwa Polskiego. Warszawa: Drukarnia Orgelbranda, 1851.
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (Księstwo Warszawskie)
- Pochowani w Kaliszu
- Pułkownicy Wojska Księstwa Warszawskiego
- Rotmistrzowie Kawalerii Narodowej (armia koronna)
- Pułkownicy Królestwa Kongresowego
- Uczestnicy inwazji na Rosję 1812 (strona polska)
- Urodzeni w 1769
- Zajączkowie herbu Świnka
- Zmarli w 1846