Rezydencja królewska w Fontainebleau

Zespół pałacowo-parkowy w Fontainebleau^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Pałac w Fontainebleau, widok na skrzydło wschodnie od strony Dziedzińca Białego Konia (Dziedzińca Honorowego)
Państwo	Francja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, VI
Numer ref.	160
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1981; na 5. sesji
	Położenie na mapie Île-de-France Zespół pałacowo-parkowy w Fontainebleau
	Położenie na mapie Francji Zespół pałacowo-parkowy w Fontainebleau
	48°24′08,0″N 2°42′02,0″E/48,402222 2,700556
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Rezydencja królewska w Fontainebleau − dawny pałac królewski usytuowany w Fontainebleau, około 55 kilometrów na południe od historycznego centrum Paryża. Dzieje zamku sięgają XII wieku. W XVI wieku, począwszy od panowania króla Franciszka I, rezydencję kilkukrotnie przebudowywano, dzięki czemu otrzymała obecny renesansowo-manierystyczny wygląd. Z powstaniem tej rezydencji związani byli francuscy malarze reprezentujący tzw. szkołę Fontainebleau oraz elita włoskich architektów, rzeźbiarzy i malarzy. Nieopodal rezydencji znajduje się rozległy ogród, park i Las Fontainebleau, jedno z ulubionych przez francuskich monarchów miejsc do polowania.

Historia

Średniowiecze

Pierwsza wzmianka o zamku Fontainebleau pochodzi z 1137 roku, z okresu panowania króla Ludwika VII Młodego. Wówczas powstały m.in. donżon i kaplica Najświętszej Marii Panny i św. Saturnina, którą w roku 1169 poświęcił wygnany z Anglii arcybiskup Canterbury Tomasz Becket. Kolejni Kapetyngowie, Filip August i Ludwik IX, często odwiedzali tę rezydencję. W 1259 roku Ludwik IX Święty założył na terenie zamku szpital i klasztor z kaplicą. Fundamenty tych zabudowań znajdują się w pobliżu obecnej kaplicy Trójcy Świętej. Kolejny z Kapetyngów Filip IV Piękny (1268–1314, syn Filipa III i Izabeli Aragońskiej) urodził się i zmarł w Fontainebleau. W 1323 roku jego siostra Izabela, królowa małżonka Edwarda II Plantageneta, odwiedziła go w Fontainebleau. W 1332 roku w Fontainebleau miał miejsce ślub Jana II i Bonny Czeskiej. Karol VII (król Francji od 1422 do 1461) rozpoczął rozbudowę rezydencji.

Nowożytność

Za panowania Franciszka I rozpoczęto trwające przez niemal cały XVI wiek przebudowę i rozbudowę, w wyniku których gotycka warownia przekształciła się w reprezentacyjny pałac. W opinii części historyków sztuki budowa rezydencji wyznacza początek nowożytności w architekturze Francji. Architekt Gilles le Breton niemal całkowicie przebudował średniowieczny zamek, wzniósł zabudowania wokół dziedzińca (zwanego od swojego planu Cour Ovale), w tym nową kaplicę św. Saturnina. Od strony południowej w tej części zabudowań wzniesiono Złotą Bramę (Porte Dorée). Na zachód od rdzenia rezydencji architekt wzniósł zabudowania wokół Dziedzińca Białego Konia (Cour de Cheval Blanc), w tym monumentalne skrzydło wschodnie. W początkowym etapie rezydencja składała się z dwóch osobnych części, następnie zostały one połączone galerią, w której Franciszek I zgromadził jedną ze swoich kolekcji dzieł sztuki. Dekorację stiukową galerii wykonał w latach 1522–1540 Rosso Fiorentino.

Franciszek I zatrudnił również architekta i teoretyka sztuki Sebastiana Serlia oraz malarza Leonarda da Vinci. Włoski rzeźbiarz i złotnik Benvenuto Cellini wykonał tu w latach 1542–1544 Nimfę z Fontainebleau, która zdobiła główną bramę rezydencji. Za panowania następcy Franciszka I, Henryka II, powstały malowidła w Sali Uczt (Salle des Fêtes), wykonane przez włoskich manierystów Francesca Primaticcia i Niccola dell’Abbate.

Kolejna faza rozbudowy rezydencji przypada na okres panowania wspomnianego Henryka II i jego żony Katarzyny. Wzniesiono wówczas Salę Balową oraz schody od strony Dziedzińca Białego Konia prowadzące do wschodniego skrzydła.

Za panowania Henryka IV powstały zabudowania wokół Dziedzińca Książąt, mieszczące m.in. Bramę Chrztu, Galerię Diany z Poitiers i Galerię Jeleni, w której urządzono bibliotekę. Do prac zatrudniono architektów Philiberta Delorme’a i Jeana Bullanta. W latach 1606–1609 w stylu manierystycznym wzniesiono na wschód od Cour Ovale trzy skrzydła zabudowań administracyjnych, gospodarczych (m.in. kuchnie królewskie) i prywatnych zwane Kwartałem Henryka IV (Quartier Henri IV). Przy urządzaniu i dekoracji wystroju wnętrz działali artyści reprezentujący tzw. drugą szkołę Fontainebleau. Henryk IV założył również liczący 80 hektarów park przecięty kanałami, w tym głównym, długim na 1200 m. Bogatą florę tworzą sosny, wiązy oraz drzewa owocowe. Do aranżacji ogrodów i parku został zatrudniony nadworny ogrodnik Claude Mollet, znany także m.in. z ogrodów przy zamku w Anet. Za panowania Ludwika XIII pracował przy budowie klatki schodowej zwanej Escalier en Fer à cheval i kaplicy Świętej Trójcy francuski architekt Jean Androuet du Cerceau.

Oprócz Filipa IV w rezydencji urodzili się Henryk III i Ludwik XIII. Przez całą nowożytność zamek gościł wielu notabli i znane osobistości. Po swojej abdykacji w 1654 roku do Fontainebleau przeniosła się królowa Krystyna Waza. W roku 1685 Król Słońce w tej rezydencji wydał edykt, w którym odwołano edykt nantejski (1598). W Fontainebleau gościli m.in. car Rosji Piotr I Wielki i król Danii Chrystian VII.

Charakterystyka pałacu

Rezydencja królewska w Fontainebleau powstała na kanwie obronnego zamku, po zmianach w okresie XVI-XIX w. przybrała kształt nieregularny. Składa się z trzech zasadniczych części. Pierwszą część (licząc od strony zachodniej, gdzie znajduje się wejście główne) stanowi zabudowa wokół Dziedzińca Honorowego; jego najstarszą częścią jest wschodni obszar nazywany Dziedzicem Białego Konia. Składa się z trzech skrzydeł, najstarsze jest skrzydło wschodnie z pięcioma ryzalitami. Środkowy ryzalit poprzedzają monumentalne podwójne schody. Dwa prostopadle usytuowane skrzydła są częściowo XVI-wieczne; zostały w znacznej części przebudowane i rozbudowane w XIX wieku. Środkową część założenia tworzy zabudowa wokół Dziedzińca Owalnego, kryjąca wewnątrz relikty średniowiecznego zamku, natomiast wschodnią – zabudowa wokół Dziedzińca Kancelaryjnego wzniesiona na początku XVII wieku.

Rezydencja w Fontainebleau jest pierwszym dziełem we Francji, gdzie w pełni zastosowano formy renesansowe i manierystyczne. Dotyczy to zarówno architektury poszczególnych brył, jak i otaczających ich terenów zielonych oraz wystroju wnętrz. Przez XVI i XVII wiek działała tu tzw. szkoła Fontainebleau, zrzeszająca rzeźbiarzy, malarzy, sztukatorów, rozmaitych rzemieślników i ogrodników.

Wielkie Schody (Le Grand Escalier à Fer de Cheval)
Złota Brama
Dziedziniec Owalny (Cour Ovale)
Brama Chrztu
Widok na zabudowania wokół Dziedzińca Kancelaryjnego (Cour des Offices)
Galeria Franciszka I
Jedno z malowideł w Galerii Franciszka I
Sala Tronowa
Buduar królowej
Pokój Gobelinowy
Sala Balowa
Fragment parku pałacowego
Park pałacowy na rysunku z 1887

Bibliografia

Nicole Barbier, L'ABCdaire du château de Fontainebleau, Flammarion, 1999.
Anthony F. Blunt, Art and architecture in France: 1500–1700, 1977.
Adam Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, Warszawa-Kraków 1970.
Francoise Boudon, Le Château de Fontainebleau de François I^er à Henri IV, Paris 1998.
Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wrocław 1990.
Jean-Marie Pérouse de Montclos, Fontainebleau, Paris 1998.
Jean-Pierre Samoyault, Guide du musée national du château de Fontainebleau, Paris 1991.
David Watkin, Historia architektury zachodniej, Warszawa 2006.

Linki zewnętrzne

Château de Fontainebleau (ang. • fr. • ros. • chiń.)
Prezentacja rezydencji na stronie Światowego Dziedzictwa UNESCO (ang.)
Film dokumentalny o pałacu w Fontainebleau: Fontainebleau: A Rendezvous at the Castle (ang.)

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[a]

[b]