Sanktuarium Imama Rezy
 Widok na Mauzoleum Imama Rezy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Wyznanie | |
| Rodzaj | |
| Wezwanie | |
| Historia | |
| Data budowy | |
| Dane świątyni | |
| Stan obecny | |
Położenie na mapie Iranu  | |
 36°17′16,7516″N 59°36′56,6826″E/36,287987 59,615745
| |
| Strona internetowa | |
Sanktuarium Imama Rezy (pers. حرم امام رضا, Haram-e Emâm Rezâ) – kompleks świątynny z mauzoleum Alego al-Rezy (arab. Ali ar-Rida), ósmego z dwunastu imamów. Znajduje się w mieście Meszhed w ostanie Chorasan-e Razawi w Iranie. Kompleks, skupiony wokół grobowca Imama Rezy, obejmuje meczety, w tym Meczet Gouharszad z XV wieku, grobowce, dziedzińce (sahn), bibliotekę, muzea i Uniwersytet Studiów Islamskich Razawi.
Mauzoleum Imama Rezy zajmuje obszar 267 079 m². Otoczone jest siedmioma dziedzińcami o powierzchni 331 578 m². W sumie obszar sanktuarium zajmuje powierzchnię niemal 60 hektarów[2]. Corocznie sanktuarium odwiedza od 15 do 20 milionów pielgrzymów[1], z Iranu, Iraku, Indii, Afganistanu, Pakistanu i Turcji[3]. Muzułmanie, którzy odbyli pielgrzymkę do grobu Imama Rezy, noszą tytuł meszheddi[3]. Kompleksem, od początku jego istnienia, zarządza organizacja Astan Ghods Razawi (pers. آستان قدس رضوی), od 1511 roku działająca w formie fundacji[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
W roku 818 Ali al-Reza został otruty przez Al-Mamuna, kalifa z dynastii Abbasydów. Pochowano go 5 września 818 roku w grobowcu obok miejsca pochówku Haruna ar-Raszida, w pałacu letnim zbudowanym przez Humajda ibn Kahtabę, zarządcę Chorasanu, w małej miejscowości Sanabad[4]. Grób imama stał się celem pielgrzymek szyitów, a miejscowość jego pochówku zaczęto nazywać Mashad Al-Reza (martyrium Al-Rezy). Z czasem nazwę tę skróconą do Mashad (pol. Meszhed)[5].
Na przełomie IX i X wieku nad grobem imama Rezy postawiono kopułę, a wokół martyrium powstało szereg budynków i bazary. W 993 roku Meszhed oraz mauzoleum imama Rezy zostały zniszczone przez Sebüktigina, sułtana z dynastii Ghaznawidów. Jednak już w 1009 roku jego następca, Mahmud z Ghazny rozpoczął renowację i rozbudowę mauzoleum, udekorował grobowiec imama marmurem oraz drewnianą sztukaterią, a także zbudował fortyfikację wokół miasta. Prace te kontynuował jego syn, Masud, który zbudował mur wokół martyrium Rezy[4].
W XII wieku sułtan Ahmad Sandżar z dynastii Seldżuków odnowił sanktuarium i zbudował nowe budynki w jego otoczeniu[4].
W XIII wieku w czasie inwazji Mongołów świątynia została ponownie zrujnowana. Odbudował ją i rozbudował w XIV wieku Oldżajtu z dynastii Ilchanidów, mongolski władca Iranu, który w 1310 roku przeszedł na szyizm[4].
Rozkwit sanktuarium rozpoczął się za panowania Szahrucha z dynastii Timurydów, który często pielgrzymował do grobu imama Rezy. Jego żona, Gouharszad Agha, w 1418 roku zleciła architektowi Kawamoddinowi budowę obok mauzoleum imama meczetu (Meczet Gouharszad), uznawanego obecnie za jeden z najpiękniejszych meczetów na świecie[4][6]. W okresie panowania Szahrucha mauzoleum imama Rezy zostało otoczone rozległym kompleksem świątynnym[4].
Szczyt rozbudowy sanktuarium przypadł na okres panowania Safawidów. Kopuła nad grobem imama została pokryta złotymi płytkami, a na terenie kompleksu świątynnego zbudowano liczne minarety, dziedzińce (sahn), arkady (riwaq) i medresy. Grobowiec imama obudowano ozdobną strukturą kratownicową, zamykającą grobowiec (zahir)[4].
W okresie od XVIII do XIX wieku, za panowania Nader Szaha oraz dynastii Kadżarów, kompleks sanktuarium podlegał dalszej rozbudowie i zdobieniu[4].
29 marca 1912 roku sanktuarium zostało ostrzelane z artylerii przez wojska rosyjskie. Ostrzał uszkodził zabudowę oraz zabił dużą liczbę pielgrzymów i mieszkańców Meszhedu[4].
W 1935 roku świątynia stała się centrum buntu przeciwko wprowadzonemu przez Rezę Szaha Pahlawiego zakazowi noszenia hidżabu. 13 lipca 1935 roku siły zbrojne szacha zaatakowały sanktuarium i otworzyły ogień do wiernych protestujących w Meczecie Gouharszad[4].
W 1959 roku nad grobowcem imama Rezy postawiono nowy zahir o długości ok. 4 metrów, szerokości ok. 3 metrów i wysokości ok. 3,9 metra. Cały zahir zdobiony jest 14 arkadami oraz 18 wypukłymi tablicami ze złota, na których pismem suls zapisano hadisy. Wokół zahiru, w jego górnej części, zapisano imiona Czternastu Bezgrzesznych (Masum): Mahometa, Fatimy i dwunastu Imamów. Powyżej tych tablic, na frezowanych krawędziach, wokół całego zahiru zapisano imię Allaha[4].
21 listopada 1978 roku, w okresie rewolucji islamskiej, sanktuarium zaatakowały siły zbrojne szacha Mohammada Rezy Pahlawiego[4].
20 czerwca 1994 roku w czasie święta Aszura w sanktuarium miał miejsce zamach bombowy, podczas którego zginęło 26 osób. Atak zorganizował beludżystański (pakistański) sunnita[7] Ramzi Yousef, terrorysta, odpowiedzialny za Zamach na World Trade Center w 1993. Przeprowadził go we współpracy z Ludowymi Mudżahedinami[8].
Kompleks
[edytuj | edytuj kod]
Na kompleks Sanktuarium Imama Rezy składa się współcześnie wiele budowli o różnej użyteczności, skupionych wokół Mauzoleum Imama Rezy. Najważniejsze z nich to:
- Mauzoleum Imama Rezy
- Grobowiec Imama przykryty jest Złotą Kopułą o wysokości 31,2 metra i otoczony jest różnymi ejwanami, z których każdy ma odrębną nazwę. Miejsce to ma kształt kwadratu. Ściany pokryte są marmurem na wysokości dwudziestu centymetrów, a kolejne dziewięćdziesiąt dwa centymetry pokrywają drogocenne kafle zwane kaflami sułtana Sandżara. Wyryte zostały na nich wersety Koranu i hadisy Ahl al-Bajt. Na szerokości 80 cm wokół ścian widnieje inskrypcja napisana przez Ali Reza Abbasiego, kaligrafa z okresu Safawidów, przedstawiająca 62. surę Koranu Al-Dżumuah (Zgromadzenie)[5].
- Minarety
- W pobliżu mauzoleum Imama zbudowane zostały dwa złote minarety. Pierwszy zbudowany został w XVII wieku przez szacha Tahmasba I w północnej części dziedzińca Enghelab, na ejwanie Abbasa. Drugi minaret zlokalizowany jest blisko Kopuły, na ejwanie Nadera w południowej części dziedzińca Enghelab. Ma wysokość 40,5 metra i obwód 13 metrów. Zbudowany został w XVIII wieku przez Nader Szaha. Nietypowy brak symetrii z Kopułą jest celowy, aby pielgrzymi wchodzący do Sanktuarium od strony głównej alei Meszhedu (alei Imama Rezy) mogli zobaczyć minarety z Kopułą pośrodku[2].
- Dziedziniec Enghelab (sahn Enghelab-e-Islami), dawniej stary dziedziniec (sahn-e-Atigh)
- Zlokalizowany jest w północno-wschodniej części kompleksu. Jest uważany za jedną z najpiękniejszych i najwspanialszych budowli całego sanktuarium. Po każdej stronie dziedzińca zbudowane zostały ejwany[9]:
- Abbasa, po stronie północnej, zbudowany przez szacha Abbasa II w XVII wieku,
- Nadera (Tala-ji-Naderi), zwany złotym ejwanem, po stronie południowej, zbudowany w 2. połowie XV wieku przez Alego Szera Nawoi, w XVIII wieku odbudowany i ozłocony przez Nader Szaha, przez który prowadzi wejście do budynków wokół mauzoleum,
- Naghghare Chane po stronie wschodniej, zbudowany przez Abbasa II, na którym znajdują się trzy bębny, w które tradycyjnie bije się dziesięć minut przed wschodem i zachodem słońca, z wyjątkiem miesięcy Muharram i Safar, oraz w dni świąt religijnych. Geneza tradycji bicia w bębny nie jest znana, ale wiadomo, że zostały one umieszczone w tym miejscu około XVI wieku i historycznie były używane przez władców do sygnalizowania nadejścia swoich procesji,
- Sa'at po stronie zachodniej, zbudowany przez Abbasa II[9], na którym umieszczona została przez Mozaffara Kadżara wieża zegarowa[5].
- Pośrodku dziedzińca znajduje się publiczne miejsce do picia i ablucji o nazwie hawze Ismail Talai z pozłacaną inskrypcją z czasów panowania Nader Szaha[5].
- Meczet Gouharszad
- Meczet ten jest jednym z najbardziej znanych w Iranie. Jego budowa rozpoczęła się w 1418 r. z inicjatywy Gouharszad Aghi, żony Szahrucha. Jego powierzchnia wynosi 9410 m² i obejmuje dziedziniec, cztery ejwany i siedem dużych sal modlitewnych. Po obu stronach ejwanu maksury znajdują się dwa minarety, każdy o wysokości 40 metrów. Ejwan zdobiony jest inskrypcją autorstwa Bajsunkura, syna Gouharszad i Szahrucha. W ejwanie maksury znajduje się minbar Sahib-az-Zaman, zbudowany w XIX wieku z drewna orzechowego, bez użycia żelaza lub gwoździ. W meczecie znajduje się biblioteka publiczna z 34 650 woluminami[5].
- Meczet Bala-Sar (Ponad Głową)
- Mały meczet zbudowany w zachodniej części mauzoleum, jeden z najstarszych meczetów w Meszhedzie, zbudowany na początku XI wieku, za czasów Mahmuda z Ghazny[5].
- Ejwan Dar-al Hoffaz (miejsce recytatorów)
- Zlokalizowany jest na południe od mauzoleum i na północny wschód od Meczetu Gouharszad. Zbudowano go dla recytatorów Koranu. Pielgrzymi modlą się w tym miejscu o pozwolenie na wejście do Mauzoleum Imama Rezy, z którym jest połączony drzwiami. Pochowano w nim Abbasa Mirzę[5].
- Ejwan Tauhid Chane (miejsce Boskiej Jedności)
- Zlokalizowane na północ od grobu Imama Rezy i na południe od dziedzińca Enghelab. Jest miejscem modlitwy dla kobiet[5].
- Ejwan Dar-al Rahmah
- Ejwan o powierzchni 365 m², znajdujący się we wschodniej części dziedzińca Dżamhuri-e-Islami. Bogato zdobiony złoceniami, lustrami i ornamentami geometrycznymi. Zbudowany w połowie XX wieku (1371 AH)[5].
- Azyle (Bast)
- Basty były miejscem schronienia dla prześladowanych. Funkcję bastu w sanktuarium pełnią dwa place po obu stronach dziedzińca Enghelab: Baste Pajin Chjaban (Dolny Bast) i Baste Bala Chjaban (Górny Bast). Dziś Basty są używane jako wejścia do Mauzoleum Imama Rezy. Współcześnie zbudowano dwa nowe Basty: Baste Szejch Bahai (między meczetem Gouharszad i dziedzińcem Dżamhuri Islami) oraz Baste Tabarsi (między Uniwersytetem Islamskim a nowym budynkiem biblioteki)[5].
- Kopuła Allahwerdi-chan
- Ośmiokątna kopuła zbudowana nad grobem Allahwerdi-chana, jednego z generałów szacha Abbasa II. Znajduje się w północno-wschodniej części mauzoleum i jest bogato zdobiona kolorowymi płytkami i rysunkami. Stanowi jedno z najcenniejszych dzieł artystycznych Sanktuarium[5].
- Muzeum Astan Ghods
- Budynek znajduje się we wschodniej części dziedzińca Imama Chomeiniego, w pobliżu placu Haram. Niektóre z jego obiektów pochodzą z VI wieku p.n.e. Zawiera wyjątkową kolekcję dywanów, dywaników i złotych nakryć grobowych z XI i XIII wieku. Do cennych obiektów należą niektóre inskrypcje autorstwa Alego Rezy Abbasiego. Wśród unikalnych dzieł sztuki w muzeum znajduje się pierwszy nagrobek Imama Rezy oraz duży kamienny basen wykonany z kawałka czarnego kamienia, ozdobiony arabeskami[5].
- Astan Ghods Mehmansara
- Karczma znajdująca się w Baste-e Sofla. Każdy zamorski pielgrzym (zair) ma prawo do jednego bezpłatnego posiłku dziennie, jako gość Imama[5].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Sanktuarium Imama Rezy było motywem zdobiącym banknoty Iranu wydane w 1981 roku.
-
Banknot 100 riali -
Banknot 200 riali -
Banknot 500 riali -
Banknot 1000 riali -
Banknot 5000 riali -
Banknot 10000 riali
Fotogaleria
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Illustrated dictionary of the Muslim world.. Tarrytown, N.Y.: Marshall Cavendish, 2011, s. 153. ISBN 978-0-7614-7929-1.
- ↑ a b FARS News Agency: Iran Cradle of Tourist Sights. Free Online Library, 2014-03-21. [dostęp 2021-08-21].
- ↑ a b Mariusz Maciak. Miejsca święte i pielgrzymkowe w islamie sufickim i szyickim. „Nurt SVD”. 1, s. 79-95, 2017.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Hyder Reza Zabeth: Landmarks of Mashhad. Mashhad: Islamic Research Foundation, 1999. ISBN 978-964-444-221-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Maqbul Rahim: History of the shrine of Imam Ali b. Musa Al-Ridha - peace be upon him - the history of Mashhad. Al-Islam - Ahlul Bayt Digital Islamic Library Project, 1995. [dostęp 2021-08-21]. (ang.).
- ↑ Jennifer Westwood: On pilgrimage: sacred journeys around the world. Mahwah, N.J.: HiddenSpring/Paulist Press, 2003, s. 261. ISBN 978-1-58768-015-1.
- ↑ Laurie Mylroie, Revisiting Ramzi Yousef’s terrorism: World Trade Center bombing and Philippines plane bombing plot [online], kurdistan24.net, 15 kwietnia 2020 [dostęp 2021-08-24] (ang.).
- ↑ Al-Qaida timeline: Plots and attacks. NBC News. [dostęp 2021-08-21]. (ang.).
- ↑ a b Courtyards of the Shrine Complex. Iran Ziarat. [dostęp 2021-08-21].