Spica
| α Virginis | |||||||||||||||||||||
 Spica (Kłos) w konstelacji Panny | |||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
13h 25m 11,579s[1] | ||||||||||||||||||||
| Deklinacja |
−11° 09′ 40,75″[1] | ||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−30,67 ± 0,37 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
1,0 ± 0,9 km/s[1] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
B0,5 III-IV / B2,5-B3 V[2] | ||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
−0,01[3] | ||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu |
161 ± 2 / 87 ± 6 km/s[2] | ||||||||||||||||||||
| Temperatura |
24 000 K / 19 500[2] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
7205 pc[3] | ||||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,0409[3] | ||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Spica (Kłos, Alfa Virginis, α Vir) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Panny. Odległa od Słońca o około 250 lat świetlnych.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjna nazwa gwiazdy, Spica, wywodzi się od łac. spīca virginis, co oznacza „kłos Panny” (zazwyczaj kłos pszenicy) i odnosi się do wyobrażenia postaci Panny z kłosem w dłoni[4][5]. Grecy używali dla jej określenia nazwy stgr. Στάχυς Stachys, o tym samym znaczeniu[5]. Polska nazwa Kłos (lub Kłos Panny), podobnie jak wiele innych, jest tłumaczeniem nazwy łacińskiej[6]. Rdzenną arabską nazwą tej gwiazdy było السماك الأعزل al-simāk al-a‘zal, „bezbronna”, „nieuzbrojona”, co odnosi się do faktu, że na niebie w jej pobliżu nie są widoczne inne jasne gwiazdy. Od tego określenia wywodzi się m.in. nazwa Azimech[5][6]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Spica dla określenia tej gwiazdy[7].
W chińskiej astronomii znana jako chiń. 角宿一; pinyin Jiǎosuyī, co oznacza „pierwszą [gwiazdę] rogu” Błękitnego Smoka[8].
Charakterystyka obserwacyjna
[edytuj | edytuj kod]Jest to jedna z najjaśniejszych gwiazd na nocnym niebie, o wielkości obserwowanej 0,97m[1]. Jej wielkość absolutna to −3,43m[3]. Obserwacje Spiki i Regulusa przyczyniły się do odkrycia zjawiska precesji. Starożytny grecki astronom Hipparchos z Nikei, porównując swoje obserwacje z dokonanymi 150 lat wcześniej przez Timocharisa z Aleksandrii, zauważył przesunięcie gwiazd na sferze niebieskiej[5].
Spica leży w pobliżu płaszczyzny ekliptyki i jest regularnie zasłaniana przez Księżyc[4].
Podwójność tej gwiazdy stwierdził w 1891 roku Hermann Karl Vogel[9]. Gwiazda ma też dwóch optycznych towarzyszy, oznaczonych B i C, o wielkości obserwowanej 12 i 10,5m[10].
Spica wchodzi w skład asteryzmu zwanego Diamentem Panny[5][11].
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]Spica to gwiazda spektroskopowo podwójna, której składniki obiegają wspólny środek masy w ciągu zaledwie 4 dni[2], w średniej odległości 0,12 au[4].
Główny składnik to błękitna gwiazda należąca do typu widmowego B[1][4]. Jest ona różnorodnie klasyfikowana: jako gwiazda ciągu głównego[1][4], bądź obiekt z pogranicza podolbrzymów i olbrzymów[2]. Jej masa jest około 10,25 raza większa od masy Słońca, a promień około 7,4 raza większy niż promień Słońca[2]. Temperatura jej bieguna jest szacowana na 24 000 K[2].
Drugi składnik jest błękitną gwiazdą ciągu głównego (karłem) o typie widmowym B2,5-B3 V[2]. Ma masę około 7 razy większą niż Słońce, a jej promień jest 3,6 razy większy od słonecznego[2]. Jej temperatura to około 19 500 K[2].
Astronomowie zaobserwowali ruch perycentrum w układzie Spiki, co oznacza, że gwiazdy nie mogą być sferycznie symetryczne. Za deformację gwiazd odpowiadają dwa efekty: bardzo szybka rotacja wokół osi, powodująca wybrzuszenie wokół równika, oraz działanie sił pływowych – stwierdzono, że Alfa Virginis A jest wydłużona w osi łączącej ją ze składnikiem B. Precesja apsyd występuje w okresie 139 ± 6 lat[9]. Odkształcenie gwiazd odpowiada też za zmiany jasności układu o 0,03m; w układzie tym nie dochodzi do zaćmień jednego składnika przez drugi. Znacznie szybsze wahania jasności o 0,015m, występujące co około 4 godziny, wiążą się z pulsacjami jaśniejszego składnika, który jest gwiazdą zmienną typu Beta Cephei[4][12].
Spica jest silnym źródłem promieniowania rentgenowskiego, które przynajmniej w części powstaje w wyniku zderzenia wiatrów emitowanych przez obie gwiazdy[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Panny
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Spica w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i j k l M. Palate, G. Koenigsberger, G. Rauw, D. Harrington, E. Moreno. Spectral modelling of the α Virginis (Spica) binary system. „Astronomy & Astrophysics”. 556 (A49), sierpień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321909. arXiv:1307.1970. (ang.).
- ↑ a b c d e Anderson E., Francis C.: HIP 65474. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-19]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Jim Kaler: SPICA (Alpha Virginis). [w:] STARS [on-line]. 2009-07-03. [dostęp 2017-07-19]. (ang.).
- ↑ a b c d e Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 466–469. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ a b Spica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-07-19].
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-19].
- ↑ 地理学词典. 上海: 上海辞书出版社, 1983, s. 378.
- ↑ a b Timothy M. Robinette, Jason Aufdenberg. Refining the Spectroscopic Orbit of the Massive Binary Star Spica. „McNair Scholars Research Journal”. 6. 2 (1), 2015.
- ↑ Mason et al.: WDS J13252-1110A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ Joe Rao: Four-Star Sight: The Celestial Diamond. Space.com, 2006-05-19. [dostęp 2014-05-15]. (ang.).
- ↑ Jason P. Aufdenberg, et al.. The Interferometric Orbit and Fundamental Parameters for Spica from the CHARA and SUSI Arrays. „Binary Stars as Critical Tools & Tests in Contemporary Astrophysics, Proceedings of IAU Symposium”. 240, s. 271-280, 2006. DOI: 10.1017/S1743921307004164. Bibcode: 2009AAS...21341019A. (ang.).