Tampere
61°30′N 23°45′E/61,500000 23,750000 Od lewego górnego rogu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: panorama miasta z wieży Näsinneula, ratusz, park Särkänniemi, Tampere-talo, Näsinneula, Tammerkoski z mostu Hämeensilta i katedra. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Prowincja (stara) | |||||
| Data założenia |
1779 | ||||
| Burmistrz |
Anna-Kaisa Ikonen | ||||
| Powierzchnia |
689,59 km² | ||||
| Wysokość |
76 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
03 | ||||
| Kod pocztowy |
FIN-33101 | ||||
Położenie na mapie Finlandii  | |||||
| 61°30′N 23°45′E/61,500000 23,750000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Tampere (szw. Tammerfors) – miasto w południowo-zachodniej Finlandii leżące na przesmyku między jeziorami Näsijärvi i Pyhäjärvi w regionie Pirkanmaa.
Jeden z największych ośrodków przemysłowych w kraju, przez co bywa nazywane „Manchesterem Finlandii”[2][3], port śródlądowy i węzeł kolejowy. Ludność: ponad 220 tys. mieszkańców, aglomeracja – 340 tys. W skład zespołu miejskiego wchodzą: Nokia, Pirkkala, Kangasala i Aito. W mieście znajduje się część koncernu Metso Automation (przemysł papierniczy, mineralny i automatyka przemysłowa). Uniwersytet założony w 1925 r., uniwersytet techniczny w 1972 r. W mieście działał także polski konsulat honorowy (obecnie nieaktywny).
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Tampere leży na przesmyku między jeziorami Näsijärvi i Pyhäjärvi w południowo-zachodniej Finlandii na północny zachód od Helsinek[4]. Różnica poziomów jezior wynosi 18 metrów, a zbiorniki połączone są kaskadą Tammerkoski, na której się znajduje siłownia.
Administracyjnie miasto leży w regionie Pirkanmaa.
Klimat
[edytuj | edytuj kod]| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | -3.4 | -3.5 | 1.2 | 8.2 | 15.4 | 19.5 | 22.2 | 19.9 | 14.0 | 7.5 | 1.5 | -1.9 | 8,4
|
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -9.7 | -10.6 | -6.6 | -1.3 | 3.8 | 8.6 | 11.7 | 10.4 | 5.9 | 1.9 | -3.0 | -7.6 | 0,3 |
| Opady [mm] | 41 | 29 | 31 | 32 | 41 | 66 | 75 | 72 | 58 | 60 | 51 | 42 | 598 |
| Średnia liczba dni z opadami | 22 | 18 | 16 | 12 | 12 | 13 | 15 | 15 | 14 | 17 | 21 | 22 | 197 |
| Źródło: Fiński Instytut Meteorologiczny[5] 21 stycznia 2018 | |||||||||||||
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Ważny ośrodek handlowy w XIX–XX wieku. Prawa miejskie Tampere otrzymało w 1779 roku od króla Gustawa III[6]. Od tego momentu zaczął rozwijać się tu przemysł, a miasto zaczęło się rozrastać. Szybko pojawiły się pierwsze zakłady przemysłowe i parki. Rozwój przyspieszył po 1821 roku, kiedy car Aleksander I nadał miastu przywilej handlowy – bezcłowego importu surowców i urządzeń[4]. Przywilej ten pozostawał w mocy do 1905 roku i znacznie przyczynił się do rozwoju miasta[4].
Do połowy XIX miasto było prężnie rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym a także ośrodkiem ruchu robotniczego, przez co nazywane było „czerwonym Tampere”[6]. W 1905 roku w Tampere doszło do pierwszego w historii spotkania Włodzimierza Lenina z Józefem Stalinem podczas konferencji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji[7].
W 1918 roku miasto było ważnym punktem oporu rewolucjonistów fińskich podczas przegranej przez nich wojny domowej – w stoczonej tu bitwie „Czerwoni” zostali pokonani przez „Białych”[4], a miasto zostało zdobyte przez wojska dowodzone przez Mannerheima[6]. W okresie międzywojennym nie doszło do większych zmian w mieście.
Po II wojnie światowej rozwinął się nowoczesny przemysł i powstało mnóstwo nowoczesnych budynków. W sąsiedniej miejscowości Nokia powstała firma o tej samej nazwie. W latach 60. XX w. miasto opisał John Sykes – amerykański pisarz.
W 1999 roku podpisano tu tzw. Agendę z Tampere. Miasto jest obecnie bardzo znane na świecie, m.in. z festiwali filmowych.
9 sierpnia 2021, po czterech latach budowy, została uruchomiona 14-kilometrowa sieć tramwajowa. Linie 1 i 3 obsługują dwukierunkowe wagony ForCity Smart Artic Tampere produkcji «Škoda Transtech». Planowane jest dostarczenie 20 składów i dalsza rozbudowa systemu[8].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]W Tampere znajduje się wiele parków i starych fabryk. Z Tampere pochodzą zespoły rockowe Bloodpit, Uniklubi, Negative oraz Lovex.
Zabytki, parki i muzea
[edytuj | edytuj kod]- Katedra budowana w latach 1902-1907 w stylu secesji przez architekta Larsa Soncka, słynne freski i malowidła ścienne Hugo Simberga
- Särkänniemi – ośrodek rekreacyjny wraz z lunaparkiem, Muzeum Sztuki im. Sary Hildén oraz wieżą panoramiczną Näsinneula
- Muzeum Sztuki im. Sary Hildén z 1893 roku – muzeum sztuki współczesnej
- Näsinneula, wieża panoramiczna (1971) z obracającą się restauracją, wysokość 168 m.
- Dawne Fabryki Finlaysona w centrum miasta, przy kaskadzie Hämeenkoski, obecnie ośrodek rozrywkowy z muzeami, restauracjami, kinami itp.
- Most Hämeensilta (1928) nad kaskadą Tammerkoski, z rzeźbami Väinö Aaltonena
- Muzeum domków robotniczych Amuri (Amurin työläismuseokortteli) z 1880 roku przedstawiające warunki, w jakich mieszkali robotnicy fabryki Finlaysona aż do lat 70. XX wieku, w dzielnicy Amuri
- Vanha kirkko (Stary Kościół), drewniany kościół luterański z 1825 r. w centrum miasta, przy Keskustori (Rynek Centralny)
- neorenesansowy Ratusz miejski z 1890 roku przy Keskustori (Rynek Centralny)
- Teatr Miejski (Kaupunginteatteri) z 1912 roku
- Biblioteka miejska Metso (Głuszec) z 1986. Widziana z góry kształtem przypomina ptaka. Jedna z największych bibliotek publicznych w Finlandii, wybudowana przez architektów Raili i Reimę Pietilä
- Muzeum Lenina – utworzone w 1946 roku, było pierwszą tego typu placówką otwartą poza granicami ZSRR, a po upadku ZSRR w 1991 roku i zamknięciu Muzeum Lenina w Moskwie, jedyną tego typu placówką na świecie; mieści się w Domu Robotniczym (Tampereen Työväentalo), gdzie w 1905 roku doszło do pierwszego w historii spotkania Włodzimierza Lenina z Józefem Stalinem podczas konferencji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji[7].
- Muzeum Muminków – muzeum sztuki poświęcone twórczości Tove Jansson (1914–2001), autorki książek o Muminkach[9].
- Park Pyynikki. Założony w drugiej połowy XIX wieku z wieżą widokową, teatrem letnim i cmentarzem.
- Pispala – stara robotnicza dzielnica domków drewnianych na wysokim ozie, na północ od centrum miasta. W Pispali mieszkali i tworzyli m.in. poeci Lauri Viita i Aaro Hellaakoski, piosenkarz Olavi Virta, reżyser Aki Kaurismäki oraz pisarz Hannu Salama. Pispalę opisali w swoich utworach m.in. pisarz F.E. Sillanpää i pisarz Lauri Viita (powieść Moreeni, po polsku Moreny, Wydawnictwo Poznańskie, 1970, przeł. Krzysztof Radziwiłł).
- Fińskie Muzeum Hokeja na Lodzie, w tym Galeria Sławy fińskiego hokeja na lodzie
- Hala Targowa (Kauppahalli) przy głównej ulicy Hämeenkatu
- funkcjonalistyczny dworzec kolejowy (Tampereen rautatieasema) z 1936 r., zaprojektowany przez architektów Eero Seppälä ja Otto Flodina
- Park Hämeenpuisto z 1830 roku
- Park Koskipuisto z 1900 roku
- Park Vilhelm von Nottbeckin puisto z 1770 roku. Najstarszy park w Tampere
- Park Näsinpuisto z 1900 roku
- Park Eteläpuisto z 1915 roku
- Park Sorsapuisto z 1920 roku
- Lasten liikennpuisto z 1956 roku. Jeden w późniejszych parków
- Pyynikin kirkkopuisto z 1785 roku
- Tampere Stadion z połowy XX wieku
- Fabryka Finlaysona z 1907 troku. Zbudowana przez szkockiego przemysłowca.
- Zakład włókienniczy z 1783 roku.
- Zakład tekstylny z ok. 1820 roku
- Prawosławna cerkiew św. Aleksandra Newskiego z 1895 r.
- Kościół Aleksanterin kirkko z 1881 r. w Parku Hämeenpuisto, neogotycki kościół poświęcony carowi Aleksandrowi II, który w Finlandii był bardzo lubiany
- Kościół Kalevan kirkko z 1966 roku w dzielnicy Kaleva, modernistyczny kościół zaprojektowany przez Raili i Reimę Pietilä
- Kościół Viinikan kirkko z pierwszej połowy XIX wieku
- Kościół Harmalan kirkko z początku XX wieku
- Kościół Messukylän kirkko z 1879 roku. kościół neogotycki
- Kościół Hervannan kirkko z początku XX wieku
- Kościół Finlaysonin kirkko z końca XIX wieku
- Kaplica Vasala z ok. 1880 roku
- Cmentarz Vasala z ok. 1850 roku
- Kościół Aitolahden kirkko z ok. 1700 roku. Stary kościół położony w dzielnicy Aito
- Kościół Teiskon kirkko z ok. 1890 roku
- Kościół w Tesomie z 1978 roku
- Kościół w Pispali z 1968 roku
Sport
[edytuj | edytuj kod]- Tampereen Ilves (w skrócie Ilves) – klub hokejowy
- Tappara Tampere (w skrócie Tappara) – klub hokejowy
- Tampere United – klub piłkarski
- Ratinan stadion – stadion klubu
- FC Ilves Tampere – klub piłkarski
- Tampereen Isku-Volley – klub piłki siatkowej mężczyzn
Braszów, Rumunia
Chemnitz, Niemcy- Essen, Niemcy
Kijów, Ukraina
Kowno, Litwa
Kópavogur, Islandia
León, Nikaragua
Linz, Austria
Łódź, Polska
Miszkolc, Węgry
Mwanza, Tanzania
Niżny Nowogród, Rosja
Norrköping, Szwecja
Odense, Dania
Ołomuniec, Czechy
Syracuse, USA
Tartu, Estonia
Trondheim, Norwegia- Górowo Iławeckie, Polska
Ludzie związani z Tampere
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).
- ↑ Tampere Economy. tampere.chamber.fi. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)]., Tampere International Business Office
- ↑ Przewodnik po mieście na oficjalnej stronie Tampere
- ↑ a b c d Tampere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-21] (ang.).
- ↑ Pentti Pirinen i inni: TILASTOJA SUOMEN ILMASTOSTA 1981-2010. Ilmatiteen Laitos. [dostęp 2018-01-21]. (ang.).
- ↑ a b c Tampere, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-21].
- ↑ a b Lenin-museo: Why is there a Lenin Museum in Tampere?. [dostęp 2018-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)]. (ang.).
- ↑ Wiktor Urbanowicz: Ruszyła nowa sieć tramwajowa w Tampere. transport-publiczny.pl, 2021-08-09. [dostęp 2021-08-10]. (pol.).
- ↑ Moomin Museum: About the collection. [dostęp 2018-01-20]. (ang.).
