Teatr Wielki w Warszawie
52°14′35″N 21°00′37″E/52,243056 21,010278 nr rej. 521 z 1.07.1965
| |
 Teatr Wielki w Warszawie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
klasycyzm, |
| Architekt |
Antonio Corazzi – projekt pierwotny, |
| Wysokość całkowita |
48 m |
| Rozpoczęcie budowy |
19 listopada 1825 |
| Ukończenie budowy |
24 lutego 1833 |
| Ważniejsze przebudowy |
1890, odbudowa 1951–1965 |
| Zniszczono |
1939, 1944 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°14′35″N 21°00′37″E/52,243056 21,010278
| |
| Strona internetowa | |
Teatr Wielki w Warszawie – gmach znajdujący się przy placu Teatralnym 1 w Warszawie. Siedziba Opery Narodowej, jednej z trzech scen Teatru Narodowego, Polskiego Baletu Narodowego i Muzeum Teatralnego.
Gmach został wzniesiony w latach 1825–1833. Zniszczony w latach 1939 i 1944 został odbudowany, przekształcony i powiększony w latach 1947–1965 z zachowaniem oryginalnej fasady od strony placu Teatralnego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W miejscu obecnego gmachu do lat 20. XIX wieku znajdował się kompleks handlowo-usługowy Marywil[1]. 19 listopada 1823 w miejscu dawnej kaplicy Marywilu namiestnik Józef Zajączek wmurował kamień węgielny pod Teatr Wielki[2]. W latach 1825–1833 w miejscu zburzonego Marywilu wzniesiono monumentalny gmach teatralny w stylu klasycystycznym zaprojektowany dla zespołu Teatru Narodowego przez Antonia Corazziego[3] (po zmianach wprowadzonych przez Ludwika Kozubowskiego)[4].
Budynek był wzorowany na teatrze S. Carlo Nicoliniego w Neapolu[5]. Kamień węgielny położono 19 listopada 1825, w 60. rocznicę utworzenia Teatru Narodowego[6]. W uroczystości wzięli udział m.in. namiestnik Królestwa Polskiego Józef Zajączek i minister skarbu Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki[7]. Budowa gmachu była finansowana ze środków miasta i rządu[8].
Gmach składał się z korpusu głównego mieszczącego salę teatralną oraz dwóch skrzydeł bocznych[3]. Lewe skrzydło stanowił zachowany aneks Marywilu, tzw. Dom Jarmarczny, wzniesiony w latach 1817–1821 przez Piotra Aignera[9]. Skrzydło zachodnie, zaprojektowane w całości przez Corazziego, mieściło Sale Redutowe. Po powstaniu listopadowym zmieniono pierwotny projekt Corazziego na bardziej oszczędny, m.in. zmniejszono liczbę miejsc dla widzów z 2000 do 1248[10]. Skasowano także wielką lożę królewską na pierwszym piętrze na wprost sceny[4]. Partery obydwu skrzydeł zajęły sklepy[11]. Po powstaniu listopadowym nazwę teatru zmieniono na Teatr Wielki[12].
Pierwsze przedstawienie w nowo otwartym teatrze odbyło się w niedzielę 24 lutego 1833[2]. Były to opera Cyrulik sewilski Gioacchina Rossiniego oraz balet Zabawa tancerska Karola Kurpińskiego[10]. W 1843 wykończono ostatecznie Sale Redutowe, foyer i sale bufetowe oraz wzniesiono nowe piece pod sceną[13]. W listopadzie 1864 w teatrze zainstalowano oświetlenie gazowe[14].
Ok. 1840 plac Marywilski, przy którym znajdował się gmach, zaczęto nazywać placem Teatralnym[15].
W 1862 przed Teatrem Wielkim Ludwik Jaroszyński dokonał nieudanego zamachu na nowego namiestnika Królestwa Polskiego wielkiego księcia Konstantego[16].
Teatr Wielki wchodził w skład Warszawskich Teatrów Rządowych. W związku z przebudową w 1870 i czasowym zamknięciem teatru wzniesiono drewniany Teatr Letni w Ogrodzie Saskim[17]. Także po zakończeniu przebudowy w sezonie letnim odbywały się tam przedstawienia Teatru Wielkiego i Teatru Rozmaitości[17].
Po pożarze Teatru Rozmaitości (1883) podjęto decyzję o przebudowie całego gmachu, opartego na drewnianej konstrukcji. Została ona przeprowadzona w latach 1890–1891 dzięki środkom, o które wystarał się w Petersburgu dyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych Dymitr Palicyn. Drewnianą konstrukcję zastąpiono stalową, unowocześniono scenę i wprowadzono oświetlenie elektryczne z własnej elektrowni[18]. Od końca XIX wieku w gmachu działało centralne ogrzewanie[19].
W II połowie XIX wieku przed gmachem założono dwa skwery, które ok. 1900 ogrodzono żelazną balustradą. Na skwerach wyrosły także drzewa. Było to niezgodne z zasadami dotyczącymi kształtowania przestrzeni przed budowlami neoklasycznymi. Przed gmachem zatrzymywały się kondukty pogrzebowe znanych aktorów, śpiewaków i artystów. Z tarasu wygłaszano przemówienia, a orkiestra opery grała muzykę żałobną[20].
We wrześniu 1936 przed prawym skrzydłem Teatru Wielkiego odsłonięto pomnik Wojciecha Bogusławskiego[21].
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 gmach został zbombardowany[22]. Ocalały: fasada od strony placu Teatralnego i ul. Wierzbowej, lewe skrzydło oraz część zabudowań oficynowych wewnątrz podwórza[23]. Po kapitulacji miasta z inicjatywy pracowników Zarządu Miejskiego gmach zabezpieczono[24]. W końcu 1939 nad częścią frontową zbudowano prowizoryczny dach i wyremontowano lewe skrzydło[23]; zamurowano także okna[24].
W czasie powstania warszawskiego zachowane części budynku zostały uszkodzone w trakcie walk na placu Teatralnym, a następnie wysadzone przez Niemców[25]. Pomiędzy 6 a 8 sierpnia 1944 w ruinach zamordowano ok. 350 polskich cywilów[25].
Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 75%[26]. Ocalały wschodnia część fasady i kolumnowa fasada frontowa. Po wyzwoleniu ruiny gmachu zabezpieczono, a w latach 1947–1949 odbudowano skrzydło południowe dla Teatru Narodowego wraz z Salami Redutowymi[25]. Zostało one oddane do użytku 22 lipca 1949[27], a we wrześniu tego roku nadano budynkowi nazwę „Państwowa Opera i Filharmonia w Warszawie” (do 1961 używano też nazwy „Państwowa Opera w Warszawie”). Dyrektorem był Zdzisław Górzyński[28]. Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 28 lutego 1950 utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Teatr Wielki Opery i Baletu w Warszawie, które przejęło administrowanie gmachem[29]. Jego dyrektorem został Arnold Szyfman[30]. W lutym 1951 ogłoszono konkurs na odbudowę Teatru Wielkiego, w którym pierwszą nagrodę zdobył projekt Bohdana Pniewskiego, opracowany przy współpracy Małgorzaty Handzelewicz, Władysława Jotkiewicza i Stanisława Krajewskiego[30][31]. Projekt był kilkakrotnie poprawiany[32]. Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w 1953[33]. Prezydium Rządu zatwierdziło projekt dopiero w 1956, po konsultacjach ze specjalistami zagranicznymi i zmniejszeniu kubatury gmachu[34]. Odbiorów kolejnych części Teatru Wielkiego dokonywano w latach 1962–1965[33]. Prace budowlane były krytykowane przez prasę ze względu na powolne tempo robót oraz wysokie koszty przedsięwzięcia[35]. Przyczynami były m.in. ograniczenie kredytów przez władze centralne, którymi uzupełniano środki Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju, niekorzystne etapowanie budowy, techniczna złożoność projektu oraz problemy ze znalezieniem sprawnego wykonawcy[36].
Bez zmian pozostawiono fasady od strony placu Teatralnego i ul. Wierzbowej, natomiast całkowicie nowym projektem była elewacja od strony placu Zwycięstwa (obecnie plac marsz. Józefa Piłsudskiego). Zespół architektów zaprojektował także od nowa wnętrza teatru. Widownia w kształcie podkowy powstała w miejscu, w którym wcześniej znajdowała się scena. Powstała jedna z największych scen operowych na świecie o całkowitej powierzchni 1150 m² i wysokości 35 m[37]. Teatr Wielki miał być jedną z najnowocześniejszych scen w Europie, i do jego wyposażenia zaangażowano szereg firm zagranicznych[36]. Zainstalowano m.in. scenę obrotową, sześć zapadni, osiem mostów świetlnych nad sceną, trzy systemy telewizji i posadzkę plastikową dla baletu. Powstało 27 pracowni i warsztatów, oraz malarnia o wymiarach 26 x 26 m[38].
Uchwałą Rady Państwa z 18 kwietnia 1956 zostali odznaczeni artyści i pracownicy Państwowej Opery w Warszawie[39].
Uroczystego otwarcia gmachu dokonano 19 listopada 1965[40]. Działalność zainaugurowano przedstawieniem Straszny dwór Stanisława Moniuszki[25].
17 stycznia 1965 przed gmachem ponownie odsłonięto pomnik Wojciecha Bogusławskiego, zniszczony przez Niemców w 1944[41]. Tego samego dnia przed lewym skrzydłem, symetrycznie do pomnika Bogusławskiego, odsłonięto pomnik Stanisława Moniuszki[42].
W latach 50. na ścianie gmachu (od strony ul. Wierzbowej) umieszczono tablicę Tchorka upamiętniającą egzekucje ludności cywilnej podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944[43].
Przed 1984 teatr został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy[44].
9 marca 1985 w gmachu wybuchł pożar, który w znacznym stopniu zniszczył część gmachu zajmowaną przez Teatr Narodowy[45].
8 czerwca 1991, w czasie swojej czwartej pielgrzymki do Polski, w gmachu Teatru Wielkiego z twórcami kultury spotkał się Jan Paweł II[46].
Po wojnie w tympanonie zrekonstruowano rzeźbę Popiersie Anakreonta i trzy muzy dłuta Tomasza Accardiego[47]. Według planów Antonia Corazziego z 1825 roku, fasadę Teatru Wielkiego miała również zdobić na froncie kwadryga – rzeźba opiekuna sztuk Apollina, kierującego czterokonnym rydwanem. W 2002 dzięki inicjatywie ówczesnego dyrektora naczelnego Teatru Wielkiego Waldemara Dąbrowskiego, na fasadzie Teatru Wielkiego została umieszczona wykonana z brązu[48] kompozycja rzeźbiarska Kwadryga Appolina (wysokość 6 i rozpiętość 9 metrów)[48] autorstwa profesorów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych Adama Myjaka i Antoniego Janusza Pastwy[5]. Jej odsłonięcia dokonał Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski[49].
W 2016 przed gmachem (od strony ul. Moliera) odsłonięto rzeźbę „W hołdzie polskim artystom baletu”[50].
W 2017 na dachu budynku teatru powstała pasieka[51].
Chronologia nazw
[edytuj | edytuj kod]- Scena Muzyczno-Operowa (od 4 grudnia 1945 do 31 sierpnia 1948)
- Opera i Filharmonia (od 1 września 1948 do 30 czerwca 1951)
- Opera (od 1 lipca 1951 do 31 grudnia 1961)
- Teatr Wielki (od 1 stycznia 1962 do 30 kwietnia 1993)
- Teatr Wielki-Opera Narodowa (od 1 maja 1993 do 31 grudnia 1995)
- Teatr Narodowy (Scena Operowa) (od 1 stycznia 1996 do 14 kwietnia 1998)
- Teatr Wielki-Opera Narodowa (od 15 kwietnia 1998)[52]
Sale
[edytuj | edytuj kod]- Widownia największej sali Teatru, Sali im. Stanisława Moniuszki, ma 1905 miejsc[25].
- Sala Kameralna im. Emila Młynarskiego ma widownię na 250 miejsc[25]. Jest to dawna sala prób[38]. W tej sali odbywają się m.in. przedstawienia kameralne oraz przedstawienia dla dzieci.
- Sale Redutowe[53].
Dane techniczne teatru
[edytuj | edytuj kod]- Kubatura: około 500 tys. m³
- Powierzchnia zabudowy: około 2 ha
- Powierzchnia użytkowa: około 90 tys. m²
- Wysokość wieży scenicznej: 48 m
- Długość elewacji frontowej: 169 m
- Powierzchnia sceny głównej z proscenium: około 1150 m²
- Powierzchnia sceny z kieszeniami bocznymi i tylną: 2500 m²
- Rozmiar sceny: 36,5 m x 28 m
- Głębokość z proscenium: 57,6 m
- Wysokość do stropu technicznego: 34,4 m
- Zagłębienie podscenia: 12,3 m
- Szerokość otworu sceny: 17,4 m
- Wysokość otworu sceny: 9,8 m
- Wysokość zascenia: 24,2 m
- Wysokość kieszeni bocznych: 10,5 m
Dyrekcja
[edytuj | edytuj kod]- dyrektor naczelny – Waldemar Dąbrowski
- dyrektor artystyczny – Mariusz Treliński
- dyrektor Polskiego Baletu Narodowego – Krzysztof Pastor
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 128.
- ↑ a b Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 132.
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 880. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Szwankowski 1979 ↓, s. 81.
- ↑ a b Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 48. ISBN 83-908950-8-0.
- ↑ Siedziba [online], Teatr Narodowy [dostęp 2023-03-27].
- ↑ Biegański 1974 ↓, s. 49.
- ↑ Szwankowski 1979 ↓, s. 72.
- ↑ Tadeusz Jaroszewski: Chrystian Piotr Aigner. Architekt warszawskiego klasycyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 221.
- ↑ a b Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 80.
- ↑ Szwankowski 1979 ↓, s. 82.
- ↑ Biegański 1974 ↓, s. 84.
- ↑ Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 81.
- ↑ Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 82.
- ↑ Szwankowski 1979 ↓, s. 172.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 192.
- ↑ a b Szwankowski 1979 ↓, s. 98.
- ↑ Szwankowski 1979 ↓, s. 109.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 200.
- ↑ Biegański 1974 ↓, s. 83.
- ↑ Głębocki 1990 ↓, s. 58.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 24.
- ↑ a b Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 92.
- ↑ a b Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 60. ISBN 83-06-00140-0.
- ↑ a b c d e f Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 881. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 86.
- ↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 44.
- ↑ Opera Narodowa w Warszawie [online], Teatr Wielki Opera Narodowa [dostęp 2022-10-18].
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 27, poz. 322.
- ↑ a b Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 93.
- ↑ Czapelski 2008 ↓, s. 292.
- ↑ Czapelski 2008 ↓, s. 295.
- ↑ a b Czapelski 2008 ↓, s. 297.
- ↑ Czapelski 2008 ↓, s. 296.
- ↑ Czapelski 2008 ↓, s. 297–298.
- ↑ a b Czapelski 2008 ↓, s. 298.
- ↑ Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 94.
- ↑ a b Król-Kaczorowska 1986 ↓, s. 95.
- ↑ M.P. z 1956 r. nr 58, poz. 703.
- ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 35. ISBN 83-03-01684-9.
- ↑ Głębocki 1990 ↓, s. 58–59.
- ↑ Głębocki 1990 ↓, s. 72.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 229. ISBN 83-01-06109-X.
- ↑ Turandot - Giacomo Puccini. Teatr Wielki w Warszawie: 1984, s. 1
- ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 58. ISBN 83-03-01684-9.
- ↑ Paweł Zuchniewicz: Papieska Warszawa. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, 2006, s. 38.
- ↑ Biegański 1974 ↓, s. 59.
- ↑ a b Sztuka przetrwa wszystko. Z Adamem Myjakiem rozmawiała Magdalena Reczko. „Stolica”, s. 62, styczeń-luty 2021.
- ↑ Kwadryga odsłonięta. warszawa.wyborcza.pl, 3 maja 2002. [dostęp 2021-04-12].
- ↑ Joanna Brych: „Tancerka” w hołdzie polskim artystom baletu. Nowa rzeźba pod Teatrem Wielkim. polityka.pl, 17 października 2016. [dostęp 2022-01-16].
- ↑ Pasieka w Teatrze Wielkim. [w:] Teatr Wielki Opera Narodowa [on-line]. teatrwielki.pl. [dostęp 2018-08-01].
- ↑ Teatr Wielki-Opera Narodowa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) [dostęp 2022-06-23].
- ↑ Sale Redutowe. teatrwielki.pl. [dostęp 2020-05-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Biegański, Teatr Wielki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
- Marek Czapelski, Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, ISBN 978-83-235-0450-4, OCLC 320835729.
- Wiesław Głębocki, Warszawskie pomniki, Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, ISBN 83-02-04130-0, OCLC 28154890.
- Barbara Król-Kaczorowska, Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748-1975, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, ISBN 83-06-01183-X, OCLC 14413259.
- Eugeniusz Szwankowski, Teatry Warszawy w latach 1765-1918, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-01934-4, OCLC 8427910.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Teatru
- Strona Teatru w bazie portalu Teatralny.pl
- Z opery warszawskiej – kronika PAT z 1930 roku w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Polish National Opera w Google Cultural Institute
- Archiwalne widoki teatru w bibliotece Polona