Teodor Talowski

Teodor Talowski
	; Teodor Talowski
Imię i nazwisko	Teodor Marian Talowski
Data i miejsce urodzenia	23 marca 1857 ; Zassów
Data i miejsce śmierci	1 maja 1910 ; Lwów
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	historyzm, modernizm; postmodernizm; neomodernizm
	Ważne dzieła
	kościół św. Elżbiety we Lwowie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kamienica *Festina lente*, ul. Retoryka 7, Kraków, 1887

Kamienica *Pod śpiewającą żabą*, ul. Retoryka 1, Kraków, 1889–90

Kamienica *Pod śpiewającą żabą* (fragment), ul. Retoryka 1, Kraków, 1889–90

Kamienica, ul. Karmelicka 31, Kraków, 1885

Grobowiec Talowskich i Paszkowskich na cmentarzu Rakowickim

Kościół św. Mikołaja w Przyszowej projektu Teodora Talowskiego

Teodor Marian Talowski (ur. 23 marca 1857 w Zassowie, zm. 1 maja 1910 we Lwowie) – polski architekt i malarz. Jest uważany za jednego z najważniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku^[1]. Jego twórczość o charakterze eklektycznym wykazuje związki z secesją i historyzmem. Jest autorem licznych kościołów, kaplic, kamienic i budynków użyteczności publicznej.

Życiorys

Urodzony w Zassowie, uczęszczał do gimnazjum w Krakowie^[2]. Rozpoczął studia architektoniczne w Wiedniu pod kierunkiem Karola Königa, a po dwóch latach (w 1877) przeniósł się do Lwowa, gdzie u Juliana Zachariewicza uzyskał dyplom architekta. W 1881 roku powrócił do Krakowa, gdzie został asystentem na Wydziale Budownictwa w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej w Krakowie, a cztery lata później – profesorem. W 1901 roku objął katedrę rysunku Politechniki Lwowskiej, a później katedrę kompozycji architektury średniowiecznej. W 1906 roku pracę przerwała długa choroba, prowadząca do śmierci w 1910 roku.

Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym Talowskich i Paszkowskich w kwaterze „W”, rząd wschodni^[3].

Architekt

Teodor Talowski był architektem, którego charakteryzowały indywidualność i niecodzienność. Jego projektów nie da się jednoznacznie zaklasyfikować – tworzył dzieła łączące wątki secesyjne (architektura asymetryczna, ornamentyka fantastyczna), historyczne (formy późnogotyckie, renesansowe i manierystyczne, stosowane swobodnie) i modernistyczne. Powszechnie zaliczany jest do nurtu eklektycznego, a zdaniem Zbigniewa Beierfsdorfa wpisuje się w nurt nazwany przez C.V. Meeksa picturesque eclecticism^[4]. Badacze podkreślają także widoczne w jego budynkach „estetykę malowniczości” oraz ekspresjonizm i symbolizm, uzyskane przy pomocy różnych środków. Nie zerwał z formami historycznymi, ale obdarzony wielką fantazją malowniczo zestawiał asymetryczne bryły, urągając wszelkiej harmonii, akcentował różnice faktur i dążył do wydobycia maksimum ekspresji z wyolbrzymionego detalu i ornamentu^[5]. Dzięki talentowi i wielkiej fantazji stworzył własny oryginalny język form z pogranicza obumierającego historyzmu oraz rodzącej się secesji i modernizmu^[6].

Jego budowle charakteryzują swoboda w tworzeniu układów przestrzennych, nieregularne rzuty i skomplikowane układy wnętrz. Fasady są często asymetryczne, zdobione sentencjami, napisami i wyolbrzymionymi detalami. Jego budynki sprawiają wrażenie budowli o długiej i bogatej historii, niby ze starych, dobrych czasów^[7], ale bliżej niesprecyzowanych. Chętnie operował efektami światłocieniowymi poprzez stosowanie wykuszy, ryzalitów, cofanie części budynków itp. oraz wykorzystywał nieregularne cegły połączone z ciosami kamiennymi i tynkiem, tworzące kontrasty fakturowe i kolorystyczne. Dbał o materiały – wszystkie detale były odkuwane z kamienia, podczas gdy normalnie stosowano seryjne odlewy i stosował specjalną nieregularną cegłę (ciemną, z ceramicznymi guzami i zendrówkami), produkowaną we własnej cegielni, według własnej receptury, którą zabrał do grobu^[8]. W efekcie fasady jego budowli (zwłaszcza kamienic) są bardzo charakterystyczne^[9].

Jego działalność architektoniczna przypada na ostatnie 15 lat XIX wieku i pierwsze lata XX wieku^[10], a rozpoczął ją od projektu kościoła w Dobrzechowie^[8]. Duży dorobek Talowskiego obejmuje projekty różnego typu – kościoły (ponad 70^[11]), kamienice (w Krakowie 16), kaplice, grobowce, pałace, dwory i wille, szpitale i inne, głównie na terenie Galicji. Światowej kariery nie zrobił, był dostrzegany także poza Galicją, m.in. po pokazaniu swoich projektów na wystawie architektury w Turynie^[2]. Za swoje projekty otrzymał medal na wystawie lwowskiej w 1884 roku^[12].

Projekty

Z tym tematem związana jest kategoria: Budynki projektu Teodora Talowskiego.

Kościoły

Kościół św. Elżbiety we Lwowie, projektu Teodora Talowskiego, 1904–1911

Jak zostało już wspomniane, pierwszym jego dziełem był kościół w Dobrzechowie z lat 1888–1892. W wyniku jego budowy oraz budowy innych kościołów Talowski podjął studia nad architekturą sakralną, których podsumowaniem były Projekta kościołów Teodora Talowskiego o charakterze wzornika (opublikowane w 1897 w Krakowie)^[13]. Jednak projekty kościołów ustępują pod względem oryginalności kamienicom^[8]. Talowski wziął udział w konkursie na budowę kościoła św. Elżbiety we Lwowie, podczas którego dwie z trzech wersji jego projektów otrzymały pierwszą nagrodę. Jedną wersję zrealizowano w latach 1903–1911 we Lwowie, a drugą w Tarnopolu^[13] pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Kamienice w Krakowie

Największy zespół jego kamienic znajduje się w Krakowie przy ulicy Retoryka (pod numerami 1, 3, 7, 9, 15):

nr 1 – Pod Śpiewającą Żabą. Do jej nazwy, związanej z rechotem żab, jaki było słychać w okolicy (środkiem ulicy płynęła Rudawa) oraz z przeznaczeniem budynku (szkoła muzyczna)^[14], nawiązuje rzeźba muzykującej żaby, umieszczona na fasadzie^[9].
nr 7 – Festina lente 1887, kamienica własna Talowskiego. Do kamienicy dobudowano w 1929 roku trzecie piętro, wtedy też zniszczono oryginalny portal^[15]. Fasada jest asymetryczna, zbudowana z różnych materiałów. Znajdują się na niej inskrypcje: Festina lente (Spiesz się powoli) i Ars longa vita brevis (Życie (jest) krótkie, sztuka długotrwała) oraz kartusz z nazwiskiem autora i tarcza herbowa.
nr 9 – Faber est suae quisque fortunae MDCCCXCI (Pod Osłem), 1891. Na fasadzie znajduje się głowa osła, która nawiązuje do inskrypcji, nawołującej do upartego dążenia do celu (Każdy jest kowalem swojego losu)^[16].
nr 15 z sentencją Długo myśl – prędko czyń, 1888.

Przy ul. Karmelickiej 35 (róg Batorego) znajduje się dom własny architekta Pod Pająkiem, 1889.

Inne projekty

W Krakowie zaprojektował również Szpital Bonifratrów, wiadukt nad ulicą Lubicz (jedno z pierwszych w Krakowie dwupoziomowych rozwiązań komunikacyjnych), elektrownię przy ulicy Łobzowskiej oraz rodzinny grobowiec na cmentarzu Rakowickim ze Sfinksem. Do realizacji Talowskiego należą również rozbudowa gmachu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w 1894 oraz kamienica Pod smokiem przy ulicy Smoleńsk 18.

Wśród willi i pałacyków jego autorstwa znajdują się między innymi dwór dla Tadeusza i Marii Dąbrowskich w Michałowicach, czy neogotycki pałacyk zbudowany na przełomie lat 1901/02 dla Władysława Żeleńskiego w podkrakowskich Grodkowicach. Jego dziełami są również monumentalny grobowiec Skrzyńskich w Zagórzanach koło Gorlic oraz kościół Wniebowzięcia NMP w zamieszkałej przez Polaków wsi Kaczyka na Bukowinie.

Malarz

Teodor Talowski był także malarzem, o czym publikacje wspominają dość pobieżnie. Już na studiach uprawiał malarstwo, tworząc głównie akwarele z widokami architektury^[2]. Jednym z jego dzieł jest akwarela przedstawiająca szpital bonifratrów, który sam zaprojektował. Obraz jest przechowywany w klasztorze bonifratrów. Oprócz budowli, na akwareli przedstawione są również liczne postacie o urozmaiconych typach (eleganci, żołnierze, damy, zakonnice, wieśniak), a w lewym dolnym rogu trzej mężczyźni, stojący frontalnie do widza. Ich twarze nie są namalowane, ale wykonane techniką fotograficzną, często stosowaną w przypadku całych postaci na pocztówkach z końca XIX i początku XX wieku. Towarzyszące im napisy objaśniają tożsamość tych osób: T. Talowski architekt, L. Bernatek przeor, Dr A. Filimowski prymariusz^[17].

W 1881 Talowski swoje akwarele o tematyce pejzażowej i architektonicznej wystawiał w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie^[18].

Lista projektów

Lista najprawdopodobniej nie jest pełna. Znaki zapytania oznaczają budowle niedatowane lub brak danych na temat datowania.

Kościoły:

Białoskórka, 1905^[19]
Bóbrka, 1908 (Kościół Najświętszego Serca Jezusowego w Bóbrce)^[20]
Kaczyka (ob. Cacica – Rumunia), 1904^[19]
Chorzelów^[19], 1908
Dobrzechów, 1887–94^[19]
Kamień^[21]
Kamionka Strumiłłowa, 1901^[19] (Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny)
Krościenko Wyżne, 1908–1914^[19](Kościół św. Marcina w Krościenku Wyżnym)^[22]
Laszki, 1905^[19]
Libiąż,?^[19]
Lubzina, 1903^[19]
Lwów – kościół św. Elżbiety, 1904–11^[19]
Nagoszyn

Kościół św. Kazimierza w Nowym Sączu, projektu Teodora Talowskiego, 1912

Nowy Sącz – kościół św. Elżbiety^[23]
Nowy Sącz – kościół św. Kazimierza
Nowy Targ – Projekt CK Gimnazjum (obecnie Budynek LO im. S. Goszczyńskiego), 1902
Osobnica^[21]
Otynia, 1902–1905 (województwo stanisławowskie)
Podhajczyki Justynowe, 1905–1910/11 (województwo tarnopolskie)
Podwołoczyska, 1907–1909 (województwo tarnopolskie); wysadzony w powietrze przez komunistyczne władze w 1965^[24]
Przyszowa
Radziwiłłów
Skałat, 1901^[19] (kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny)
Sucha Beskidzka, 1895–1907
Tarnopol^[19] (kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy)
Tłuste (przebudowa), 1902^[19]
Wadowice Górne, 1911–1914^[19](Kościół św. Anny)^[25]
Wyżniany (poszerzenie),?^[19]
Żyrardów (projekt niezrealizowany),?^[19]

Ulica Retoryka w Krakowie, od lewej: *Pod Osłem* nr 9 (Talowski, 1891), *Festina lente* nr 7 (Talowski, 1887), nr 5, nr 3 (Talowski, 1891), *Pod śpiewającą żabą* nr 1 (Talowski, 1889–90)

Domy, kamienice w Krakowie:

Pod Śpiewającą Żabą S. i H. Rychterów, ul. Retoryka 1, 1889–90^[26]
dom przy ul. Retoryka 3, 1891^[26]
Festina lente, ul. Retoryka 7, 1887^[19]
Pod Osłem (Faber est suae quisque fortunae), ul. Retoryka 9, 1891
Długo myśl – prędko czyń K. Stadmüllera, ul. Retoryka 15, 1888^[19]
Pod Pająkiem, róg ul. Karmelickiej i Batorego, 1889
dom przy ul. Długiej 54, 1891^[19]
kamienica Goetzów-Okocimskich ul. św. Jana 3, 1896–97^[19]
dom własny przy ul. Batorego 26, 1885^[26]
dom przy ul. Smoleńsk 18, 1887^[26]
dom J. Rottera przy ul. Smoleńsk 20, 1888–89^[26]
dom Z. Bednarskiej przy ul. Pędzichów 19, 1897^[26]
dom Seweryny Górskiej, ul. Garbarska 7a (nie istnieje), 1886–87^[27]

Wille, dwory, pałace:

willa dr. M. Dembowskiego (Koci Zamek), Bochnia ul. Konstytucji 3 Maja, 1900^[19]
Dwór Dobieckich, Cianowice, 1890^[28].
pałac w Dobrzechowie, 1890^[19]
dwór Skrzeczyńskich w Lubzinie, 1899
dwór Żeleńskich w Grodkowicach, 1905^[19]
projekt przebudowy pałacu w Horyńcu,?^[19]
pałac Czetwertyńskich, Kijów,?^[19]
willa J. Wangego, ul. św. Zofii 30, Lwów, 1899^[19]
dwór w Łaszczowie (przebudowa),?^[19]
dwór w Michałowicach, 1892-1897^[19]
dwór Piotra Colonna-Czosnowskiego, Obory (Wołyń), 1903^[19]
przebudowa zamku H. Korwin-Milewskiego na wyspie Santa Catharina koło Rovinj (Rovigno),?^[19]
projekt przebudowy pałacu w Siedliskach,?^[19]
projekt pałacu w Wysuczce, 1905^[19]
pałac Popielów w Ściborzycach

Kaplice:

Nowy Sącz, 1895–8^[19]
kaplica grobowa, Kobylanka, 1898^[19]
kaplica cmentarna Loewenfeldów, Chrzanów, 1898–1900^[19]
projekt kaplicy dla Jana Zwiernickiego, Zwiernik, 1905^[19]
Grzęda^[19]

Szpitale:

Okocim, 1900^[19]
Sucha, ok. 1900^[19]
Szpital Zakonu Bonifratrów w Krakowie, 1906^[19]

Grobowce:

Reyów, Przecław, 1902^[19]
Skrzyńskich, Zagórzany,?^[19]
Talowskich, Kraków-Rakowice^[8]

Wiadukt kolejowy nad ulicą Lubicz w Krakowie

Inne:

gmach „Sokoła” w Jarosławiu,?^[19]
gmach „Sokoła” w Krakowie (przebudowa), 1894^[27]
gmach „Sokoła” w Pilźnie, 1907^[29]
szkoła w Okocimiu, 1900^[19]
projekt ossuarium pod Slavkovem,?^[19]
przebudowa ratusza w Jarosławiu,?^[19]
mauzoleum Potockich w podziemiach kościoła w Łańcucie,?^[19]
wiadukt kolejowy nad ulicą Lubicz w Krakowie, 1897–98^[26]
epitafium Wincentego Jabłońskiego w kościele Zwiastowania NMP w Krakowie^[30]
kazalnica w Suchej Beskidzkiej,?^[8]
sokolnie: przy ul. Piłsudskiego w Krakowie i w Wadowicach,?^[8]
pawilon na wystawę we Lwowie,?^[8]
elektrownia w Krakowie przy ul. Łobzowskiej,?^[26]
szkoła w Dębicy – obecnie I LO im. króla Władysława Jagiełły, 1907

Inne prace

Gmach Szpitala Zakonu Bonifratrów w Krakowie, akwarela^[31], 1898
Krakowski Kazimierz, akwarela
Krajobraz zimowy, Muzeum Narodowe w Krakowie
Sanna MNK
Epitafium Wincentego Jabłońskiego projektu Talowskiego w kościele kapucynów w Krakowie

Przypisy

↑ Maciej Gutowski i Bartłomiej Gutowski piszą o nim: jeden z najciekawszych i najoryginalniejszych polskich architektów XIX wieku (Gutowski i Gutowski 2001 ↓, s. 23), podobną opinię wyraża Wojciech Bałus: Teodor Talowski należał niewątpliwie do najwybitniejszych architektów polskich działających na przełomie XIX i XX wieku (Bałus 1988 ↓, s. 117).
↑ ^a ^b ^c Gutowski i Gutowski 2001 ↓, s. 23.
↑ Grodziska-Ożóg 1987 ↓, s. 144.
↑ Beiersdorf 1973 ↓, s. 208.
↑ A.A. Miłobędzki A.A., Zarys architektury w Polsce, Warszawa 1968, s. 298–299 .
↑ Purchla 1990 ↓, s. 73.
↑ Szary [A.S.[A. Chłoniewski] Szary [A.S.[A., Teodor Talowski, „Życie i Sztuka”, 1901, s. 530 . (za Bałus 1994 ↓, s. 227).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Sepioł 1977 ↓, s. 57.
↑ ^a ^b TomaszT. Borejza TomaszT., Popatrz w górę! Fantastyczne detale krakowskich kamienic [online], Krowoderska.pl, 12 września 2022 [dostęp 2022-09-18] (pol.).
↑ Beiersdorf 1973 ↓, s. 199.
↑ Bałus 1988 ↓, s. 117.
↑ Łoza 1954 ↓, s. 307.
↑ ^a ^b Beiersdorf 1973 ↓.
↑ Gutowski i Gutowski 2001 ↓, s. 24.
↑ Gutowski i Gutowski 2001 ↓.
↑ Bałus 1994 ↓, s. 226.
↑ Wszystkie informacje o tej akwareli podane są za Samek 1985 ↓, s. 41–46.
↑ Beiersdorf 1973 ↓, s. 211.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au Łoza 1954 ↓.
↑ Historia | Parafia Bóbrka [online], Parafia Bóbrka k. Krosna, 8 marca 2017 [dostęp 2023-09-02] (pol.).
↑ ^a ^b Strona główna – Portal Diecezji Rzeszowskiej [online], diecezja.rzeszow.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
↑ kościół parafialny pw. św. Marcina [online] [dostęp 2023-09-02] .
↑ Parafia Kolejowa – PARAFIA KOLEJOWA w Nowym Sączu [online], kolejowa.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
↑ Kościół w Podwołoczyskach.
↑ Historia parafii i kościoła [online], web.archive.org, 2 stycznia 2017 [dostęp 2023-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-02] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beiersdorf 1973 ↓, s. 199–214.
↑ ^a ^b Purchla 1990 ↓, s. 130.
↑ Bałus 1987 ↓, s. 223.
↑ Historia 120-lecia Towarzystwa Gimnastycznego „SOKÓŁ” w Pilźnie [online], sokolpilzno.pl [dostęp 2016-06-21] .
↑ Samek 1985 ↓, s. 44.
↑ Samek 1985 ↓, s. 41.

Bibliografia

WojciechW. Bałus WojciechW., Dom – przybytek – „nastrój dawności”. O kilku kamienicach Teodora Talowskiego, [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa, Kraków 1994, s. 215–238 .
WojciechW. Bałus WojciechW., Historyzm, analogiczność, malowniczość. Rozważania o centralnych kategoriach twórczości Teodora Talowskiego (1857–1910), „Folia Historiae Artium”, T. XXIV, 1988, s. 117–138 .
Z.Z. Beiersdorf Z.Z., Architekt Teodor Talowski. Charakterystyka twórczości, [w:] Sztuka 2 połowy XIX wieku, Warszawa 1973, s. 199–214 .
KarolinaK. Grodziska-Ożóg KarolinaK., Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803–1939), wyd. II, Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1987 .
MaciejM. Gutowski MaciejM., BartłomiejB. Gutowski BartłomiejB., Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001 .
StanisławS. Łoza StanisławS., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954 .
J.J. Purchla J.J., Jak powstał nowoczesny Kraków, Kraków 1990 .
JanJ. Samek JanJ., Ze studiów nad oeuvre architekta krakowskiego Teodora Talowskiego, „Krzysztofory”, nr 12, 1985 .
JanuszJ. Sepioł JanuszJ., Talowski fecit, „Architektura”, nr 5–6, 1977, s. 57–60 .

Literatura dodatkowa:

WojciechW. Bałus WojciechW., Pałace, dwory i wille Teodora Talowskiego, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, 21, 1987, s. 223–229 .
WojciechW. Bałus WojciechW., Architektura sakralna Teodora Talowskiego, „ZNUJ, Prace z Historii Sztuki”, 20, 1992, s. 53–79 .
Z.Z. Beiersdorf Z.Z., Kościoły Teodora M. Talowskiego w Diecezji Tarnowskiej, „Currenda”, nr 4-6, 1986 .
Z.Z. Beiersdorf Z.Z., Talowski Teodor, [w:] HenrykH. Kondziela, HannaH. Krzyżanowska (red.), Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 2, Poznań: Wyd. Poznańskie, 2006, ISBN 83-7177-416-8 .
M. Biernat, Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najśw. Panny Marii w Otyni, „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. I: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, t. 14, Kraków 2006, s. 249–274; fot. 336-443.
M. Biernat, Kościół parafialny pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Tarnopolu, „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. I: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, t. 16, Kraków 2008, s. 215–270; fot. 420-472.
M. Biernat, Kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najśw. Panny Marii w Podhajczykach Justynowych, „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. I: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, t. 17, Kraków 2009, s. 287–296; fot. 605-624.
G.G. Blondiau G.G., T.T. Sobieska T.T., K.K. Sobieska K.K., Śladami Młodej Polski. Secesja w Krakowie i okolicach, Kraków 2003 .
T.T. Chrzanowski T.T., Dom „Pod Pająkiem”, „Spotkania z zabytkami”, numer specjalny, 2001 .
P. Krasny, Kościół parafialny pw. Św. Elżbiety, „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. I: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, t. 12: Kościoły i klasztory Lwowa z wieków XIX i XX, Kraków 2004, s. 167–193; fot. 466-544.
J.J. Opaska J.J., Dzieło Talowskiego, „Spotkania z zabytkami”, nr 3, 2000 .
Piotr MarekP.M. Stański Piotr MarekP.M., Konkurs na kościół św. Elżbiety we Lwowie, „Semper Fidelis”, nr 5, 2005 .
Anna Lohn. Nieznany portret Teodora Talowskiego ze zbiorów Muzeum UJ. „OPUSCULA MUSEALIA.” 21, s. 75–86, 2013.

Linki zewnętrzne

[1] Maciej Gutowski i Bartłomiej Gutowski piszą o nim: jeden z najciekawszych i najoryginalniejszych polskich architektów XIX wieku (Gutowski i Gutowski 2001 ↓, s. 23), podobną opinię wyraża Wojciech Bałus: Teodor Talowski należał niewątpliwie do najwybitniejszych architektów polskich działających na przełomie XIX i XX wieku (Bałus 1988 ↓, s. 117).

[CITEREFGutowskiGutowski200123-2] Gutowski i Gutowski 2001 ↓, s. 23.

[CITEREFGrodziska-Ożóg1987144-3] Grodziska-Ożóg 1987 ↓, s. 144.

[CITEREFBeiersdorf1973208-4] Beiersdorf 1973 ↓, s. 208.

[5] A.A. Miłobędzki A.A., Zarys architektury w Polsce, Warszawa 1968, s. 298–299 .

[CITEREFPurchla199073-6] Purchla 1990 ↓, s. 73.

[7] Szary [A.S.[A. Chłoniewski] Szary [A.S.[A., Teodor Talowski, „Życie i Sztuka”, 1901, s. 530 . (za Bałus 1994 ↓, s. 227).

[CITEREFSepioł197757-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Sepioł 1977 ↓, s. 57.

[Borejza-9] TomaszT. Borejza TomaszT., Popatrz w górę! Fantastyczne detale krakowskich kamienic [online], Krowoderska.pl, 12 września 2022 [dostęp 2022-09-18] (pol.).

[CITEREFBeiersdorf1973199-10] Beiersdorf 1973 ↓, s. 199.

[CITEREFBałus1988117-11] Bałus 1988 ↓, s. 117.

[CITEREFŁoza1954307-12] Łoza 1954 ↓, s. 307.

[CITEREFBeiersdorf1973-13] Beiersdorf 1973 ↓.

[CITEREFGutowskiGutowski200124-14] Gutowski i Gutowski 2001 ↓, s. 24.

[CITEREFGutowskiGutowski2001-15] Gutowski i Gutowski 2001 ↓.

[CITEREFBałus1994226-16] Bałus 1994 ↓, s. 226.

[17] Wszystkie informacje o tej akwareli podane są za Samek 1985 ↓, s. 41–46.

[CITEREFBeiersdorf1973211-18] Beiersdorf 1973 ↓, s. 211.

[CITEREFŁoza1954-19] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au Łoza 1954 ↓.

[20] Historia | Parafia Bóbrka [online], Parafia Bóbrka k. Krosna, 8 marca 2017 [dostęp 2023-09-02] (pol.).

[Rzeszów-21] Strona główna – Portal Diecezji Rzeszowskiej [online], diecezja.rzeszow.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).

[22] kościół parafialny pw. św. Marcina [online] [dostęp 2023-09-02] .

[Kolejowa-23] Parafia Kolejowa – PARAFIA KOLEJOWA w Nowym Sączu [online], kolejowa.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).

[24] Kościół w Podwołoczyskach.

[25] Historia parafii i kościoła [online], web.archive.org, 2 stycznia 2017 [dostęp 2023-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-02] .

[CITEREFBeiersdorf1973199–214-26] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beiersdorf 1973 ↓, s. 199–214.

[CITEREFPurchla1990130-27] Purchla 1990 ↓, s. 130.

[CITEREFBałus1987223-28] Bałus 1987 ↓, s. 223.

[29] Historia 120-lecia Towarzystwa Gimnastycznego „SOKÓŁ” w Pilźnie [online], sokolpilzno.pl [dostęp 2016-06-21] .

[CITEREFSamek198544-30] Samek 1985 ↓, s. 44.

[CITEREFSamek198541-31] Samek 1985 ↓, s. 41.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]