Uście Solne
wieś | |
Rynek w Uściu Solnym | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2011) |
857[2] |
Strefa numeracyjna |
14 |
Kod pocztowy |
32-813[3] |
Tablice rejestracyjne |
KBR |
SIMC |
0832019 |
Położenie na mapie gminy Szczurowa | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
Położenie na mapie powiatu brzeskiego | |
50°07′14″N 20°30′50″E/50,120556 20,513889[1] |
Uście Solne – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Szczurowa, na prawym brzegu Raby, opodal jej ujścia do Wisły.
Uście uzyskało lokację miejską przed 1360 rokiem, zdegradowane w 1933 roku[4]. Uście było miastem królewskim położonym w końcu XVI wieku w tenucie usckiej w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
1048049 | Bliższe Łany | część wsi |
0832031 | Błonie | część wsi |
1048061 | Dalsze Łany | część wsi |
0832054 | Skotnica | część wsi |
0832060 | Stare Niedary | część wsi |
0832077 | Stare Uście | część wsi |
0832083 | Zagonie | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Etymologia nazwy Uście wiąże się z topograficznym położeniem przy ujściu rzeki, zaś przymiotnik Solne ma związek z solą, którą przez wieki, najpierw drogą wodną, a potem lądową sprowadzano z Bochni do tutejszego portu rzecznego.
Przywileje miejskie na prawie magdeburskim nadał Uściu Solnemu król Kazimierz Wielki 18 maja 1360. Była to prawdopodobnie wtórna lokacja, gdyż z zachowanych dokumentów wynika, że miasto Uście Solne, lokowane zapewne na tzw. prawie średzkim, istniało już znacznie wcześniej. Ponowna lokacja miasta podyktowana była zapewne korzyściami płynącymi z prawa magdeburskiego[8].
Nowe miasto wytyczono wtedy opodal Starego Uścia, niegdyś osobnej wsi, usytuowanej przy zbiegu Raby i Wisły. Do dziś widoczne są ziemne obwałowania, które chroniły skład soli, tzw. „solnisko”. Na Starym Uściu stał też kiedyś niewielki kościółek-kaplica pod wezwaniem św. Agaty, wraz z przyległym doń cmentarzem[9].
W dobie lokacji, poza Starym Uściem, miasto miało 24 mieszczan-gospodarzy, z których każdy otrzymał od króla po jednym łanie ziemi.
Na okres panowania ostatniego Piasta przypada okres bujnego rozkwitu miasta, które swój rozwój zawdzięczało głównie prowadzeniu handlu solą wydobywaną w żupach leżącej w górę Raby Bochni. O sile miejscowych mieszczan może świadczyć fakt, że w czasie pobytu króla w mieście 25 stycznia 1363 r., uzyskali oni zwolnienie z ceł w m.in. Opatowcu, Skalbmierzu, Nowym Mieście Korczynie, Proszowicach, Tarnowie i Jędrzejowie.
Z lokacją na wzór magdeburski wiązało się też wyznaczenie placu pod rynek, którego wielkość umożliwiłaby budowę na nim ratusza i odpowiedniej ilości jatek mięsnych, straganów piekarskich, szewskich itp. To, że w Uściu powstał rynek, jakiego nie mają ani Bochnia, ani Brzesko, ani królewskie Niepołomice, plac wielkością równy krakowskiemu, świadczy o perspektywach rozwoju jakie wówczas stały przed miastem.
Od lokacji miasta, oblicza się, że w Uściu były cztery budynki zwane ratuszami. Ostatni z nich spłonął wraz z kościołem i drewnianą zabudową miasta podczas pożaru w 1804 roku.
O drewnianym kościele w Uściu oraz o rodzinie Baczkowskich, uiszczających daniny na rzecz parafii w Uściu, Szczepanowie i Książnicach pisze na kartach powstałej w latach 1470–1480 „Liber beneficiorum” ksiądz Jan Długosz, nie precyzując, czy świątynia w Uściu była kościołem parafialnym, czy filialnym wobec Szczepanowa[9].
W pobliżu rynku i kościoła, o czym mówią zachowane źródła, przed 1596 r. istniała szkoła z domem dla plebana, organisty i sług kościoła, jak również szpitalik lub przytułek. Znaczna liczba studentów krakowskiego uniwersytetu pochodzących z Uścia świadczyć może o wysokim poziomie tutejszego nauczania.
Z Uścia pochodzi trzech rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego:
- Stanisław z Uścia (ok. 1382–1440), prawnik, profesor i rektor UJ w 1434 r., oficjał i wikariusz generalny gnieźnieński,
- ks. Jakub Papenkowic z Uścia, który dwa razy piastował godność rektorską w latach 1642–1643 i 1648–1649,
- Wojciech Papenkowic, bratanek ks. Jakuba, rektor w latach 1679–1681.
Uście Solne pozostawało znaczącym ośrodkiem na wiślanym szlaku solnym do końca I Rzeczypospolitej[10]. Upadek gospodarczy miasta rozpoczął się z pocz. XIX w., wraz z przeniesieniem składu solnego i budową portu rzecznego przez Austriaków w Świniarach.
W 1934 r. w wyniku reformy administracyjnej miejscowość została pozbawiona praw miejskich i ustanowiono w niej siedzibę gminy wiejskiej, funkcjonującej do 1954 roku.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].
- kościół Nawrócenia św. Pawła wraz z otoczeniem,
- cmentarz wojenny nr 319 z I wojny światowej – łącznie jest pochowanych 36 żołnierzy. Wśród znanych: Elias Pasieka, Joann Bomber(Bomba), Aleksy Sabat, Ludwig Koczowański, Josef Hermann, Jakob Pukala, Michael Heglowitz.
-
Parafialny kościół Nawrócenia św. Pawła
-
Tablica pamiątkowa w Uściu Solnym
-
Rynek
-
Figura przydrożna
-
Kaplica na miejscowym cmentarzu
-
Raba w Uściu Solnym. Pozostałości drewnianego mostu
-
Zabytkowe pomniki na cmentarzu
-
Cmentarz wojenny nr 319 i widok miejscowości ze wschodu
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143352
- ↑ Wieś Uście Solne (małopolskie) w liczbach » Przystępne dane statystyczne [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1316 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 95.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Historia, Lata 1360–1772, Nieoficjalny serwis miejscowości Uście Solne.
- ↑ a b ks. Jan Wilk. 650-lecie Uścia Solnego - O nadaniu praw miejskich. „W zakolu Raby i Wisły”. 1/2010, s. 24-26. GCKCiS w Szczurowej. ISSN 1426-9759. [dostęp 2011-05-27]. (pol.).
- ↑ Panorama Gminy – Uście Solne.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-20] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy J.P. Drogomir "Polegli w Galicji Zachodniej 1914–1915 (1918)"
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Uście Solne (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 832 .