Wacław Gąsiorowski

Wacław Gąsiorowski
Jan Wacław Gąsiorowski
Wiesław Sclavus, Jan Mieroszewicz
	; Fotografia portretowa pochodząca z archiwum Koncernu Ilustrowanego Kuriera Codziennego
Data i miejsce urodzenia	27 czerwca 1869 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	30 października 1939 ; Konstancin-Jeziorna
Dziedzina sztuki	powieść
	Odznaczenia
	Nagrody
	Nagroda im. Elizy Orzeszkowej
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach

Tablica upamiętniająca Wacława Gąsiorowskiego na bocznej ścianie pałacu Biskupów Krakowskich, w którym przyszedł na świat

Willa „Ukrainka” w Konstancinie wraz z tablicą pamiątkową upamiętniającą Wacława Gąsiorowskiego

Wacław Gąsiorowski, ps. Wiesław Sclavus, Jan Mieroszewicz (ur. 27 czerwca 1869 w Warszawie^[1], zm. 30 października 1939 w Konstancinie) – polski powieściopisarz, dziennikarz, publicysta, a także scenarzysta^[2], działacz polonijny i niepodległościowy. W 1900 wydawca i redaktor periodyku „Strumień”, w latach 1921–1930 redaktor czasopism polonijnych w Stanach Zjednoczonych, autor powieści historycznych nawiązujących głównie do epopei napoleońskiej i powstania listopadowego, powieści w charakterze publicystyki, dramatów i licznych reportaży.

Młodość

Po skończeniu nauki w gimnazjum, w wieku 15 lat rozpoczął pracę zarobkową, by móc sam się utrzymać po śmierci rodziców. Dalszą wiedzę zdobywał samodzielnie.

Pracował jako pomocnik aptekarza. Czasy te opisał w wydanej w 1900 powieści zatytułowanej Pigularz. Wcielony do armii carskiej odbył niespełna 2-letnią służbę wojskową. Napisał wówczas pierwszą sztukę teatralną Szare życie, nagrodzoną w konkursie „Kuriera Warszawskiego” i wystawioną w teatrze „Rozmaitości” w 1892. Gdy wyszedł z wojska, pracował jako księgowy. Dał się poznać jako organizator konspiracji niepodległościowej w zaborze rosyjskim, m.in. organizował tajne czytelnie w Rawie i Warszawie. Był redaktorem „Przeglądu Tygodniowego” i korespondentem „Słowa Polskiego”. W 1901, na łamach warszawskiego „Dziennika dla Wszystkich”, zaczęła ukazywać się w odcinkach powieść Huragan. I o ile krytycy przyjęli ją niechętnie, to uznanie czytelników zdobyła sobie natychmiast^[3].

Emigracja

Ścigany przez rosyjską Ochranę za publikację Ugodowców (książki o wizycie w Warszawie cara Mikołaja II), zmuszony był emigrować z Królestwa. Przez jakiś czas mieszkał we Lwowie, a potem wyjechał na Zachód. W Paryżu (od 1904) zajął się pisarstwem, był założycielem tygodnika „Polonia” i struktur organizacyjnych „Sokoła”^[4].

Studiował zbiory poloniców w Muzeum w Rapperswilu, po czym wędrował po Europie szlakami kampanii napoleońskich. Był na Elbie i Korsyce, zwiedzał pola bitew pod Marengo, Somosierrą i Wagram, zbierając dokumentację do powieści z tej epoki.

Gdy wybuchła I wojna światowa czynnie włączył się w działalność na rzecz odrodzenia państwa i uczestniczył w organizacji oddziałów wojsk polskich. Był jednym z sześciu członków komitetu organizacyjnego Armii Polskiej we Francji, powstałego jeszcze przed powołaniem komitetu werbunkowego^[5]. Przebywając w Ameryce Północnej (1918–1919 i 1921–1930), wykładał literaturę i historię cywilizacji, kierując kolegium polskim w Cambridge Springs^[6], a także pracował dla kilku czasopism polonijnych, jak „Kurier Nowojorski”, „Górnik” i „Gwiazda Polarna”.

W poczytnych powieściach dla młodzieży, które nawiązywały do lat epopei napoleońskiej, barwnie opisał wiele autentycznych postaci z tamtych czasów, czym zainspirował tak wybitnych pisarzy, jak Stefan Żeromski. Oddziaływał na kilka pokoleń Polaków i ich wychowanie patriotyczne.

W kraju

Do Polski na stałe wrócił w 1930 i osiadł w willi „Ukrainka” w Konstancinie. Został prezesem Stowarzyszenia Pisarzy i Publicystów Emigracyjnych. Jego powieści historyczne cieszyły się niezmiennym powodzeniem czytelników (zwłaszcza młodych). Za całokształt działalności literackiej, w 1938 uhonorowany został Nagrodą im. Elizy Orzeszkowej^[7].

Od 1936 był sołtysem Konstancina. Traktował tę funkcję jako honorową (nie pobierał wynagrodzenia). Zmarł nagle 30 października 1939. Pochowany został na cmentarzu w Skolimowie. Kondukt pogrzebowy z willi „Ukrainka” w Konstancinie na cmentarz w Skolimowie stał się wielką patriotyczną manifestacją^[8]. Już krótko po jego śmierci przyjęło się określenie, jakoby pisarz „zmarł ze zgryzoty po klęsce wrześniowej”.

Twórczość

Zginęła głupota! Powieść z niedalekiej przyszłości (1899)
Pigularz (1901)
Ugodowcy (1901)
trylogia napoleońska^[9]:
- Huragan (1902)
- Rok 1809 (1903)
- Szwoleżerowie gwardii (1910) tom 1, tom 2
Pani Walewska (1904)
Czarny Generał (1904)
Pamiętniki wojskowe Józefa Grabowskiego oficera sztabu cesarza Napoleona I, 1812-1813-1814 (1905)
Finis Poloniae (1906)
Anarchiści (1906)
Księżna Łowicka (1908)
Tragic Russia (1908)
Emilia Plater (1910)
Bem (1911)
Babilon (1912)
Miłość królewicza (1931)
Thalitha Kumi (1907)
Królobójcy (1905)
Kajetan Stuart (1903)
Interregnum (Bezkrólewie): powieść historyczna z XVIII wieku (1933)
Fajka Batorego (1934)

Film

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Wacława Gąsiorowskiego.

W 1932 roku powstał film Księżna Łowicka (znany też pod tytułem Noc Listopadowa) na podstawie powieści pod tym samym tytułem. W rolach głównych wystąpili Jadwiga Smosarska, Stefan Jaracz i Józef Węgrzyn.

W 1937 Wacław Gąsiorowski był autorem dialogów i kierownikiem literackim filmu Ułan księcia Józefa (znanego też pod tytułem Dziewczyna i ułan) z Franciszekiem Brodniewiczem i Jadwigą Smosarską w rolach głównych.

Również w 1937 roku w Hollywood powstał film Pani Walewska (ang. Conquest) w reżyserii Clarence’a Browna będący ekranizacją powieści Gąsiorowskiego pod tym samym tytułem. W roli tytułowej wystąpiła Greta Garbo.

Odznaczenie

Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)^[10]

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa odsłonięta w 1969 na bocznej ścianie pałacu Biskupów Krakowskich (od strony trasy W-Z)^[11].
9 lipca 2001 został patronem ulicy w Warszawie w dzielnicy Stare Bemowo. Znajduje się tam również poświęcona mu tablica MSI.

Przypisy

↑ StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 197 .
↑ Ruszczyc, s. 267.
↑ Ruszczyc, s. 264.
↑ Ruszczyc, s. 268.
↑ Komitet organizacyjny armii polskiej we Francji. „Nowości Illustrowane”. Nr 10, s. 6, 8 marca 1919.
↑ Ruszczyc, s. 272.
↑ Wacław Gąsiorowski laureatem nagrody im. Orzeszkowej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 281 z 11 grudnia 1938.
↑ Ruszczyc, s. 273.
↑ Trylogia Napoleńska w księgarni PWN
↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za wybitną twórczość literacką”.
↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 178. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia

Andrzej Niewiadowski: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990. ISBN 83-210-0892-5.
Marek Ruszczyc: Polacy czasów niewoli. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987. ISBN 83-203-1349-X.

Linki zewnętrzne

Utwory Wacława Gąsiorowskiego w serwisie Wolne Lektury
Autor: Wacław Gąsiorowski – lista publikacji na Cyfroteka.pl
Dzieła Wacława Gąsiorowskiego w bibliotece Polona

[kto197-1] StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 197 .

[2] Ruszczyc, s. 267.

[3] Ruszczyc, s. 264.

[4] Ruszczyc, s. 268.

[5] Komitet organizacyjny armii polskiej we Francji. „Nowości Illustrowane”. Nr 10, s. 6, 8 marca 1919.

[6] Ruszczyc, s. 272.

[7] Wacław Gąsiorowski laureatem nagrody im. Orzeszkowej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 281 z 11 grudnia 1938.

[8] Ruszczyc, s. 273.

[9] Trylogia Napoleńska w księgarni PWN

[10] M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za wybitną twórczość literacką”.

[11] Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 178. ISBN 83-912463-4-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]