Złodziej z Bagdadu (film 1961)

Złodziej z Bagdadu

Il Ladro di Bagdad

Gatunek	fantasy przygodowy
Rok produkcji	1961
Data premiery	23 marca 1961
Kraj produkcji	Włochy Francja Stany Zjednoczone
Język	włoski
Czas trwania	100 min (wersja włoska) 95 min (wersja francuska) 90 min (wersja amerykańska)
Reżyseria	Arthur Lubin Bruno Vailati
Scenariusz	Augusto Frassinetti Filippo Sanjust Bruno Vailati
Główne role	Steve Reeves Giorgia Moll Arturo Dominici Georges Chamarat Daniele Vargas Antonio Battistella Fanfulla
Muzyka	Carlo Rustichelli
Zdjęcia	Tonino Delli Colli
Scenografia	Flavio Mogherini Massimo Tavazzi
Kostiumy	Georges K. Benda
Montaż	Gene Ruggiero
Produkcja	Mario Basili Mario Di Biase Bruno Vailati Joseph E. Levine
Wytwórnia	Titanus Lux Compagnie Cinématographique de France
Dystrybucja	Titanus (Włochy) Lux Compagnie Cinématographique de France (Francja) Metro-Goldwyn-Mayer (USA)
Przychody brutto	629 350 000 ITL
Strona internetowa

Złodziej z Bagdadu (wł. Il Ladro di Bagdad, fr. Le Voleur de Bagdad, ang. Thief of Baghdad) – włosko-francusko-amerykański przygodowy film fantasy z 1961 roku w reżyserii Arthura Lubina oraz Brunona Vailatiego, z udziałem Steve'a Reevesa. Remake filmu z 1924 roku.

Fabuła

W czasach nowożytnych miastem Bagdad rządzi sułtan Ali Bajazeth, ale w rzeczywistości jest kontrolowany przez wielkiego wezyra Gamala. Biedni mieszkańcy Bagdadu są wspomagani przez ulicznego złodzieja Karima, którego chce dopaść Gamal. W trakcie jednej z kradzieży ogłoszony jest przyjazd Osmana, księcia Mosulu proszącego o rękę córkę sułtana – Aminę. Karim chcąc zdobyć klejnoty możnych porywa Osmana i podszywa się pod niego. Wkrótce oszustwo wychodzi na jaw i sułtańska straż szuka Karima, który ucieka z pomocą tajemniczego czarodzieja.

Karim w trakcie ucieczki dostrzega Aminę ze służkami, która zakochała się w fałszywym Osmanie i oddaje jej skradziony sułtański pierścień. Wbrew jej woli sułtan zaręcza ją z prawdziwym Osmanem i czyni swym następcą. Amina znieważa Osmana stwierdzeniem, że nie umiał obronić się przed pospolitym złodziejem i tym samym sojusz bagdadzko-mosulski nie ma szans. Na boku Gamal proponuje współpracę z Osmanem w zdobyciu sułtańskiego tronu. W tajemnicy Amina spotyka się z Karimem. Jednej nocy Karim zostaje schwytany wśród ludzi niepłacących podatków i wraz z nimi zesłany na ciężkie roboty.

Gamal wręcza Osmanowi miłosny napój, który w przypadku podania go już zakochanej osobie działa jak trucizna. Podają go Aminie bez wiedzy, że kocha się w Karimie. Zapada ona na chorobę i czarodziej, wcześniej pomagający Karimowi, stwierdza, że wyleczy ją jedynie niebieska róża znajdująca się za legendarnymi Siedmioma Drzwiami na Wschodzie. Sułtan oświadcza, że ten przyniesie niebieską różę zostanie mężem Aminy i nowym sułtanem. Dowiedziawszy o tym Karim wymyka się strażnikom i chce dołączyć do oficjalnych poszukiwaczy niebieskiej róży mimo sprzeciwu Osmana i Gamala. Musi znów posiłkować się ucieczką.

Karim na skradzionym koniu dociera do karawany poszukiwaczy niebieskiej róży. Tam Osman niszczy innym bukłaki z wodą i wyrusza wcześniej. Karim oddaje konkurentom swój bukłak, czym zaskarbia ich szacunek. Docierają do pierwszych z siedmiu drzwi w formie skalnej formacji, za którą znajduje się las. Nocą drzewa ożywają i atakują poszukiwaczy. Większość z nich ucieka, a Karim po potyczce odkrywa Drugie Drzwi będące tunelem prowadzącym do równiny siarkowych gejzerów, które wybuchają ogniem. Karim uświadamia sobie, że to iluzja i używa skały, aby się przez nią przebić, znajdując Trzecie Drzwi.

Znajduje się w krainie, gdzie Czwarte Drzwi prowadzą do pałacu pięknej Kadigii. Ukazuje mu ona widok, jak Osman przybywa z fałszywą niebieską różą. Oszustwo zostaje ujawnione, co Osman tłumaczy winą czarnej magii. Karim zgadza się zostać na noc u Kadigii, lecz odkrywa swych konkurentów zaklętych w posągi. Podczas wieczerzy podmienia kielichy i to Kadigia zmienia się w posąg. Karim dociera do morza znajdując Piąte Drzwi. Prowadzą do mostu strzeżonego przez niewidzialnego strażnika. Po jego pokonaniu Karim znajduje w ruinach zamku za Szóstymi Drzwiami skrzydlatego konia strzeżonego przez ludzi w czerni. Dolatuje na nim do podniebnego pałacu. Są to ostatnie z Siedmiu Drzwi, a niebieska róża umieszczona jest w szklanej komnacie.

Karim jednoczy się z czarodziejem, który wręcza mu magiczny klejnot. Dojeżdża do Bagdadu zaatakowany przez armię Osmana, który bierze za zakładnika Aminę. Magiczny klejnot wyczarowuje wielką armię, które pokonuje tą Osmana, który przegrywa w pojedynku z Karimem. Niestety niebieska róża ulega zniszczeniu. Jednak uczucie Karima i Aminy wyczarowuje nową. Sułtan wita Karima jako swojego zięcia i następcę. Karim dostrzega popiersie czarodzieja, ale sułtan mówi mu, że popiersie przedstawia jego zmarłego wuja, wielkiego sułtana Achima I.

Obsada

Amerykański zwiastun filmu

Rola	Aktor	Głos
Karim	Steve Reeves	Giuseppe Rinaldi
księżniczka Amina	Giorgia Moll	Lydia Simoneschi
książę Osman	Arturo Dominici
czarodziej / sułtan Akim I	Georges Chamarat	Gino Baghetti
wielki wezyr Gamal	Daniele Vargas	Ferruccio Amendola
sułtan Ali Bajazeth	Antonio Battistella	Giorgio CapecchI
Abdul	Fanfulla	brak danych
Farid	Giancarlo Zarfati
Aisha	Gina Mascetti	Wanda Tettoni
wspólnik Karima	Mohammed Agrebi	Glauco Onorato
Hassan	Anthony Radecki	Emilio Cigoli
Kadigia	Edy Vessel	Rosetta Calavetta
strażnik mostu	Chignone
kapitan straży	Fortunato Arena	Bruno Persa
służebnica	Anita Todesco	brak danych
medyk	Mario Passante	Cesare Fantoni
szambelan	Gian Paolo Rosmino	Amilcare Pettinelli
pretendent do ręki Aminy #1	Ignazio Dolce	Pino Locchi
pretendent do ręki Aminy #2	Carlo Tamberlani	Manlio Busoni
pretendent do ręki Aminy #3	Edoardo Bergamo	Massimo Turci
pretendent do ręki Aminy #4	Frazier Rippy	brak danych

Źródło:

Produkcja

Przygotowania

Steve Reeves i Joseph E. Levine na planie filmu w trakcie przerwy.

W 1960 roku amerykański producent i dystrybutor filmowy Joseph E. Levine, zachęcony sukcesem dystrybuowanego przez niego Herkulesa (1958) na terenie Stanów Zjednoczonych, był skory do sprowadzania włoskich filmów na tamtejszy rynek, jak również był gotów współfinansować niektóre włoskie filmy, z prawami do amerykańskiej dystrybucji. Jego wytwórnia Embassy Pictures dla Metro-Goldwyn-Mayer nawiązała współpracę z włoskim Lux Film i jej francuską spółką zależną Lux Compagnie Cinematographique de France w celu produkcji trzech filmów przygodowych – Złodzieja z Bagdadu, Morgana, kapitana piratów oraz The Wonders of Aladdin. Gwiazdą dwóch pierwszych filmów miał być amerykański kulturysta i aktor Steve Reeves, który stał się sławny dzięki tytułowej roli w Herkulesie oraz kontynuacji Herkulesie i królowej Lidii (1959). Za scenariusz odpowiadał Filippo Sanjust, specjalizujący w kinie płaszcza i szpady.

Zdjęcia

Jak w przypadku Morgana, kapitana piratów Reeves żądał anglojęzycznego reżysera, którym został amerykański producent i reżyser Arthur Lubin. Również z rekomendacji Reevesa, a także Levine’a operatorem zdjęć został Tonino Delli Colli pracujący wcześniej nad Morganem, kapitanem piratów. Zdjęcia miały rozpocząć się 15 lipca 1960 roku w Rzymie, lecz ostatecznie rozpoczęły się miesiąc później. Na początku zimy 1960 roku ekipa filmowa przeniosła się do Kairuan w Tunezji, by kręcić w tamtejszych plenerach. 17 stycznia 1961 roku tunezyjska administracja udzieliła zgody filmowcom na kręcenie w Meczecie Sidi Ukby, jednym z najważniejszych obiektów sakralnych w świecie islamskim, co spowodowało jedne z pierwszych religijnych zamieszek w kraju. Imam meczetu Shaykh Khelif sprzeciwiał się tej decyzji, za co został zdymisjonowany przez prezydenta Tunezji, Habiba Burgibę. Fakt kręcenia filmu w meczecie przez konserwatywnych Tunezyjczyków został odebrany jako akt profanacji, uwłaczający godności islamu przy współudziale władz państwowych.

Na tym etapie kariery Reeves ograniczył swoją pracę filmową do dwóch razy w roku, raz latem i raz zimą, i intensywnie trenował przez sześć tygodni przed każdym nowym filmem. Jako orędownik zdrowia i sprawności poprzez odpowiednią dietę, miał trudności z przystosowaniem się do warunków żywieniowych w Tunezji: „Pewnego dnia na początku kręcenia filmu Bagdadu wszyscy zatrzymaliśmy się na wspólny lunch. Obiad był serwowany w tej bardzo dużej sali, do której wchodziło się przez tę wielką klatkę schodową. Z daleka wyglądało to tak, jakby czekała na nas bardzo duża sałatka, mocno udekorowana kawiorem. Lecz gdy podeszliśmy bliżej, kawior odleciał! Muchy! Od tamtej pory, wszystko co jadłem w Tunezji to były tylko chleb, ser w plasterkach, tuńczyka w puszce i piwo!”. Z powodu problemów z barkiem Reevesa większość akrobatycznych wyczynów wykonał jego dubler, kaskader Sergio Ciani.

Reeves za film otrzymał gażę w wysokości 200 tys. dolarów. W trakcie pracy nad filmem nasilał się konflikt pomiędzy Reevesem a Levine’em powstały podczas Morgana, kapitana piratów. Tam Levine odmawiał 50 tys. podwyżki obiecanej w kontrakcie i dopiero po interwencji narzeczonej Reevesa aktor otrzymał należne wynagrodzenie. Dodatkowo Reevesa irytowały przechwałki Levine’a, w których przypisywał sobie wyłączne zasługi za uczynienie go gwiazdą.

Efekty specjalne

Za efekty specjalne odpowiadał brytyjski technik Thomas Howard, który pracował przy wielu brytyjskich filmach, w tym Złodzieja z Bagdadu (1940). Howard odpowiadał za optykę i pirotechnikę, zaś miniatury tworzył Joseph Natanson, choć niektóre źródła podają, że w rzeczywistości mógł odpowiadać za domalówki, ponieważ była to dziedzina efektów specjalnych, w której się specjalizował. Scenograf Carlo Rustichelli i jeden asystentów operatora zdjęć Giuseppe Maccari potwierdzili, że Mario Bava „kierował” działem efektów specjalnych filmu, mimo że nie zostało to odnotowane w listach płac. Tim Lucas w książce Mario Bava: All the Colors of the Dark uważa, że Mario Basil, wymieniony w liście płac jako asystent produkcji, to zniekształcone nazwisko Bavy.

Postprodukcja

Złodziej z Bagdadu został nagrany na kolorowej taśmie Eastmancolor w formacie panoramicznym Techniscope. Tak jak większość filmów włoskich z tego okresu Złodziej z Bagdadu większość obsady miała podłożone głosy. Ich dubbing wykonało rzymskie studio Cooperativa Doppiatori Cinematografici. Na rynek międzynarodowy wykonana została angielska wersja językowa przez studio Titra Sound Studios z Nowego Jorku. Głosu Karimowi w tej wersji użyczył aktor radiowy George Gonneau, który dubbingował Reevesa w amerykańskich dubbingach do Herkulesa i Herkulesa i królowej Lidii. Pomiędzy poszczególnymi wersjami na rynki zagraniczne istnieją różnice w czasie trwania filmu. Amerykańska wersja jest krótsza o 10 minut, skracając niektóre sceny bądź dodając ujęcia nieobecne w innych wersjach, np. wcześniejsze pojawienie się postaci czarodzieja. Wyłącznie we włoskiej wersji występuje scena ofiarowania przez ubogich mieszkańców Bagdadu Karimowi błękitnego stroju w podzięce za jego ofiarność.

Premiera i promocja

Książkowa adaptacja Dell Publications

Komiksowa adaptacja Dell Publications

Włoska premiera filmu odbyła się 23 marca 1961 roku. We Francji premiera odbyła się 9 sierpnia 1961 roku, zaś na terenie Stanów Zjednoczonych dzień później, gdzie za dystrybucję odpowiadał Metro-Goldwyn-Mayer. W miesiąc amerykańskiej premiery Dell Publications wydało adaptację komiksową z ilustracjami Reeda Crandalla oraz książkową autorstwa Richarda Wormsera, opartą na wczesnej wersji scenariusza, gdzie jednym z głównych bohaterów był dżin o imieniu Abu Hastin pełniący rolę narratora.

Odbiór

We Włoszech film zarobił ok. 629 milionów lirów, z kolei dochód na rynku międzynarodowym był znacznie większe, głównie dzięki pokazom w dziecięcych blokach kinowych.

Bosley Crowther na łamach „The New York Times” określił Złodzieja z Bagdadu „wielkim, kolorowym, głupi pokaz Eastmana”, który „porusza się w ślimaczym tempie w tekturowych orientalnych sceneriach”.

Amerykański krytyk filmowy Leonard Maltin uważał film za „od czasu do czasu klimatyczny”, jednak gorszy od Złodzieja Bagdadu z 1940 roku.

Amerykańsko-libański pisarz i wykładowca Jack G. Shaheen w książce Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People poświęconej ukazywaniu Arabów w hollywoodzkich filmach stwierdził, że właściwszym tytułem byłby Robin Hood of Bagdad, a kostiumy i muzyka bardziej kojarzą się ze średniowieczną Anglią niż Bagdadem. Brytyjski wykładowca filmowy Daniel O’Brien w książce Muslim Heroes on Screen opisującej podobne zagadnienie, zauważa, że tytułowy złodziej co prawda nie przechodzi muzułmańskiego oświecenia i odkupienia jak w wersji z 1924 roku, jednak są widoczne oznaki wiary m.in. posiadanie tzw. Pierścienia Proroka i sugestia, że został wybrany przez Allaha do wyższych celów, który widząc szczerą miłość do księżniczki pobłogosławił go nową różą. I o ile czarodziej mu pomaga i prowadzi, to mówi też, że Karim musi być zdany na siebie. Tym samym Karim staje de facto liderem wyprawy po niebieską różę i pokonuje wrogów strategią rozumu tyle samo co siłą.

Bibliografia

• Eugene Archer. ITALIAN-U.S.FILM SET ON GARIBALDI; ‘ Leopard,’ di Lampedusa’s Novel, to Be Produced in Sicily by Titanus of Rome. „The New York Times”. 109 (37 733), 1960-08-06. Nowy Jork: The New York Times Company. [dostęp 2023-02-14]. (ang.). 
• François Burgat, William Dowell: The Islamic Movement in North Africa. Austin (Texas): Center for Middle Eastern Studies, University of Texas at Austin, 1993. ISBN 0-292-70793-2. [dostęp 2023-02-15]. (ang.).
• Michel Camau, Vincent Geisser: Le syndrome autoritaire: Politique en Tunisie de Bourguiba à Ben Ali. Paryż: Presses de Sciences Po, 2003. ISBN 2-7246-0879-8. (fr.).
• Bosley Crowther. ‘Thief of Baghdad’ and ‘Ring of Fire’ Open. „The New York Times”. 110 (37826), 1961-08-17. Nowy Jork: The New York Times Company. [dostęp 2023-02-14]. (ang.). 
• Roberto Chiavini, Gian Filippo Pizzo, Michele Tetro: Il grande cinema fantasy. L'heroic fantasy dai primordi a Conan, fino al Signore degli anelli. Rzym: Gremese Editore, 2004. ISBN 88-8440-320-0. (wł.).
• Hedda Hopper. Looking at Hollywood: Steve Reeves Will Star in 3d 'Thief of Baghdad'. „Chicago Daily Tribune”. 119 (227), 1960-06-22. Chicago: Tribune Publishing Company. [dostęp 2023-02-14]. (ang.). 
• Chris LeClaire: Worlds to Conquer: An Authorized Biography of Steve Reeves. Chatham (Massachusetts): Monomoy Books, 1999. ISBN 0-9676754-0-5. (ang.).
• Tim Lucas: Mario Bava: All the Colors of the Dark. Cincinatti: Video Watchdog, 2007. ISBN 0-9633756-1-X. (ang.).
• Notes From Hollywood. „The New York Times”. 109 (37 687), 1960-06-21. Nowy Jork: The New York Times Company. [dostęp 2023-02-14]. (ang.). 
• Leonard Maltin: Leonard Maltin's Movie and Video Guide. Nowy Jork: Plume Book, 2002. ISBN 0-452-28283-7. (ang.).
• A. T. McKenna: Showman of the Screen: Joseph E. Levine and His Revolutions in Film Promotion. Lexington (Kentucky): University Press of Kentucky, 2016. ISBN 978-0-8131-6871-5. (ang.).
• Daniel O’Brien: Muslim Heroes on Screen. Londyn: Palgrave Mcmillan, 2021. ISBN 978-3-030-74141-9. (ang.).
• Jack G. Shaheen: Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People. Northampton (Massachusetts): Olive Branch Press, 2009. ISBN 978-1-56656-752-7. [dostęp 2023-02-15]. (ang.).
• Gay Talese. Joe Levine Unchained: A Candid Portrait of a Spectacular Showman. „Esquire”. 326, styczeń 1961. Chicago: Esquire Inc.. [dostęp 2023-02-16]. (ang.). 
• Yannis Tzioumakis, Peter Krämer (red.): The Hollywood Renaissance: Revisiting American Cinema’s Most Celebrated Era. Londyn: Bloomsbury Academic, 2018. ISBN 978-1-5013-3788-8. (ang.).
• Bill Warren: Keep Watching the Skies: American Science Fiction Movies of the Fifties: The 21st Century Edition. Jefferson (Karolina Północna): McFarland & Company, 2010. ISBN 978-0-7864-4230-0. (ang.).
• Anne M. Wolf: Political Islam in Tunisia: The History of Ennahda. Nowy Jork: Oxford University Press, 2017. ISBN 978-0-19-067075-7. [dostęp 2023-02-15]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Złodziej z Bagdadu w bazie IMDb (ang.)
• Złodziej z Bagdadu w bazie Filmweb