Zamach stanu

Zamach stanu

KK z 1997
Ciężar gatunkowy	zbrodnia
Przepis	art. 128 § 1 k.k.
Kara	pozbawienia wolności na czas od lat 3 do 20
Strona podmiotowa	umyślna w zamiarze bezpośrednim kierunkowym
Odpowiedzialność od 15. roku życia	nie
Typ kwalifikowany	tak
Typ uprzywilejowany	nie
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Zamach stanu, także: przewrót, pucz (niem. Putsch, hiszp. golpe de estado, fr. coup d’État) – niezgodne z porządkiem konstytucyjnym, często z użyciem siły (zbrojny zamach stanu), przejęcie władzy politycznej w państwie przez jednostkę lub grupę osób. Jest pogwałceniem normalnego toku życia politycznego i porządku instytucjonalnego.

Charakterystyka

Zamachy stanu są w większości organizowane przez wysokich rangą wojskowych, w wyniku czego siły zbrojne stają się głównym aktorem wydarzeń. We współczesnych państwach nie można skutecznie przeprowadzić zamachu stanu bez udziału lub przynajmniej życzliwej neutralności wojska.

Uczestnicy zamachu stanu zmierzają przede wszystkim do opanowania środków łączności, radia, telewizji, węzłów komunikacyjnych oraz siedzib organów władzy. Szybkość działania i zaskoczenie w wielu przypadkach decydują o powodzeniu zamachu stanu.

Zamachowi stanu mogą towarzyszyć wystąpienia społeczne.

Zamach stanu a rewolucja

Od rewolucji różni się tym, że:

• przeprowadzają go osoby, które już w pewien sposób należały do istniejącej elity władzy, podczas gdy rewolucja jest organizowana przez ludzi spoza układu władzy;
• nie zmierza do urzeczywistnienia nowego ustroju politycznego, ma na celu jedynie usunięcie ludzi sprawujących rządy.

Obecni szefowie państw i rządów, którzy zdobyli władzę w wyniku zamachu stanu

Azja

Kraj	Urząd	Osoba	Data	Wydarzenie
Tadżykistan	Prezydent	Emomali Rahmon	19 listopada 1992	Wojna domowa w Tadżykistanie
Jemen	Przewodniczący Naczelnej Rady Politycznej	Mahdi al-Mashat	6 lutego 2015	Przejęcie Jemenu przez Huti
Mjanma	Premier Przewodniczący Rady Administracji Państwowej	Min Aung Hlaing	2 lutego 2021	Zamach stanu w Mjanmie

Afryka

Kraj	Urząd	Osoba	Data	Wydarzenie
Gwinea Równikowa	Prezydent	Teodoro Obiang Nguema Mbasogo	3 sierpnia 1979	Zamach stanu w Gwinei Równikowej (1979)
Uganda	Prezydent	Yoweri Museveni	29 stycznia 1986	Wojna domowa w Ugandzie
Kongo	Prezydent	Denis Sassou-Nguesso	25 października 1997	Wojna domowa w Republice Konga
Egipt	Prezydent	Abd al-Fattah as-Sisi	3 lipca 2013	Zamach stanu w Egipcie (2013)
Zimbabwe	Prezydent	Emmerson Mnangagwa	24 listopada 2017	Zamach stanu w Zimbabwe (2017)
Sudan	Przewodniczący Tymczasowej Rady Suwerennej	Abd al-Fattah Abd ar-Rahman al-Burhan	21 sierpnia 2019	Zamach stanu w Sudanie (2019)
Mali	Przewodniczący Narodowego Komitetu Ocalenia Ludu Mali	Assimi Goita	25 maja 2021	Zamach stanu w Mali (2021)
Tunezja	Prezydent	Kajs Su’ajjid	25 lipca 2021	Kryzys polityczny w Tunezji (2021)
Gwinea	Przewodniczący Narodowego Komitetu Pojednania i Rozwoju	Mamady Doumbouya	5 września 2021	Zamach stanu w Gwinei (2021)
Burkina Faso	Przewodniczący Patriotycznego Ruchu na rzecz Ochrony i Odbudowy	Ibrahim Traore	30 września 2022	Zamach stanu w Burkinie Faso (wrzesień 2022)
Niger	Przewodniczący Narodowej Rady Ocalenia Ojczyzny	Abdourahamane Tchiani	26 lipca 2023	Zamach stanu w Nigrze (2023)
Gabon	Szef Komitetu ds. Przekształcenia i Odnowy Instytucji	Brice Clotaire Oligui Nguema	30 sierpnia 2023	Zamach stanu w Gabonie (2023)

Zamach stanu w polskim Kodeksie karnym

Problematykę zamachu stanu regulują art. 127 oraz 128 §1 i 2 Kodeksu karnego. W art. 128 § 3 k.k. opisano przestępstwo pokrewne zamachowi stanu, mianowicie wywieranie wpływu przemocą lub groźbą bezprawną na czynności urzędowe konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 127.
§ 1. Kto, mając na celu pozbawienie niepodległości, oderwanie części obszaru lub zmianę przemocą konstytucyjnego ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, podejmuje w porozumieniu z innymi osobami działalność zmierzającą bezpośrednio do urzeczywistnienia tego celu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 10 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.

Art. 128.
§ 1. Kto, w celu usunięcia przemocą konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, podejmuje działalność zmierzającą bezpośrednio do urzeczywistnienia tego celu, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
§ 2. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Kto przemocą lub groźbą bezprawną wywiera wpływ na czynności urzędowe konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Zobacz też

• pronunciamiento

Bibliografia

• Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.