Zlodowacenie północnopolskie
Zlodowacenie północnopolskie, zlodowacenie bałtyckie, ostatnie zlodowacenie, zlodowacenie wisły, vistulian – najmłodsze ze zlodowaceń plejstoceńskich. Trwało od 115 tys. lat temu do 11,7 tys. lat b2k (przed rokiem 2000)[1][2]. Poprzedził je interglacjał eemski, a po nim nastąpił holocen – uznawany za otwarty interglacjał.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Zlodowacenie północnopolskie w języku angielskim nosi nazwę Weichselian glaciation, za pośrednictwem niemieckiego terminu Weichsel-Kaltzeit, gdzie Weichsel oznacza Wisłę[3]. Do innych określeń tego okresu należą „zlodowacenie bałtyckie”, „zlodowacenie wisły”[4], jak też "Vistulian".
Mniej więcej ten sam okres w rejonie Alp obejmuje zlodowacenie Würm, w Ameryce Północnej zlodowacenie Wisconsin, na Wyspach Brytyjskich zlodowacenie dewens[5].
Zasięg
[edytuj | edytuj kod]W Polsce
[edytuj | edytuj kod]Około 22-20 tys. lat temu lądolód vistuliański osiągnął swój maksymalny zasięg w Europie Środkowej, docierając do równoleżnika współczesnego Leszna. Generalizując, jego maksymalne rozprzestrzenienie pokrywa się z południową granicą występowania strefy jezior polodowcowych: Pojezierze Leszczyńskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Kujawskie, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie.
Na obszarach objętych wówczas zlodowaceniem występują najlepiej wykształcone formy rzeźby polodowcowej, tzw. rzeźby młodoglacjalnej. Na terenie Polski północnej i środkowej występują trzy szczególnie wyraźnie ciągi moren czołowych, odpowiadające trzem fazom postojowym czoła lądolodu:
- faza leszczyńska (maksymalny zasięg lądolodu, ok. 20 tys. lat BP);
- faza poznańska (ok. 18,8 tys. lat BP)
- faza pomorska (ok. 16 tys. lat BP)[6].
Oprócz tych głównych faz można zaobserwować drobniejsze ciągi moren czołowych, odpowiadające krótszym postojom cofającego się lądolodu (np. subfazy krajeńska i kaszubsko-warmińska). Ostatniemu postojowi lądolodu na terytorium Polski odpowiadają moreny czołowe między Darłowem a jeziorem Gardno (subfaza gardzieńska, ok. 14 tys. lat BP)[6].
W Europie
[edytuj | edytuj kod]Maksymalny zasięg ostatniego zlodowacenia objął m.in. cały Półwysep Skandynawski, wschodnią część Półwyspu Jutlandzkiego, północną część Wysp Brytyjskich i znaczną część Alp[7].
W Ameryce Północnej
[edytuj | edytuj kod]W Ameryce Północnej lądolód laurentyjski objął dzisiejsze tereny Kanady i północnych stanów USA, do jeziora Michigan. Miąższość powstałego lądolodu wynosiła prawie dwa kilometry.
Podział
[edytuj | edytuj kod]Zlodowacenie północnopolskie dzieli się na:
- późny glacjał, od 15 tys. lat temu do 11,7 tys. lat b2k
- pełny (=plenivistulian), od 70 tys. lat temu do 15 tys. lat temu
- górny, 25–15 tys. lat temu
- środowkowy, 55–25 tys.lat temu
- dolny, 70–55 tys. lat temu
- wczesny, 115–70 tys. lat temu
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Mike Walker i inni. Formal definition and dating of the GSSP (Global Stratotype Section and Point) for the base of the Holocene using the Greenland NGRIP ice core, and selected auxiliary records. „Journal of Quaternary Science”. 1 (24), s. 3–17, 2009. [dostęp 2009-08-15].
- ↑ Niels Bohr Institutet: ‘The Modern Age’ is defined by Danish ice core research. 2008-12-10. [dostęp 2009-08-15].
- ↑ Klaus-Dieter Meyer, Arbeitsergebnisse der Subkommission für Europäische Quartärstratigraphie: Stratotypen des Elster- und Weichsel-Glazials [online], s. 204 (niem.).
- ↑ Nazwy zlodowaceń pisze się z małej litery, więc rzeka Wisła, ale zlodowacenie wisły (Mojski 2005).
- ↑ Colin D. Woodroffe, Woodroffe Colin D, Coasts: Form, Process and Evolution, Cambridge University Press, 2002, ISBN 978-0-521-01183-9 [dostęp 2019-07-12] (ang.).
- ↑ a b Józef Edward Mojski, Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy., Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny, 2005, s. 404.
- ↑ Józef Edward Mojski, Europa w Plejstocenie: ewolucja środowiska przyrodniczego, Warszawa: Polska Agencja Ekologiczna, 1993, ISBN 978-83-85636-00-7 [dostęp 2023-07-11].