ایزایا برلین

ایزایا برلین
ایزایا برلین
د شخص مالومات
پيدايښت	۶ جون ۱۹۰۹ ریګا
مړینه	5 نومبر 1997 (88 کاله)
تابعیت	برېتانيا (۱۹۲۹–) روسي سترواکي (۱۹۰۹–)
رکن	د امریکا د هنرونو او پوهنې اکاډمي
عملي ژوند
کار/مسلک	فیلسوف ،  تاریخ پوه ،  ډیپلوماټ
کاروونکي ژبه	انګرېزي ژبه
د کړنې څانګه	فلسفه
کار ورکوونکی	اکسفورډ پوهنتون
مؤثر	رابین جورج کولېنګووډ ،  ریمونډ ارون
جايزې
ايراسموس جايزه (۱۹۸۳)
وېبپاڼه
	مخ پر IMDB باندې

ایزایا برلین (۶ جون ۱۹۰۹ – ۵ نومبر ۱۹۹۷ زکال) روسي الاصله بریتانوي ټولنیز او سیاسي نظریه ورکوونکی، فیلسوف او د نظریاتو تاریخ لیکونکی و. په داسې حال کې چې نوموړي د نشرېدو لپاره له لیکنو سره مخ پر زیاتېدونکې کرکه لرله، خو ډیر مهال د هغه ویناوې او خبرې لیکل شوې، د هغه له خوا ډېری ویل شوي کلیمات د مقالاتو او کتابونو په توګه هم د ده له خوا او هم د نورو په ځانګړې توګه په ۱۹۷۴ زکال کې د هغه د اصلي اېډیټورهنري هارډي له خوا خپاره شوي دي.

نوموړی په ۱۹۰۹ زکال کې په ریګا (د اوسنۍ لیتوانیا په پلازمېنه چې هغه مهال د روسي سترواکۍ برخه وه) کې وزېږېد. په شپږ کلنۍ کې یې کورنۍ د روسیې پتروګراد ته کډه وکړه، چېرې چې نوموړی د ۱۹۱۷ زکال د انقلابونو شاهد و. په ۱۹۲۱ زکال کې یې کورنۍ بریتانیا ته کډه وکړه او هغه په سنټ پل ښوونځي او د اکسفورډ په کورپوس کریسټي کالج کې زده کړې وکړې. برلین په ۱۹۳۲ زکال کې د ۲۳ کلونو په عمر، د اکسفورډ د آل سولز کالج فیلوشیف پروګرام ته لاسرسی وموند. هغه په خپلو ارزښتمنو آثارو سربېره د ایوان تورګنیف آثار له روسي ژبې څخه انګلیسي ته وژباړل او د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال یې د بریتانیا له دیپلماتیک سروېس سره کار وکړ. له ۱۹۵۷ زکال څخه تر ۱۹۶۷ زکال پورې نوموړي د اکسفورډ په پوهنتون کې د سیاسي او ټولنیزو نظریاتو د چیچېلې ښوونکي (Chichele Professor of Social and Political Theory) په توګه تدریس وکړ. نوموړی له ۱۹۶۳ زکال څخه تر ۱۹۶۴ زکال پورې د ارستويي ټولنې مشر و.

په ۱۹۶۶ زکال کې، نوموړي په اکسفورډ کې د ولفسون کالج په جوړولو کې مهمه ونډه لرله او د هغو بنسټګر مشر شو. برلین په ۱۹۴۶ زکال کې د بریتانوي سترواکۍ نښان ترلاسه کړ، په ۱۹۵۷ زکال کې یې د شوالیه لقب خپل کړ او په ۱۹۷۱ زکال کې د مریت نښان د ترلاسه کولو لپاره وټاکل شو. نوموړی له ۱۹۷۴ زکال څخه تر ۱۹۷۸ زکال پورې د بریتانیا د اکاډمۍ مشر و. هغه په ۱۹۷۹ زکال کې د مدني ازادیو څخه د همیشنۍ دفاع له امله د اورشلیم جایزه وګټله او د ۱۹۹۴ زکال د نومبر په ۲۵ مه یې د ټورنټو پوهنتون د حقوقو په برخه کې افتخاري دکتورا ترلاسه کړه، هغه د دغه مناسبت لپاره د «لنډ اعتقاد» په نامه (هغه ډول چې هغه خپل یو ملګري ته په لیک کې لیکلي و) لیکنه وکړه، چې اوس مهال «یووېشتمې پېړۍ ته د پیغام» په توګه پېژندل کېږي او په دغو مراسمو کې د هغه په استازیتوب لوستل کېږي.

د ایزایا برلین کلنۍ یاد غونډه د اکسفورډ په ولفسون کالج، د بریتانیا په اکاډمۍ او ریګا کې ترسره کېږي. د لیبرال تئوري او ارزښتي مثبت پالنې په اړه د برلین کار او همدارنګه له مارکسېزم او کمونېزم سره د هغه مخالفت تلپاتې اغېز لرلی دی.

لومړنی ژوند

برلین د ۱۹۰۹ زکال د جون په ۶ مه نېټه په بډایه یهودي کورنۍ کې وزېږېد، هغه د لرګیو د سوداګر منډېل برلین (او د خباد په نامه د سنت پلوه یهودیانو د مذهبي خوځښت د بنسټګر شینور زلمان له اولادې څخه و) او د هغه د مېرمنې ماري چې کورنی نوم یې ولشونوک و، یوازنی زوی و. د هغه کورنۍ په بالتیک کې تر ټولو لویه د لرګیو لویه کمپنۍ او په روسیه کې ځنګلونه لرل، له هغه ځایه به یې لرګي د دائوګاوا سیند په مرسته په ریګا کې د لرګیو غوڅونکو کارخونو ته رسول. له دې امله چې پلار یې د ریګا د لرګیو د سوداګرو د ټولنې مشر و او له لویدیځو شرکتونو سره به یې په معاملاتو کې ونډه لرله، نه یوازې په ییدیش، روسي او جرمني ژبو بلد و، بلکې په فرانسوي او انګلیسي ژبو هم مسلط و. د هغه روسي ژب ویونکې مور ماري (موسیا) ولشونوک په ییدیش او لیتوانیايي ژبو بلده وه.

ایزایا برلین د خپل ژوند لومړني شپږ کلونه په ریګا کې تېر کړل او وروسته یې په اندریاپول (پسکوف ته څېرمه لرګین ښارګوټی چې د هغه کورنۍ سوداګری ته اړوند و) او پتروګراد (اوسني سن پترزبورګ) کې ژوند وکړ. په پټروګراد کې د هغه کورنۍ لومړی په واسیلوسکي ټاپو او وروسته یې د Angliiskii Prospekt په اصلي سیمه کې ژوند وکړ. په Angliiskii Prospekt کې هغوی خپله ودانۍ له نورو سوداګرو، لکه: د ریمسکي کوساکوف له لور، د فنلنډ د چارو د وزیر له مرستیال او شاهزاده امرتینسکي سره شریک کړ. د ۱۹۱۷ زکال د انقلاب په پیلېدو سره د دغې ودانۍ د سوداګرو برخلیک په چټکۍ سره بدلون وکړ او ډېر ژر شاهزاده امرتینسکي او هم د ریمسکي کورساکوف لور اړه شوه، خپله ځانته ډوډۍ پخه کړي او هویلۍ جارو کړي. برلین هم د خپل اپارتمان له کړکۍ او په ښار کې د خپلو لویانو سره د قدم وهلو پر مهال د فبروري او اکتوبر د انقلاب شاهد و، هغه چې نوموړی یې د ژمنۍ ماڼۍ په میدان کې د معترضینو په لاریونونو سره یادونه کوي. د ده کورنۍ د بلشویکانو د واکمنۍ پر مهال د مخ پر زیاتېدونکي ډول ظلم له احساس وروسته چې دوی یې د بورژوازي په توګه بلل، اړ شوه، د ۱۹۲۰ زکال د اکتوبر په ۵ مه نېټه پتروګراد د ریګا په مقصد پرېږدي، خو هلته هم د یهودیت ضد او له لیتوانیايي چارواکو سره د ستونزو له امله اړ شول، څو هغه ځای هم پرېږدي او د ۱۹۲۱ زکال په لومړیو کې یې بریتانیا ته کډه وکړه.

د برلین مورنۍ ژبه روسي وه او په پیل کې هغه په انګلیسي ژبې هیڅ نه پوهېده، خو په ۱۲ کلنۍ کې یې د یو کال په ترڅ کې په انګلیسي ژبې ځان بلد کړ. برلین له روسي او انګلیسي ژبو سربېره په فرانسوي، جرمني او ایټالوي ژبو هم بلد و او په عبراني، لاتین او لرغونې یوناني ژبې هم پوهېده. په انګلیسي باندې له ښې بلدتیا سربېره د برلین په پاتې ژوند کې د هغه په انګلیسي اکسفورډ لهجه کې په مخ پر زیاتېدونکي ډول په واول حروفو کې روسي غږ احساس کېده. هغه مهال به چې برلین د یوه انګلیسي فیلسوف په توګه یاد کېده، ده به تل ټینګار کاوه چې انګلیسي فیلسوف نه دي او د تل لپاره به یو یهودي روسی وي: « زه له ریګا څخه یهودي روسی یم او په انګلنډ کې مې د استوګنې ټول کلونه نه شي کولای دې ته تغییر ورکړي، زه له انګلنډ سره مینه لرم، دلته له ما سره ښه چلن شوی او د انګلیسي ژوند له ډېرو برخو سره مینه لرم، خو زه یو روسی یهودي یم، دغه ډول دنیا ته راغلی یم او د خپل عمر تر پایه به همداسې وم».

شخصي ژوند

په ۱۹۵۶ زکال کې برلین له الینا الیزابت یوون هالبان (Aline Elisabeth Yvonne Halban، ۱۹۱۵-۲۰۱۴ زکال) سره چې کورنی نوم دوګانزبورګ و، واده وکړ، نوموړې د اټومي فزیک پوه هانس هالبان پخوانۍ مېرمن او د فرانسې د ښکلې نجلۍ د جایزې پخوانۍ ګټونکې وه. نوموړې د یوې نیمه روسي ارستوکراتیکې تبعیدي او نیمه اشرافي یهودي بانکوالې او د نفتو د سوداګرې کورنۍ څخه وه (د هغې مور ایوان دوویچ دلا مورته، د هانری دویچ دلا مورته لمسۍ وه) چې په پاریس کې یې ژوند کاوه.

برلین په ۱۹۵۹ زکال کې د امریکا د علومو او هنر اکاډمي د افتخاري بهرني غړي په توګه وټاکل شو. نوموړي په ۱۹۶۶ زکال کې په اکسفورډ پوهنتون کې د ولفسون کالج په نوم د نوي کالج په جوړولو کې ونډه لرله. دغه کالج د علمي برترۍ د مرکز په توګه تاسیس شو چې په اکسفورډ کې یې د نورو ډېرو کالجونو پر خلاف په برابري غوښتونکو او قوي دیموکراتیکو اخلاقو تکیه لرله. برلین په اکسفورډ پوهنتون کې د روترمر امریکايي مؤسسې د بنسټګرې شورا له غړو څخه و. هماغه ډول چې وروسته بیا فاش شوه چې هغه مهال چې ورنه وغوښتل شول، د ایزاک دویچر علمي اسناد و ارزوي، هغه د نوموړي له ارتقا سره له دې امله مخالفت وکړ چې نوماند (دویچر) د کمونېزم د تاوتریخوالي لرونکو چارو کلک ملاتړی و.

برلین د ۱۹۹۷ زکال د نومبر په ۵ مه نېټه په اکسفورډ کې د ۸۸ کلونو په عمر مړ شو. نوموړی همدلته په ولورکوټ هدیره کې خښ کړای شو.