Hector Berlioz
Hektor Berlioz, (11.12. 1803. - Pariz, 8.3. 1869.) francuski kompozitor.
Rođen je u provincijskoj porodici lekara (otac Anri Berlioz je bio seoski lekar). Po očevoj želji, najpre je studirao medicinu. Studije medicine ubrzo napušta i od 1825. godine studira kompoziciju na Pariskom konzervatorijumu. Septembra 1827. godine upoznaje Englesku glumicu Harijet Smitson, koja mu postaje inspiracija za prvo i najveće remek delo, Fantastičnu Simfoniju, a 1832. godine i supruga. Afirmirao se više izvan domovine kao dirigent vlastitih dela, a u Parizu se pročuo kao pisac oštrih kritika i duhovitih feljtona. Pokušao je izraziti dramatsku radnju isključivo instrumentalnim sredstvima te je na taj način stvorio prva moderna orkestarska dela, žanra programske muzike (prema kojoj muzika nije samo kompleksan sklop ritmova i zvukova, već ona tim zvukovima priča i pripoveda) To je zapravo jedan originalan žanr, nazvan programska simfonija, u čijem će domenu ubrzo zatim i Franc List stvoriti jednostavačnu instrumentalnu simfonijsku poemu. Samo, Berliozova programska simfonija u sebe uključuje moćan izvođački aparat (orkestar, solisti i hor), a forma se rastače u korist muzičke i poetske slobode, dok se opseg dela proširuje do monumentalnih dimenzija. Zbog toga njegova dela nisu nailazila na razumevanje njegovih savremenika, posebno u Parizu, a i dugo vremena posle njega, teško su se probijala na svetskoj operskoj i koncertnoj sceni. Za života je značajnije razumevanje za svoje stvaralaštvo ostvario samo u Nemačkim zemljama i Sankt Petersburgu, gde je bio toplo pozdravljen i pred kraj života, nagrađen. Najznačajnije delo mu je „Fantastična simfonija“ u kojoj prikazuje središnji lik uvek istom temom (takozvana fiksna ideja), koja iz stava u stav doživljava razne preobražaje od čeznutljive, sanjalačke melodije u prvom, do izobličene karikature u poslednjem stavu. Napisao je temeljne priručnike moderne instrumentacije i dirigovanja. Najznačajnija su mu dela u tom domenu Nauka o instrumentaciji i Memoari. Posle prosečnog uspeha koji je 1862. godine ostvarila premijera njegove kolosalne četvorosatne opere Trojanci, Berlioz se rezignirao, razočarao i više ništa novo nije napisao do smrti 1869. godine. Sve je sveo na povremene dirigentske nastupe, čitanje, meditiranje,a 1865 godine, objavljuje svoje Memoare.
Bio je i prvi veliki majstor modernog simfonijskog orkestra, kao dirigent ga vešto ujedinjujući u kompleksnu celinu, ali i deleći na pojedine sekcije unutar celine, ostvarujući tako veoma složene, višeslojne palete zvučnih boja.Budućim generacijama kompozitora (ali i dirigenata) ostavio je u amanet, da u svakom pogledu budu verni, autentični tumači svojih i tuđih muzičkih dela, savetujući im: Učite se da uvek sami dirigujete svoja dela. Najopsniji tumač vaših dela, upravo je sam dirigent. Sve u svemu, Berlioz je bio i ostao proročki genije, koji je išao ceo jedan vek ispred svog vremena.
Ektor (Hector) Berlioz, komponovao je na području orkestarske, simfonijske muzike, na području oratorijumske - duhovne i vokalne muzike i na polju opere. Bavio se i spisateljskim radom, napisao je dela Nauka o instrumentaciji i Memoare, pored niza novinskih članaka, muzičkih kritika i feljtona.
° Fantastična Simfonija (1830) Fantastična simfonija
Ovo znamenito djelo je, u stvari, autobiografski fragment: ono je u direktnoj vezi sa Berliozovom ljubavlju prema Harijet Smitson. Sam Berlioz nam je olakšao razumijevanje svoje Simfonije, sastavivši detaljan program. Postoji više verzija ovog programa. Najkarakterističnija je prva. Program. Kompozitor je postavio sebi cilj da prikaže različite događaje iz života jednog umjetnika, ukoliko je to moguće. Plan instrumentalne drame mora bit unapred izložen. Zbog toga ovaj program mora shvatiti isto onako kao i govorni tekst u operi, koji služi kao uvod glazbenim komadima, a koji motivira karakter i izraz.
I. Sanjarenja – strasti Autor pretpostavlja da je jedan mladi glazbenik, zaražen onom duševnom bolešću koju čuveni književnik, Šatobrijan naziva «vauge des passion» (navala strasti), prvi put ugleda ženu koja sjedinjuje sve draži idealnog bića o kome je njegova mašta sanjala, i on se ludo zaljubljuje u nju. Čudnim slučajem, draga slika umjetniku javlja jedino povezana sa određenom glazbenom mišlju, u kojoj on nalazi određen strastveni karakter, ali uz to, i otmjen i bojažljiv, onakav kakav se pridaje voljenom biću. Ovaj sjetni odraz sa svojim uzorom, progoni ga neprekidno, kao fiksna ideja; to je razlog što se ova melodija, kojom počinje prvi Allegro, javlja kroz sve stavove Simfonije. Prijelaz iz ovog melanoholičnog sanarenja, prekidanog sa nekoliko nastupa bezrazložne radosti, u stanju pomamnih strasti, sa nastupima bijesa, ljubomore, vračanjem nježnosti, suzama, religioznim utjehama, - čini sadržaj prvog djela.
II. Na balu
Umjetnik se nalazi u najrazličitijim životnim okolnostima, usred gužve nekakve svečanosti, u smirenom promatranju prirodnih ljepota; ali svugdje, u gradu, u polju, slika voljene mu se javlja i unosi nemir u njegovu dušu.
III. Scena u polju - Našavši se jedne večeri u polju, začuje izdaleka dva pastira kako naizmjenično izvode stare melodije alpskih pastira: ovaj pastirski duo, mjesto je na kojem se odigrava prizor, laki šum drveća na blagom dahu vjetra, nada koja se počela buditi u njemu, sve to donosi njegovom srcu neuobičajen mir, a mislima daje vedriju boju. On razmišlja o svojoj usamljenosti; nada se da više neće biti sam. – Ali, ako ga vara! Ova mješavina nade i straga, misli o sreći pomućene crnim predosjećanjima, predstavljaju sadržaj Adiaga. Na kraju, jedan od pastira ponovno počinje melodiju, samo, drugi ne odgovara. – Udaljena tutnjava grmljavine. – Usamljenost. – Tišina.
IV. Put na gubilište - Uvidjevši da mu ljubav nije uzvraćena, umjetnik se truje opijumom. Međutim, doza narkotika je preslaba da bi mu zadala smrt i jedino ga baca u duboki san praćen užasnim vizijama. On sanja da je ubio onu koju je volio, da je osuđen, da ga vode na gubilište, a da i sam prisustvuje svome pogubljenju. Povorka se kreće uz zvukove marša, čas sumorne, divlje, čas sjajne, svečane, u kojima se potmuli šum teških koraka smjenjuje sa bučnim kikotom. Na kraju marša ponovo se pojavljuju četiri prva takta: «idee fixe», kao posljednja ljubavna misao, koju prekida fatalni udarac.
V. Vještičje selo - Umjetnik sebe vidi na selu vještica, usred grozne skupine sjeni, čudovišta svih vrsta, koji su se okupili na njegov sprovod. Čudni šumovi, jecaji, grohot smijeha, udaljeni krici, kojima odgovaraju drugi slični krici. Voljena melodija s ponovo javlja, ali ona je izgubila svoj karakter otmjenosti i bojažljivosti; sada je to samo melodija prostačke igre, trivijalna i groteskna. To ona stiže na selo, radosna rika pri njenom dolasku, - ona se miješa u demonsku orgiju, - mrtvačko zvono, - burleskna parodija na Dies irane, - vještičje kolo. Kolo vještica i Dies irae, zajedno.
° Lelio, programska simfonija (1831)
- „Harold u Italiji“ (1834)
° Rimski karneval, uvertira (1842)
° Gusar, uvertira prema Bajronovoj poemi, opus 21 (1855)
° Kleopatra, kantata za sopran i orkestar (1828)
- „Rekvijem, Velika misa za mrtve“ (1837)
- „Romeo i Julija“ (1839)
° Posmrtna i pobedonosna simfonija (1840)
- „Faustovo prokletstvo“ (1846)
- „Te Deum“ (1849)
- „Hristovo detinjstvo“, oratorijum u tri dela (1854)
- „Benvenuto Čelini“, opera u dva čina (1842)
° Beatrisa i Benedikt, opera (1856)
- „Trojanci“, opera u dva dela i pet činova (1862)
