Barbadosi
Barbadosi | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Flamuri
 Stema
| |||||
| Parimi: "Krenari dhe Industri" | |||||
| Himni: "In Plenty and In Time of Need" | |||||
 | |||||
| Kryeqyteti | Bridgetown 13°05′52″N 59°37′06″W / 13.09778°N 59.61833°W | ||||
| Gjuhët zyrtare | Anglisht | ||||
| Gjuhët e njohura rajonale | Bajan Creole | ||||
| Qeveria | |||||
| Lloji i qeverisjes | Republika kushtetuese parlamentare unitare | ||||
| Sandra Mason | |||||
| Mia Mottley | |||||
| Kuvendi | Parlament | ||||
| Senati | |||||
| Shtëpia e Asamblesë | |||||
| Pavarësia | |||||
| 30 nëntor 1966 | |||||
| 7 dhjetor 1966 | |||||
• Republika e themeluat | 30 nëntor 2021 | ||||
| Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 439 km2 (169 sq mi) (i 183-ti) | ||||
• Ujë (%) | I papërfillshëm | ||||
| Popullsia | |||||
• Përllogaritje 2019 | 287,025 (i 182-ti) | ||||
• 2010 census | 277,821[1] | ||||
• Dendësia | 660/km2 (1,709.4/sq mi) (15th) | ||||
| Ekonomia | |||||
| PBB (PFB) | Përllogaritje 2019 | ||||
• Gjithsej | $5.398 miliardë | ||||
• Për kokë banori | $18,798[2] | ||||
| PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2019 | ||||
• Gjithsej | $5.207 miliardë | ||||
• Për kokë banori | $18,133[2] | ||||
| Monedha | Dollar barbadian ($) (BBD) | ||||
| Të dhëna të tjera | |||||
| IZHNJ (2019) |  0.814[3]shumë i lartë · i 58-ti | ||||
| Zona kohore | UTC−4 (AST) | ||||
| Ana e drejtimit të makinës | majtas[4] | ||||
| Prefiksi telefonik | +1 246 | ||||
| Kodi i internetit TLD | .bb | ||||
|
| |||||
Barbadosi është një shtet ishullor në Antilet e Vogla të Indeve Perëndimore, në rajonin e Karaibeve të Amerikës dhe në pjesën më lindore të ishujve të Karaibeve. Shteti mbulon një sipërfaqe prej 432 km2. Është në pjesën perëndimore të Atlantikut të Veriut, 100 km (62 mi) në lindje të Ishujve Windward dhe Detit të Karaibeve. Barbadosi ndodhet afërsisht 13° në veri të [[Ekuatori|ekuatorit}]. Është rreth 168 km (104 mi) në lindje të të dy vendeve të Shën Luçias dhe Shën Vincenti dhe Grenadinet dhe 180 km (110 mi) në jug-lindje të Martinikës dhe 400 km (250 mi) në veri-lindje të Trinidad dhe Tobago. Barbados është jashtë brezit kryesor të uraganëve të Atlantikut. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i saj është Bridgetown.
I banuar nga njerëzit e Kalinagos që nga shekulli i 13-të, dhe më parë nga amerindianët e tjerë, lundruesit spanjollë pushtuan Barbadosin në fund të shekullit të 15-të, duke e pretenduar atë për Kurorën e Kastiljes. Ai u shfaq për herë të parë në një hartë spanjolle në vitin 1511. Perandoria Portugeze pretendoi ishullin midis 1532 dhe 1536, por e braktisi atë në 1620 me mbetjet e tyre të vetme që ishin futja e derrave të egër për një furnizim të mirë me mish sa herë që vizitohej ishulli. Një anije angleze, Olive Blossom, mbërriti në Barbados më 14 maj 1625; njerëzit e saj morën në zotërim ishullin në emër të mbretit James I. Më 1627, kolonët e parë të përhershëm arritën nga Anglia dhe Barbados u bë një koloni angleze dhe më vonë britanike. Gjatë kësaj periudhe, kolonia operoi në një ekonomi plantacionesh, duke u mbështetur në punën e afrikanëve të skllavëruar që punonin në plantacionet e ishullit. Tregtia e skllevërve në ishull vazhdoi derisa u shpall i jashtëligjshëm nga Akti i Tregtisë së Skllevërve të 1807, me emancipimin përfundimtar të popullsisë së skllavëruar në Barbados që ndodhi gjatë një periudhe prej pesë vjetësh pas Aktit të Heqjes së Skllavërisë 1833.
Më 30 nëntor 1966, Barbados u bë një shtet i pavarur dhe mbretëri e Komonuelthit me Elizabeta II si Mbretëresha e Barbadosit. Në tetor 2021, Dame Sandra Mason u zgjodh nga Parlamenti për t'u bërë Presidentja e parë e Barbadosit. Më 30 nëntor 2021, Mason zëvendësoi Mbretëreshën Elizabeth si kreu i shtetit, me Barbados që kaloi në një republikë.[5][6]
Popullsia e Barbadosit prej 287,000 banorësh është kryesisht me origjinë afrikane. Ndërsa është një ishull i Atlantikut, Barbados është i lidhur ngushtë me Karaibe dhe renditet si një nga destinacionet kryesore turistike.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Historia e Barbadosit
Në këtë ishull para se të vinin evropianët, banonin popujt e quajtur aravak dhe karaibien. Besohet se para se të vinin evropianët këta popuj nuk jetonin më aty, përse ende nuk është e qartë.
Anglezët gjegjësisht britanikët e marrin këtë ishull nga portugezët në vitin 1625. Deri në vitin 1662 ishte nën kontrollin britanik. Në vitin 1627 britanikët filluan të sjellin banorë nga Britania në ishullin e zbrazët (s ka pas aty njerëz). Ekonomia deri në fund të shekullit XX përbëhej nga prodhimi i sheqerit, rumit dhe produkte tjera të lidhura me këto dy prodhime.
Interesante për këtë ishull është historia e gjatë parlamentare e vendit. Parlamenti i saj është i treti me radhë (për nga vjetërsia) në komunveltin britanik. Që më 1639-ën është krijuar parlamenti në ndërtesën e quajtur "House of Burgesses". Pas konfliktit me Britaninë të drejtat e parlamentit dhe banove janë rregulluar me të quajturën marrëveshje „Charta of Barbados, or Articles of Agreement“. Në këtë dëshmi të kushtetutës janë të garantuara e drejta e fesë, shtetësisë, pronës, si dhe të drejta tjera parlamentare si dhe pavarësia që për vendasit duket se ka qenë dhe është edhe më tutje interesante.
Në fillim parlamenti ishte i hapur vetëm për pronarët e tokave dhe pas emancipimit të skllaveve më 1838 deri në pavarësi më 30 nëntor 1966 gradualisht është hapur edhe për ta. Gjatë periudhës 1958-1962 , Barbadosi ishte pjesë e Federatës Indisë Perëndimore.
Trancizioni në republikë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Republikanizmi në Barbados
Qeveria e Barbadosit njoftoi më 15 shtator 2020 se synonte të bëhej republikë deri më 30 nëntor 2021, në 55 vjetorin e pavarësisë së saj, duke rezultuar në zëvendësimin e titullit trashëgues të Mbretëreshës së Barbadosit me postin e zgjedhur të Presidentit të Barbados.[7] Barbadosi do të pushonte së qeni një mbretëri e Komonuelthit, por mund të ruante anëtarësimin në Komonuelthin e Kombeve, si Guajana dhe Trinidadi dhe Tobagoja.[8][9] Vendet e Komonuelthit janë një "shoqatë e lirshme e ish-kolonive britanike dhe varësive aktuale".
Sandra Mason, Guvernatorja e Përgjithshme e Barbadosit, deklaroi si pjesë e Fjalimit të Fronit 2020: "Ka ardhur koha për të lënë plotësisht të kaluarën tonë koloniale pas. Barbadianët duan një kryetar shteti Barbados." Më 3 qershor 2021, u raportua në mediat lokale Barbadiane se publiku mund të dërgonte një email për të paraqitur sugjerime në lidhje me çështjen e republikës.
Më 20 shtator 2021, pak më shumë se një vit të plotë pas shpalljes për tranzicionin, Kushtetuta (Amendamenti) (Nr. 2) Projektligji, 2021 u prezantua në Parlamentin e Barbados. I miratuar më 6 tetor, projektligji bëri ndryshime në Kushtetutën e Barbados, duke prezantuar zyrën e Presidentit të Barbados për të zëvendësuar rolin e Elizabeth II, Mbretëresha e Barbados. Javën pasuese, më 12 tetor 2021, Guvernatori i Përgjithshëm në detyrë i Barbados Dame Sandra Mason u emërua bashkërisht nga Kryeministri dhe udhëheqësi i opozitës si kandidat për presidentin e parë të Barbados, dhe më pas u zgjodh më 20 tetor. Mason mori detyrën më 30 nëntor 2021. Princi Çarls, i cili ishte trashëgimtari i dukshëm i Kurorës Barbadiane, mori pjesë në ceremoninë e betimit në Bridgetown.
Mbretëresha Elizabeta II i dërgoi një mesazh urimi Presidentit Mason, duke thënë: "Ndërsa ju festoni këtë ditë të rëndësishme, ju dërgoj juve dhe të gjithë banorëve të Barbados urimet e mia më të ngrohta për lumturinë, paqen dhe prosperitetin tuaj në të ardhmen".
Një sondazh i bërë në mars 2015 tregoi se shumica e Barbadosve mund të kenë qenë kundër idesë së largimit të Mbretëreshës së Barbados, me vetëm 24% në mbështetje të kalimit në një republikë. Mia Mottley, kryeministrja e Barbados, refuzoi në mënyrë të përsëritur të mbajë një referendum për këtë çështje, pavarësisht nga kërkesat e barbadosve brenda dhe jashtë vendit.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Gjeografia e Barbadosit
Klima
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Vendi përgjithësisht përjeton dy stinë, njëra prej të cilave përfshin reshje dukshëm më të larta. E njohur si "stina e lagësht", kjo periudhë zgjat nga qershori deri në dhjetor. Në të kundërt, "stina e thatë" zgjat nga dhjetori deri në maj. Reshjet vjetore variojnë ndërmjet 1000 dhe 2300 mm (40 dhe 90 inç). Nga dhjetori deri në maj, temperaturat mesatare variojnë nga 21 në 31 °C, ndërsa nga qershori deri në nëntor, ato variojnë nga 23 në 31 °C.
Në shkallën e klasifikimit të klimës Köppen, pjesa më e madhe e Barbadosit konsiderohet si një klimë tropikale monsunore (Am). Megjithatë, erërat me shpejtësi 12 deri në 16 km/h janë të shumta gjatë gjithë vitit dhe i japin Barbadosit një klimë mesatarisht tropikale.
Rreziqet natyrore të rralla përfshijnë tërmetet, rrëshqitjet e dheut dhe uraganet. Barbados shpesh kursehet nga efektet më të këqija të stuhive tropikale dhe uraganeve të rajonit gjatë sezonit të shirave. Vendndodhja e tij në juglindje të rajonit të Karaibeve e vendos vendin jashtë zonës kryesore të goditjes nga uragani. Mesatarisht, një uragan i madh godet rreth një herë në 26 vjet. Goditja e fundit e rëndësishme nga një uragan që shkaktoi dëme të rënda në Barbados ishte Uragani Janet në 1955; në vitin 2010, ishulli u godit nga Uragani Tomas, por kjo shkaktoi vetëm dëme të vogla në të gjithë vendin pasi ishte vetëm në nivelin e formimit të stuhisë tropikale.
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Demografia e Barbadosit
Përbërja etnike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjuhët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Anglishtja është gjuha zyrtare e Barbadosit dhe përdoret për komunikim, administrim dhe shërbime publike në të gjithë ishullin. Në cilësinë e tij si gjuhë zyrtare e vendit, standardi i anglishtes tenton të përputhet me fjalorin, shqiptimet, drejtshkrimet dhe konventat e ngjashme, por jo saktësisht të njëjta me ato të anglishtes britanike. Për shumicën e njerëzve, megjithatë, Bajan Creole është gjuha e jetës së përditshme. Nuk ka një formë të shkruar të standardizuar, por përdoret nga mbi 90% e popullsisë.
Besimet fetare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Feja në Barbados
Krishterimi është feja më e madhe në Barbados, me emërtimin më të madh anglikane (23.9% e popullsisë në 2019). Emërtime të tjera të krishtera me ndjekës të rëndësishëm në Barbados janë Kisha Katolike (e administruar nga Dioqeza Katolike Romake e Bridgetown), Pentekostalët (19,5%), Dëshmitarët e Jehovait, Kisha Adventiste e Ditës së Shtatë dhe Baptistët shpirtërorë. Kisha e Anglisë ishte feja zyrtare shtetërore deri në shpërbërjen e saj ligjore nga Parlamenti i Barbadosit pas pavarësisë. Që nga viti 2019, 21% e Barbadosve raportojnë se nuk kanë fe, duke i bërë jofetarët grupin e dytë më të madh pas anglikanëve. Fetë më të vogla në Barbados përfshijnë Hinduizmin, Islamin, Besimin Bahá'í dhe Judaizmin.
Shteti konsiderohet laik, duke garantuar lirinë e fesë ose besimit për të gjithë dhe duke shfaqur vetëm aludime simbolike për një pushtet më të lartë në preambulën e kushtetutës.
Njësitë administrative
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Njësitë administrative të Barbadosit
Politika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Barbados
Shëndetësia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Spitali kryesor në ishull është Spitali i Mbretëreshës Elizabeth; megjithatë, Barbados ka tetë poliklinika në pesë famulli. Ekzistojnë gjithashtu qendra të njohura të kujdesit mjekësor në Barbados si spitali Bayview, Qendra Mjekësore Sandy Crest dhe Klinika Mjekësore Emergjente FMH.
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Ekonomia e Barbadosit
Kultura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Kultura e Barbadosit
Transporti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Transporti në Barbados
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Barbados – General Information" (në anglisht). GeoHive. Arkivuar nga origjinali më 1 shkurt 2017. Marrë më 16 dhjetor 2013.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 10 mars 2021. Marrë më 18 mars 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 15 dhjetor 2020. fq. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 15 dhjetor 2020. Marrë më 16 dhjetor 2020.
- ^ "Barbados" (në anglisht). 29 gusht 2006. Arkivuar nga origjinali më 15 tetor 2007. (fco.gov.uk), updated 5 June 2006.
- ^ "Barbadians celebrate the birth of a republic and bid farewell to the Queen" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2021. Marrë më 30 nëntor 2021.
- ^ Safi, Michael (30 nëntor 2021). "Barbados parts way with Queen and becomes world's newest republic". The Guardian (në anglisht). Marrë më 30 nëntor 2021.
- ^ Yasharoff, Hannah. "Barbados announces plan to remove Queen Elizabeth as head of state next year". USA TODAY (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 7 tetor 2021. Marrë më 16 shtator 2020.
- ^ Team, Caribbean Lifestyle Editorial (2020-09-15). "Barbados to become an Independent Republic in 2021". Caribbean Culture and Lifestyle (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 23 shtator 2021. Marrë më 2020-09-15.
- ^ Speare-Cole, Rebecca (2020-09-16). "Barbados to remove Queen as head of state by November 2021". Evening Standard (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 13 gusht 2021. Marrë më 2020-09-16.
| Shtete | Antigua dhe Barbuda · Bahamet · Barbadosi · Beliza · Dominika · Grenada · Guatemala · Haiti · Hondurasi · Kanadaja · Kosta Rika · Kuba · Meksika · Nikaragua · Panamaja · Republika Dominikane · Saint Kits dhe Nevis · Santa Lucia · Shën Vincenti dhe Grenadinet· Salvadori · Shtetet e Bashkuara të Amerikës · Trinidad dhe Tobago · Xhamajka |  |
|---|---|---|
| Territore të tjera | ||