Koafje
Koafje is aan swotbruunen, psychotropen, koffein-hooldergen Dronk, die uut rusterde un määlnde Koafjeboone (dät Säid fon ju Frucht fon ju Koafjeplonte) un heet Woater moaked wäd.
Geskichte
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Uur ju Äntdäkkenge fon dän Koafje rakt n oold Dööntje, man wo fuul deerfon weer is, lät sik fonsäärm nit moor in aal do Eenpeldhaide fääststaale: Aan Säägenhöid uut dät Köönichriek Kaffa (däälich: Provinz Kaffa in Äthiopien) skäl fääststoald hääbe, dät sien Säägen, wan jo fon'e Koafjeplonte freeten hääbe, langer woak bleeuwen. In ju Foulge skäl hie sälwen mäd ju Plonte experimentierd hääbe, un Mönke, do deeruur wies wuuden, hääbe dät Sjooden fon dän Dronk ärfuunen.
Dät jält as täämelk seeker, dät die Koafje wuddelk uut ju däälich äthiopiske Region Kaffa kumt. Fon junner rakt dät al Begjuchte uur Koafje uut dät 9. Jierhunnert (dät is dan oaber tou een Tied, as dät Köönichriek Kaffa noch nit gruunded waas). Fon Äthiopien uut koom die Koafje wäil in't 14. Jierhunnerd ätter Arabien, man rusterd un dronken wuude hie deer uk wäil eerste in ju Midde fon't 15. Jierhunnerd. Ju Hoawenstääd al-Mukha, ju däälich tou dän Jemen heert, waas ädder n wichtigen Honnels-Ploats foar Koafje, deerfon lat sik uk die Uutdruk Mokka-Koafje ou. In't 16. Jierhunnerd wuude die Koafje in dät Safawiden-Riek un in't Osmoanske Riek ferspradt. Man in do islamiske Lounde hiede die Koafje dät uk noch een Tied loang stuur, sik truch tou sätten. As uum 1511 in Mekka do eerste Koafjehuuse äntstuuden, duurde dät nit loange, bit jo wier sleeten wuuden un dät Koafjedrinken unner Stroafe stoald wuude. Uk in Istanbul, wier in 1554 dät eerste Koafjehuus eepende, waas dät fon Begin oun n striedich Themoa. Die Osmoanske Sultoan Murad III. ferbood dän Koafje juun Eende fon't 16. Jierhunnerd, man dät Ferbood wuude foar't eerste nit strom truchsät. Eerste unner Murad IV. wuuden Koafjehuuse deelrieten un Koafjedrinkere ferfoulged, sodät Koafjehuus-Oainere hiere Lokoale as Boartjer-Winkele uutroaten, uum ju Stroafe tou äntgungen. Ferbeeden bleeuw die Koafje in't Osmoanske Riek noch bit in't 19. Jierhunnerd, man truchsät häd hie sik daach.
Oankelde Europäere leerden dän Koafje al wät eer kannen, so as die Augsburger Dokter Leonhard Rauwolf, die in 1573 in ju domoals osmoanske, däälich tou Syrien heerende Stääd Aleppo mäd Koafje fertjoud wuude. Man wuddelk in Moude koom die Koafje in Europa eerste in't 17. Jierhunnerd. In 1673 eepende dät eerste Koafjehuus in Bremen, man een wichtige Stääd foar ju Koafje-Kultuur wuude wät leeter ju Stääd Wien. Dät eerste Wiener Koafjehuus eepende in 1685, two Jiere ätter ju Twäide Turken-Beleegerenge fon Wien (1683). Een Dööntje toufoulge foonten do Wienere bie dät Eende fon ju Beleegerenge een poor Säkke Koafje, man dät stimt so weerskienelk nit. Ieuwenske do Stäädbuurgere häd uk die hooge Oadel ju Koafje-Moude foaroun drieuwen. Die Hoaf fon Ludwig XIV. un Ludwig XV. spielde een baldoarich groote Rulle.
Koafje as Luxusgoud wüülen uurlang masse Ljuude hääbe, uk wan jo tou äärm wieren, uum dät tou betoaljen. Deeruum äntwikkelden sik masse Methoden, uum Apjootsele uut Swotbrood, Äkkele of Moalt tou sjooden, do so äänelk as Koafje smoakeden. Däälich rakt dät deer nit moor fuul fon, uumdät do maaste Ljuude in Europa, do Koafje drinke wollen, dät uk betoalje konnene.