Eski Taş Çağı sayfasının kaynağını görüntüle

{{Üç dönem sistemi}}
'''Kaba Taş Devri''', '''Yontma Taş Devri''' veya bilimsel adıyla '''Paleolitik Çağ''' olarak tanımlanan ''Eski Taş Çağı'' günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce başlamış ve 12.000 yıl önce son bulmuştur. Ancak verilen bu tarihlerin dünya geneli içinde geçerli olduğunu ve yerel olarak değişmeye açık bulunduğunu da belirtmek gerekir. İnsanlık tarihinin %99'u gibi çok büyük bir bölümünü kapsayan bu çağ, aynı zamanda ilk insan atalarının ortaya çıkışı ve ilk aletlerin üretimi yoluyla insanın kavrama yeteneği ve temsil etmesiyle de söz konusu tarihin gelişimi içinde çok önemli bir yer tutmaktadır.

[[Dosya:Levallois Point-Animation.gif|küçükresim|sol|Paleolitik devirdeki Levallois yöntemiyle mızrak ucu yapımı ''(canlandırma)''.]]

Doğanın sınırlayıcı ve belirleyici baskısı altında yaşayan paleolitik çağ insanları ekonomik açıdan, avcı ve toplayıcı toplulukları temsil ederler. Besin üretmeyi bilmeyen bu insanlar, yalnızca yaşadıkları ortamda bulunan yabani sebze, meyve ve kökler ile avlandıkları hayvanları yiyerek beslendiler. İklim ve çevre koşullarının değişkenliği nedeniyle, yeni besin kaynakları aramak ve av hayvanlarını izleyerek, küçük gruplar halinde konar-göçer tarzda yaşamışlardır. Kaya sığınaklarının bulunduğu yerlerde mağara ve kayaaltı [[sığınak]]larında barınmışlar, kaya sığınaklarının bulunmadığı yerlerde ise açık havada kurdukları sığınaklarda yaşamışlardır. 
[[Dosya:Apollo-11 stone slab.jpg|küçükresim|upright=1.02|Yontma Taş Devri'ne ait [[Namibya]]'da bir mağarada bulunan taşlar.]]
Paleolitik Çağ, karakteristik çizgileri ve kültürleriyle Alt, Orta ve Üst olmak üzere 3 evreye ayrılır. Alt Paleolitik devrin insanları, beyin kapasiteleriyle orantılı olarak kendilerini vahşi hayvanlardan korumak, beslenmek, avlanmak için ve zaman zaman da kendi aralarındaki mücadelelerde kullanmak üzere birtakım basit taş aletler yapmaya başlamışlardır. Genellikle doğanın kendilerine sunduğu taşları, ya daha sert olan başka taşlarla yontarak işlemişler ya da doğal halde çevrelerinde bulunan ve çok az bir rötuşla alet haline gelebilen parçaları kullanmışlardır. Alt Paleolitik süresince oldukça ılımlı geçen iklimin Orta Paleolitik'de kurumaya, sertleşmeye ve giderek bol kar yağışıyla belirgin yeni bir buzullaşmaya dönmesi, insanın yaşayışı ve teknolojisinde bir dizi değişiklikler meydana getirmiştir. Bu teknolojik değişikliğin en belirgin yanı, yonga endüstrisinde kendini gösterir. Alt Paleolitik'in kaba taş alet (2 yüzeyli)yongalarının yerini oldukça düzenli bir şekilde yontulmuş kenarlarda yapılan düzeltilerle (rötuş) uç kazıyıcı haline sokulmuş işlenik yonga aletler alır. Bu dönemin insanları olan ''Homo neanderthalensis'''lerin, eldeki kısıtlı alet teknolojisi ile [[mamut]], [[gergedan]], [[geyik]] gibi büyük hayvanları avlayabilmeleri bu insanların [[avcılık]]ta ne kadar ustalaştıklarını ve hayvanları avlayabilmek için birtakım av teknik ve yöntemlerini geliştirdiklerinin bir kanıtıdır.

[[Dosya:Le Moustier sup.jpg|küçükresim|upright=1.02|Yontma Taş Devri'ne ait bir mağara.]]

Ayrıca bu evrede, inançlarla ilgili birtakım belirtilerin ortaya çıktığı görülüyor. Örneğin tek ya da çift çukurlar şeklindeki mezarlar ve bunların yanındaki -belki de besin depoları olarak yorumlanabilecek- eklentiler, Neanderthal'lerin ölü gömme eylemleri hakkında bilgi veren izlerdir. İklimin tekrar hissedilir derecede soğuduğu ve kuru hale geldiği Üst Paleolitik Çağ'da, Homo Neanderthal'lerin yerini modern insanın atası sayılan ''Homo sapiens'''ler alır. ''Homo sapiens''ler becerili ve aktüel insana daha yakın olan insanlardır. Üst Paleolitik'te yontma teknolojisindeki gelişme dikkat çekecek bir düzeyde olup, taş işçiliği en büyük gelişmesine ulaşmıştır. Alt Paleolitik'te kısmen de olsa Orta Paleolitik'de görülen klasik 2 yüzeylilerin (el baltası) yerini çakmak taşı yonga ve dilgilerin üzerine yapılmış, çeşitli tipteki aletler almıştır. Ön kazıyıcılar taş delgiler, taş kalemler, yaprak biçimli uçlar, mekik aletler bunlardan bazılarıdır. Üst Paleolitik'in son evrelerinde ise sırtı devrik dilgiciklerin ortaya çıktığı görülüyor. Taş aletlerin yanı sıra kemik ve boynuzdan yapılmış aletlerde de büyük bir artış gözlenmektedir. Esasen bu evrede taş aletler, büyük çoğunlukla kemik aletleri şekillendirmek için yapılmışlardır. Bu ise Üst Paleolitik'te artık alet yapan aletlerin üretildiğini göstermektedir.

[[Dosya:Bâton perforé.JPG|küçükresim|upright=0.59|sol|Yontma Taş Devri'ne ait bir boynuz.]]

Üst Paleolitik Çağ'ın önemli gelişmelerinden biri de insanların entelektüel hayatlarıyla ilgili birtakım sanat eserlerini yapmaya başlamalarıdır. Mağara duvarlarına ve çeşitli objeler üzerine yapılan boyalı resim, gravür, alçak kabartmalar ile heykelcikler, Paleolitik sanatın, sanat tarihi içinde oynadığı rolü ortaya koyar. Üst Paleolitik'te süslenme merakı da açıkça görülür. Balık kemiği, kavkı, çeşitli hayvan kemiği, diş ve kabuklarından yapılan süs eşyalarının Üst Paleolitik'te insanlar tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Ayrıca bu devirde artık insanlar ölülerini sistemli bir biçimde gömmeye başlamışlardır. Anadolu Paleolitik'ine günümüze değin yapılan kazı ve yüzey araştırmalarının ışığında bakıldığında, yeterince araştırılmamış olmasına karşın, Alt, Orta, Üst Paleolitik dönemlere ait taş ve kemik endüstri, fauna, flora ve insan kalıntıları ile sanat yapıtlarının ele geçmiş olması, Anadolu'nun ne denli yoğun bir biçimde iskan edildiğini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Bugünkü bilgilerin ışığında, Anadolu Paleolitik Çağ'ın tüm evrelerini, stratigrafik süreklilik içinde veren tek mağara Karain'dir. [[Antalya]]'nın 30&nbsp;km kuzeybatısında yer alan bu merkez; Alt, Orta ve Üst Paleolitik evrelere ilişkin çeşitli "oturma tabanları" vermektedir. Sözü edilen evrelere ait çok sayıda yontma taş ve kemik aletin yanı sıra, taşınabilir sanat eserleri, [[Homo Neanderthal]] ve ''[[Homo sapiens]]''</u>'lere ait diş ve kemik kalıntıları, yine çok sayıda yanmış ve yanmamış kemik kalıntıları da vermiştir.

[[Karain Mağarası]], buluntularıyla, yalnız Anadolu'da değil, aynı zamanda Yakın Doğu Paleolitiği için de büyük önem taşımaktadır. Anadolu Paleolitik'indeki en büyük boşluk, salt yaşlandırmanın henüz yapılamamış olmasından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, son yıllarda Aşağı Fırat Havzasında yapılmış olan kazı ve sistemli yüzey araştırmaları ile Karain ve [[Yarımburgaz Mağarası|Yarımburgaz mağaraları]]nda yeniden başlatılan kazılarda elde edilen buluntular üzerinde sürdürülmekte olan incelemeler, Anadolu Paleolitik'inin henüz çözümlenmemiş olan stratigrafik ve kronolojik sorunlarına çözüm aramaya yöneltilmiş bulunmaktadır. Yontma Taş Çağı eserlerinin en güzel örnekleri Güney Anadolu sahillerinde, Antalya civarında yer alan Karain Mağarası buluntularıdır. Burada yaklaşık 10,5 metre kalınlığındaki dolgu malzemesi içinde Yontma Taş Çağı'nın bütün evrelerine ait kültür tabakaları ortaya çıkarılmıştır. Bu tabakalar içerisinde çeşitli taşlardan yapılmış aletler arasında el baltaları, kazıyıcılar, uçlar ele geçirilmiştir. Kemikten yapılmış aletlerden cımbızlar, iğneler, süs eşyası gibi kalıntılar da bulunan eserler arasındadır. İstanbul'un 22&nbsp;km batısında yer alan [[Yarımburgaz mağaraları]]nda elde edilen veriler ise, burada büyük bir olasılıkla ''Homo erectus''ların yaşamış olduğunu ve burasını bir barınak olarak kullandıklarını kanıtlamaktadır. Elde edilen Alt Paleolitik Çağ taş endüstrisi çakmak taşı, kuartz ve kuartzitten oluşur; yonga türü aletler belirgin bir şekilde egemendir. Geriye kalan az sayıdaki çekirdek aletleri ile satır, kıyıcı satır örnekleri oluşturur.<ref>Güven Arsebük, "Trakya'da Eski Bir Yerleşim Yeri: Yarımburgaz Mağarası Alt Paleolitik Çağ Bulguları", 1998</ref>

== Paleocoğrafya ve iklim ==
{{Ana|Pleistosen#Paleocoğrafya ve iklim|Pliosen iklimi|Pliosen#Paleocoğrafya}}
{{İnsan zaman çizelgesi}}
[[Dosya:Homo_heidelbergensis._Museo_de_Prehistoria_de_Valencia.jpg|sol|küçükresim|Erken [[Neandertal|Homo neanderthalensis]]'e ait bir kafatası, Alt Paleolitik Dönem'e tarihlenen Miguelón 430.000 MÖ.]]
Paleolitik dönem [[Pleistosen]] jeolojik dönemiyle aynı zamana denk gelmiştir. Her ne kadar Pleistosen 2,6 milyon yıl önce, yani Paleolitik dönemin başlangıcından 700.000 yıl sonra başlamış olsa da, her ikisi de 12.000 yıl önce sona ermiştir. Pleistosen, insan toplumları üzerinde etkisi olan coğrafya ve iklimde önemli değişikliklere tanıklık etmiştir.

Pliyosen'in başlarında kıtalar yer değiştirmeye devam etmiş, bugünkü konumlarından 250 kilometre uzaklıktan sadece 70 kilometre uzaklığa kadar hareket etmişlerdir. Güney Amerika, Panama Kıstağı aracılığıyla Kuzey Amerika'ya bağlandı ve Güney Amerika'nın eşsiz keseli yaban hayatının azalmasına yol açtı. Bu olayın ayrıca, sıcak ekvator okyanus akıntılarını bozması ve daha soğuk Arktik ve [[Antarktika]] sularını izole edilmiş [[Atlas Okyanusu|Atlantik Okyanusu]]'na sokması nedeniyle küresel sıcaklıklar üzerinde geniş kapsamlı etkileri olmuştur.

Orta Amerika'nın büyük bir kısmı Pliyosen'de oluşarak Kuzey ve Güney Amerika'yı birbirine bağladı ve faunanın yeni bölgelere göç etmesine ve kolonileşmesine olanak sağladı. Afrika'nın Asya ile çarpışması Akdeniz'i doğurdu ve [[Tetis Okyanusu|Tethys Okyanusu]]'nun kalıntılarını kapattı. Pleistosen'e gelindiğinde kıtalar, üzerinde durdukları tektonik plakalar arasında minimum hareketle esasen bugünkü konumlarına ulaşmışlardı.

Pliyosen dönemindeki iklim değişiklikleri daha serin, daha kuru koşulları ve günümüze benzer mevsimsel örüntüleri içeriyordu. Antarktika'da buz tabakaları genişledi ve yaklaşık 3 milyon yıl önce Arktik buz örtüsünün oluşumuna işaret etti. Bu değişiklikler muhtemelen ormanların ortadan kalkmasına ve otlaklar ile savanların yayılmasına yol açmıştır.

Pleistosen'e tekrarlanan buzul döngüleri damgasını vurmuş, kıtasal buzullar bazı yerlerde 40. paralele kadar uzanmıştır. Buzullar arası dönemlerle ayrılan dört büyük buzul olayı meydana gelmiştir. Buzullar küçük ilerlemeler ve buzulların geri çekilmesini içerirken, stadyumlar küçük gezintilerdi ve interstadyumlar aradaki zamanlardı. Bu buzul ilerlemeleri deniz seviyelerinde önemli düşüşlere yol açmıştır.

[[Buzullaşma]]nın küresel etkileri büyük olmuştur. Antarktika [[Pleistosen]] ve öncesindeki Pliyosen boyunca buzullarla kaplı kaldı ve dünyanın çeşitli yerlerinde buzullar oluştu. Kuzey yarımkürede çok sayıda buzul birleşerek geniş alanları kaplamıştır. Üst Paleolitik Çağ'ın sonlarında Beringia kara köprüsü buzlar tarafından kapatılmış ve muhtemelen ilk insanların Amerika kıtasına geçmesi engellenmiştir.

Pleistosen'in iklimi, güney Pasifik'te zayıflayan ticaret rüzgarları ve çeşitli [[El Niño]] işaretleri ile sürekli bir El Niño modeli olarak nitelendirilebilir.

Paleolitik dönemin genellikle Pleistosen'in sonunda sona erdiği ve daha sıcak bir Dünya'yı başlattığı düşünülür. Bu iklimsel değişim, hastalık ve insanlar tarafından aşırı avlanma gibi faktörlerle birlikte Pleistosen [[megafauna]]sının yok olmasında rol oynamış olabilir. Yeni araştırmalar, [[yünlü mamut]]ların yok oluşunun iklim değişikliği ve insan avcılığının bir kombinasyonundan kaynaklanmış olabileceğini öne sürüyor. Pleistosen sona erip [[Holosen]] başladığında, küresel ısınma daha önce donmuş olan mamut habitatlarını insanlar için daha erişilebilir hale getirmiş olabilir. Yünlü mamutların küçük popülasyonları yakın zamana kadar izole [[Arktika|Arktik]] adalarında varlığını sürdürmüştür.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/quaternary/pleistocene.php|başlık=The Pleistocene Epoch|erişimtarihi=22 Ağustos 2014|arşivtarihi=24 Ağustos 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140824111711/http://www.ucmp.berkeley.edu/quaternary/pleistocene.php|yayıncı=[[University of California Museum of Paleontology]]|ölüurl=evet}}</ref><ref name="UCMPPliocene3">{{Web kaynağı|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/tertiary/pli.html|başlık=University of California Museum of Paleontology website the Pliocene epoch|erişimtarihi=31 Ocak 2010|yayıncı=[[University of California Museum of Paleontology]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200123160215/https://ucmp.berkeley.edu/tertiary/pli.html|arşivtarihi=23 Ocak 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cfa.harvard.edu/~wsoon/HoloceneClimate+Optimum10-d/Enketal09-midHoloceneMammothStPaulIslandAlaska.pdf|başlık=Phylogeographic Analysis of the mid-Holocene Mammoth from Qagnax Cave, St. Paul Island, Alaska|yayıncı=[[Harvard University]]}}</ref>

== Paleolitik insanlar ==
Paleolitik insanlar ve yaşam biçimleri hakkındaki bilgilerimizin neredeyse tamamı [[arkeoloji]]den ve Paleolitik seleflerine benzer şekilde yaşayan Kung San gibi modern avcı-toplayıcı kültürlerle yapılan [[Etnografya|etnografik]] karşılaştırmalardan gelmektedir. Tipik bir Paleolitik toplumun ekonomisi [[avcı-toplayıcı]] bir ekonomiydi. İnsanlar et için vahşi hayvanları avlıyor ve yiyecek, yakacak odun ve aletleri, giysileri ya da barınakları için malzeme topluyordu.

Nüfus yoğunluğu çok düşüktü, kilometre kare (1/sq mi) başına sadece 0,4 kişi düşüyordu. Bunun nedeni büyük olasılıkla düşük vücut yağı, bebek öldürme, kadınlar arasında yüksek düzeyde fiziksel aktivite, bebeklerin geç sütten kesilmesi ve göçebe yaşam tarzıydı. Buna ek olarak, geniş bir arazi alanı bile aktif olarak tarım yapılmadan çok sayıda insanı destekleyemezdi - yiyecek bulmak zordu ve bu nedenle grupların çok fazla büyümesi toplayabildikleri yiyecek miktarıyla engelleniyordu. Günümüz avcı toplayıcıları gibi Paleolitik insanlar da hem [[Cilalı Taş Devri|Neolitik]] tarım toplumlarında hem de modern sanayi toplumlarında benzeri olmayan bir boş zaman bolluğuna sahipti. Paleolitik dönemin sonunda, özellikle de [[Orta Paleolitik|Orta]] veya [[Üst Paleolitik]] dönemde, insanlar mağara resimleri, kaya sanatı ve takılar gibi sanat eserleri üretmeye ve ölü gömme ve ritüeller gibi dini davranışlarda bulunmaya başlamıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.musee-terra-amata.org/musee/le-site-acheuleen-de-terra-amata/|başlık=Le site acheuléen de Terra Amata|erişimtarihi=10 Haziran 2022|dil=fr|website=Musée de Préhistoire Terra Amata|çeviribaşlık=The Acheulean site of Terra Amata|yazar=Musée de Préhistoire Terra Amata|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230621233227/https://www.musee-terra-amata.org/musee/le-site-acheuleen-de-terra-amata/|arşivtarihi=21 Haziran 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Stavrianos2">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=MKhe6qNva10C&q=paleolithic+society|başlık=A Global History from Prehistory to the Present|sayfalar=[https://books.google.com/books?id=MKhe6qNva10C&q=paleolithic+society 9-13]|yer=New Jersey|yayıncı=[[Prentice Hall]]|yıl=1991|ad=Leften Stavros|soyadı=Stavrianos|isbn=978-0-13-357005-2}}</ref>

=== Homo erectus ===
Paleolitik Çağ'ın başlangıcında homininler öncelikle Afrika'nın doğusunda, [[Büyük Rift Vadisi]]'nin doğusunda bulunmuştur. Günümüzden bir milyon yıl öncesine ait bilinen hominin fosillerinin çoğu bu bölgede, özellikle de [[Kenya]], [[Tanzanya]] ve [[Etiyopya]]'da bulunmaktadır.

Milattan önce 2.000.000 - 1.500.000 yılları arasında hominin grupları Afrika'yı terk ederek güney Avrupa ve Asya'ya yerleşmeye başlamıştır. Güney Kafkasya yaklaşık 1.700.000 MÖ'de işgal edilmiş ve kuzey Çin'e yaklaşık 1.660.000 MÖ'de ulaşılmıştır. [[Alt Paleolitik]] dönemin sonuna gelindiğinde hominin ailesinin üyeleri bugünkü Çin'de, Endonezya'nın batısında ve Avrupa'da Akdeniz çevresinde ve İngiltere, Fransa, Güney Almanya ve Bulgaristan'a kadar kuzeyde yaşıyordu. Kuzeye doğru yayılmaları ateşin kontrol edilememesi nedeniyle sınırlı kalmış olabilir: Avrupa'daki mağara yerleşimleri üzerinde yapılan çalışmalar, milattan önce 400.000 - 300.000 yıllarından önce ateşin düzenli olarak kullanılmadığını göstermektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Avrupa'da ateşin alışılmış kullanımına dair en eski kanıtlar üzerine|tarih=14 Mart 2011|sayı=13|sayfa=5209-5214|dergi=[[PNAS]]|cilt=108|pmc=3069174|pmid=21402905|doi=10.1073/pnas.1018116108|ad2=Paola|soyadı2=Villa|ad1=Wil|soyadı1=Roebroeks|bibcode=2011PNAS..108.5209R|doi-access=ücretsiz}}</ref>

Bu döneme ait Doğu Asya fosilleri tipik olarak ''[[Homo erectus]]'' cinsine yerleştirilir. Avrupa'da Alt Paleolitik döneme ait bilinen yerlerde çok az fosil kanıtı bulunmaktadır, ancak bu bölgelerde yaşayan homininlerin de aynı şekilde ''Homo erectus'' olduğuna inanılmaktadır. Bu dönemde Amerika'da, Avustralya'da ya da Okyanusya'nın hemen hemen hiçbir yerinde homininlere dair bir kanıt bulunmamaktadır.

Bu erken kolonistlerin kaderleri ve modern insanlarla ilişkileri hala tartışma konusudur. Mevcut arkeolojik ve genetik modellere göre, Avrasya'nın {{c.|2,000,000|1,500,000}}&nbsp;MÖ'de insanlarla dolmasının ardından en az iki kayda değer genişleme olayı yaşanmıştır. MÖ 500.000&nbsp;civarında, sıklıkla ''[[Homo heidelbergensis]]'' olarak adlandırılan bir grup erken insan Afrika'dan Avrupa'ya geldi ve sonunda ''Homo neanderthalensis'' ([[Neanderthal]]ler) olarak evrimleşti. Orta Paleolitik dönemde, Neandertaller şu anda Polonya'nın bulunduğu bölgede bulunmaktaydı.

Homo erectus ve Homo neanderthalensis'in soyları Üst Paleolitik Çağ'ın başlarında tükenmiştir. Homo sapiens'ten türeyen anatomik olarak modern Homo sapiens sapiens, yaklaşık 300.000 MÇ'de doğu Afrika'da ortaya çıkmış, yaklaşık 50.000 MÖ'de Afrika'yı terk etmiş ve gezegen boyunca yayılmıştır. Birden fazla hominid grubu belirli bölgelerde bir süre bir arada yaşamıştır. Homo neanderthalensis, yaklaşık 40.000 yıl önce Avrasya'nın bazı bölgelerinde hala bulunmaktaydı ve [[Homo sapiens sapiens]] ile bilinmeyen bir derecede melezleşmeye girmişti. DNA çalışmaları da Homo sapiens sapiens ve [[Denisova insanı|Homo sapiens denisova]] arasında bilinmeyen bir derecede melezleşme olduğunu göstermektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=First Aboriginal genome sequenced|tarih=22 Eylül 2011|dergi=[[Nature News]]|ad=Callaway|soyadı=Ewen|doi=10.1038/news.2011.551}}</ref>

[[Altay Dağları]] ve Endonezya'da bulunan "Homo neanderthalensis" ya da "Homo sapiens" türlerine ait olmayan hominin fosilleri, sırasıyla {{c.|30,000|40,000}}&nbsp;MÖ ve {{c.|17,000|lk=no}}&nbsp;MÖ'ye radyokarbonla tarihlendirilmiştir.

Paleolitik dönem boyunca, özellikle ekvator bölgesi dışında insan nüfusu düşük kalmıştır. Avrupa'nın 16.000 ile 11.000&nbsp;MÖ arasındaki tüm nüfusu muhtemelen ortalama 30.000 kişiydi ve 40.000 ile 16.000&nbsp;MÖ arasında 4.000-6.000 kişi ile daha da düşüktü.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www. evolhum.cnrs.fr/bocquet/jas2005.pdf|başlık=Avrupa'daki Üst Paleolitik meta-popülasyon büyüklüğünün arkeolojik verilerden tahminleri|erişimtarihi=9 Ekim 2012|arşivtarihi=20 Ekim 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171020081349/http://www.evolhum.cnrs.fr/bocquet/jas2005.|yazarlarıgöster=etal|sayı=11|sayfalar=1656-1668|dergi=[[Journal of Archaeological Science]]|yıl=2005|cilt=32|ad=Jean-Pierre|soyadı=Bocquet-Appel|doi=10.1016/j.jas.2005.05.006|bibcode=2005JArSc..32.1656B|ölüurl=evet}}</ref> Bununla birlikte, [[Portekiz]]'deki bir mağara olan Lapa do Picareiro'da ([[:pt:Lapa do Picareiro|pt]]) 41.000 ila 38.000 yıl öncesine ait binlerce kesilmiş hayvan kalıntısı ve Paleolitik insanlar tarafından yapılmış aletler bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://cosmosmagazine.com/history/archaeology/more-surprises-about-palaeolithic-humans/|başlık=More surprises about Palaeolithic humans|tarih=29 Eylül 2020|website=[[Cosmos Magazine]]|erişimtarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230622124843/https://cosmosmagazine.com/history/archaeology/more-surprises-about-palaeolithic-humans/|arşivtarihi=22 Haziran 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Teknoloji ve el sanatları ===
[[Dosya:Bifaz_de_Atapuerca_(TG10).jpg|alt=photograph|sol|küçükresim|Hem üst hem de alt yüzeyinden görülen Alt Paleolitik iki yüzeyli taş]]
Bazı araştırmacılar, o çağda [[astronomi]] (veya kozmoloji) hakkındaki bazı erken fikirlerle sınırlı olan bilimin Paleolitik teknoloji üzerinde sınırlı bir etkisi olduğunu belirtmişlerdir. Ateş yakmak bilgi sisteminin bir parçasıydı ve kimyasal süreçleri anlamadan da mümkündü, Bu tür pratik beceriler bazen zanaat olarak adlandırılır. Din, batıl inançlar ya da doğaüstüne yapılan çağrılar, yanma gibi olguların kültürel açıklamalarında rol oynamış olabilir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Science and Technology in World History|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog0000mccl|tarih=2006|sayfa=[https://archive.org/details/sciencetechnolog0000mccl/page/13 13]|yer=United States|yayıncı=The Johns Hopkins University Press|ad2=Harold|soyadı2=Dorn|ad1=James E.|soyadı1=McClellan}}</ref>

==== Aletler ====
Paleolitik insanlar taş, kemik (özellikle geyik) ve ahşaptan aletler yapmışlardır. Erken paleolitik homininler, ''[[Australopithecus]]'', taş aletlerin ilk kullanıcılarıdır. Etiyopya'daki [[Gona]] kazılarında binlerce eser bulunmuştur ve radyoizotopik tarihleme ve [[manyetostratigrafi]] yoluyla bu alanlar kesin olarak 2,6&nbsp;milyon yıl öncesine tarihlendirilebilir. Kanıtlar, bu erken homininlerin kasıtlı olarak iyi yongalama özelliklerine sahip ham taşı seçtiklerini ve kesmek için keskin kenarlı aletler üretmek için ihtiyaçlarına uygun boyutta taşlar seçtiklerini göstermektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://semanticscholar.org/paper/5974b996545043f020c2a3c0df8f3c3e8ae5231d|başlık=The World's Oldest Stone Artefacts from Gona, Ethiopia: Taş Teknolojisini ve 2,6-1,5 Milyon Yıl Önce İnsan Evrimi Modellerini Anlamak İçin Çıkarımları|tarih=2000|sayı=12|sayfalar=1197-214|dergi=[[Journal of Archaeological Science]]|cilt=27|doi=10.1006/jasc.1999.0592|ad1=Sileshi|soyadı1=Semaw|s2cid=1490212|erişim-tarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200728035030/https://www.semanticscholar.org/paper/The-World%27s-Oldest-Stone-Artefacts-from-Gona%2C-Their-Semaw/5974b996545043f020c2a3c0df8f3c3e8ae5231d|arşivtarihi=28 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

En eski Paleolitik taş alet endüstrisi olan [[Oldowan]], yaklaşık 2,6 milyon yıl önce başlamıştır. Bu endüstride doğrayıcılar, burinler ve dikiş bızları gibi aletler üretilmiştir. Bu endüstri yaklaşık 250.000 yıl önce yerini, ilk kez 1,8-1,65 milyon yıl önce [[Homo ergaster]] tarafından tasarlanan daha karmaşık [[Aşölyen|Acheulean]] endüstrisine bırakmıştır. Acheulean aletleri yaklaşık 100.000 yıl önce arkeolojik kayıtlardan tamamen kaybolmuş ve yerini [[Musteryen|Mousterian]] ve Aterian endüstrileri gibi daha karmaşık Orta Paleolitik alet takımları almıştır.<ref>[[John Desmond Clark|Clark, JD]], ''Variability in primary and secondary technologies of the Later Acheulian in Africa'' Milliken, S ve Cook, J (eds), 2001</ref>

Alt Paleolitik insanlar, el baltaları ve kesiciler de dahil olmak üzere çeşitli taş aletler kullanmışlardır. El baltalarını sıklıkla kullanmış gibi görünseler de, kullanımları konusunda anlaşmazlıklar vardır. Yorumlar, kesici ve doğrayıcı aletlerden kazma aletlerine, yonga çekirdeklerine, tuzaklarda kullanıma ve belki de kur yapma davranışında tamamen ritüel bir öneme kadar uzanmaktadır. [[William H. Calvin]] bazı el baltalarının bir su birikintisindeki hayvan sürüsüne fırlatılarak içlerinden birini sersemletmek amacıyla "öldürücü [[frizbi]]" olarak kullanılmış olabileceğini öne sürmüştür. Balta sapına dair hiçbir belirti yoktur ve bazı eserler bunun için çok büyüktür. Dolayısıyla, fırlatılan bir el baltası genellikle çok ciddi yaralanmalara neden olacak kadar derine nüfuz etmezdi. Yine de, yırtıcı hayvanlara karşı savunma için etkili bir silah olabilir. Doğrayıcılar ve kazıyıcılar muhtemelen leş hayvanlarının derisini yüzmek ve kesmek için kullanılıyordu ve keskin uçlu sopalar genellikle yenilebilir kökleri kazmak için elde ediliyordu. Muhtemelen ilk insanlar, akrabaları olan şempanzelerin Afrika Senegal'de yaptığı gibi, küçük hayvanları avlamak için 5 milyon yıl kadar önce tahta mızraklar kullanmıştır. Alt Paleolitik insanlar, [[Terra Amata]]'daki olası ahşap kulübe gibi barınaklar inşa etmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/22/AR2007022201007.html|başlık=Chimps Observed Making Their Own Weapons|tarih=22 Şubat 2007|gazete=[[The Washington Post]]|ad=Rick|soyadı=Weiss|erişimtarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211115000701/https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/22/AR2007022201007.html|arşivtarihi=15 Kasım 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

==== Ateşin kullanımı ====
[[Dosya:Font-de-Gaume.jpg|küçükresim|[[Charles R. Knight]]'ın 1920 tarihli [[Font-de-Gaume]], Fransa'daki Magdalenian ressamlarının rekonstrüksiyonu]]
Ateş, Alt Paleolitik homininler ''[[Homo erectus]]'' ve ''[[Homo ergaster]]'' tarafından 300.000 ila 1,5&nbsp;milyon yıl kadar önce ve muhtemelen daha da önce erken Alt Paleolitik (Oldowan) hominin ''[[Homo habilis]] '''veya''''' '''[[Paranthropus]]''' gibi güçlü ''[[Australopithecine]]ler'' tarafından kullanılmıştır. Bununla birlikte, ateş kullanımı sadece takip eden [[Orta Taş Devri]] ve [[Orta Paleolitik]] toplumlarında yaygınlaşmıştır. Ateş kullanımı ölüm oranlarını azaltmış ve yırtıcı hayvanlara karşı koruma sağlamıştır.<ref name="MarloweFW22">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.anthro.fsu.edu/people/faculty/marlowe_pubs/hunter-gatherers%20and%20human%20evolution.pdf|başlık=Hunter-gatherers and human evolution|arşivtarihi=27 Mayıs 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080527230019/http://www.anthro.fsu.edu/people/faculty/marlowe_pubs/hunter-gatherers%20and%20human%20evolution.pdf|sayı=2|sayfa=15294|dergi=[[Evolutionary Anthropology (dergi)|Evolutionary Anthropology]]|yıl=2005|cilt=14|ad=F.W.|soyadı=Marlowe|doi=10.1002/evan.20046|s2cid=53489209|ölüurl=evet}}</ref> Erken homininler yiyeceklerini pişirmeye Alt Paleolitik ({{c.|1. 9}}&nbsp;milyon yıl önce) ya da en geç Orta Paleolitik dönemin başlarında ({{c.|250,000}} yıl önce) başlamış olabilirler.<ref name="Wrangham">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://anthropology.tamu.edu/faculty/alvard/anth630/reading/Week%208%20Diet%20tubers/Wrangham%20and%20Conklin-Brittain%202003.pdf|başlık=Cooking as a biological trait|arşivtarihi=19 Mayıs 2005|arşivurl=https://web.archive.org/web/20050519215539/http://anthropology.tamu.edu/faculty/alvard/anth630/reading/Week%208%20Diet%20tubers/Wrangham%20and%20Conklin-Brittain%202003.pdf|tarih=Eylül 2003|sayı=1|sayfalar=35-46|dergi=Comp Biochem Physiol A|cilt=136|pmid=14527628|doi=10.1016/S1095-6433(03)00020-5|vauthors=Wrangham R, Conklin-Brittain N|ölüurl=evet}}</ref> Bazı bilim adamları, homininlerin soğuk bölgelerde hayatta kalmalarına yardımcı olacak donmuş etin buzunu çözmek için yemek pişirmeye başladıklarını varsaymışlardır.<ref name="Wrangham" /> Arkeologlar, kafatası anatomisindeki morfolojik değişimleri pişirme ve [[gıda işleme]] teknolojilerinin ortaya çıkışına kanıt olarak göstermektedir. Bu morfolojik değişiklikler arasında [[Molar (diş)|molar]] ve çene boyutunda azalma, daha ince diş [[Diş minesi|enamel]] ve bağırsak hacminde azalma yer almaktadır.<ref>Wrangham, R.W. 2009. Ateşi Yakalamak: Yemek Pişirmek Bizi Nasıl İnsan Yaptı? Basic Books, New York.</ref> [[Pleistosen]] çağının büyük bölümünde atalarımız [[kavurma]] gibi basit [[gıda işleme]] tekniklerine güvenmişlerdir.<ref>Johns, T.A., Kubo, I. 1988. Bitkisel gıdaların detoksifikasyonu için kullanılan geleneksel yöntemler üzerine bir araştırma. Etnobiyoloji Dergisi 8, 81-129.</ref> Üst Paleolitik, bitkisel gıdaları daha sindirilebilir hale getiren, toksisitelerini azaltan ve besin değerlerini en üst düzeye çıkaran [[gıda işleme]] teknolojisinde bir ilerleme olan kaynatmanın ortaya çıkışına tanık oldu.<ref>Speth, J.D., 2015. İnsanlar kaynatmayı ne zaman öğrendi? PaleoAnthropology, 2015, s.54-67.</ref> Termal olarak değiştirilmiş kayalar (ısıtılmış taşlar) arkeolojik kayıtlarda kolayca tespit edilebilir. Taş kaynatma ve çukurda pişirme, büyük çakıl taşlarının ısıtılmasını ve ardından sıcak taşların suyu ısıtmak için bozulabilir bir kaba aktarılmasını içeren yaygın tekniklerdi.<ref>Mousterian Brace 1997: 545</ref> Bu teknoloji [[Orta Paleolitik]] örneği olan [[Abri Pataud]] ocaklarında tipik olarak görülmektedir.<ref>Movius Jr, H.L., 1966. Abri Pataud, Les Eyzies'deki (Dordogne) Üst Perigordiyen ve Aurignacian horizonlarının ocakları ve bunların olası önemi. American Anthropologist, s.296-325.</ref>

==== Sal ====
Erken insan atalarından [[Homo erectus]]'un yaklaşık 840.000 ila 800.000 yıl önce sallar yapmış olabileceği öne sürülmektedir. Muhtemelen bu salları büyük su kütlelerini geçmek için kullandılar ve muhtemelen [[Homo floresiensis]] olarak bilinen daha küçük bir türe dönüştükleri [[Flores]] adasına ulaştılar. Ancak bu fikir antropologlar arasında tartışılmaktadır.

Alt Paleolitik çağda salların kullanılması, Homo erectus gibi erken insan atalarının daha önce düşünülenden daha gelişmiş olduğunu ima ediyor. Ayrıca temel bir dil formuna sahip olabilecekleri ihtimalini de gündeme getirmektedir.

Yaklaşık 300.000 yıl önce Akdeniz çevresindeki [[Coa de sa Multa]] gibi Neandertal ve modern insan yerleşimlerinden elde edilen ek ipuçları, hem Orta hem de Üst Paleolitik insanların Akdeniz gibi büyük su kütlelerinde gezinmek için yeni topraklara ulaşma ve kolonileşme aracı olarak sallar kullandığını göstermektedir.<ref name="dx.doi.org">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.1070268|başlık=Excavation of a Chimpanzee Stone Tool Site in the African Rainforest|tarih=24 Mayıs 2002|sayı=5572|sayfalar=1452-1455|çalışma=Science|cilt=296|ad=Julio|soyadı=Mercader|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1070268|ad2=Melissa|ad3=Christophe|soyadı2=Panger|soyadı3=Boesch|erişim-tarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081118111235/http://dx.doi.org/10.1126/science.1070268|arşivtarihi=18 Kasım 2008|ölüurl=hayır}}</ref>

==== Gelişmiş aletler ve Diğer icatlar ====
Yaklaşık 200.000 yıl önce, Orta Paleolitik çağda insanlar, hazır çekirdek tekniği olarak bilinen taş aletler yapmak için sofistike bir yöntem geliştirdiler. Bu teknik, daha önceki [[Aşölyen|Acheulean]] yöntemlerinden daha ileri düzeydeydi ve hassas ve tutarlı taş yongaların oluşturulmasına olanak sağlıyordu. Bu gelişmiş aletler sayesinde Orta Paleolitik insanlar, keskin taş yongaları ahşap şaftlara takarak taş uçlu mızraklar yapabilmiş ve bu da en eski kompozit aletlere işaret etmiştir.

Ayrıca bu dönemde alet kalitesinde de ilerlemeler kaydedilmiş, bu da daha geniş bir yelpazedeki besin kaynaklarına erişimi mümkün kılmıştır. Örneğin, [[mikrolitler]], küçük taş aletler veya uçlar, yaklaşık 70.000 ila 65.000 yıl önce icat edilmiş ve sonraki Üst Paleolitik dönemde yayların ve atlatlların (mızrak fırlatıcıları) geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Zıpkınlar Orta Paleolitik Çağ'ın sonlarında (yaklaşık 90.000 yıl önce) kullanılmaya başlanmış ve insan beslenmesini balıkları da içerecek şekilde genişleterek daha güvenilir bir besin kaynağı sağlamıştır. Teknolojik ve sosyal gelişmişliklerine rağmen, Orta Paleolitik teknolojiye sahip [[Neandertal]]ler gibi gruplar, potansiyel olarak mermi silahları kullanan büyük av hayvanlarının yetenekli avcılarıydı.

Üst Paleolitik dönemde, ağlar (yaklaşık 22.000 veya 29.000 yıl önce), bolalar, mızrak atıcılar (yaklaşık 30.000 yıl önce) ve yay ve oklar (yaklaşık 25.000 veya 30.000 yıl önce) dahil olmak üzere çeşitli icatlar ortaya çıkmıştır. Bu dönem aynı zamanda bilinen en eski seramik sanatı örneği olan [[Dolní Věstonice Venüsü]]'nün yaratılmasına da tanıklık etmiştir (yaklaşık 29.000 ila 25.000 yıl önce). Buna ek olarak, kanıtlar erken köpek evcilleştirmenin 30.000 ila 14.000 yıl önce, öncelikle avlanmaya yardımcı olmak için gerçekleştiğini ve bazı kanıtların bunun daha da önce gerçekleşmiş olabileceğini öne sürdüğünü göstermektedir.

Üst Paleolitik çağda, Avrupa'daki [[Orinyasiyen|Aurignacian]] kültüründen insanlar, ayın evrelerini takip etmek için bir ay takvimi (yaklaşık 30.000 yıl önce) kullandılar ve bu da vahşi atlar ve geyikler gibi av hayvanlarının göçünü zamanlamalarına izin verdi. Bu beceri avlanmayı daha verimli hale getirdi ve daha geniş bir av yelpazesinden yararlanılmasını sağladı. Son araştırmalar, Neandertallerin bile avlarını ve av hayvanlarının hareketlerini zamanlama becerisini Üst Paleolitik Çağ başlamadan çok önce geliştirdiklerini göstermektedir.<ref name="ReferenceA-12">[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761566394_12/human_evolution.html "Human Evolution," Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080408032236/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761566394_12/human_evolution.html|tarih=8 Nisan 2008}} Contributed by Richard B. Potts, B.A., Ph.D.</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A Levallois point embedded in the vertebra of a wild ass (Equus africanus): Hafting, projectiles and Mousterian hunting|url=https://archive.org/details/sim_antiquity_1999-06_73_280/page/394|sayı=280|sayfalar=394-402|dergi=[[Antiquity (dergi)|Antiquity]]|yıl=1999|cilt=73|doi=10.1017/S0003598X00088335|ad2=J.M.|ad3=C.|ad4=N.|ad5=S.|ad6=J.L.|ad7=A.|ad8=H.|soyadı2=Geneste|soyadı3=Griggo|soyadı4=Mercier|soyadı5=Muhesen|soyadı6=Reyss|soyadı7=Taha|soyadı8=Valladas|ad1=E.|soyadı1=Boëda|s2cid=163560577}}</ref>

=== Sosyal organizasyon ===
[[Dosya:Arrowhead.jpg|küçükresim|İnsanlar, Orta Paleolitik Çağ'da 120.000 yıl kadar önce nadir bulunan mallar ve hammaddeler (alet yapımı için gerekli taş gibi) için gruplar arasında uzun mesafeli ticarete katılmış olabilir.]]
Uzak geçmişte insanlar, muhtemelen 120.000 yıl önce [[Orta Paleolitik]] çağda, aletler için taş gibi nadir kaynaklar için uzun mesafeli ticaret yapmışlardır. En eski Paleolitik toplumların, özellikle de Alt Paleolitik dönemin yapısı bilim insanları için büyük ölçüde gizemini korumaktadır. Bununla birlikte, [[Homo habilis]] ve [[Homo erectus]] gibi homininlerin şempanzelerden daha karmaşık sosyal yapılara sahip olduğuna inanılmaktadır.<ref name="White">{{Web kaynağı|url=http://www.indiana.edu/~arch/saa/matrix/ia/ia03_mod_10.html|başlık=Intro to archeology The First People and Culture|erişimtarihi=20 Mart 2008|iş=Introduction to archeology|yazar=Nancy White|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121009153844/http://www.indiana.edu/~arch/saa/matrix/ia/ia03_mod_10.html|arşivtarihi=9 Ekim 2012|ölüurl=hayır}}</ref>

Alt Paleolitik insanların tek eşlilik mi yoksa çok eşlilik mi uyguladıkları konusunda tartışmalar devam etmektedir. Bazıları [[Hominina|australopithecine]] toplumlarındaki iki ayaklılığın tek eşli yaşam tarzlarına bir adaptasyon olarak geliştiğini öne sürmektedir. Bununla birlikte, diğerleri Homo erectus gibi Alt Paleolitik insanlarda görülen belirgin cinsel dimorfizmin daha çok eşli bir yaşam tarzına işaret ettiğini savunmaktadır.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6937476.stm|başlık=Finds test human origins theory|erişimtarihi=20 Mart 2008|tarih=8 Ağustos 2007|iş=[[BBC News]]|ad=James|soyadı=Urquhart|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090301220343/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6937476.stm|arşivtarihi=1 Mart 2009|ölüurl=hayır}}</ref>

Alt Paleolitik toplumlar, Orta ve Üst Paleolitik torunlarına göre daha hiyerarşik olabilir ve muhtemelen farklı gruplardan yoksundur. Ancak, Alt Paleolitik dönemin sonlarına doğru [[Homo erectus]] popülasyonları, daha sonraki Paleolitik toplumlarda ve modern avcı toplayıcılarda görülenlere benzer küçük ölçekli, potansiyel olarak eşitlikçi gruplar oluşturmaya başlamıştır.<ref name="Bohem198-208">Christopher Boehm (1999) [https://books.google.com/books?id=ljxS8gUlgqgC&dq=Paleolithic&pg=PA197 "Hierarchy in the Forest: The Evolution of Egalitarian Behavior" pp. 198–208] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230827165144/https://books.google.com/books?id=ljxS8gUlgqgC&dq=Paleolithic&pg=PA197 |tarih=27 Ağustos 2023 }} Harvard University Press</ref>

Orta Paleolitik toplumlar genellikle göçebeydi ve birkaç ailenin oluşturduğu 20-100 üyeli gruplardan oluşuyordu. Bu gruplar zaman zaman çeşitli faaliyetler için daha büyük "makrobantlar" halinde birleşiyordu. Paleolitik dönem sona yaklaştıkça insanlar yerleşik hayata geçmeye ve geçimlerini sağlamak için tarıma bel bağlamaya başladı. Kanıtlar, nadir kaynaklar için gruplar arasında uzun mesafeli ticaretin Orta Paleolitik dönemde, 120.000 yıl kadar önce gerçekleştiğini göstermektedir.<ref name="Felipe Fernandez Armesto 2003 400">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/ideasthatchanged0000fern_a2p4/page/400|başlık=Ideas that changed the world|sayfa=[https://archive.org/details/ideasthatchanged0000fern_a2p4/page/400 400]|yer=New York|yayıncı=[[Dorling Kindersley]] limited|yıl=2003|ad=Felipe Fernandez|soyadı=Armesto|isbn=978-0-7566-3298-4}}; [https://books.google.com/books?id=tFIAAAAACAAJ&q=Ideas+that+changed+the+world+by+Felipe+Fernandez+Armesto]{{Dead link|date=May 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>

Paleolitik toplumlar, hem Neandertallerin hem de modern insanların yaşlı üyelerine bakmasıyla, bir bütün olarak gruba bireysel bir itaat düzeyi sergilemiştir.

Bazıları Orta ve [[Üst Paleolitik]] toplumların çoğunun esasen eşitlikçi olduğunu ve gruplar arasında organize şiddetin yok denecek kadar az olduğunu savunmaktadır. Bununla birlikte, kaynak açısından zengin ortamlarda, muhtemelen savaşa girişen daha karmaşık ve hiyerarşik toplumlar var olmuş olabilir. Paleolitik Çağ'da liderlik, kalıcı yöneticiler yerine toplumsal uzlaşmayla karar verme şeklinde gayriresmi bir yapıya sahip olabilir. Grubun her üyesi hayatta kalmak için gerekli tüm görevlerde yetenekli olduğundan, resmi bir iş bölümü yoktu.<ref name="Kiefer">{{Web kaynağı|url=http://www.suluarchipelago.com/E20Website2002/default.htm|başlık=Anthropology E-20|erişimtarihi=11 Mart 2008|arşivtarihi=10 Nisan 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080410021259/http://www.suluarchipelago.com/E20Website2002/default.htm|tarih=Bahar 2002|iş=Lecture 8 Subsistence, Ecology and Food production|yayıncı=[[Harvard University]]|ad=Thomas M.|soyadı=Kiefer|ölüurl=evet}}</ref>

Antropologlar geleneksel olarak kadınların bitki ve yakacak odun topladığını, erkeklerin ise avlandığını varsaymıştır. Ancak son araştırmalar, cinsel iş bölümünün Üst Paleolitik Çağ'a kadar var olmamış olabileceğini göstermektedir. Toplumsal cinsiyet rolleri bu dönemde muhtemelen daha esnekti, erkekler ve kadınlar çeşitli görevlere katılarak muhtemelen daha fazla cinsiyet eşitliğine yol açıyordu.<ref name="Dahlberg">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=eTPULzP1MZAC&q=Gathering+and+Hominid+Adaptation&pg=PA120|başlık=Woman the Gatherer|yer=Londra|yayıncı=Yale University Press|yıl=1975|author=Dahlberg, Frances|isbn=978-0-300-02989-5}}</ref>
[[Dosya:Wien_NHM_Venus_von_Willendorf.jpg|küçükresim|[[Willendorf Venüsü]] en ünlü Venüs heykelciklerinden biridir]]

=== Heykel ve resim ===
[[Tan-Tan Venüsü]] ve [[Thüringen]]'deki [[Bilzingsleben (Paleolitik site)|Bilzingsleben]]'den [[fil]] kemikleri üzerinde bulunan desenler gibi erken sanatsal ifade örnekleri, [[Orta Paleolitik]] dönemi başlamadan önce ''[[Homo erectus]]'' gibi [[Aşölyen|Acheulean]] alet kullanıcıları tarafından üretilmiş olabilir.Bununla birlikte, Paleolitik Çağ'da sanatın tartışmasız en eski kanıtları, bilezikler, boncuklar, kaya sanatı ve vücut boyası olarak ve belki de ritüellerde kullanılan aşı boyası şeklinde Blombos Mağarası-Güney Afrika gibi Orta Paleolitik/Orta Taş Devri alanlarından gelmektedir. Tartışmasız sanat kanıtları ancak Üst Paleolitik Çağ'da yaygınlaşır.<ref>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761566394_13/Human_Evolution.html "Human Evolution," Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091031235302/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761566394_13/Human_Evolution.html|tarih=31 Ekim 2009}} Katkıda bulunan: Richard B. Potts, B.A., Ph.D.</ref>

Robert G. Bednarik'e göre Alt Paleolitik [[Aşölyen|Acheulean]] alet kullanıcıları, milattan önce 850.000&nbsp;lerde sanat gibi sembolik davranışlarda bulunmaya başladılar. Kendilerini boncuklarla süslediler ve egzotik taşları faydacı niteliklerden ziyade estetik nedenlerle topladılar.<ref name="Bednarik">{{Web kaynağı|url=http://www.semioticon.com/frontline/bednarik.htm|başlık=Boncuklar ve sembolizmin kökenleri|erişimtarihi=5 Nisan 2008|arşivtarihi=26 Ekim 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20181026143154/https://semioticon.com/frontline/bednarik.|yazar=Robert G. Bednarik|ölüurl=evet}}</ref> Ona göre, geç Alt Paleolitik Acheulean arkeolojik alanlarındaki aşı boyası pigmenti izleri, Acheulean toplumlarının, daha sonraki Üst Paleolitik toplumlar gibi, kaya sanatı yaratmak için aşı boyası topladığını ve kullandığını göstermektedir.<ref name="Bednarik" /> Bununla birlikte, Alt Paleolitik alanlarda bulunan aşı boyası izlerinin doğal olarak oluşmuş olması da mümkündür.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Dawn of Human Culture|url=https://archive.org/details/dawnofhumancultu00klei|tarih=22 Mart 2002|yayıncı=Wiley|ad=Richard G.|soyadı=Klein|isbn=0-471-25252-2}}</ref>

Üst Paleolitik insanlar mağara resimleri, [[Venüs heykelcikleri|Venüs figürinleri]], hayvan oymaları ve kaya resimleri gibi sanat eserleri üretmiştir. Üst Paleolitik sanat iki geniş kategoriye ayrılabilir: hayvanları (veya daha nadiren insanları) açıkça tasvir eden mağara resimleri gibi figüratif sanat; ve şekil ve sembollerden oluşan nonfigüratif sanat. Mağara resimleri modern arkeologlar tarafından çeşitli şekillerde yorumlanmıştır. Tarih öncesi uzmanı [[Abbe Breuil]] tarafından yapılan en eski açıklama, resimleri başarılı bir av sağlamak için tasarlanmış bir büyü biçimi olarak yorumlamıştır. Ancak bu hipotez, yiyecek için avlanmayan kılıç dişli kediler ve aslanlar gibi hayvanların varlığını ve mağara resimlerindeki yarı insan, yarı hayvan varlıkların varlığını açıklayamamaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.bradshawfoundation.com/clottes/page7.php|başlık=Paleolithic Cave Paintings and Rock Art in France|erişimtarihi=17 Ekim 2023|tarih=30 Nisan 2008|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080430093540/http://www.bradshawfoundation.com/clottes/page7.php|arşivtarihi=30 Nisan 2008|ölüurl=evet}}</ref> Antropolog [[David Lewis-Williams]], Paleolitik mağara resimlerinin [[Şamanizm|şamanistik]] uygulamaların göstergesi olduğunu öne sürmüştür, çünkü yarı insan, yarı hayvan figürlerinin resimleri ve mağaraların uzaklığı modern avcı-toplayıcı şamanistik uygulamaları anımsatmaktadır. Sembol benzeri imgeler Paleolitik mağara resimlerinde hayvan veya insan tasvirlerinden daha yaygındır ve benzersiz sembolik desenler farklı Üst Paleolitik etnik grupları temsil eden ticari markalar olabilir. Venüs figürinleri de benzer tartışmalara yol açmıştır. Arkeologlar ve antropologlar bu figürinleri [[tanrıça]] temsilleri, [[pornografi]]k imgeler, sempatik büyü için kullanılan apotropaik muskalar ve hatta kadınların kendi portreleri olarak tanımlamışlardır.<ref name="dx.doi.org"/><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/204491|başlık=Self-Representation in Upper Paleolithic Female Figurines|tarih=Nisan 1996|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=227-275|çalışma=Current Anthropology|cilt=37|ad=LeRoy|soyadı=McDermott|issn=0011-3204|doi=10.1086/204491|erişim-tarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230908033439/https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/204491|arşivtarihi=8 Eylül 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Müzik ===
Paleolitik Çağ'da [[Müzik|müziğ]]in kökenleri bilinmemektedir. Müziğin en eski biçimlerinde muhtemelen insan sesi ya da kaya gibi doğal nesneler dışında müzik aletleri kullanılmamıştır. Bu erken müzik arkeolojik bir ayak izi bırakmamış olabilir. Müzik, taşlarla fındık kırmak gibi günlük işlerin çıkardığı ritmik seslerden gelişmiş olabilir. Çalışırken bir ritim tutturmak insanların günlük faaliyetlerde daha verimli olmalarına yardımcı olmuş olabilir. İlk olarak [[Charles Darwin]] tarafından ortaya atılan alternatif bir teori, müziğin homininlerin çiftleşme stratejisi olarak başlamış olabileceğini açıklamaktadır. Kuş ve diğer hayvan türleri eşlerini cezbetmek için çağrı gibi müzikler üretirler. Bu [[hipotez]] genellikle bir önceki hipoteze göre daha az kabul görmektedir, ancak yine de olası bir alternatif sunmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.959|başlık=Origin of species / Charles Darwin.|tarih=1900|yer=New York, Boston :|yayıncı=H.M. Caldwell Co.,|ad=Charles|soyadı=Darwin}}</ref>

Üst Paleolitik (ve muhtemelen Orta Paleolitik) insanlar müzik aleti olarak flüt benzeri kemik borular kullanmıştır ve müzik Üst Paleolitik avcı toplayıcıların dini yaşamlarında büyük bir rol oynamış olabilir. Modern avcı-toplayıcı toplumlarda olduğu gibi, müzik ritüellerde ya da [[trans]]a geçmeye yardımcı olmak için kullanılmış olabilir. Özellikle hayvan derisinden yapılmış davulların Üst Paleolitik şamanlar tarafından dini etkinliklerde kullanılmış olabileceği, bazı Üst Paleolitik şaman mezarlarında bulunan davul benzeri enstrümanların kalıntılarından ve çağdaş avcı-toplayıcı şamanik ve ritüel uygulamalarının [[Etnografya|etnografik]] kayıtlarından anlaşılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761578676/paleolithic_art.html|başlık=Paleolithic Art - MSN Encarta|erişimtarihi=17 Ekim 2023|tarih=14 Mart 2008|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080314202447/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761578676/paleolithic_art.html|arşivtarihi=14 Mart 2008|ölüurl=evet}}</ref>
[[Dosya:Gabillou_Sorcier.png|küçükresim|[[Dordogne]]'deki Paleolitik bir [[mağara resminde]] yarı insan, yarı hayvan bir varlığın resmi. Fransa'da. Bazı arkeologlar yarı insan, yarı hayvan varlıkların mağara resimlerinin Paleolitik Çağ'daki erken şamanik uygulamaların kanıtı olabileceğine inanmaktadır]]

=== Din ve inançlar ===
{{Ana|Paleolitik din}}
.James B. Harrod'a göre insanoğlu ilk olarak [[Orta Paleolitik]] veya [[Üst Paleolitik]] döneminde [[din]]sel ve [[Maneviyat|ruhsal]] inançlar geliştirmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.originsnet.org/aboutornet1.html|başlık=About OriginsNet by James Harrod|erişimtarihi=31 Ocak 2010|yayıncı=Originsnet. org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20191120113855/http://www.originsnet.org/aboutornet1.html|arşivtarihi=20 Kasım 2019|ölüurl=hayır}}</ref> Tarih öncesi din ve antropolojinin tartışmalı akademisyenleri arih öncesi din ve antropolojinin tartışmalı akademisyenleri James Harrod ve Vincent W. Fallio, son zamanlarda din ve maneviyatın (ve sanatın) ilk olarak Paleolitik öncesi şempanzelerde veya Erken Alt Paleolitik ([[Oldowan]]) toplumlarda ortaya çıkmış olabileceğini öne sürdüler.<ref name="V.Fallio">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=-kJHI9MdxNwC&q=Paleolithic+religions&pg=PA108|başlık=New Developments in Consciousness Research|sayfalar=[https://books.google.com/books?id=-kJHI9MdxNwC&dq=Paleolithic+religions&pg=PA108 98-109]|yer=New York|yayıncı=[[Nova Publishers]]|yıl=2006|ad=Vincent W.|soyadı=Fallio|isbn=978-1-60021-247-5}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.originsnet.org/mindold.html|başlık=Oldowan Art, Religion, Symbols, Mind by James Harrod|erişimtarihi=31 Ocak 2010|arşivtarihi=10 Mart 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100310011922/http://www.originsnet.org/mindold.html|yayıncı=Originsnet.org|ölüurl=evet}}</ref> Fallio'ya göre, şempanzelerin ve insanların ortak atası değişmiş bilinç durumlarını deneyimlemiş ve ritüellere katılmıştır ve ritüeller toplumlarında sosyal bağı ve grup uyumunu güçlendirmek için kullanılmıştır.<ref name="V.Fallio" />

Orta Paleolitik insanların [[Krapina]], Hırvatistan (yaklaşık 130.000 MÖ) ve Qafzeh, İsrail (yaklaşık 100.000 MÖ) gibi yerlerde mezarları kullanması, [[Philip Lieberman]] gibi bazı antropolog ve arkeologların Orta Paleolitik insanların öbür dünya inancına ve "günlük yaşamı aşan bir ölü kaygısına" sahip olabileceğine inanmalarına yol açmıştır. Fransa'daki Combe-Grenal ve Abri Moula gibi çeşitli bölgelerde bulunan Neandertal kemikleri üzerindeki kesik izleri, bazı çağdaş insan kültürlerinde olduğu gibi Neandertallerin de (muhtemelen) dini nedenlerle ritüel olarak deri değiştirme uygulamış olabileceklerini düşündürmektedir. [[Atapuerca Dağları|Atapuerca]]'daki Homo heidelbergensis yerleşimlerinden elde edilen son arkeolojik bulgulara göre, insanlar ölülerini çok daha erken bir dönemde, Alt Paleolitik Çağ'ın sonlarında gömmeye başlamış olabilir; ancak bu teori bilim camiasında yaygın olarak sorgulanmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=3tS2MULo5rYC&q=Uniquely+Human+cognitive-linguistic+base&pg=PA162|başlık=Uniquely Human: The Evolution of Speech, Thought, and Selfless Behavior|tarih=1991|dil=İngilizce|yayıncı=Harvard University Press|ad=Philip|soyadı=Lieberman|isbn=978-0-674-92183-2|erişim-tarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231023031646/https://books.google.com/books?id=3tS2MULo5rYC&q=Uniquely+Human+cognitive-linguistic+base&pg=PA162#v=snippet&q=Uniquely%20Human%20cognitive-linguistic%20base&f=false|arşivtarihi=23 Ekim 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

Benzer şekilde, bazı bilim insanları Neandertal toplumları gibi Orta Paleolitik toplumların da ölüleri (muhtemelen dini) gömme biçimlerine ek olarak totemizmin veya hayvanlara tapınmanın en eski biçimini uygulamış olabileceklerini öne sürmüşlerdir. Özellikle [[Emil Bächler]] (Orta Paleolitik mağaralardan elde edilen arkeolojik kanıtlara dayanarak) Orta Paleolitik Neandertaller arasında bir ayı kültünün yaygın olduğunu öne sürmüştür. Afrika [[Kalahari Çölü|Kalahari çölü]]ndeki [[Tsodilo Tepeleri]]'nde M.Ö. 70.000'lerde [[Orta Paleolitik]] hayvan tapınımına dair kanıtlar bulunduğu iddiası, alanın ilk araştırmacıları tarafından reddedilmiştir. Ayı kültü gibi Üst Paleolitik dönemdeki hayvan kültlerinin kökenleri bu varsayımsal Orta Paleolitik hayvan kültlerine dayanıyor olabilir. Üst Paleolitik Çağ'da hayvanlara tapınma avcılık ayinleriyle iç içe geçmiştir. Örneğin, sanat eserleri ve ayı kalıntılarından elde edilen arkeolojik kanıtlar, ayı kültünün bir ayının oklarla vurulduğu, ciğerlerine bir kurşun sıkılarak ya da itilerek öldürüldüğü ve ayının kafatası ile gövdesinin ayrı ayrı gömüldüğü, ayı kürküyle kaplı kilden bir ayı heykelinin yanında ritüel olarak tapınıldığı bir tür kurban ayı törenini içerdiğini ortaya koymaktadır. [[Barbara Ehrenreich]] tartışmalı bir şekilde Üst Paleolitik Çağ'ın kurban avı törenlerinin (ve buna bağlı olarak Paleolitik Çağ'ın işbirlikçi büyük hayvan avcılığının), takip eden [[Orta Taş Çağı|Epipaleolitik]] ve [[Mezolitik]] ya da geç Üst Paleolitik Çağ'da savaşa ya da savaşçı akınlara yol açtığı teorisini ortaya atmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=nFuDltu509YC|başlık=Blood Rites: Origins and History of the Passions of War|tarih=1997|dil=İngilizce|yayıncı=Macmillan|ad=Barbara|soyadı=Ehrenreich|isbn=978-0-8050-5787-4}}</ref>

Üst Paleolitik Çağ'da insan-hayvan melezi imgelerin varlığı, bu dönemdeki ilk insanların bir grup tanrıya veya doğaüstü varlığa inanmış olabileceğini düşündürmektedir. Alternatif olarak, bu imgeler çağdaş kabile toplumlarındakine benzer şamanistik uygulamalara işaret ediyor olabilir. Şamanik uygulamalara dair ilk kanıtı sağlayan, bilinen en eski şaman gömüsü, yaklaşık 30.000 yıl önce, günümüzde Çek Cumhuriyeti olan bölgede, Üst Paleolitik dönemin başlarına tarihlenmektedir. O dönemde, şamanlar, rahipler ve tıp adamları gibi dini otoritelerin ve uzmanların dini yaşamda daha yaygın hale geldiği daha sonraki dönemlerin aksine, topluluktaki herkesin dini törenlere katılması muhtemeldi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=MKhe6qNva10C&q=paleolithic+society|başlık=A Global History: From Prehistory to the Present|tarih=1991|dil=İngilizce|yayıncı=Prentice Hall|ad=Leften Stavros|soyadı=Stavrianos|isbn=978-0-13-357005-2}}</ref>

Dini pratikleri sempatik büyüyü de içeriyor olabilir; Üst Paleolitik arkeolojik alanlarda bulunan Venüs figürinleri bunun bir örneği olabilir. Bu figürinler başarılı avlanmayı sağlamak ve hem toprakta hem de kadınlarda doğurganlığı teşvik etmek için kullanılmış olabilir. Bazıları bu Venüs heykelciklerinin [[Gaia]]'ya benzer bir toprak tanrıçasını ya da hayvanlara hükmeden bir tanrıçayı temsil ettiğini öne sürmüştür. [[James Harrod]], bunların hem kadınlar hem de şamanizm uygulayan erkekler için ruhsal dönüşüm süreçlerini sembolize ettiğini bile öne sürmüştür.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.originsnet.org/mindup.html|başlık=Upper Paleolithic Art, Religion and Semiotics|erişimtarihi=17 Ekim 2023|tarih=8 Mart 2010|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100308130503/http://www.originsnet.org/mindup.html|arşivtarihi=8 Mart 2010|ölüurl=}}</ref>

=== Diyet ve beslenme ===
[[Dosya:Wine_grapes03.jpg|küçükresim|İnsanlar ilk olarak Paleolitik çağda şarap elde etmek için hayvan derisi keselerinde üzümleri fermente etmiş olabilirler.<ref name="William Cocke3">{{Web kaynağı|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/07/0721_040721_ancientwine.html|başlık=First Wine? Archaeologist Traces Drink to Stone Age|erişimtarihi=3 Şubat 2008|iş=National Geographic News|yazar=William Cocke|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171020081717/https://news.nationalgeographic.com/news/2004/07/0721_040721_ancientwine.html|arşivtarihi=20 Ekim 2017|ölüurl=hayır}}</ref>]]
Paleolitik avcı ve toplayıcı insanlar değişen oranlarda sebze (yumrular ve kökler dahil), meyve, tohum (fındık ve yabani ot tohumları dahil) ve böcek, et, balık ve kabuklu deniz ürünleri yemişlerdir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://pcwww.liv.ac.uk/~gowlett/GowlettCJNE_13_03_02.pdf|başlık=What actually was the Stone Age Diet?|sayı=3|sayfalar=143-47|dergi=J Nutr Environ Med|yıl=2003|cilt=13|author=Gowlett JAJ|doi=10.1080/13590840310001619338|erişim-tarihi=17 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081218041942/http://pcwww.liv.ac.uk/~gowlett/GowlettCJNE_13_03_02.pdf|arşivtarihi=18 Aralık 2008|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The broad spectrum revisited: Bitki kalıntılarından elde edilen kanıtlar|tarih=29 Haziran 2004|sayı=26|sayfalar=9551-55|dergi=Proc Natl Acad Sci USA|cilt=101|pmc=470712|pmid=15210984|doi=10.1073/pnas.0402362101|vauthors=Weiss E, Wetterstrom W, Nadel D, Bar-Yosef O|bibcode=2004PNAS..101.9551W|doi-access=ücretsiz}}</ref> Bununla birlikte, bitkisel ve hayvansal gıdaların göreceli oranlarına dair çok az doğrudan kanıt bulunmaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A brief review of the archaeological evidence for Palaeolithic and Neolithic subsistence|tarih=December 2002|sayı=12|sayfalar=1270-78|dergi=Eur J Clin Nutr|cilt=56|author=Richards, MP|pmid=12494313|doi=10.1038/sj.ejcn.1601646|doi-access=ücretsiz}}</ref> "[[paleolitik diyet]]" terimi, belirli bir zaman dilimine veya bölgeye atıfta bulunmadan, bazen çoğu insanın tüm dönem boyunca belirli bir diyeti paylaştığı imasıyla kullanılsa da, bu tamamen doğru değildir. Paleolitik dönem, birçoğunun insan beslenme yapısı üzerinde etkisi olan çok sayıda teknolojik ilerlemenin kaydedildiği uzun bir zaman dilimidir. Örneğin, insanlar muhtemelen Orta Paleolitik döneme kadar ateşin kontrolüne sahip değildi,<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/fromlucytolangua2006joha|başlık=From Lucy to Language: Gözden Geçirilmiş, Güncellenmiş ve Genişletilmiş|tarih=2006|sayfalar=[https://archive.org/details/fromlucytolangua2006joha/page/96 96-97]|yer=Berlin|yayıncı=[[Simon & Schuster]]|isbn=978-0743280648|ad2=Edgar|soyadı2=Blake|ad1=Donald|soyadı1=Johanson|url-erişimi=kayıtlı}}</ref> veya kapsamlı [[balıkçılık]] yapmak için gerekli araçlara.{{Kaynak belirt|tarih=Mart 2013}} Öte yandan, bu iki teknolojinin de Paleolitik Çağ'ın sonunda insanlar tarafından yaygın olarak kullanılabildiği kabul edilmektedir (sonuç olarak, gezegenin bazı bölgelerindeki insanların büyük ölçüde balıkçılık ve avcılığa dayanmasına izin vermiştir). Buna ek olarak, Paleolitik Çağ insan nüfusunun önemli ölçüde coğrafi genişlemesini de içermiştir. Alt Paleolitik dönemde, modern insanların atalarının [[Büyük Rift Vadisi, Kenya|Büyük Rift Vadisi]]'nin doğusundaki Afrika ile sınırlı kaldığı düşünülmektedir. Orta ve Üst Paleolitik Dönem boyunca insanlar yerleşim alanlarını büyük ölçüde genişleterek [[Yeni Gine]] ve [[Alaska]] gibi çok çeşitli ekosistemlere ulaşmış ve diyetlerini mevcut yerel kaynaklara göre uyarlamışlardır.

Tim White gibi antropologlar, Neandertal ve diğer Alt/Orta Paleolitik bölgelerde bulunan çok sayıda "kesilmiş insan" kemiğine dayanarak, Üst Paleolitik Çağ'ın başlangıcından önce insan toplumlarında [[Yamyamlık|yamyamlığın]] yaygın olduğunu öne sürmektedir. Alt ve Orta Paleolitik dönemdeki yamyamlık, yiyecek kıtlığı nedeniyle meydana gelmiş olabilir. Bununla birlikte, dini nedenlerle de gerçekleşmiş olabilir ve Üst Paleolitik dönemde gerçekleştiği düşünülen dini uygulamaların gelişimiyle aynı döneme denk gelebilir. Bununla birlikte, Paleolitik toplumların hiçbir zaman yamyamlık yapmamış olması ve bulunan insan kemiklerindeki hasarın ya dışkılama ya da kılıç dişli kediler, aslanlar ve sırtlanlar gibi etoburlar tarafından avlanmanın bir sonucu olması ihtimali hala mevcuttur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nationalgeographic.com/|başlık=National Geographic|erişimtarihi=17 Ekim 2023|dil=İngilizce|çalışma=National Geographic|arşivurl=https://web.archive.org/web/19961111220052/https://www.nationalgeographic.com/|arşivtarihi=11 Kasım 1996|ölüurl=hayır}}</ref>

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr Dönemler]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170725005543/http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr/ |tarih=25 Temmuz 2017 }} 
* [http://paleoberkay.blogspot.com/search/label/T%C3%BCrkiye%27de%20Pleistosen%20Arkeolojisi Türkiye'de Paleolitik Çağ Arkeolojisi]
* Arkeo Atlas, 2007
* Ekrem Akurgal (2002). ''Ancient Civilisations and Ruins of Turkey'' Londra:Kegan Paul. ISBN 978-0-7103-0776-7. {{İng}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Eski Taş Çağı| ]]