Kara Timurtaş Paşa
Kara Timurtaş Paşa, Osmanlı Devleti'nin ilk vezirlerinden biri olduğu kabul edilen devlet adamı ve komutan.
I. Murad ve I. Bayezid döneminde önemli görevlerde bulundu; devletin ilk Anadolu Beylerbeyi oldu. I. Bayezid'i, Konstantinapolis'i kuşatması için teşvik etmesi ile hatırlanır. Ailesi, Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde Çandarlı ailesinin ardından en önemli ailedir. Ölümünden sonra oğullarından Umur, Ali ve Oruç Paşalar Osmanlı divanında vezirlik yapmıştır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ailesinin Osmanlı Devleti'nin kurucusu Osman Bey’in yakın silâh arkadaşlarından Aykut Alp’e dayandığı düşünülür. Kaynaklarda Kara Timurtaş Paşa'nın Aykut Alp’in oğlu Kara Ali Bey'in oğlu olduğu belirtilir ancak bu bilgilerin doğrulanması güçtür.[1]
16. yüzyılda yazılan Tâcü’t Tevârih'e göre Kara Timurtaş Paşa'nın görev aldığı ilk askerî harekât, Orhan Gazi döneminde gerçekleşen Gemlik Kalesi kuşatması idi; ancak bu bilgi doğrulanmaya muhtaçtır; kimi kaynaklarda Gemlik Kalesi'ni kuşatanın babası Kara Ali Bey olduğu belirtilir.[2] Kara Timiurtaş Paşa, asıl icraatlarını Murad Hüdavendigâr ve I. Bayezid dönemlerinde gerçekleştirmiştir.
Askerî faaliyetleri
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Murad dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Murad döneminde Rumeli Beylerbeyi Lala Şahin Paşa ile beraber Tunca nehri kıyısı boyunca yapılan fetihlere katılmış olması muhtemeldir. Kara Timurtaş'ın, Lala Şahin Paşa'nın damadı olduğu rivayet edilir.[2] Kayınpederi Lala Şahin Paşa ile Rumeli'deki fetihlerinden sonra I. Murad Kara Timurtaş Paşa'yı, şehzadesi Bayezid’in lalası olarak Bursa’ya sancağa gönderdi. Bursa'da şehzadeyi eğitime görevinin yanı sıra şehri Karamanoğulları'na karşı korudu.[3]
Rumeli'de fetihlere devam ederek Manastır'ı Osmanlı topraklarına kattı. Pirlepe ve İştip Kalelerini ele geçirdi. Tüm Rum beyleri emrine verilerek Arnavutluk seferine gönderildi. Arnavutluk seferlerinde kimi başarılar kazandı ancak kontrolü tamamen ele geçiremedi.[3] Daha önce bir türlü ele geçirilemeyen Sofya Kalesi'ni ise Osmanlı topraklarına katmayı başardı.[3]
1386 baharında Karamanoğulları Beyliği'ne karşı sefere çıkan I. Murad’a destek için askerleriyle Anadolu'ya geçti. Karamanoğulları ile Konya Ovasında yapılan Frenkyazısı Muharebesi'nin kazanılmasında önemli rol oynadı.[1] Bu savaşta Kara Timurtaş Paşa, Germiyanlı kuvvetleriyle beraber merkezde görev aldı ve Karamanoğulları'ın beyi Alaaddin Ali Bey ile karşılaşıp onu yendi. Savaş sırasında Alaaddin Ali Bey’den ele geçirilen ganimet kendisine bırakıldı.[2]
Lala Şahin Paşa’nın ölümü üzerine -veya 1388'de Ploşnik'te Bosna Krallığı'na yenilmesi üzerine[4]- onun yerine Rumeli beylerbeyi oldu ve "Paşa" ünvanını aldı. Kimi kaynaklara göre Frenkyazısı Muharebesi'deki başarısının ardından kendisine beylerbeylik makamının yanı sıra vezir ünvanı da verildi.
1389’daki I. Kosova Muharebesi'ne katıldı. II. Murad Kosova savaşına giderken Anadolu’nun güvenliğini biri "Sarı", diğeri "Subaşı" lakapı iki başka "Timurtaş Paşa" sağlamış ve kayıtlarda Timurtaş Paşalar birbirine karıştırılmıştır.[4]
Yıldırım Bayezid dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kosova Muharebesi'nde I. Murad öldürüldü ve tahta oğlu Bayezid geçti. Timurtaş Paşa, Yıldırım Bayezid'in emri ile Sırbistan'a sefere gitti ve Sırpların elindeki bütün maden bölgelerini yağmalayıp büyük bir ganimetle Edirne'ye döndü. 1390 kışında padişahın Anadolu beylikleri ve Alaşehir üzerine yaptığı harekâta katıldı. Bu seferden sonra Rumeli'ye sefere çıkan padişah, onu Anadolu Beylerbeyi sıfatı ile Ankara'da bıraktı. Böylece Timurtaş Paşa, Osmanlı Devleti'nin ilk Anadolu Beylerbeyi oldu.
Timurtaş Paşa, Anadolu Beylerbeyi iken Karamanoğlu Alaeddin Ali Bey'in baskınına uğradı ve esir düşerek hapis tutuldu. Yıldırım Bayezid'in olayı öğrenip Anadolu'ya dönmesi üzerine Alaeddin Bey onu padişaha sunmak üzere hediyeler vererek serbest bıraktı.[notlar 1]
Anadolu'daki son bağımsız Rum yerleşimi olan Alaşehirin Osmanlılarca fethinden sonra Timurtaş Paşa padişahı Konstantinapolis'in fethi için teşvik etti.[1] 1391'de şehir Çandarlı Ali Paşa komutasındaki kuvvetler tarafından kuşatıldı. İlk kuşatma, Macar ordusunun Osmanlı topraklarına girmesi üzerine kaldırıldı. 1394 ilkbaharında yeniden kuşatıldı, ancak Haçlı ordusunun Osmanlı topraklarına girmesiyle kaldırıldı. Önemli bir geçiş noktası ve nehir limanı olan Niğbolu Kalesi önündeki Haçlı Ordusu ile muharebe edildi. Kara Timurtaş Paşa, Birinci İstanbul kuşatmasına ve Niğbolu Muharebesi'ne katıldı.
Niğbolu Muharebesi sırasında Karamanoğlu Alaeddin Bey Ankara'ya saldırmış, kaleyi ele geçirmişti. Bu olay üzerine Yıldırım Bayezid Karaman seferine çıktı ve Konya Ovası'nda Akçay Muharebesi gerçekleşti. Kara Timurtaş Paşa, padişahın 1397'deki Karaman seferine katılmıştı. Akçay Muharebesi'nde esir düşen Alaeddin Bey, bir söylenceye göre Kara Timurtaş Paşa'ya emanet edilmiş ve onun emri ile idam edilmiştir.[1] Yıldırım Bayezid’in bu olaya çok üzüldüğü ve Kara Timurtaş Paşa'nın bu olay üzerine gözden düştüğü, kendisine başka bir görev verilmediği kaydedilir.[1]
Osmanlı idaresindeki rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]Kara Timurtaş Paşa, askerî bir lider olmanın yanı sıra Osmanlı Devleti'nin çeşitli siyasi, idari ve sosyal işlerinde de faaliyetlerde bulundu. Bazı kaynaklara göre Osmanlı Devleti'nde yeni bir askerî teşkilâtın oluşturulmasında önemli rolü olmuştur. Osmanlı Devleti'nde Kapıkulu süvari ordusunun kurulması ve kapıkulu askerlerine beyaz börk giydirilmesi fikrinin Kara Timurtaş Paşa’dan çıktığı söylenir.[3] Orhan Bey zamanında beylerin ve askerî erkânın kırmızı renkli üsküf (yarısı arkaya sarkan uzun bir börk) giymesine ön ayak olduğu düşünülür.[1] Bulgar askerlerinden seçilerek oluşturulan ve bir çeşit askerî seyis teşkilatı olarak kurulan Voynuk teşkilatının kurucusudur.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Kara Timurtaş Paşa ömrünün son yıllarını Bursa’da geçirdi.[notlar 2] [5] Mart 1404'te öldü ve günümüzde adını kendisinden alan Demirtaşpaşa mahallesindeki Kara Timurtaşpaşa Camii bahçesine gömüldü.
Oğulları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kara Timurtaş Paşa'nın Oruç, Umur, Ali, Yahşi ve Firuz adında oğulları vardı.[3] Yahşi Bey,'in 1394 yılındaki İstanbul muhasarasında görev aldığı, Ankara Savaşı’na katıldığı e bu savaşta öldüğü bilinir. Umur, Oruç ve Ali beyler ise II. Murad döneminde Osmanlı divanında vezir olarak yer aldı.
Beş kişilik divanda yer alan üç kardeş, Türk kaynaklarına göre, II. Murad'ın tahta çıkışının ardından meydana gelen Düzmece Mustafa isyanının bastırılmasında rol oynadılar. İsyanın bastırılmasından sonra vezir sayısı yeniden iki kişiye düşürüldü; Çandarlı İbrahim Paşa ile Hacı İvaz Paşa vezirlik makamında kaldı. Umur Bey Germiyanoğlu’na elçiliğe gönderildi. Oruç Bey, Anadolu beylerbeyiliğine getirildi; Ali Bey ise Saruhan sancak beyliği yaptı.
Osmanlı tarihindeki diğer Timurtaş Paşalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken Osmanlı döneminde yaşamış birbiriyle karıştıırılan dört Timurtaş Paşa (Kara Timurtaş Paşa, Sarı Timurtaş Paşa, Baba Timurtaş paşa ve Subaşı Timurtaş Paşa) vardır.[2][3] Kara Timurtaş Paşa, en fazla Sarı Timurtaş Paşa ile karıştırılır.
Sarı Timurtaş Paşa, I. Murad saltanatında Kütahya, Sandıklı ve Işıklı bölgesinin emiri idi.[4] Kimilerine göre Bayezid döneminde merkezi Ankara olan Anadolu Beylerbeyliği kurulduğunda Anadolu Beylerbeyi olan Timurtaş Paşa Sarı Timurtaş Paşa'dır. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Karamanoğlu Alaeddin Bey'in, esir aldığı ve daha sonra serbest bıraktığı kişinin Sarı Timurtaş Paşa olduğunu iddia etmiştir. En tartımalı konulardan birisi, Ankara Savaşı'ndaki Timurtaş Paşa'nın hangisi olduğudur. Uzunçarşılı'nın "Osmanlı Tarihi" adlı eserinde Kara Timurtaş Paşa’nın yaşlılığından dolayı 1402 yılındaki Ankara Savaşı’na katılmadığı belirtilir; Ankara Savaşı'nda esir edilen kişinin de Sarı Timurtaş Paşa olduğu bildirilir.[3] Kimilerine göre Ankara Savaşı'nda esir edilen kişi Kara Timurtaş Paşa'dır; bu savaşta oğullarından Ali Bey de esir olmuş ve Yahşi Bey ise öldürülmüştür. Mehmed Süreyya'nın "Sicill-i Osmanî" adı eserinde Kara Timurtaş Paşa'nın Ankara Savaşı'nda esir düşüp kurtulduktan sonra Fetret Devri'nde İsa Çelebi'nin yanında olduğu, 1403'te Uluabat'ta yakalanıp Çelebi Mehmet tarafından öldürüldüğü ifade edilir.[3] Büyük çoğunluk, Çelebi Mehmet tarafından öldürülenin Sarı Timurtaş olduğunu ifade eder.[6]
Baba Timurtaş Paşa, II. Murad devrinde yaşamış bir kişidir. 1441 tarihinde öldü ve Edirne’deki mescidinin haziresine defnedildi. Sıklıkla, Karaağaç’taki Timurtaş Camisi’nin banisi Subaşı Timurtaş Paşa ile karıştırılır.[4]
Subaşı (Muinüddin)Timurtaş Paşa, Veziriazam Çandarlı Ali Paşa’nın kölesi idi. I. Murad saltanatında Sivrihisar, Sakarya bölgesinin muhafızlığını yaptı.[4] Beyaz Timurtaş Paşa veya Gazi Timurtaş olarak da bilinir.[6] İsa Çelebi'ye destekleyip 1403'te öldürülenin Gazi Timurtaş olduğu da ifade edilir.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ İ.H. Uzunçarşılı'ya göre burada bahsedilen Timurtaş, "Sarı" lakaplı Timurtaş Paşa'dır.
- ^ Bazı kaynaklarda Ankara Savaşı’na katıldığı, Timur'a oğullarıyla birlikte esir düştüğü, Kütahya’daki hazinesinde bulunan para ve mallar nedeniyle Timur tarafından azarlandığı anlatılır. Bu anlatılarda diğer iki Timurtaş Paşa ile karıştırılmış olması muhtemeldir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g "Timurtaş Paşa". TDV İslâm Ansiklopedisi. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2023.
- ^ a b c d Turgut, Vedat (7 Aralık 2018). "Vakıf Belgelerine Göre Osmanlı Devleti'nin Kuruluş Dönemi Aileleri II: Âl-i Timurtaş Paşa". Osmanlı Araştırmaları. 4 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
- ^ a b c d e f g h Kolbaşı, Emre (30 Eylül 2022). "Kara Timurtaş Paşa ve Ailesinin Osmanlı Devleti İçerisindeki İdari Rolü". Erciyes Akademi. 21 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
- ^ a b c d e Özer, Mustafa (2005). "Edirne -Karaağaç- Timurtaş Köyü Timurtaş Paşa Camisi". Belleten. 69 (254): 145-160. doi:10.37879/belleten.2005.145. ISSN 0041-4255. 10 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
- ^ ÖMER KAPTAN (19 Ocak 2024), Büyük Timur'un karşısında Bursalı Timurtaş Paşa - Ömer Kaptan / Demirtaş Paşa Külliyesi, erişim tarihi: 24 Kasım 2024
- ^ a b "Balkanların Fethinde ve İslamlaşmasında Hizmetleri Bulunan Bursalı Vezir Kara Timurtaş Paşa". 13 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.