Ubuntu

Ubuntu
Нигезләнү датасы	20 октябрь 2004
Атама	Ubuntu
... хөрмәтенә аталган	убунту
Нигезләүче	Марк Шаттлворт
Нәрсә нигезендә эшләнгән	Debian
Моннан файдаланып эшләнгән	Asturix[d], Bodhi Linux[d], Elementary OS[d], KDE neon[d], Linux Lite[d], Linux Mint[d], LXLE[d], Peppermint OS[d], Pinguy OS[d], Pop!_OS[d], Trisquel GNU/Linux-libre, Ubuntu Unity[d], Zorin OS[d] һәм Ubuntu Kylin[d]
Әсәр яки аның атамасы теле	берничә тел[d]
Чыгару датасы	20 октябрь 2004
Таратучы ширкәт	Microsoft Store[d] һәм BitTorrent
Эшләүче	Canonical Ltd.
Платформа	x86_64[d], x86[d], ARM[d], ppc64[d], IBM System/390[d] һәм RISC-V[d]
Пакетлар белән идарә итү систимы	dpkg[d], Snap[d] һәм Advanced Packaging Tool[d]
GUI фреймворгы	GNOME
Тарату төре	санлы йөкләү[d]
Программалау теле	C++, Си, командная оболочка UNIX[d] һәм Python
Чыганак кодның саклану урыны	code.launchpad.net/ubuntu
Хаталар турында белдерү бите	bugs.launchpad.net/ubuntu
Юрама	24.04.1 LTS (29 август 2024), 24.10 (10 октябрь 2024)
Кулланмага сылтама	help.ubuntu.com
Гаммәви ачкыч эзе	C598 6B4F 1257 FFA8 6632 CBA7 4618 1433 FBB7 5451 һәм 8439 38DF 228D 22F7 B374 2BC0 D94A A3F0 EFE2 1092
Рейтинг ESRB	барысы өчен дә[d]
Рәсми веб-сайт	ubuntu.com​(ингл.)
Рәсми блог	ubuntu.com/blog​(ингл.)
Каналның URL-лы	ubuntu.com/blog/feed
Куллану шартларына сылтама	ubuntu.com/legal/terms-and-policies​(ингл.)
Яшеренлек сәясәте URL-ы	ubuntu.com/legal/data-privacy​(ингл.)
Һәштәге	Ubuntu
Авторлык хокуклары статусы	автор хокуклары якланган, хуҗасы тарафыннан иҗтимагый милеккә тапшырылган[d]
Язу төре	Ubuntu
Яңарту ысулы	Advanced Packaging Tool[d]
Alexa урыны	1874
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	525 012
IRC каналы	irc.libera.chat/ubuntu​(ингл.) һәм irc.libera.chat/ubuntu-de​(алм.)
Ссылка на платформу коллективного перевода	translations.launchpad.net/ubuntu
Ubuntu Викиҗыентыкта

Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Ubuntu логотибы
Ubuntu 11.10 (Oneiric Ocelot), Unity эш өстәле
Уйлап табучы	Canonical Ltd / Ubuntu Foundation
ОС гаиләсе	Linux,Unix, GNU
Нигезләнү	Debian
Соңгы юрама	16.10 (Yakkety Yak) — 2016 елның 23 октябре
Тәэмин итү телләре	Күптелле, шулай ук татар теленә дә тәрҗемә ителә
Төшнең төре	Linux модульле төше
Арайөз	Unity
Лицензия	Төрлечә (нигездә GPL)
Халәте	Актив
Веб-сайт	www.ubuntu.com

Ubuntu (зулу «кешелеклелек» , «убу́нту» дип әйтелә) — Linux төшен кулланучы операцион система, Debian проектына нигезләнгән. Төп иганәче һәм уйлап табучы — Canonical Компаниясе. Хәзерге вакытта ирекле кулланучылар тарафыннан киң үсеш ала .

Күп очракта яңа юраманың дистрибутивлары 6 айга бер чыга һәм саклык яңартулары белән 18 ай дәвамында тәэмин ителә, ә LTS юрамалары, мондый юрамалар якынча 2 елга бер чыга һәм 3 ел (сервер юрамалар — 5 ел) дәвамында тәэмин ителә.

Ubuntu кайбер программа белән тәэмин ителеше серверлар һәм эш станцияләре өчен чыгарыла. CD- яисә DVD-мәгълүмат йөрткечләр, алар өстәл санакларына LiveCD яисә текстлы урнаштыргыч ярдәмендә урнаштырыла . LiveDVD ярдәмендә урнаштыру барышында күпкә кулайрак мөмкинлекләр бар, мәсәлән, анда урнаштыруны график юл белән генә түгел, «Desktop» юрамасындагы кебек, шулай ук текстлы, «Alternate» юрамасындагы кебек, режимнар кулланырга мөмкин. Урнаштыру системаны яңадан кайтарудан алып, программаның тулысынча локализациясе белән тәмамлана. Дискта шулай ук гамәли программалар пакеты да бар. Шулар белән берлектә i386, amd64, ARM да күзәтелгән.

Барлыкка килү һәм эшләнү тарихы

Ubuntu проектының баштагы чын исеме no-name-yet.com. (тат. әлегә исеме юк)

Ubuntu 11.04 урнаштыру дисклары

Башлангыч этапта Ubuntu (20 октябрь 2004 ел) бары тик Debian-ның бер тамыры гына дип күзаллана. Аның төп функцияләренә яңа чыккан системаларны тикшереп карау гына керә. Башка Debian сабакларыннан аермалы буларак, мәсәлән Xandros, Linspire һәм Libranet (инглизчәдән карагыз), Canonical Debian-ның төп фәлсәфәсен саклап кала һәм Ubuntu өчен ирекле программалы тәэмин ителеш үзенчәлекләрен югалтмый.

Ubuntu җыелмасы күбесенчә Debian-ның эстәбил булмаган пакетлар (unstable) төркеменнән тора. Ubuntu шулай ук аның Advanced Packaging Tool өлешен, пакетлар идарә итү өчен куллана. Ләкин шуңа да карамастан кайбер Ubuntu һәм Debian пакетлары бер-берсенә мәҗбүри рәвештә бәйле түгел. Кайсыбер Ubuntu пакет ясаучылары Debian-да да эшли һәм шуның нигезендә күбесе үзгәрешләр ике ОС өчен дә ясала.

Хәзергесе вакытта Ubuntu Марк Шаттлворт һәм аның Canonical ширкәте нигезендә тәэмин ителә. 2005 елның 8 июлендә Canonical Ubuntu Foundation фонды ясау турында хәбәр итә һәм 10 миллион доллар күләмендә ярдәм күрсәтә. Фондның төп максаты булып киләсе елларда чыгучы Ubuntu юрамаларын тәэмин итү һәм алга этәрү тора. Ләкин 2009 елга карата фонд һаман да кулланылмаган булып кала. Шаттлворт әйтүенчә бу фонд бары тик гадәттән тыш хәлдә генә кулланачак.

Ubuntu-ның 2011 елның апреленнән 11.04 «Natty Narwhal» юрамасыннан башлап, Ubuntu Desktop Edition гадәти булган эш өстәле тирәлеге GNOME Unity белән алмаштырылачак, ә киләсе X.Org Server Wayland белән алмашачак..

Ubuntu-ның бер тармагы булган «Grumpy Groundhog»ка карата да планнар бар. Киләчәктә дә исә ул киләсе юрамаларны үстерү, тикшерү һәм сынап карау урыны булып калыр дип күзаллана. Шуның нигезендә оста кулланучылар һәм җитерштерүчеләр өчен кайбер программаларның эшчәнлеген «минутына кадәр дөреслек» белән тикшерергә ярдәм итәчәк. Ә бу исә кайбер хаталарны иртәрәк табарга ярдәм итәчәк дип тә планлашиырыла

Үзенчәлекләре

Ubuntu Oneric уйлап табучылар саммиты

Ubuntu гадилеккә һәм эшләү уңайлыгына нигезләнгән. Ул үз өченә киң таралыш алган sudo утилиталарын, шуның ярдәмендә бик куркыныч булган суперкулланучы сессиясен кабызмыйча санак идарәчесе вазыйфаларын башкарарга мөмкин.

Ubuntu, шулай ук киң интернационализацияләшкән, бу исә максималь рәвештә күптөрле телләргә ия булган кулланучыларны җәлеп итә. 5.04 брамасыннан башлап төп кодировка иттереп UTF-8 санала.

Ubuntu эшләсен өчен 256 мегабайт RAM һәм, каты дискка урнаштырганда, дүрт гигабайт буш тирәлек.

Ubuntu GNOME эш өстәленә нигезләнгән, ул иренкле, гади һәм аңлаешлы интерфейска ия булып тулы көченә заманча технологияләр тәкъдим итә. GNOME-га кергән кушымталардан кала Ubuntu-да өстәмә программа белән тәэмин ителеш каралган, шулай ук боларга OpenOffice.org, web-гизгеч Mozilla Firefox керә.

6.06 һәм соңрак юрамалардан башлап LiveCD белән берлектә урнаштыручы-CD, икесен бергә, компакт-дискка берләштерә башлыйлар. Бу диск эш өстәлен урнаштырып кулланучыларга үзләренең мөмкинлекләрен тикшереп карарга һәм барлык кушымталар белән тәҗрибәләр ясарга ярдәм итә. Ubuntu-ны каты дискка урнаштыру өчен Ubiquity (тат. барлык асылы) график урнаштыргычы кулланыла. Инсталляция процессы «тере» эш өстәлендә ясалган барлык документларны да саклап кала. Альтернатив урнаштыру debian-installer нәтиҗәсендә башкарыла, ул график ысулга караганда күпкә тирәнрәк кергән идарәчеләр, күп системалар урнаштыручы кулланучылар һәм оператив хәтере 192 мегабайттан да аз булган санаклар өчен кулланыла. Шулай ук дистрибутивка USB Flash-дискка урнаштыру программасы да кертелгән. Ул LiveCD һәм CD кебек барлык мөмкинчелекләргә дә ия. Күбесе очракта бу ысул нетбукларда еш кулланыла.

Релизлары

Һәрбер релиз елга, айга нигезләнгән үзенә бертөрле кодлы исем һәм юрама йөртә. Кодлы исем ике ингглиз сүзеннән тора: бер үк хәрефтән башланучы сыйфаттан һәм хайван исеменнән. 6.06 Dapper Drake (LTS) юрамасыннан тытынып кодлы исемнең беренче хәрефләре латин әлифбасына туры китерелеп үзгәртелә

Махсус тамгаланыш:
ярдәм күрсәтелми	бары тиксервер юрамага гына ярдәм күрсәтелә	ярдәм күрсәтелә	хәзерге юрама	планлаштырылган / уйлауда

LTS (ингл. Long Term Support) дип тамгаланган релизлары Ubuntu-ның башка бик күп юрамалары белән чагыштырганда Canonical тарафыннан бик озак тәэмин ителә. Пакетларны яңарту мөмкинлеге кулланучылар өчен өч ел дәвамында, ә серверлар өчен биш елга кадәр каралган, шулай ук Canonical шул период чорында түләүле техник ярдәм дә күрсәтә. Яңа LTS юрама чыкканга кадәр әлеге юраманың өлешләре һәрвакыт яңартылып тора һәм һәрбер яңарту үзенең кодлы исеменә лаек була. Мәсәлән, 6.06 Dapper Drake юрамасы өчен ике; 8.04 Hardy Heron өчен тагында күбрәк, якынча ярты елга бер яңартулар чыга. Хәзерге вакытта 8.04 юрамасы өчен дүрт яңарту чыкты, шуның белән бу юрама өчен яңартулар чыгу күзәтелми. Хәзерге вакыттагы LTS релиз булып Ubuntu 10.04 Lucid Lynx тора. Соңгы, хәзерге Ubuntu 10.10 Maverick Meerkat юрамасына Linux 2.6.35 юрамалы төше, GNOME 2.32, Mozilla Firefox 3.6.10, OpenOffice.org 3.2.1, GCC 4.4.4 кертелгән Ubuntu һәм аның төрле вариантлары интернеттан йөкләү өчен ясалган һәм бушлай рәвештә Canonical Ltd тарафыннан бирелгән ShipIt ярдәмендә CD-ROM дисклары җибәрелергә мөмкин. Бүгенге көндәге иң соңгы юрама Ubuntu 11.10 Oneiric Ocelot. Ул үз эченә 3.0.4 юрамалы Linux төшен, Unity 4.22.0, Mozilla Firefox 7.0.1, LibreOffice 3.4.3, GCC 4.6.1 программаларының яңартмаларыннан тора.

Ubuntu-га нигезләнгән Linux дистрибутивлары

Ubuntu исемен куллану максатыннан чыгып, Canonical Ubuntu-га нигезләнгән ике төрле дистрибутивны аера:

• Ubuntu (Ubuntu Derivative Distribution) нигезләнгән дистрибутив: әлеге дистрибутив Ubuntu-дан бик нык аерыла. Ләкин алар арасыннан Canonical тарафыннан рәсми танылган дистрибутивлар билгеле. Калганнары өчен Canonical үзөстендә җаваплылык тотмый.
• Ubuntu (Ubuntu Remix) җыелмасы: Ubuntu-га нигезләнгән һәм анардан бик үк аерылмаган дистрибутивлар җыелмасы. Аерымлыклар бары тик программалар җыелмасында, аларның урннашуында гына булырга мөмкин. Җыелма статусын рәсми рәвештә алу өчен, ул катгый рәвештә Ubuntu белән тәңгәл килергә тиеш, шулай ук Ubuntu репозитариендагы рәсми пакетлар, дистрибутивның бушлау булуы һ. б. Җыелмалар һәрвакыттада Ubuntu исемен кулланалар һәм аның бары җыелма икәнлеген Remix атамасы гына билгели, мәсәлән: Ubuntu Russian Remix — Ubuntu-ның Россия өчен ясалган бер дистрибутивы..

Юрама	Чыгу көне	Кодланган исеме	Татарча кодлы исеме	Ярдәм күрсәтү вакытының бетүе
4.10	20 октябрь 2004	Warty Warthog	Кыргый дуңгыз	30 апрель 2006
5.04	8 апрель 2005	Hoary Hedgehog	Чал Керпе	31 октябрь 2006
5.10	13 октябрь 2005	Breezy Badger	Яшь Баурсык	13 апрель 2007
6.06 LTS	1 июнь 2006 10 август 2006 (6.06.1) 21 гыйнвар 2008 (6.06.2)	Dapper Drake	Купшы Үрдәк	14 июль 2009 (эш станцияләре өчен) июнь 2011 (сервер өчен юрама)
6.10	26 октябрь 2006	Edgy Eft	Сабырсыз Тритон	25 апрель 2008
7.04	19 апрель 2007	Feisty Fawn	Тәвәккәл Болан	19 октябрь 2008
7.10	18 октябрь 2007	Gutsy Gibbon	Кыю Гиббон	18 апрель 2009
8.04 LTS	24 апрель 2008 3 июль 2008 (8.04.1) 22 гыйнвар 2009 (8.04.2) 16 июль 2009 (8.04.3) 28 гыйнвар 2010 (8.04.4)	Hardy Heron	Чыдамлы Челән	апрель 2011 (эш станцияләре өчен) апрель 2013 (сервер өчен юрама)
8.10	30 октябрь 2008	Intrepid Ibex	Йөрәкле Кәҗәмөгез	30 апрель 2010
9.04	23 апрель 2009	Jaunty Jackalope	Өлгер Куян	23 октябрь 2010
9.10	29 октябрь 2009	Karmic Koala	Кармик Коала	апрель 2011
10.04 LTS	29 апрель 2010 17 август 2010 (10.04.1)	Lucid Lynx	Зирәк Селәүсен	апрель 2013 (эш станцияләре өчен) апрель 2015 (сервер өчен юрама)
10.10	10 октябрь 2010	Maverick Meerkat	Хөр фикерле Сурикат	апрель 2012
11.04	28 апрель 2011 ел	Natty Narwhal	Нәфис Нарвал	октябрь 2012
11.10	октябрь 2011 ел	Oneiric Ocelot	Хыяллы Оцелот	апрель 2013
12.04 LTS	26 апрель 2012 ел	Precise Pangolin	Педантик Панголин	апрель 2017
12.10	18 октябрь 2012 ел	Quantal Quetzal		16 май 2014
13.04	25 апрель 2013 ел	Raring Ringtail		27 гыйнвар 2014
13.10	17 октябрь 2013 ел	Saucy Salamander		17 июль 2014
14.04 LTS	17 апрель 2014 ел	Trusty Tahr		апрель 2019
14.10	23 октябрь 2014 ел	Utopic Unicorn		Июль 2015
15.04	23 апрель 2015 ел	Vivid Vervet		Гыйнвар 2016
15.10	22 октябрь 2015 ел	Wily Werewolf		Июль 2016
16.04 LTS	21 апрель 2016 ел	Xenial Xerus		Апрель 2021
16.10	13 октябрь 2016 ел	Yakkety Yak		Июль 2017

Дистрибутив	Тасвирлама	График киңлеге
Kubuntu	KDE эш өстәлендә эшләүче Ubuntu дистрибутивы. Canonical тарафыннан рәсми ярдәм күрсәтелә.	KDE
Xubuntu	Xfce эш өстәлендә эшләүче Ubuntu дистрибутивы (азкөчле санаклар өчен). Canonical тарафыннан рәсми ярдәм күрсәтелә.	Xfce
Gobuntu	Ubuntu дистрибутивы, үз өченә бары тик ирекле программалар гына ала. Canonical тарафыннан рәсми ярдәм күрсәтелә иде. Хәзерге вакытта әлеге проект туктатылган. Һәрбер кулланучы ирекле рәвештә Restricted һәм Multiverse репозитарийларын сүндерү мөмкинлеге бирелә.	GNOME
Edubuntu	Уку йортлары өчен. Canonical тарафыннан рәсми ярдәм күрсәтелә.
Ubuntu Studio	Медиастудияләр өчен. Canonical тарафыннан рәсми ярдәм күрсәтелә.	GNOME
Линукс Мәктәп	Kubuntu базасындагы дистрибутив, «Мәгариф өлкәсен мәгълүматлаштыру» проекты максатында эшләнә.	KDE
CrunchBang	Ubuntu системасының минималь үзенчәлекләрен алып, шул ук вакытта бик җиңел эшчәнлелеге белән аерыла	Openbox
Aurora	ASUS EEE PC өчен ясалган дистрибутив.
Fluxbuntu		Fluxbox
Linux Mint	Ubuntu дистрибутивына нигезләнгән, ләкин бик нык аерылучы ОС. Үз өченә Flash һәм Java программаларын ала.	Төрлеләр
nUbuntu	Челтәр иминлеге өчен ясалган дистрибутив.
OpenGEU	Ubuntu юрамасы, җиңел Enlightenment тәрәзә эшчәнлеген куллана.	Enlightenment DR17
Runtu	Россия дистрибутивы.	Төрлеләр
Ubuntu Russian Remix	Россиядә өй һәм офис өчен ясалган.	GNOME
Ulteo	Әле ясала гына.	KDE
Lubuntu	Җиңел дистрибутив, DE нигезләнгән, уйлауда.	LXDE
U-lite	DE кермәгән дистрибутив, уйлауда.	Openbox
Sabily	Махсус мөселманнар өчен ясалаган софт.	GNOME

Дөньяда кулланышы

Программа белән тәэмин ителеш менеджеры

• 2007 елда Франция Парламенты Windows XP-ны куллануны туктатып Ubuntu-га күчә.
  • 2008 елгы план рәвешендә француз пүлисәсенең 70 меңгә якын санагын Ubuntu-га күчерергә уйлыйлар. Шулай ук 2008 елда 5-8 мең чамасы өстәл санагын, ә калган елларда 12-15 меңләп санакны Франция пүлисәсе читтән тыш күчерергә уйлый.
• Ubuntu шулай ук Гөрҗистан һәм Македония мәктәпләрендә кулланыла. Испаниядә исә 400 мең чамасы санакны Ubuntu-га күчерергә уйлыйлар.
• Google ширкәте хезмәткәрләре Goobuntu кулланалар, бу Ubuntu-ның модифицион дистрибутивы.
• Ubuntu «Википедия» проектларының серверларында да куллана.
• Ubuntu 10.04 LTS сервер юрамасы OpenStreetMap проектының төп мәгълүмати базасында куллана .
• 2010 елның май аена карата күбесе фин мәктәпләре ирекле ОС — Ubuntu Linux-ка күчә..

Максат

Canonical ширкәте әйтүе буенча Ubuntu үзенең кулланучыларына тулы көчле азатлыкны һәм ирекне (классик аңлатмада Free Software Foundation) гарантияли. Болар барсыда үз манифестында (җәмәгать офертасы, ингл. «the Ubuntu promise») күрсәтелгән, дөреслектә исә бу GPL лицензиясенә бик нык ошаган. Ләкин шул ук вакытта кайбер релизлар үз эчендә ирекле кулланышта булмаган драйверларны тәшкил итә, ә махсус кибетләрдә лицензион һәм ирекле кулланышта булмаган декодерлар да бар. Мәсәлән, моның хисабына Windows Media форматын китерергә мөмкин.

Кызыклы фактлар

• Һәрбер Ubuntu дистрибутивлы дискларны почта аша бушлай сорау бирергә мөмкин. Canonical ширкате үз өстенә барлык чыгымнарны, почтага һәм чик буе түләүләренә киткән барлык түләүләрне үз өстенә ала. Яңа релиз чыгуга кадәр дискларны сорау бара, бер ай вакыт өчендә барлык җибәрүләр чыгачак яңа юрама белән тулган була. Почта аша китерү якынча 4 атнадан 6 атнага кадәр бара.
• Ubuntu 10.10 Maverick Meerkat юрамасы рәсми рәвештә 10.10.10 (2010 елның 10 октябрендә) чыга. 101010 икеле санау системасыннан унарлы санга күчергәндә 42 килеп чыга. 42 саны — ул, икенче грандиоз санакның барлык Галәм киңлегендәге «гомернең, галәмнең һәм башка шундый нәрсәләрнең соравына» каратана төп җавапларның берсе. Адамс Дугласның «Галактика буенча автотукталышлар белән» романында да бу бик ачык сүрәтләнә. Әлеге сорауга җавап санак тарафыннан җиде миллион еллар дәвамында исәпләнә, шуңа да бу җавапны барлык галәмдәге барлык аңлы расалар түземсезлек белән көтеп калалар.

Ләкин шуңа да карамастан 42 санының икенче төрле аңлатмасы да бар. Релизны уйлап табучылар эшне матур көнгә кадәр чыгараыга тырышалар — 10.10.10.

Моны да карагыз

• Xubuntu
• Kubuntu
• Edubuntu
• Ubuntu Server

Скриншотлар

• 
  Ubuntu 4.10
• 
  Ubuntu 5.04
• 
  Ubuntu 5.10
• 
  Ubuntu 6.06
• 
  Ubuntu 6.10
• 
  Ubuntu 7.04
• 
  Ubuntu 7.10
• 
  Ubuntu 8.04
• 
  Ubuntu 8.10
• 
  Ubuntu 9.04
• 
  Ubuntu 9.10
• 
  Ubuntu 10.04
• 
  Ubuntu 10.10
• 
  Ubuntu 11.10
• 
  Ubuntu 20.10
• 
  Ubuntu 21.04
• 
  Ubuntu 21.10

Видео

• Ubuntu 10.04 — беренче ачыш
• Ubuntu урнаштыру моменты
• Ubuntu Gnome меню панеле

Сылтамалар

	Ubuntu башка проектларда:
	Викиҗыентыктагы медиафайллар?
	«Технология» порталы

• ubuntu.com
• download ubuntu