Humphrey Bogart
Humphrey DeForest Bogart, (pronunsia angleza:boʊgɑrt) (New York, 25 de disenbre, 1899 – Los Angeles, 14 de zenaro, 1957) el ze stà un ator statunitense.
Una de łe icone del sinema hollywoodian[1], ła só inconfondìbiłe fegura ła vien oncora recordà dai pasionai de sinema a distansa de tanti ani da ła morte, tanto che l'American Film Institute ło ga inserio al primo post tra łe pì grande stełe de ła storia de'l sinema[2][3].
Biografia
[canbia | canbia el còdaxe]Łe orizeni
[canbia | canbia el còdaxe]Humphrey Bogart el ze nasesto el dì de Nadałe del 1899,[4] da na fameja aziada de orizene britanega, ołandeza e spanjoła. El pare, Belmont De Forest Bogart zera un famozo serùzego, ła mare Maud Humphrey, na desenjadora publisitaria. A poco pì de un ano de età el sarà l'inconsapévołe modeło de un retrato che ła mare ła riese a véndar a ła Mellin's Food par na canpanja de prodoti dietèteghi par putełi. L'infansia dorà, pasà sensa epizodi sinjifegadivi inte ła ełegante caza de l'Upper West Side de Manhattan insenbre a łe do sorełine minori, no ła ga fato prezagir l'adołesente ribełe e intołerante che el devenjarà calche ano pì tardi.
Daspò el diploma de łe infariori a ła Trinity Grammar School, el se ga iscrivesto a ła Philips Academy d Andover, inte el Massachusetts, andove tuti sperava ch'el se preparase e ad afrontar un percorso univarsidario, magari a Yale. Ma el zovane Bogart ga dełudesti łe aspetative dei sui, vadanjandose dopo pochi mezi na espulsion par indisiplina, drioman a ła cuała el ga desidesto de arołarse vołontario in marina, pena dopo l'entrada dei Stati Unii inte ła prima guera mondiałe. {{A'l parìodo de'l servisio miłitar pare resałir l'insidente che ghe provocarà ła sicatrise a'l łavro suparior, che'l costituirà el só séłebre senjo destintivo. Łe sircostanse inte łe cuałe el se ga ferio łe ze controverse e, anca in sto cazo, come par l'inserta data de nàsita o l'espulsion da'l college, A ze difisiłe destinguer ła verità de łe astute contrafasion dei adeti stanpa de łe major, el cui dover el zera cueło de zontarghe un ałon romàntego a ła fegura de'l divo de turno.}}
I ezordi
[canbia | canbia el còdaxe]
Termenà el servisio miłitar on amigo de infansia, só fioło de un produtor teatrałe, ghe ga procurà dei łaori drio łe cuinte dei palcosenisi de Brooklyn. In breve Bogart ze pasà a resitar łe prime batue so ła sena, e inte'l 1921 el ga otenjesto el primo roło da profesionista. Tra el 1922 e el 1929 el ga resità in ben vintiun produsion de Broadway, intarpretando zenaralmente rołi da zovane sfrontà e sparanjafadighe. So ła sena el ga conosùo Helen Menken, che inte el 1926 ze deventà so mujer. El matrimonio, bastansa burascozo par łe frecuenti beghe, ga dura solchè un ano, anche se i do ze restà amighi. Suito drioman el se ga łigà a nantra zovane cołega, Mary Philips, che el ga spozà inte el 1928. Anca sta union no ła ze stà fasiłe: el caratar de Mary ze emerzesto cuando, arestada par bała mołesta, el ga destacà el deo de un połisioto co na morsegada.
Inte i primi ani trenta Bogart ze stà notà da alcuni azenti de ła Fox co i cuałi el se ga inpenjà par sie film. Sta prima espariensa a Hollywood ło gaveva dełudesto, siben ła paga fuse intaresante, e Bogart ga desidesto de tornar a resitar a Broadway, indove intrà l'altro el gaveva strenzesto na granda amicisia co Spencer Tracy, un profesionista che el stimarà senpre. Tra el 1932 e el 1935 el ga partesipà ad altre sete produsion teatrałe, l'ùltema de łe cuałe ze stà La foresta pietrificata de Robert E. Sherwood. Ghe zera sà asenjà ła parte de Duke Mantee, perigołozo killer scapoło de galìa, mentre ła parte del protagonista ze andà a l'amigo Leslie Howard. Ła pièce ga avestoe ben 197 repleghe e Howard, consapevołe che el suceso del łaoro dependeva in gran parte da Bogart, ga prometesto a l'amigo de aidarlo a otenjer l'isteso roło inte l'eventuałe varsion sinematografega.
I ani dei gangster-movie
[canbia | canbia el còdaxe]
Co ła Warner Brothers ga conprà i deriti de La foresta pietrificata e ga desidesto de reałizarne un film, el roło di Duke ze andà a Edward G. Robinson, a l'epoca artista de ponta de ła caza sinematografega, ma Howard ga minasà de no firmar el contrato e'l ghe ga fazesto otenjer ła parte a Bogart. El film ze usio inte el 1936 e Bogart el ga otenjesto na serie de entuziasteghe recension, ma ła Warner ło ga rełegà in rołi stereotipai de gangster: inte el ziro de pochi film, el so personazo ze andà so ła carega ełetrega dodaze volte e r'l ga resevesto condane par un totałe de sìrca otosento ani de detension. Fora dai studi el ga tacà conportarse cofà i so personaji, atejandose a duro ed ezajerando co l'alcool e el fumo.
El strapoter de łe major, che a l'epoca zera asołuto, no'l parmeteva ai artisti ła sielta dei copioni: un ator che el refudava na parte podeva vederse sospeza ła paga sensa spiegasion, partanto Bogart se ga inpenjà co costansa, pur rendendose conto che ła Warner dava ła priorità ad atori come James Cagney, George Raft, Paul Muni o el za sità Robinson, e non intendeva par el momento far de łu un divo, reservàndoghe łe parte scartae da staltri e da altri atori. Inte el 1937 el ga zirà Le 5 schiave, a fianco de Bette Davis. Una de łe atore zera Mayo Methot, na dona dal carater sìmiłe al suo: intrà i do ze nasesta na forte atrasion e inte el 1938 ła copia ła se ga spozà.
Nisun matrimonio sarà pì turbołento: ła tersa siora Bogart, pur zentiłe e razonevołe, soto i efeti de l'alcool ła deventava intratabiłe, zlansando indoso a so mario onji ojeto a portada de man. I do i se petufava parfin in pùblego anca se, nonostante ła vita burascoza fora dai studi, Bogart ga sevità a osarvar co rigor e onoratesa i so inpenji de łaor. Intanto el so caratar sceto e intołerante de onji ipocrizia ga scominsià a procurarghe calche secada co ła stanpa, ma eło no'l saveva far a manco de esprimar łe propie punion, par cuanto scomode łe fuse. Xe scumisià a emerzer na presiza corespondensa tra l'omo Bogart e i personazi che el intarpretava: ła so incapaçità a mentir, łe so corajeze preze de pozision a volte farà tremar ła stanpa de l'epoca e l'establishment de Hollywood.
Ła sałìa verso el suceso
[canbia | canbia el còdaxe]
I film intarpretai da Bogart a tuto el 1940 ze stà ben trentanove. Siben tanto de frecuente całà in personazi inprobabiłi e in rołi sensa spesor, no ghe ga mancà łe bone ocazion par mostrar łe propie capasità dramadeghe: oltre al za mensonà La foresta pietrificata recordemo Strada sbarrata (1937), Gli angeli co la faccia sporca (1938), I ruggenti anni Venti (1939) e Strada maestra (1940), sto ùltemo direto da Raoul Walsh. Ła vera ocazion ła ze rivà inte el 1941 co Una pallottola par Roy, oncòra na volta par ła regia de Walsh.
Pur intarpretando l'enezemo gangster, Bogart ga confarìo a'l só roło na cołoridura eròega e ghe ga atribuìo i vałori pozidivi cofà el corajo, ła zenerozità e chel còdaze de onor che el sarà una de łe costante dei personazi da łu intarpretai drioamn. El roło de Roy Earle, respenzesto da tuti i atori de ponta de ła Warner, ga canbià el corso de ła cariera de Bogart e ło ga revełà a ła critica e al pùblego come na steła de prima grandesa. Senejador del film ze stà John Huston, che Bogart ga inparà presto a stimar sia cofà scritor sia cofà omo reconosendoghe, e fursi invidiandoghe, cuałità che łu no'l gaveva: inansituto ła statura (1 metro e 85 contro el metro e setanta de Bogart), drioamn ła so cultura e'l bon raporto col pare (l'ator Walter Huston), roba che a łu zera senpre mancà.
Huston d'altro canto el reconoseva a Bogart ła pervicacia, l'inpenjo e ła serietà inte el łaoro: «Humphrey no'l ga mai ciapà sol serio se steso, ma el so łaoro sì». Tra i do se ga zviłupà un sodałisio no soło profesionałe, ma anca uman: entranbi i gaveva ła pasion par pas l'alcool e par el mar. Bogart ga acuistà da Dick Powell un yacht de cuindaze metri e, par almanco trenta week-end l'ano, el seitarà par tuta ła vita ad andar in barca. Come ex-mariner el jera pràtego de navegasion e'l jera respetà da tuta ła zente de mar, sora-de-tuto da chi el conoseva e'l tratava co sufisiensa i divi di Hollywood che, na volta arichìi, i se inprovizava "łovi da mar".
I ani d'oro
[canbia | canbia el còdaxe]
Senpre del 1941 ze l'altro film che ga inponesto Bogart come grando protagonista: Il mistero del falco, che ga vedesto ezordir a ła rejia el so amigo John Huston. Fedele al romanzo de Dashiell Hammett da cui zera trazesto, el film se ga revełà un caołaoro del zenare noir e el personajo de Sam Spade ga contribuìo a fisar definitivamente ła fegura de Bogart inte l'imajinario cołetivo: capòto inserà ciàro, capèło flòso a łarghe a łe del capèło, sigareta in canton de ła boca, volto intantà e l'inconfondìbiłe sorizo a denti streti, rendesto singołar da ła secatrìçe sol łavro.
Huston ło ga direzesto da novo in Agguato ai tropici (1942), ma ła so ciamada a łe arme ga mandà in fumo i sucesivi projeti. Bogart se ga dedegà a un film a baso costo, direto da Michael Curtiz e bazà so na inconprensìbiłe senejadura che pì volte ła ze stà remanizada par el rapido revolzer dei avegnimenti bełisi (i atori che ghe łaorava i ga pì vole declarà de no capir ła trama che i jera drio resitar). Epur Casablanca ze deventà on clàsego del sinema de tuti i tenpi e'l ga otenjuo l'Oscar par el mejo film, mejo regia e mejo senejadura non orizenałe. Humphrey Bogart, protagonista insenbre a Ingrid Bergman, ga avùo ła candidatura, ma l'Oscar el venjarà asenjà a Paul Lukas.
Durante ła łaorasion de Casablanca i raporti tra Bogart e ła so tersa mujer ze presipitai: Methot, convisùa de l'ezistensa de na storia sentimentałe tra so marìo e Bergman, ga tentà el suisidio e'l ze rivà anca a colpir a ła schena el marìo co un cortèło. Łe sucesive ripreze de Acque del Sud (1944), trazesto dal romanzo Avere e non avere de Ernest Hemingway, ga senjà ła definitiva rotua intra i do e'l sucesivo divorsio. Bogart se ga inamorà scuazi suito de ła protagonista femenina del film, ła zovane e be ła ezordiente Lauren Bacall (1924-2014), ma ła so difarensa de età (èło 44 ani, èła 19) no ga mancà de destar calche problema. Ła cubia comuncue se ga spozà inte el 1945 e łaorarà oncora insenbre inte i film Il grande sonno (1946), nantro grando clàsego del noir, La fuga (1947), in cui ze stà uzà ła pensada de ła sinepreza "in sojetiva", e l'aventurozo L'isola di corallo (1948).
I Bogart ga tołesto ła rezidensa inte l'escluzivo soborgo de Holmby Hills, tra Beverly Hills e Bel Air, avendo datorno i so amighi, tra cui Judy Garland, Spencer Tracy, Katharine Hepburn, Frank Sinatra e David Niven. Pì volte i andava a Washington, insenbre d altri artisti, par protestar contro l'atività de ła Comision par łe atività antiameregane, che a ła dei ani cuaranta, indagando so ła prezunta prezensa de comunisti inte l'industria sinematogràfega, ga dazesto el via a ła cusìdita casa a łe strighe.
Dal matrimonio co Lauren Bacall nasarà do fiòłi: inte el 1949 Stephen Humphrey e inte el 1952 Leslie Howard, in omajo al grando amigo Leslie Howard inte el fratenpo desconparìo in guera, verso el cuało Bogart ga nutrìo senpre un gran senso de reconosensa par el juto resevesto a l'inisio de ła carièra.
Inte el 1948 John Huston ghe ga ofrìo un ròło inte Il tesoro della Sierra Madre. Artanti ani prima Huston gavea łezesto l'omonemo romanzo scrivesto da un misteriozo autor che łaorava soto pseudònemo e'l ne jera restà incantà. Tornà da ła guera, indove el gavea prestà servìsio come documentarista, el se ga dedegà a ła traspozision sinematogràfega e ghe n'a scrivesto ła senejadura. El film el descrive l'incontro de tre personaji al łimite de ła łegałità che parte par el Mèsego a ła reserca de un fiłon d'oro. Dopo averlo catà, i tre omani da łeałi conpanji de aventura i se trasforma in esari cinici e sospetozi, che i finise co l'anientarse intrà de łòri perdendo el botìn e andando incontro a na trajega sòrte. El film no'l ga sbancà i boteghini ma el ga vadanjà tre Oscar. Paradosalmente anca sta vòlta Bogart ga mancà el prestijozo reconosimento, mentre Walter Huston, so pare de John, el ga vinsesto come mejo ator non protagonista.
Inte el steso pariodo Bogart ga fondà na pròpia caza de produsion, che ga ciamà Santana Productions dal nome del so yacht, co ła cuała ga zirà cuatro film che, par na serie de sircostanse, no darà łe sodisfasion artisteghe e comerciałi sperae. Dopo La città ze salva (1951), l'ator ga serà el contrato co ła Warner, e ze stà oncora John Huston a ofrirghe un altro ròło, cueło del proprietario de un małandà batèło che se łasa convinser da na màzega puritana (Katharine Hepburn) a parcorer łe acue de un fiume de l'Àfrega par andar a l'ataco de na nave da guèra todesca. El film, el primo a cołori par Bogart, ga ciapà el steso nome del batèło, La regina d'Africa. Ła łaorasion ze stà łonga e travajada: łe ripreze inte el caldo umido e sofegante de ła Repùblega Democratega del Congo ze stae costełae de insidenti. Atachi de desanterìa ga creà seri problemi a tuti i conponenti de ła troupe, via che Huston e Bogart («merito de l'alcool», come ironegamente gavarà po' modo de afermar), el batèło ze fondà e ghe ga vołesto tre dì par reportarlo a gała, alcune inconprension co ła zente del łogo ga retardà ła łaorasion e l'intièro canpamento de ła troupe ze stà invadesto da łe formìgołe. Nonostante tuto ciò el rezultado ze stà un sorprendente miscujo de eroizmo bèłico e de sponzente ironia, e se ga fondà par intièro so l'esperta resitasion dei do protagonisti. Il film ze stà un trionfo comerciałe e ga consentìo a Bogart de vinser l'anbito Oscar, sconfizendo ła rivełasion Marlon Brando, grando favorìo co Un tram che si chiama Desiderio.
I ùltemi ani
[canbia | canbia el còdaxe]Dopo La regina d'Africa nisun ga metesto pì in discusion łe capasità dramadeghe de Bogart, che da deso in po' ga podesto permetarse de selier personalmente i copioni. Alcune de łe so prefarense tutavia ze cascae so projeti pì modesti, come Essi vivranno! (1952), so ła guerra di Corea, ła comedia Non siamo angeli (1955), La mano sinistra di Dio (1955) e Il tesoro dell'Africa, zirà in Itałia co un cast conprendente anca Gina Lollobrigida. Anca el ròło de Larry Larrabee in Sabrina, par el cuało ze stà scriturà in extremis dopo el forfait de Cary Grant, no ze stà tanto conzeniałe a Bogart, nonostante łe modifeghe aportae al script.
I scontri no solchè verbałi col rejista Billy Wilder e col co-protagonista William Holden, e łe afermasion puoco diplomadeghe de Bogart so łe cuałità femenine e artìsteghe de Audrey Hepburn ga anemà ła łaorasion del film, che ga avùo comuncue suceso. Intivada ze stà invese ła parte del capitan Queeg in L'ammutinamento del Caine, un film che ghe ga fato otenjer ła tersa candidatura a l'Oscar grasie a l'intarpretasion del nevrotego comandante de na nave che ga frontezar ła rebełion del so ecuipajo.
Co Ore disperate (1955), Bogart ze tornà par ła prima volta drio tanti ani a intarpretar ła fegura de un gangster, un spietà criminałe che, scanpà da ła prezon insenbre ad alcuni conplisi, el tien in ostàzo na trancuiła famejoła co un puteło. Mentre el zirava Il colosso d'argilla inte el 1955, Bogart ga scumisià acuzar na disfonia che ghe rendeva difisiłe ła pronunsia de łe batùe. Ze stà el primo sintomo de cueło che al prensìpio ga paresto èsar un picoło restrinzimento de l'ezofago, ma che in realtà el zera un carcinoma de l'ezofago. Calhe meze pì tardi, inte el desperà tentadivo de blocarne ła difuzion ai tesui visini, l'ator ze stà sotoponesto a un intarvento chirurzego altamente debiłitante, de ła durada de nove ore, che ga metùo in serio perìgoło ła so vita. Par sìrca un ano el ga sercà de conbater ła małatia credendo de fargheła, ma, a łe 2:25 del matin del 14 de zenàro 1957, Humphrey Bogart ze morìo inte ła so caza de Holmby Hills, inte el distreto de Westwood, a Los Angeles. Ła matina del steso dì el corpo ze stà menà al Forest Lawn Memorial Park, indove ze stà cremà.[5]. Ła serimonia funebre se ga tenjesta ła matina del 17 a ła All Saints' Episcopal Church (Ceza Episcopałe de Tuti i Santi) de Los Angeles; al posto de ła bara ghe jera un modełin del so yacht Santana. Ghe ga partesipà diezene e diezene de cołeghi e maestranze dei studi, e John Huston ga pronunsià un memoràbiłe descorso in so onor. Łe senàre, contrariamente a ła so vołontà (el łe gavarìa vosùe sparzeste inte l'Osèano Pasìfego dal so yacht, ma a l'epoca ła zera na pràtega iłegałe), ze stae tumułae so na sełeta del steso stesso Forest Lawn Memorial Park.[5]
El mito
[canbia | canbia el còdaxe]Humphrey Bogart incarna uno dei pì grandi miti de Hollywood. Łe tełevizion łe continua a reproponer i so film, ła Rai ghe ga dedegà inte l'istà del 1975, in prima serada, una de łe pì grande e conplete retrospetive mai trazmeteste, restorando alcuni film, redopiàndoghene altre (ła tradisionałe voze de Bruno Persa e cueła dei dopiaji made in USA ła ze stà rinpiasà da cueła de Paolo Ferrari), proponendo adiritura alcuni inediti, e anca łe nove zenerasion se ga pasionà a ła so fegura. El via a sta çełebrasion pararìa averlo dazesto Woody Allen col so famozo Provaci ancora, Sam, ma in realtà el culto ga avùo inìsio asè prima, furis cuando l'isteso Bogart jera ancora in vita, fursi da Casablanca in po'.
El so suceso co łe done, el so fizego non ecesionałe inte łe cuałe chisesipia podeva identifegarse, el comun denominador dei so personazi, tuti inte el bene e inte el male acomunaii da un senso de łealtà, di zenerozità e de eroizmo, ga fazesto col tenpo de Humphrey Bogart un personazo carizmatego al de łà de łe indubie cuałità de reçitasion. Anca al de fora dei schemi corenti, el siensià e'l gangster, el capitan e ła spia incarnava na nobiltà d'ànemo che ła ze in fondo el corespondente moderno de l'ideałe romàntego.
Bogart scachista
[canbia | canbia el còdaxe]Humphrey Bogart el zera un esełente scachista. Durante i primi ani trenta, prima de inisiar ła carièra de ator, el zogava a scachi par schèi inte i parchi de New York e a Coney Island. Inte el film Casablanca, se vede na scachiera co na pozision trazesta da na so partia par corespondensa (l'imàjine ze parò non ben definìa). El ga otenjesta na pata in una simultanea data da Samuel Reshevsky e'l ga zogà anca co George Koltanowski, a l'epoca detentor del primato mondiałe de simultanee a ła orbona. El jera un arbitro de ła United States Chess Federation e'l frecuentava de frecuente l'Hollywood Chess Club. Inte el 1945 łu e so mujer Lauren Bacall ze aparìi so ła covertina de ła rivista Chess Review. El sito web chessgames.com reporta cuatro so partìe.[6]
Filmografia
[canbia | canbia el còdaxe]Sinema
[canbia | canbia el còdaxe]- The Dancing Town, regia de Edmund Lawrence – cortometraggio (1928)
- Broadway's Like That, regia de Arthur Hurley – curtometrajo (1930)
- Up the River, regia de John Ford (1930)
- A Devil with Women (Il gallo della checca), regia de Irving Cummings (1930)
- Body and Soul (Anima e corpo (film 1931)|Anima e corpo), regia de Alfred Santell (1931)
- The Bad Sister, regia de Hobart Henley (1931)
- Women of All Nations (Sempre rivali), regia de Raoul Walsh (1931) - scene eliminate
- A Holy Terror, regia de Irving Cummings (1931)
- Love Affair, regia de Thornton Freeland (1932)
- Big City Blues, regia de Mervyn LeRoy (1932) - non acredità
- Three on a Match, regia de Mervyn LeRoy (1932)
- Midnight ( La sedia elettrica), regia di Chester Erskine (1934)
- Two Against the World, regia de William C. McGann (1936)
- The Petrified Forest ( La foresta pietrificata), regia de Archie Mayo (1936)
- Bullets or Ballots (Le belve della città), regia de William Keighley (1936)
- China Clipper (Ali sulla Cina), regia de Ray Enright (1936)
- Isle of Fury (L'isola della furia), regia de Frank McDonald (1936)
- Black Legion (Legione nera (film)|Legione nera), regia de Archie Mayo (1937)
- The Great O'Malley, regia de William Dieterle (1937)
Tełevizion
[canbia | canbia el còdaxe]- The Jack Benny Program - programa TV, epizodio 4x03 (1953)
- Producers' Showcase - programa TV, epizodio 1x10 (La foresta pietrificata) (1955)
Reconosimenti
[canbia | canbia el còdaxe]
- Premio Oscar
- 1944 - Candidatura al mejo ator protagonista par Casablanca[7]
- 1952 - Mejo ator protagonista par La regina d'Africa[8]
- 1955 - Candidatura al mejo ator protagonista par L'ammutinamento del Caine[9]
- BAFTA Award
- 1953 - Candidatura al BAFTA al mejo ator foresto par La regina d'Africa[10]
- New York Film Critics Circle Awards
- 1942 - Candidatura al mejo ator protagonista par Casablanca e Agguato ai tropici
- 1955 - Candidatura al mejo ator protagonista par L'ammutinamento dei Caine
- National Board of Review
- 1937 - National Board of Review Award al mejo ator par Legione nera
- 1937 - National Board of Review Award al mejo ator par Una pallottola par Roy e Il mistero del falco
- 1944 - National Board of Review Award al mejo ator par Acque del sud
Notasion
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ (EN) Michael Sragow, SPRING FILMS/REVIVALS; How One Role Made Bogart Into an Iconnytimes.com, New York Times, 16 gennaio 2000. entrada il 19 gennaio 2021.
- ↑ (EN) AFI's 50 GREATEST AMERICAN SCREEN LEGENDS, American Film Institute, 1999. entrada il 19 gennaio 2021 (archivià dal URL orizenałe il 10 de otobre 2018).
- ↑ (EN) AFI's 50 Greatest American Screen Legends, American Film Institute, accesso=19 gennaio 2021.
- ↑ In passato, il dì di nascita dell'attore fu indicato inte el 23 gennaio 1900, poi risultato errato, vedi Birth of Rekoning.
- ↑ 5,0 5,1 The Death of Humphrey Bogartwww.findadeath.com. entrada il 29 agosto 2017 (archivià dal URL orizenałe il 6 settembre 2017).
- ↑ The chess games of Humphrey Bogartchessgames.com. entrada il 23 marzo 2014.
- ↑ (EN) THE 16TH ACADEMY AWARDS - 1944oscars.org. entrada il 19 gennaio 2021.
- ↑ (EN) THE 24TH ACADEMY AWARDS - 1952oscars.org. entrada il 19 gennaio 2021.
- ↑ (EN) THE 27TH ACADEMY AWARDS - 1955oscars.org. entrada il 19 gennaio 2021.
- ↑ (EN) Film - Foreign Actor in 1953awards.bafta.org. entrada il 19 gennaio 2021.
Bibliografia
[canbia | canbia el còdaxe]- (EN) Ray Stuart Immortals of the Screen, Bonanza Books, New York 1965
- Il Radiocorriere annate 1973/75
- Alan Barbour (a cura di Ted Sennett), Humphrey Bogart - Storia illustrata del cinema, Milano Libri Edizioni, luglio 1975
- Hollywood 1930/1959, a cura di Mario Guidorizzi, Mazziana Verona 1986
- Jonathan Coe, Caro Bogart, Feltrinelli, 1991, ISBN 978-88-07-72094-9.
Voxe corełade
[canbia | canbia el còdaxe]Altri projeti
[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Humphrey Bogart
el detien schemi gràfeghi so
Linganbi foresti
[canbia | canbia el còdaxe]- (inglezo) Sito ufisałehumphreybogart.com. Sconosesta: inglezo (juto)
- Bogart, HumphreyTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
- BOGART, Humphrey, in Ençiclopedia Italiana, III Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1961.
- (EN) Humphrey BogartEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
- (EN) Humphrey BogartFind a Grave.
- (EN) Opere di Humphrey BogartOpen Library, Internet Archive.
- (EN) Partite di Humphrey BogartChessgames.com, Chessgames Services LLC.
- (EN) Humphrey BogartDiscogs, Zink Media.
- (EN) Humphrey BogartMusicBrainz, MetaBrainz Foundation.
- Humphrey BogartCineDataBase, Rivista del cinematografo.
- Humphrey BogartMYmovies.it, Mo-Net Srl.
- (EN) Humphrey BogartInternet Movie Database, IMDb.com.
- (EN) Humphrey BogartAllMovie, All Media Network.
- (EN) Humphrey BogartRotten Tomatoes, Flixster Inc.
- (EN) Humphrey BogartTV.com, CBS Interactive Inc.
- (EN) Humphrey BogartAFI Catalog of Feature Films, American Film Institute.
- (EN) Humphrey Bogart / H.D. BogartInternet Broadway Database, The Broadway League.
- (DE, EN) Humphrey Bogartfilmportal.de.
| Controło de autorità | VIAF (EN) 68937671 · ISNI (EN) 0000 0001 2138 0063 · El vałore RAVV088434 de SBN no el xe mija bon. · LCCN (EN) n50010086 · GND (DE) 118512862 · BNF (FR) cb11943193h (data) · BNE (ES) XX983748 (data) · NLA (EN) 35240788 · NDL (EN, JA) 00620387 · WorldCat Identities (EN) n50-010086 |
|---|