Matire (medcene)

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « matire », loukîz cial.

matire k' a vnou foû d' èn abcès å djno d' on vea

Li matire (pus spepieuzmint: matire di clå; on dit eto oumeur ou pus k' est on rfrancijha), el medcene, c' est çou ki rexhe d' on clå k' on trawe.

Fôrmaedje del matire di clå

Li matire di clå provént todi d' èn efouwaedje ådvins do coir. Li reyaccion normåle do coir, c' est d' evoyî des blankès globules po rmagnî li coir etrindjir, fizike u biyolodjike, k' a moussî ådvins des texhous.

Cwand gn a bråmint a rmagnî (gros coir fizike, toplin des bactereyes) les blankès globules morèt après awè fwait leu bouye, et c' est çoula ki fôrmêye del matire.

Si l' coir a reclôs l' efouwêye plaece, tot fjhant ene ewalpeure di texhou radjondrece, li matire si rashonne, et askepeye on clå. Ki s' nourixh, pus s' abôtyî et cweri a percer l' pea. Insi li coir si va dihaler des mannestés, et rweri.

Sôres di matire di clå

• pus ordinaire : djaene, crinmeus, ki n' ode nén mwais.
• pus glairieus : ki vént d' ene fene pea dvintrinne
• pus froumadjrece : dins l' pitizeye et les maladeyes vijhenes (come les crexhioûles froumadjreces ås berbis).
• flairant pus : s' i gn a des texhous ki sont moirts ki vudnut avou l' matire.

• 
  matire ordinaire vinant foû d' l' aweye (orkite a on vea)
• 
  pus froumadjrece berbis
• 
  pus froumadjrece poye
• 
  clå e peumon linfadeneye froumadjrece a on bassî