0% found this document useful (0 votes)
163 views134 pages

SGr13TG Political SC

This document provides a 3-page summary of the key points from a 13-page Sinhala language document on educational reforms in Sri Lanka: 1. It discusses the need for educational reforms to better prepare students for the job market and to teach skills like critical thinking. 2. A new curriculum is proposed that focuses on applied learning rather than rote memorization and emphasizes student-centered learning. 3. The summary outlines the goals and contents of the new curriculum, which covers areas like technical skills, language proficiency, entrepreneurship, and citizenship.

Uploaded by

Inet Panadura
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
163 views134 pages

SGr13TG Political SC

This document provides a 3-page summary of the key points from a 13-page Sinhala language document on educational reforms in Sri Lanka: 1. It discusses the need for educational reforms to better prepare students for the job market and to teach skills like critical thinking. 2. A new curriculum is proposed that focuses on applied learning rather than rote memorization and emphasizes student-centered learning. 3. The summary outlines the goals and contents of the new curriculum, which covers areas like technical skills, language proficiency, entrepreneurship, and citizenship.

Uploaded by

Inet Panadura
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 134

w'fmd'i ^Wiia fm<&

foaYmd,k úoHdj

.=re ud¾f.damfoaY ix.%yh

13 fY%aKsh
^2018 j¾Ifha isg l%shd;aul fõ&

iudc úoHd fomd¾;fïka;=j


NdId" udkj Ydia;% yd iudc úoHd mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
Y%S ,xldj
fjí wvúh ( www.nie.lk
úµq;a ;emE, ( info@nie.lk

I
foaYmd,k úµdj
13 fY%aKsh
.=re ud¾f.damfoaY ix.%yh
2018

© cd;sl wOHdmk wdh;kh

iudchSh úµd fomd¾;fïka;=j"


NdId" udkj Ydia;% yd iudc úµd mSGh"
cd;sl wdOHdmk wdh;kh
uyr.u - Y%S ,xld
fjí wvúh ( www.nie.lk
úµq;a ;emE, ( info@nie.lk

II
wOHlaI ckrd,a;=ñhf.a mKsúvh

cd;sl wOHdmk fldñIka iNdj úiska ks¾foaYs; cd;sl wOHdmk wruqKq idlaId;a lr
.ekSu iy fmdÿ ksmqK;d ixj¾Okh lsÍfï uQ,sl wruqK iys; j tjlg mej;s wka;¾.;h mokï
jQ úIhud,dj kùlrKhg Ndckh fldg j¾I wglska hq;= pl%hlska iukaú; kj ksmqK;d mdol
úIhud,dfjys m<uq wÈhr" j¾I 2007 § cd;sl wOHdmk wdh;kh úiska Y%S ,xldfõ m%d:ñl yd
oaú;Shsl wOHdmk lafIa;h%g y÷kajd fok ,§

m¾fhaIK j,ska wkdjrKh jQ lreKq o" wOHdmkh ms<sn| j úúO md¾Yjhka bÈßm;a l<
fhdackd o mokï fldg f.k isÿ lrk ,o úIhud,d ;d¾lSlrKh lsÍfï l%shdj,shl m%;sM,hla
f,i úIhud,d pl%fha fojeks wÈhr wOHdmk lafIa;%hg y÷kajd §u 2015 jif¾ isg wdrïN lr
we;¡

fuu ;d¾lSlrK l%shdj,sfha § ish¨ u úIhhkaf.a ksmqK;d mokï uÜgfï isg Wiia
uÜgu olajd l%udkql+, j f.dv ke.Su i|yd my< isg by<g .uka lrk isria ixl,kh Ndú;
lr we;s w;r úúO úIhhkays § tl u úIh lreKq kej; kej; bÈßm;aùu yels;dla wju lsÍu"
úIh wka;¾.;h iSud lsÍu iy l%shd;aul l< yels YsIH ñ;=re úIhud,djla ieliSu i|yd ;sria
ixl,kh o Ndú; lr we;¡

.=re Nj;=kag mdvï ie,iqï lsÍu" bf.kqï-b.ekaùï l%shdj,sfhys id¾:lj ksr; ùu" mka;s
ldur ñkqï yd we.hSï m%fhdackj;a mßÈ fhdod .ekSu i|yd wjYH jk ud¾f.damfoaY ,nd§fï
wruqKska kj .=re ud¾f.damfoaY y|qkajd § we;¡ mka;s ldurh ;=< § jvd;a M,odhS .=rejrfhl= f,i
lghq;= lsÍug fuu ud¾f.damfoaY WmldÍ jkq we;¡ isik q f
a .a ksmK
q ;d j¾Okh lsÍu i|yd .=Kd;aul
fhojqï yd l%shdldrlï f;dard .ekSug .=rejrekag wjYH ksoyi fuuÕska ,nd § ;sfí¡ tfuka u
ks¾foaY;
s mdG .%k:a j, we;=<;a jk úIh lreKq ms<ns | j jeä nr ;eîula fuu .=re ud¾f.damfoaYj,
wka;¾.; fkdfõ¡ tu ksid fuu .=re ud¾f.damfoaYh jvd;a M,odhS ùug kï wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j úiska ilid we;s wod< mdG .%ka: iuÕ iu.dó j Ndú;d lsÍu w;HjYH fõ¡

;d¾lSlrKh lrk ,o úIh ks¾foaY" kj .=re ud¾f.damfoaY yd kj mdG .%ka:j, uQ,sl


wruqKq jkafka .=re flakaøSh wOHdmk rgdfjka ñ§ isiq flakaøSh wOHdmk rgdjla yd jvd;a
l%shdldrlï u; mokï jQ wOHdmk rgdjlg t<öu uÕska jev f,dalhg wjYH jkakd jQ ksmqK;d
yd l=i,;djkaf.ka hqla; udkj iïm;la njg YsIH m%cdj ixj¾Okh lsÍuhs¡

kj úIh ks¾foaY iy .=re ud¾f.damfoaY iïmdokh lsÍfï § cd;sl wOHdmk wdh;kfha


Ydia;h
S% lghq;= uKav,fha o" wdh;k iNdfõ o" rpkfha § odhl;ajh ,nd ÿka ish¨ u iïm;aodhlhska
yd fjk;a md¾Yjhkaf.a o buy;a lemùu we.hSug o fuh wjia:djla lr .kq leue;af;ñ¡

wdpd¾h chka;s .=Kfialr


wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh
uyr.u

III
ksfhdacH wOHlaI ckrd,af.a mKsúvh

bf.kqu mq`M,a lafIa;%hl úyso hkakls' th Ôú; w;suy;a njg o" b;d u ir, njg o m;a lrhs'
ukqIHhd bf.kqï l=i,;dfjka W;alDIag h' udkj iudc ixj¾Okh flakaø fldg .;a rgla"
iudchla nqoaêh úiska y÷kd .;a wiïu;hka neyer lsÍug o iqNdú;hka ;=<ska kj f,djla
ks¾udKh lr .ekSug o fuj,u lr .kq ,nkafka bf.kqu hs'

bf.kqu i|yd jákd hula o" bf.kqï l%ufõohka yd myiqlï o wOHdmkh jgd ks¾udKh úh
hq;= h' úIh ud,dj" úIh ks¾foaYh" ud¾f.damfoaY" iqidOHlrejka bf.kqï lafIa;%hg tlajkqfha
fï wdldrfhks'

kQ;k YS% ,xldj f.da,Sh m%jK;djka fuka u mqrd;k Wreuhka o iïñY%Kh lr .ksñka iaùh
wOHdmk rgdjla ysñ lrf.k we;' ld,Sk wjYH;d u; m%;sixialrKhka ;=<ska jir wglg jrla
hdj;ald,Sk jk úIhud,dfõ bf.kqï iïm;la f,i fuu .=re ud¾f.damfoaY ks¾udKh fõ'

úIhfhys wruqKqj, ix.;;dj cd;sl uÜgñka mj;ajd .; hq;= h' tfy;a .=re ud¾f.damfoaYhka
ys bf.kqï l%ufõohka" wl=rlaj;a fjkia fkdfldg ms<ms eÈh hq;;
a la kï fkdfõ' úIh ks¾foaYfhys
ksmqK;d" ksmqK;d uÜgï" idOkh ùu i|yd wka;¾.;h ;=<ska bf.kqï m, iïm%dma;sh msKsi
bf.kqï l%ufõo ks¾udKYS,S j fjkia lr .ekSug iqidOHlrejkag meyeÈ,sj u bvla we;s nj
i|yka lrñ' YsIH idOk m%;sY;h by< uÜgulg .ekSu i|yd Woõ jk " myiqlï i,ik .=re
N+ñldjg lsishï m%fõYhla i|yd ks¾udKh jk .=re ud¾f.damfoaYh YslaIlhdyg o fo.=rekg o
Ndú; l< yel' wod< fm< fmd;g iylrejl= jk .=re ud¾f.damfoaYh ;j;a fm< fmd;la fkdjk
nj ±k .=reNj;=ka .=re ud¾f.damfoaYh yd wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=fõ iïmdÈ; wod< fm<
fmd; hk iïm;a øjH fol u Ndú; l< hq;= h'

ta ta úIhhkays idOkh ms<sn| we.hSï isÿ lrk cd;sl uÜgfï mÍlaIljrfhl= jqjo wfmalaId
lrk idOkhka" úIh b.ekaùug u. fmkajk iqidOHlrejka úiska mdvu wjidkfhys mka;s
ldurfha § orejka iuÕ m%;HlaIlrKhg m;a úh hq;= h' tu tald;añl ùu i|yd jQ m%fndaOd;aul
ixialD;shla f.dvk.d .ekSug .=re ud¾f.damfoaYh myqrla" hd;%djla lr .kq we;ehs wdhdpkd
mQ¾jl j wfmalaId lrñ'

wdpd¾h mQcH udUq,af.dv iqukr;k ysñ


mSGdêm;s" ksfhdacH wOHlaI ckrd,a
NdId" udkj Ydia;% yd iudc úoHd mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh'

IV
iïm;a odhl;ajh

WmfoaYl;ajh yd wkqu;sh
Ydia;%Sh lghq;= uKav,h" cd;sl wOHdmk wdh;kh

úIh iïnkaëlrKh (
ví,sõ' ta' l=uqfoakaøs iqo¾YkS ñh - fcHIaG lÓldpd¾h" cd;sl wOHdmk wdh;kh

úIh WmfoaYkh iy wëlaIKh (


uydpd¾h chfoaj Whkaf.dv uhd - úY%dñl fcHIaG uydpd¾h" fld<U úYaj úoHd,hh

f,aLl uKav,h -
ndysr (
uydpd¾h chfoaj Whkaf.dv uhd - úY%dñl fcHIaG uydpd¾h" fld<U úYaj
úoHd,hh
uydpd¾h Wmq,a wfír;ak uhd - uydpd¾h" fmardfoKsh úYaj úoHd,hh
wdpd¾h w;=, ú;dkjiï uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" fmardfoKsh úYaj úoHd,hh
tia' NdIalrka uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" fmardfoKsh úYaj úoHd,hh
tï' rxð;a uhd - fcHIaG lÓldpd¾h" inr.uqj úYaj úoHd,hh
iquqÿ j,dl=¿f.a uhd - lÓldpd¾h" reyqKq úYaj úoHd,hh
ví,sõ' fla' iS' m%shka;s ñh - .=re fiajh" úydruydfoaù nd,sld úoHd,hh"
lsßn;af.dv
l,HdKs Ñ;%d o is,ajd ñh - .=re fiajh" iqcd;d úoHd,hh" kqf.af.dv
^úY%dñl" fõ,aia l=uß úÿy," fudrgqj&
tia' fi!kaordcka uhd - .=re fiajh" w,awodka uqia,sï úoHd,hh" nÿ,a,

wNHka;r(
ví,sõ' ta' l=uqfoakaøs iqo¾YkS ñh - fcHIaG lÓldpd¾h" cd;sl wOHdmk wdh;kh"
uyr.u
NdId ixialrKh (
Y%Skd;a .fKaj;a; uhd - NdId ixialdrl"
iqis,a isßfiak uhd - lÓldpd¾h" cd;sl wOHdmk úoHdmSGh" ydmsá.u

mß.Kl iyh (
ta' tï' tia' ksYdka nKavdr uhd - .=re fiajh" wdfõ ußhd úµd,hh" fld<U 15
ta' t,a' tia' mS' w;m;a;= fuh - l<ukdlrK iyldr" cd;sl wOHdmk wdh;kh

msgljrh ks¾udKh (
ta' tï' tia' ksYdka nKavdr uhd - .=re fiajh" wdfõ ußhd úµd,hh" fld<U 15

úúO iyh (
Ô' tia' mS' m%kdkaÿ uhd - cd;sl wOHdmk wdh;kh" uyr.u

V
mgqk

msgq wxl

9' m%cd;dka;%sl wdKavqlrKh 01

10' wdKavql%u udÈ,s 19

11' rdcHh m%;sm;a;s iïmdokh 61

12' 1978 fojk ckrc wdKavql%u jHjia:dj 71

13' Y%s ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%uh 100

14' cd;Hka;r foaYmd,kh 109

15' Y%s ,xldj yd f,dalh 120

VI
09' m%cd;dka;%sl wdKavqlrKh

ksmqK;dj 09 (- m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKh ms<sn| we;s wjfndaOh m%o¾Ykh lrhs'


^ld,Éfþo 40 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
9'1' m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKfha kHdhsl moku y÷kd .kshs'
9'2' m%cd;ka;%jd§ wdKAvqlrKfha m%dfhda.sl me;slv úYaf,aIKd;aul j olshs'

bf.kqï m, (-
Ÿ jvd hym;a wdKAvql%u jHjia:djl ;sìh hq;= .=Kdx. ljf¾ ±hs úuid
n,hs'
Ÿ m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKfha ,laIK y÷kdf.k úia;r lrhs'
Ÿ Y%S ,xldfõ wdKavql%ufha mj;akd iy fkdmj;akd m%cd;ka;%Sh ,laIK
fmkajd fohs'
Ÿ m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKh ,xldjg .e<fmkafka uka±hs fmkajd fohs'

ye¢kaùu (-
kQ;k m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKhg we;af;a flá b;sydihls' fth uq,ska u u;= jQfha
17 jk ishjfia fojk Nd.fha tjlg mej;s w;a;fkdau;sl rdcdKavq l%uhg tfrys
úl,am wdKavql%uhla f,i ì%;dkHfha h' miq j tu woyia hqfrdamhg o" weußldjg
o me;sßK' tl, ì%;dkHfha ìys jQ ,snr,ajd§ iy m%cd;ka;%jd§ woyia ixfhda. lr
.ksñka bÈßhg wd ,snr,a m%cd;ka;%jdoh;a" ck;d md,kh hkak udOH fldg f.k
ks¾udKh jQ ksfhdack m%cd;ka;%jdoh;a ms<sn| j uQ,sl wjfndaOhla we;s lr .ekSu
fuu ud;Dldfjka wfmalaId flf¾' fuuÕska m%cd;ka;%jdÈ wdKavqlrKhla w¾:j;a
ùu i|yd mej;sh hq;= uQ,sl .=Kdx. jk jHjia:dkql+,jdoh" uyck mrudêm;Hh"
n,;, fn§u" ixjrK yd ;=,k" kS;sfha wdêm;Hh" udkj whs;sjdislï" iSñ;
wdKavqj" ksoyia yd idOdrK ue;sjrK iy m%cdjg j.ùu hk f;aud y÷kd .ekSug
bv i,id Èh hq;= h' tfia u tu ,laIK Y%S ,xldjg .e<fmkafka l=ula ksid o iy
Y%S ,xldjg .<md .kafka flfia o hkak idlÉPd lrñka tajd w.h lsÍug;a fuu
tallfhka wjldY ,efí'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

9'1' m%cd;ka;%jdÈ wdKavqlrKfha ixl,amSh moku (

fï hgf;a ,snr,a m%cd;ka;%jdoh iy ksfhdack m%cd;ka;%jdoh hk f;aud fol idlÉPd


lruq'

1' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh

• ngysr we;eï W.;=ka ,snr,a m%cd;ka;%jdoh hkak i,lkafka m%cd;ka;%jdofha m%dfhda.sl


iy w¾:dkaú; tl u iajrEmh f,i h' tfuka u m%cd;ka;%jdoh ms<sn| kQ;k y÷kd
.ekSfuys,d biau;=j fmfkkafka o wdêm;Hh mkjkafka o ,snr,a m%cd;ka;%jdohhs' fuh
ish¿u ixj¾ê; ngysr rgj,;a" fldñhqksiaÜ md,k l%u mej;s rgj,;a" ixj¾Okh fjñka
mj;sk rgj,;a me;sr hd hq;=h hk woyia miq.sh ld,fha mej;sK' tfy;a th imqrd ksjerÈ
woyila u fkdfõ' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh hkq m%cd;ka;%jdofha tla ksYaÑ; Odrdjla muKs'

1
• wekavD% D fyajâ
q ^Andrw Heywood& ^1994& olajd we;s mßÈ" m%cd;ka;j
% doh hkq md,k wdlD;shla
muKla fkdfõ' th Ôjk ixl,amhla o fõ' th md,k wdlD;shla njg j¾Okh jQfha
rdcdKavqjdohg úl,amhla f,i h' Ôjk ixl,amhla jQfha jevjiïjdofha iudc iy mqoa.,
mSvkhg úl,amhla f,i h'

• ,snr,a m%cd;ka;%jdoh hk ixl,amh ìys jQfha 17 iy 18 jeks ishjiaj, hqfrdamfha j¾Okh


jQ zz,snr,aZZ iy zzm%cd;ka;%jdohZZ hk ixl,am fofla tl;=fjks' zz,snr,aZZ hkafkka woyia
jQfha" zzrdcHfha md,kfhka iy ueÈy;a ùfuka ksoyiaZZ hkak hs' wdKavq l%uhla f,i
zzm%cd;ka;%jdohZZ hkq zzuyck leue;af;ka iy uyck;dj ksfhdackh lrk md,k l%uhZZ
hs' zzmqoa., ksoyiZZ hkak ,snr,a m%cd;ka;%jdofha uOHfha u we;s uQ,O¾uhls'

• ,snr,a m%cd;ka;j% doh hkafkka yeÕfjk foaYmd,k woyig" jHjia:dkql, + jdoh" fm!oa.,sl
foam<" uQ,l
s whs;j s dislï wdrlaId lsÍu" foaYmd,k yd wd¾Ól ;r.h" ue;sjrK iy fj<|fmd<
iïnkaO ksoyia jrKh" iajdëk wêlrKh" ixjrK yd ;=,k cd," fmdÿ iy fm!oa.,sl
lafIa;% w;r we;s fjki wdÈ uQ,O¾u iy Ndú;hka we;=<;a fõ' fïjd m%cd;ka;%jdoh i|yd
wjYH mQ¾j fldkafoais úkd m%cd;ka;%jdoh i|yd u mj;sk idOl o fkdfõ'

• ,snr,a oDIaá fldaKhg wkqj wdKavq n,h mSvdldÍ f,i Ndú; l< yels ksid u" wdKavq n,h
ixjrKh lsÍfuka" th m%cd mSvl yd yqÿ u¾okldÍ WmlrKhla ùu j<ld,sh hq;= h'
,snr,ajd§yq ta i|yd" whs;sjdislï m%ldYkhla" ixjrK yd ;=,k l%u" iajdëk wêlrKh"
ksoyia ckudOHh iy;sl lsÍu wdÈ jHjia:dkql+, úêl%u fhdod .ks;s'

• m%cd;ka;%jdoh hkak ck;d leue;a; ^Consent of the People& hk ixl,amh iuÕ o


iïnkaO jkakls' tys w¾:h kï md,lhskag wdKavq lsÍfï n,h ,efnkafka ck;dj fok
leue;a; iy wkqu;sh fj;ska muKs hkak hs' uyck;djg ;u md,lhkag n,h mjrK
hdka;K % h jkafka ksoyia ue;sjrKhs' ck;d leue;a; l%h
s djg kexfjkafka ue;sjrK hgf;a
Pkaoh m%ldY lsÍfuks' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh ue;sjrK m%cd;ka;%jdoh udOHh fldgf.k
l%shd;aul jk w;r" th foaYmd,k iudkd;au;dj ms<sn| uQ,O¾uh u; mokï úh hq;= h' ta
wkqj m%cd;ka;%jd§ ue;sjrK" f.dvkeÕS we;af;a i¾jck Pkao n,h" tla Pkaohla$tla
jákdlula" iy ksoyia f;dard.ekSu hk woyia u; h'

• lsis ÿ fNaohlska fyda ;rd;srulska fyda f;dr j ish¨ fokdg u Pkao n,h ysñ úh hq;= nj
zzi¾jck PkaohZZ hk uQ,O¾ufhka lshefõ' ue;sjrK ksis l,g" újD; j iy ;r.ldÍ j
meje;aùu o i¾jck Pkao n,fha yrd;aul w¾:h n, .ekaùu i|yd w;HjYH h'

• m%cd;ka;%jd§ l%shdj,sfha kdNsh jkafka zzmd,lfhda uyck ksfhdað;fhda fj;sZZ hk woyi


hs' zzuy ck;djg j.ùuZZ hk ixl,amfhka m%ldY jkafka fï uQ,O¾uh hs'

• foaYmd,k mlaI iy foaYmd,k jHdmdr wdÈh w;r isÿ jk újD; ;r.ldß;ajh foaYmd,k
nyq;ajjdoh ^Political Pluralism& hk ,snr,a m%cd;ka;%jd§ uQ,O¾uh m%ldY jk udOH hs'

• ,snr,a m%cd;ka;%jdoh ksfhdack m%cd;ka;%jdoh iuÕ zziSñ; wdKavqjZZ hkak wjOdrKhg


,la lrhs' zziSñ; wdKAvqjZZ hkq m%cd mSvl n,hla iy wêldrhla ke;s" uyck;djg j.
lshk iSñ; n,hla we;s wdKavqj hkak hs'

• m%cd;ka;%jd§ md,k l%uh hgf;a wdKavql%u jHjia:dj uÕska foaYmd,k ;r.h i|yd ms<s.;a
ffk;sl rduqjla imhk w;r u iSñ; wdKavqj hkafkys rduqj o kS¾Kh flf¾'

2
/iaùfï ksoyi" wd.ñl ksoyi" foam< ksoyi" woyia m< lsÍfï ksoyi iy mqo.
a , whs;j
s dislï
iqrlsk iajdëk wêlrKhla o ck;djg ,efnk nj iy;sl lrkq ,efí'

• ,snr,a m%cd;ka;%jd§ wdKavqj u.ska nyq;rh hgf;a isák iq¿;rh wdrlaId lsÍu o wfmalaIs;
h' fï wkqj ,snr,a m%cd;ka;%jd§ wdKavql%uh mqoa., ksoyi fuka u iq¿;r whs;sjdislï
Èß.ekaùu flfrys wjOdrKhla ,nd fok jHjia:dkql+, wdKavql%uhla o fõ'

• ,snr,a m%cd;ka;%jdoh hkq kS;sh u; mokï jQ" kS;s uÕska md,kh lrkq ,nk ^Rule by Law&
wdKavq l%uhls' ck;d ksfhdað;hka mjd l%shd l< hq;af;a rfÜ wdKavql%uh jHjia:djg iy
kS;shg wkql+, j h' ,snr,a m%cd;ka;%jd§ uQ,O¾uhla jk zzkS;sh bÈßfha iudk;ajhZZ
^Equality Before Law& hkafkka wjOdrKh jkafka fï woyi hs' tneúka m%cd;ka;%jd§
wdKavqjla jHjia:dkql+, iSudjkag hg;a fõ' tjeks mßirhl rch uÕska mqrjeishkag
;¾ckhla t,a, jk úg Tjqkaf.a whs;sjdislï wdrlaId lr .ekSu i|yd cd;sl wêlrK
fuka u cd;Hka;r wêlrK uÕska o iyk me;sh yels fõ'

• by;ska i|yka l< lreKq wkqj ,snr,a m%cd;ka;%jdoh hkq wdKavqjg wh;a ld¾hhkays úIh
m:h flfrys iSudjka mej;Su iuÕ wdKavq wêldß;ajh taldnoaO lsÍug W;aidy .kakd
iuÕs iïuq;shls'

ft;sydisl .ukau.

• j¾;udkfha ,snr,a m%cd;ka;%jd§ f,i y÷kajk fndfyda rgj,a" zz,snr,aZZ njg m;a jQfha
ke;fyd;a ,snr,a wx. tla jQfha" tajd mQ¾K m%cd;ka;%jd§ rgj,a njg m;a ùug fmrd;= j
h' ksoiqka f,i fndfyda ngysr rdcHhka 19 jk ishjfia § u jHjia:dkql+, wdKavq iajrEmh
w;a lrf.k ;sìKs' tfy;a tl, tu rgj, Pkao n, whs;sh W.;a" foam< ysñ mka;shg
muKla iSud ù ;sìK' tu rgj, ck;dj Pkao n, whs;sh iïmQ¾K lr.kq ,enqfõ ,snr,a
wx. ia:dms; ù fndfyda l,lg miq j h'

ksoiqka -

i' ì%;dkfha i¾jck Pkao n,h ,enqfKa úis jeks ishjfia uq, § h' tkï 1928 § h'
th lïlre mka;s jHdmdrh f.k .sh wr.,j, m%;sM,hla úh'

ii' wefußldfõ i¾jck Pkao n, whs;sh iïmQ¾K jQfha 1966 § h'

iii' iaúiag¾,ka;fha ldka;djka Pkao n, whs;sh iïmQ¾K lr.;af;a 1971 § h'

iv' Y%S ,xldfõ flda,anDDla-leurka m%;sixialrK uÕska ,snr,a wx. jQ kS;sfha wdêm;Hh"
wêlrKfha iajdëk;ajh" wdKavl q drjrhdf.a n,;, iSud lsÍu" jHjia:dodhl uka;K %
iNdj iy úOdhl iNdj jeks ,snr,a wx. l%shdjg keÕ=K o" Pkao n,h" foaYmd,k
mlaI jeks m%cd;ka;%jd§ wx. 1931 jk ;=re fkdmej;Su o fmkajd Èh yels h'

• j¾;udk f,dalfha iEu ,snr,a m%cd;ka;%jd§ l%uhla u ksfhdack wx.hkaf.ka iy iSñ;


wdKavq l%uhlska iukaú; fõ' tfia jqj o fuu uQ,O¾u iïnkaO Ndú;hka ráka rgg
fjkia fõ' WodyrKhla f,i ish¨ kQ;k m%cd;ka;j % d§ wdKAvl
q u
% w;ßka weußldkq wdKavl
q u
% h
jvd;a ,snr,a iy iSñ; wdKAvqjlska hq;a wdKavql%uh fõ' tu wdKavq l%ufha m%Odk uQ, O¾uh

3
ù we;af;a m%cd;ka;%jdohg jvd ,snr,a jdoh hs' tfy;a uyd ì%;dkH wdKavq l%uh ,snr,a
m%cd;ka;%jdofha ksfhdack fyj;a m%cd;ka;%jd§ wxYhg m%uqLia:dkh ysñ lr § we;'

• fï w;r" f.da,Sh ;%ia;jdohg úreoaO igfka m%Odk md¾Yajlrejka jk wefußldfõ iy


hqfrdamSh rgj, cd;sl wdrlaIdjg m%uqL;ajh §u ksid" ,snr,a iy m%cd;ka;%jd§ hk uQ,O¾u
fol u miqnEug ,la ù ;sfí' fï rgj,a m%uqL;ajh § ;sfnkafka mqoa., ksoyig fkdj
cd;sl wdrlaIdjg h' ta u; yÈis kS;sh iy uQ,sl whs;sjdislï iSud lrk" ,snr,a fyda
m%cd;ka;%jd§ fyda fkdjk kj kS;s y÷kajd § we;'

• ,snr,a m%cd;ka;%jd§ md,kh ienúka u OfkaYajr wd¾Ól l%uh iuÕ ióm in|;d we;s
tlla fõ' ,snr,a jdoh ft;sydisl jYfhka ìys jQfha hqfrdamfha Okjd§ l%ufha u;jdoh iy
o¾Ykjdoh yeáhg h' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh Okjdofha foaYmd,k m%ldYkh hs' fuu lreK
wm wu;l fkdl< hq;= h'

• wd¾Ól yd iudc wiudk;dj" Okjd§ iudcj, m%Odk ,laIKhls' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh"


wd¾Ól yd iudc úIu;d" ÿ.S nj" oßø;dj hk fïjdg úi÷ï imhkafka ke;' fuh ,snr,a
m%cd;ka;%jdohg tfrys j t,a, ù we;s m%Odk úfõpkhl moku o fõ'

• miq.sh ishjfia uq,a Nd.fha § ngysr Okjd§ rgj, ìys jQ iqNidOk rdcHh" iudc wiudk;d
ms<sn| fuu .eg¨jg wduka;%Kh lsÍug .kq ,enQ m%h;akhls' iudc iqNidOk m%;sm;a;sj,
wruqK jQfha" wdKavqfõ ueÈy;aùu ud¾.fhka ÿ.S iudc mka;sj,g iyk ie<fik f,i
Okh h,s fnod yeÍu hs' Okj;a mqo.a ,hkaf.ka whnÿ .ekSu" wdydr iy fi!LHh" wOHdmkh"
ksjdi iy .ukd.ukh jeks mqrjeishkag w;HjYH fiajdjkag iyk ie<iSu iy wdKavqj
úiska /lshd iemhSu" Okjd§ iqNidOkjdoh hgf;a l%shd;aul lrk ,o m%;sm;a;s úh' tfy;a"
1980 .Kkaj, isg f,dalh mqrd me;sreKq kj-,snr,ajdoh hgf;a fuu iqNidOkjd§ m%;sm;a;s
wfydais lrk ,§' tu kj-,snr,ajd§ m%;sm;a;s fjki m<uqj wdrïN jQfha uyd ì%;dkHfha
iy wefußldfõ h' ta wkqj" iudcfha wdodhï fn§ hdu ld¾hlaIu f,i isÿ lÍug Okjd§
fj<| fmd<g jvd fyd¢ka l< yelsh hk merKs ,snr,ajd§ ;¾lh kej; u;= úh' th ±ka
f,dalh mqrd u ,snr,a m%cd;ka;%jd§ rgj, ks, ms<s.ekSu ù ;sfí'

2' ksfhdack m%cd;ka;%jdoh

• È.= b;sydihlg ysñlï fkdlshk" j¾;udk f,dalfha l%h


s d;aul jk m%cd;ka;j
% doh ksfhdack
m%cd;ka;%jdoh fõ'

• 17 iy 18 jeks ishjiaj, hqfrdamfha iy weußld tlai;a ckmofha ia:dms; jQ fuh m<uq j


hqfrdamfha ìys ù j¾Okh úh' fuh jevjiï wdKavqj,g úl,amhla f,i bÈßhg wd tlls'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdofha wdrïNhg fmr mej;s m%cd;ka;%jd§ l%uh jQfha .%Sisfha we;kaia
ys l%shd;aul jQ Rcq m%cd;ka;%jdoh hs' tys mej;s m%cd;ka;%jdofha moku jQfha ldka;djka"
<uhska iy jy¨ka yer ish¨ mqrjeishka wdKavq md,khg fl<ska u iïnkaO ùfuka olajk
Rcq iy wLKav iyNd.s;ajh hs' fï ;=< rdcHh iy isú,a iudch w;r fjkila fyda"
wdKAvqj iy md,s;hka w;r fjkila fyda fkdù h' tys§ wdKAvqj jQfha mqrjeisn,h ysñ
ck;djhs'

• ta wkqj Rcq m%cd;ka;%jdoh iy ksfhdack m%cd;ka;%jdoh w;r ;sfnkafka ;shqKq fjkils'


ksfhdack m%cd;ka;%jdoh hgf;a wdKavq md,kfha fhfokafkda" Rcq j uyckhd fkdj"

4
Tjqka Pkaofhka f;dard.kakd ksfhdað;fhda h' zzuka;%SjrekaZZ f,i wm idudkHfhka
y÷kajkafkda" ksfhdack m%cd;ka;%jdoh hgf;a u;= jk tu zzuyck ksfhdað;fhdaZZ fj;s'

• kQ;k m%cd;ka;%jdoh we;eï wjia:dj, cku; úpdrKh" mqkrdj¾;kh" m%drïNkh jeks


Rcq m%cd;ka;%jd§ Wml%u Ndú; l<;a" tajd Rcq m%cd;ka;%jdohg ióm jkafka b;d iq¿
jYfhks' tneúka fï fol w;r úYd, fjkila mj;S'

• kQ;k rdcHhkays N+ñh úYd, ùu yd ck.ykh úYd, ùu" tla/iaùfï wmyiq;dj" foaYmd,kh
yd iïnkaO ck;djf.a wNs,dIhka yd .eg¨ nyq, ùu fya;=fjka Rcq m%cd;ka;%jdoh
l%shd;aul lsßug fkdyels úh' ksfhdack m%cd;ka;%jdoh u;= jQfha tu .eg¨jg úi÷ula
f,i h'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdofha § ck;dj md,khg iïnkaO jkafka jl% j h' tkï ;uka úiska
f;dardm;a lrkq ,nk ksfhdað;hka uÕsks' fuuÕska ck;d y~g iSud mekfjk w;r
ck;dj fjkqfjka ;Skaÿ .ekSfï j.lSï mjrkq ,en we;s jD;a;Sh foaYmd,k{hka msßilf.a
w; wdKavqj ;nd we;'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdoh hkq m%cd;ka;%jdofha iSñ; iy jl% iajrEmh hs' th iSñ; jkafka
md,k lghq;= iïnkaO uyck iyNd.s;ajh jßka jr mj;ajk ue;sjrK l%shdj,shla fj;
,>q fldg we;s ksihs' th jl% jkafka ck;d ksfhdað;hka uÕska md,k lghq;= ls%hd;aul
lrk neúks' ck;djg Rcq j u n,h l%shd;aul l< yelafla cku; úpdrKhl § jeks
wjia:djl § muKs'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdoh ck;dj úiska isÿ lrkq ,nk md,kh ^government by the people&
f,i uq¿ukska u yeÈkaúh fkdyels jqj o" uyck;dj i|yd jk md,kh ^government for the
people& hk iïNdjH b,lalh imqrd .ekSug yelshdj mj;S'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdoh ue;sjrK u; mokï jk neúka" ue;sjrK m%cd;ka;%jdoh f,i o


ye¢kafõ' ksfhdack m%cd;ka;%jdoh hgf;a M,odhS f,iska mqrjeis iyNd.s;ajh iy j. ùï
iy;sl lsÍu i|yd ue;sjrK l%uh uÕska wdrlaId l< hq;= uQ,sl ks¾Kdhl lsysmhls'

w¾:j;a Ndjh
ue;sjrK l%shdj,sh uÕska msrúh hq;= ;k;=re jkafka jeo.;a wdKavq wêldß n,hla iys;
;k;=re h' tkï kS;s iïmdokhg iïnkaO jk iy rdcH wêldrh ms<sn| j.lSï ork
;k;=re h'

;r.ldß;ajh
f;dardm;a lr.kq ,nk ;k;=re i|yd ienE ;r.hla ;sìh hq;= h' ;r.h j<lajk
wdldrfha kS;s fyda Ndú;hka fyda fkd;sìh hq;= h'

ksoyi
Pkaoodhlhkag Pkao m%ldY lsÍug ksoyi ;sìh hq;= h' rdcH wêldßkaf.a fyda bka
ndysr ixúOdkj, fyda mqo.
a ,hkaf.a fyda lsis ÷ wdldr n,mEulg fyda ìh .ekaùulg
fyda Pkaoodhlhka ,la fkdl< hq;= h'

5
ryiH Ndjh
Pkaoodhlhkaf.a jrKhkaf.a ryiH Ndjh wdrlaId lsÍu i|yd ksoyia iy idOdrK
ue;sjrK meje;aúh hq;af;a Pkaofha ryiH Ndjh o wdrlaId jk mßÈ h' zzryia
PkaohZZ hk woyfia w¾:h fuh hs'

idOdrK;ajh
wfmalaIlhka f;aÍu" ue;sjrK meje;aùu iy Pkao .Kka lsÍu i|yd fhdod .kq
,nk l%shdj,ska wksis wkq.%yh" fjkia fldg ie,lSu" jxpd fyda fjk;a tjeks
widOdrK wdldrfha l%shd fyda uÕska ¥Is; fkdjQ tlla úh hq;= h'

ks;r ue;sjrK meje;aùu


wvq u jYfhka jir 4lg fyda 5lg fyda jrla jk f,i l,ska l,g ue;sjrK
meje;aùu uÕska Pkaoodhlhkag Tjqkaf.a j. ùfï whs;sh l%shdjg kexúh yels h'

wka;yalrKh ^Inclusivity&
hïlsis ksYaÑ; jhilska by< ish¨ mqrjeishkag ^jhi wjqreÿ 18g jeä& Pkao m%ldY
lsÍug whs;sh ;sìh hq;= h' Pkao n,h ,eîug iqÿiq lsisfjl= neyer fkdlsÍu hkq
fuys wd¾:h hs' ia;%S mqreI Ndjh" jd¾.sl;ajh" l=,h" iudc mka;sh jeks idOl u;
Pkao whs;sh lsisfjl=g m%;slafIam fkdlsÍu o thska woyia fõ'

iudkd;au;dj
tla mqoa.,hl=g tla Pkaohla hk uQ,O¾uhg wkqj mqoa.,hkag iudk f,iska Pkao
whs;sh ,nd Èh hq;= h'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdofha § ck;dj fjkqfjka ;SrK .kafka Tjqka m;a lrk ksfhdað;hka
jk neúka ksfhdack m%cd;ka;%jdoh ie,lsh yelafla uyck mrudêm;Hfha wju iajrEmh
f,i h' m%cd;ka;%jdofha fuu iajrEmh ;=< iyNd.S;ajfha m%Odk iajrEmh jkqfha tla
mqoa.,hl=g tla Pkaohla hk uQ,O¾uhg wkq.; j Pkao iyNd.s;ajh hs'

• ksfhdack m%cd;ka;%jdoh ;=< j. ùfï jvd;a tl u iy jeo.;a iajrEmh Pkaoh u;


flakaø.; fõ'

^fïjd ;rula úia;rd;aulj idlÉPd lsÍug ;j;a wjia:djla fï mßÉfþofha § u wmg


,efnkq we;'&

9'2' m%cd;ka;%jdÈ wdKavqlrKh iy tys ,laIK

wm fï jk úg;a ±l we;s mßÈ" m%cd;ka;j


% d§ wdKavl
q rKfha m%Odk ,laIK kï jHjia:dkql,
+ jdoh"
uyck mrudêm;Hh" n,;, fn§u" ixjrK iy ;=,k" kS;sfha wdêm;Hh" udkj whs;sjdislï"
ksoyia yd idOdrK ue;sjrK" uyck;djg j.ùu hk fïjd hs' fï tlsfklla úia;rd;aulj
y÷kd .ekSug ±ka W;aidy .ksuq'

— jHjia:dkql+,jdoh

I jHjia:dkql+,jdoh" ,snr,ajdofha uQ,sl foaYmd,k jákdlï w;=ßka tlla jk w;r" ,snr,a


m%cd;ka;%jdofha m%Odk wx. w;=ßka o tlla fõ' wdKavqjlska mSvdldß md,khla we;s ùug
;sfnk yelshdj j<lajkq i|yd kS;sfha wdêm;Hh mj;ajd f.k hdug th W;aidy lrhs' fï

6
wkqj jHjia:dkql+,jdoh kS;sfha W;a;Í;r;ajh fyj;a kS;sfha wdêm;Hh by<ska u ms<s.kS'
jHjia:dkql+,jdoh mgq iy mq¿,a hk fohdldrfhka w¾: ±laúh yels h'

II mgq w¾:hlska n,k úg" jHjia:dkql+,jdoh hkq wdKavql%u jHjia:djl meje;au uÕska
m%cd;ka;%jd§ wdKavqjla l%shdjg kexùug lghq;= ie,eiaùfï uQ,O¾uh hs' jHjia:djlg
wkq j rg md,kh ls Í u uÕs k a muKla jHjia : dkq l + , jdoh wdrla I d jka f ka ke;'
jHjia:dkql+,jdoh wdrlaId jkafka wdKavq n,h iSudjkag hg;a jk wdldrhg wdKavql%u
jHjia:djla uÕska rg md,kh lrk úg h' we;a;g u jHjia:dkql+,jdoh hkq wdKavq n,h
kS;sfha iSudj,g iy ixjrKhkag ,la lsÍu hs'

III jvd;a m<,a w¾:hlska jHjia:dkql+,jdoh hkafkka woyia lrkafka" wdKavq n,h talrdYs
ùu je<elaùug iydh fjk wNHka;r fyda ndysr fyda ixjrK cd,hla iys; Wml%u mj;sk"
tfuka u tuÕska mqoa., ksoyi wdrlaId lsÍug we;s lemùu ksrEmKh flfrk" foaYmd,k
jákdlï iy wfmalaIdjka iuQyhls' fuys § wdKavq n,h iSud lrk Wml%u jYfhka
y÷kd.kq ,nkafka ix.%y.; jHjia:djla ;sîu" whs;sjdislï mK;la ;sîu" n,;, fn§u"
oaúudKav,sl jHjia:dodhlh" f*vr,ajdoh fyda n,h úuOH.; lsÍu hk fïjd hs'

— uyck mrudêm;Hh

• zzck;d mrudêm;HhZZ hk ixl,amfhka woyia lrkafka rdcH n,fha uQ,dY%hh ck;dj


jk nj hs' ta woyig wkqj" kS;s iïmdokh" kS;s n,d;aul lsÍu iy úksYaph lsÍu hk
W;a;Í;r n,h l%shdjg kexùu iïnkaOfhka tu wdh;k ;u wêldr n,h iy iqcd; Ndjh
,nd .kafka ck;djf.a leue;a; fj;sks' ta wkqj ck;d leue;a;g jvd by< wêldrhla
fkdue;" hk uQ,O¾uh fuu ixl,amfha moku hs'

• ck;d mrudêm;H ms<sn| ixl,amh ie,flkafka m%cd;ka;%jdoh ms<sn| iïNdjH kHdhfha


m%Odk wx.h f,isks' rEfida (Jean Jaques Rousseau) mrudêm;H kHdh O¾ufha m%Odk u
m%ldYlhd f,i ie,fla' zzfmdÿ leue;a;ZZ ^General Will& ms<sn| rEfidaf.a ixl,amh ck;d
mrudêm;Hh ms<sn| woyig Èh yels fyd| u kso¾Ykh hs' Tyqf.a ck;d mrudêm;Hh
ixl,amh iudchl fmdÿ leue;a; ms<sn| W;a;Í;r wêldrh fjkqfjka fmkS isà' ck;d
mrudêm;Hh u; mokï jQ mrudo¾YS udÈ,sh jkafka iuQydKavqjd§ udÈ,sh hs'

• j¾;udk wdKavqlrKfhys olakg ,efnk lemS fmfkk m%jK;djla jkafka f,dalfha


fndfyda rgj,a md¾,sfïka;= iajdêm;Hfhka" ck;d mrudêm;Hjd§ wdKavqjla foig .uka
lsÍu h' tlai;a rdcOdksfha ck;d mrudêm;Hfha j¾Okhg idlaIH f,iska ±lsh yelafla
iafldÜ,ka;fha ksoyi iïnkaO m%Yakfha § cku;úpdrK Ndú; lsÍu" f;dardm;a lr.;a
ksfhdaÔ;hkaf.ka iukaú; jQ n,h fnod yßk ,o uka;%K iNd msysgqjd .ekSu"
^iafldÜ,ka;fha fõ,aifha iy W;=re wh¾,ka;fha& udkj whs;sjdislï mk;a uÕska mqrjeis
whs;sjdislï wdrlaId lsÍug mshjr .ekSu hk fïjd WodyrK hs' fïjd iuQydKavqjd§
,laIK f,i o ie<lsh yels h'

— n,;, fn§u

• n,;, fn§u ke;fyd;a fjka lsÍu ms<sn| meyeÈ,s kHdhhla bÈßm;a lf<a m%xY úma,jhg
l,ska Ôj;a jQ fudkafgialHq úisks' Tyqg wjYH jQfha mqoa., ksoyi wdrlaId jk mßÈ i¾j
n,OdÍ rdcdKavq l%uhg úl,am wdKavql%u rduqjla fhdackd lsÍuhs' Tyq ta i|yd wdo¾Yhg
.;af;a tx.,ka;fha meje;s wdKavql%uh hs'

7
• ixl,amhla jYfhka n,;, fjka lsÍfï kHdhfhka bÈßm;a jQ tla ;¾lhla jQfha" wdKavq
n,;, flakaø .; j mj;sk ;ek ksoyig we;s wjia:dj wvq nj;a" n,;, fnod fjka lr
we;s ;ek mqoa., ksoyi jeä nj;a h' fï wkqj rdcH n,h ixúOdkh lr we;s iajrEmh iy
ksoyi w;r iyiïnkaOhla we;s nj fuu kHdhfhka wjOdrKh flf¾'

• fï kHdhfhka bÈßm;a lrk ,o uQ,sl woyi flfrys wjOdkh fhduq lrk úg tys we;af;a
ldg;a ms<s.; yels foaYmd,k ;¾lhls' tfia jqj o" fudkafgialHqf.a fuu woyi yqÿ uQ,sl
ixl,amhla muKla u fkdj wksjd¾hfhka u wkq.ukh l< hq;= wdKavql%u úêúOdkhla
f,i Tyq olajd ;sìKs' fudkafgialHq wdKavqfõ n,;, jHjia:dodhl" úOdhl iy wêlrK
jYfhka fnÈh yels nj;a" fnÈh hq;= nj;a m%ldY lf<a h'

• tfia u ixjrK iy ;=,k úêúOdk l%uhla" tkï tlsfkld md,kh lr.ekSfï l%uhla
úOdhl" jHjia:dodhl iy wêlrK wxY w;r ;sìh hq;= nj o Tyqf.a úYajdih úh' tfia
ke;s j" tu n,;, tla mqoa.,hl= fyda wdh;khla fyda fj; flakaø.; jQ úg we;s jkafka
m%cd mSvl md,k ;ka;%hlehs fudkafgialHq ;¾l flf<a h'

• fudkafgialHq bÈßm;a l< fuu kHdhh" kHdhhla jYfhka o m%dfhda.l


s jYfhka o úfõpkhg
Ndckh ù ;sfí' ta iïnkaOfhka bÈßm;a j we;s tla úfõpkhla kï wdKavq n,h fuu wxY
w;r mQ¾K f,iska fjka lsÍula l< yels o hkak hs' we;eï jHjia:dodhl lghq;=j, hï
m%udKhl úOdhl iy wêlrK lghq;= o ;sfí' úksYaphldrjreka m;a lsÍfï § wefußldfõ
úOdhlhl iy jHjia:dodhlh hk wdh;k fol u iyNd.S fõ'

• n,;, fn§fï kHdhhg t,a, jk ;j;a úfõpkhla kï j¾;udk m%cd;ka;j % dÈ wdKavl


q rK
l%shdj,sfhys § md,kfha ukd l%shdldß;ajh i|yd fuu wdh;k w;r yqfol,d njla fyda
fjka ùula fkdj iyfhda.S;ajhla ;sìh hq;= njhs'

• tfia jqj o m%cd;ka;%jdÈ wdKavqlrKfha § fuu kHdhfha we;s m%dfhda.sl jeo.;alu wvq ù
ke;' fudkafgialHq fuu kHdhh bÈßm;a lsÍfuka wv ishjila blau hkakg fmr f,dalfha
m%:u jrg wefußldkq jHjia:d iïmdolhka úiska fuu kHdhh wefußldkq wdKavq wdh;k
f.dv ke.Sfï § fhdod .kakd ,È' tu.ska jHjia:d iïmdolhka wfmalIa d lf<a tla wdh;khla
fyda tla mqoa.,hl= fyda fj; wdKavqfõ ish¨ n,;, talrdYs ùfuka we;s úh yels m%cd mSvl
md,khlska rgjeishdf.a ksoyi wdrlaId lsÍu h' wefußldkq tlai;a ckmofha wdKavql%u
jHjia:dj iïmdokh lsÍfuka miq tu wdKavql%ufha n, ixúOdk rgdj wdo¾Yhg .ksñka
miq ld,fha m%cd;ka;%jdÈ rgj,a f,iska y÷kajk ,o fndfyda rgj,a fudkafgialHQf.a
n,;, fn§fï kHdhg wkqj wdKavq n, wdh;k ixúOdkh lr we;'

— ixjrK iy ;=,k

• ixjrK yd ;=,k ms<sn| woyi bÈßm;a jQfha wdKavqjla ish n,;, wksis f,i Ndú; lsÍu
u.ska m%cd mSvl fõ h hk ,snr,ajdÈka ;=< mej;s ìh je<elaùug h' (Heywood 2011). ta
wkqj ixjrK yd ;=,k úêúOdk l%shdjg kexùfuka wfmalaId lrkafka wdKavqfõ n,h
iSud lsÍu h' fudkafgialHq ish n,;, fn§fï kHdhfhka wjOdrKh l< mßÈ wdKavqfõ
;%súO n,;, lKavdhï ;=klg wh;a j mej;sh;a tl wdh;khl msßi wfkla wdh;kj,
msßia wìnjd isá;a kï" iy ta lghq;=j,g n,mEï lrkjd kï túg hqla;sh yd ksoyi
wdrlaId ùu iel iys; h' tneúka Tyq m%ldY lf<a" ixjrK iy ;=,k úêúOdk l%u
jHjia:dodhl" úOdhl iy wêlrK hk wdh;k iïnkaOfhka ;sìh hq;= nj hs'

8
• zz;=,kZZ uQ,O¾ufhka woyia lf<a jHjia:dodhl" úOdhl iy wêlrK YdLdj, n,;, iy
;;a;ajh iunr úh hq;= nj hs' zixjrKZ úê úOdkj,ska woyia lf<a by; i|yka tla
wdh;khla ;ukag kshñ; fCIa;%fha lghq;= wìnjd hkafka kï wksla wdh;k uÕska th
ixjrKh l< hq;= nj hs'

• ixjrK yd ;=,k l%uh l%shd;aul lsÍu i|yd w;HjYH uQ,sl u wx.h jkafka wdKavq n,;,
jHjia:dodhl" úOdhl iy wêlrK hk wdh;k w;r fn§ ;sîu h' fï tla tla wdh;khg
tu wdh;kh fj; mejreKq ld¾hhka w;=ßka we;eï ld¾hhka bgq lsÍfï § wfkla wdh;kj,
iydh iy tlÕ;dj wjYH lrhs' bka woyia jkafka fï lsis ÿ wdh;khlg wfkla wdh;kj,
iydh fyda tlÕ;dj ,nd .ekSfuka f;dr j taldka; f,iska tu n,;, yd ld¾h l%shdjg
kexúh fkdyels nj h' fï wkqj n,;, fn§fï kHdhh uÕska fjka lrk ,o YdLdjka
ixjrK yd ;=,k uQ,O¾uh uÕska tlsfklg iïnkaO lsÍu isÿ flf¾' fuf,i iïnkaO
lsÍfuka wruqKq lrkafka tla tla wdKavq wdh;k w;a;fkdau;sl wkaoug l%h
s d lsÍu je<elaùu
h'

wefußldfõ ksoiqka -

wefußldkq tlai;aa ckmofha wdKavq wdh;k w;r ixjrK yd ;=,k uQ,O¾uhka


l%shd;aul jkafka my; i|yka wdldrhg h' wefußldkq tlai;a ckmofha
jHjia:dodhlh jk fldx.%ia uKav,hg ish¨ f*vr,a kS;s iïmdokh lsÍfï n,h
,nd ÿkak o" tu mK;a flgqïm;a kS;s njg m;a ùu i|yd trg foaYmd,k úOdhlh
jk ckdêm;sjrhdf.a wkqu;sh wjYH h' ckdêm;sjrhd i;= mK;a flgqïm;a
ksfIaOkh lsÍfï n,h uÕskq;a" fldx.%ih úiska iïu; lrk ,o mK;a jHjia:djg
wkql+, fkdjQfha kï tajd wj,x.= lsÍug fY%aIaGdêlrKhg we;s n,h uÕskq;a"
ixjrKh fõ' tfuka u mK;a flgqïm;a kS;shla njg m;a ùu i|yd fldx.%ifha
uKav, foflka u wkqu;sh wjYH h' fï wkqj jHjia:dodhlh u.ska o jHjia:dodhl
n,h ixjrKh fõ' ckdêm;sjrhdg mK;a ksfIaO lsÍfï n,h mej;=K o fldka.%ia
uKav,hg ;=fkka fofla wkqu;shla u.ska ckdêm;sjrhdf.a mk;a ksfIaOkh wfydais
l< yels h'

• úOdhlh iïnkaOfhka o ixjrK iy ;=,k l%uh l%h s d;aul fjhs' wefußldkq ckdêm;sjrhdg
foaYmd,k úOdhlfha m%Odkshd jYfhka wdKavqfõ m%Odk ;k;=re j,g mqoa.,hka m;a lsÍu
iy úfoaY fyda cd;Hka;r ixúOdk fyda iuÕ .súiqï we;s lr.ekSu l< yels h' tfia jqj
o" ckêm;sjrhdf.a m;a lsÍïj,g wod< kdu fhdackd iaÓr lsÍug iy .súiqï j,x.= lsÍu
i|yd fifkÜ uKav,fha wkqu;sh wjYH h' ckdêm;sjrhdf.a kdu fhdackd iaÒr lsÍu
fyda .súiqï j,x.= lsÍu fyda fifkÜ uKav,hg m%;slafIam l< yels h' ckdêm;sjrhd
ikakoaO yuqodj, wK fokakd jqj o" Tyqg hqoaO m%ldY l< yelafla fldx.%ifha wkqu;shg
hg;a j h' fï yer fldx.%ihg ckdêm;sjrhdg fodaIdNsfhda.hla f.k tñka Tyq bj;a l<
yels h' ta iïnkaOfhka isÿ lrkq ,nk mÍlaIKhl iNdm;s;j a h orkafka fY%I
a G
a dêlrKfha
w.%úksYaphldrjrhd h'

• wêlrKh iïnkaOfhka n,k úg" fY%aIaGdêlrKh i;= wêlrK n,h ^kvq úNd. lsÍfï
n,h& fjkia lsÍfï n,h fldx.%ihg ;sfí' tfuka u fY%aIaGdêlrKfha ;SrK wj,x.= lsÍu
i|yd fldx.%ihg ixfYdaOk f.k wd yels h' wjidk jYfhka uOHu wdKavqfú
úksYaphlrejkag tfrys j fodaIdNsfhda. f.k taug;a" Tjqka ;k;=rej,ska bj;a lsÍug;a"
fldx.%ihg yelshdj we;'

9
• wefußldkq WodyrKh uÕska meyeÈ,s jkafka wdKavqfõ jHjia:dodhl" úOdhl iy wêlrK
YdLdj, we;eï n,;, mx.= lr .kakd neúkq;a" lsis ÿ ld¾hhla iïnkaOfhka mQ¾K n,hla
lsis ÿ wdh;khlg fkdue;s neúkq;a" wdKavq n,h ixjrKhla ùug iy iunrùug wjYH
mshjr ixjrK yd ;=,k uQ,O¾uh uÕska we;s l< yels nj h'

— kS;sfha wdêm;Hh

• kS;sfha wdêm;Hh hkak jHjia:dkql+,jdoh iy iSñ; wdKavqj hk ixl,am iuÕ ,snr,a


m%cd;ka;%jdofha wdKavql%ufha yrhd;aul ixl,amhla f,iska y÷kd .; yels h' kS;sfha
wdêm;Hfhka ir, j woyia jkafka iudcfha ish¨ idudðlhkag" tkï md,s;hdg fuka u
md,lhdg o" kS;sh iudk j l%shdfõ fhoùu h'

• uydoaùmsl hqfrdamfha th ;yjqre ù we;af;a kS;sh u; rdcHh mokï úh hq;= h hk c¾uka


ixl,amh u; h' zzffk;sl rdcHhZZ ^Rechtsstaat& hkq tu c¾uka ixl,amh hs'

• wefußldkq tlai;a ckmofhys kS;sfha wdêm;Hh jvd;a ióm f,iska rfÜ by< u kS;sh
jYfhka i,lkq ,nk wdKavql%u jHjia:dj iuÕ iïnkaO fõ' tlai;a ckmofha kS;sfha
wdêm;Hh trg fmdÿ kS;sfha fldgila jk w;r" ix.%y.; jHjia:djlg úl,amhla fia
l%shd lrhs' zzñksiqkaf.ka md,kh fkdj kS;sfha md,khZZ ^Rule by law, not by men& hk
weußldkq woyiska lshefjkafka o fuh hs'

• ir, wdldrhg olajkafka kï kS;sfha wdêm;Hfhka woyia lrkafka"

i. wdKavqfõ jvd;a n,.;= mqoa.,hka we;=¨j md,k lghq;=j,g iïnkaO jk ish¨ wh


kS;shg by<ska fkd j kS;shg hg;a j isáh hq;= nj"

ii. kS;s iïmdokhg iy kS;s n,d;aul lsÍug wdKavqjg we;s n,h mqoa., ksoyi
wdrlaId lsÍu wruqKq lr.;a ffk;sl ixjrhka uÕska iSud úh hq;= nj"

iii. ys;=jlaldß f,iska mqrjeishka w;a wvx.=jg .ekSu" jO ysxid meñKùu" mqrjeis
ksoyi W,a,x>kh lsÍu jeks Ndú;hkaf.ka rdcHh je<lS isáh hq;= nj"

vi. kS;s moaO;s" wêlrK úksYaphhka jeks kS;s f,aLk uÕska rdcHh iy tys wêldrh
flfrys iSud m%ldYs; j u i|yka l< hq;= nj'

v. úOdhlfha fyda jHjia:dodhlfha fyda idudÔlhkaf.a whq;= n,mEïj,ska f;dr j


úksYaphhka lsÍug yels iajdëk wêlrKhla ;sîu'

• md,k lghq;= i|yd wjYH jk uQ,sl uQ,O¾uhla f,iska kS;sfha wdêm;Hh wdrlaId fkdjqK
fyd;a m%cd;ka;%jdoh wdrlaId fkdjkq we;' ;j o ta i|yd md,lhka kS;sfha wdêm;H
l%shd;aul jkjd o hkak ksr;=rej ksÍlaIKh l< hq;= h'

• by;ska i|yka l< mßÈ m%cd;ka;%jdÈ we.hSï iuÕ kS;sfha wdêm;Hh ±ä f,iska iïnkaO
fõ' kS;sfha md,kh mokï j we;af;a we.hSï fyj;a mqreId¾: u; h' tys wruqKqj,ska tlla
jkafka tu mqreId¾: iy;sl lsÍu h' Ndú;fha § ñka woyia jkafka kS;s ilia úh hq;af;a
iy l%h
s d;aul úh hq;f
a ;a ksoyi" idOdrK;ajh" ukqIH .re;ajh ^Human Dignity& iy bjiSu

10
^Tolerance& hk ish¨ wxY flfrys iudk mokulska th m%j¾Okh lsÍu u; h' fïjd
m%cd;ka;%jdofha m%;sudkSh ksIaGd ^Normative Goals& f,i o ye¢kafõ'

— udkj whs;sjdislï

• udkj whs;j s dislï hkq ish¨ udkjhkag f.!rjdkaú; Ôú;hlg" mQ¾K fm!reI j¾Okhlg
iy iudc idOdrK;ajhlg wjldY ,nd fok iodpdr ysñlï h' ñksiqka Wm; ,nkafka tu
iodpdr whs;sjdislï iuÕ h' ñksil= ùu ksid u Ôj;a ùug ;sfnk whs;sh" wdydrj,g we;s
whs;sh" yDoh idlaIHhg we;s whs;sh" iudc .re;ajhg we;s whs;sh wdÈhg ñksid Wm;ska u
ysñlï lshhs'

• ,snr,a Ñka;lhka olajk mßÈ ish¨ i;a;ajhkaf.a Ôú; meje;aug wjYH lrk Tlaiscka
fuka udkjhkaf.a iudc meje;aug udkj whs;sjdislï wjYH h' udkj whs;sjdislï hkq
úYaj idOdrKd;aul whs;Ska h' lsisjl=g wysñ l< fkdyels" iEu ukqIHhl=g u Tyq fyda weh
ukqIHfhl= ùu ksid u ysñ úh hq;= fohls' ta wkqj udkj ysñlï ia;%S mqreI fNaohlska f;dr
j ysñ fõ' udkj ysñlï mokï jkafka ukqIH;ajh u; h' tajd ieug iudk j ysñ fõ'
udkj ysñlï lsis fia;a u lv fkdl< hq;= h' lv l<fyd;a t;ekays nrm;< widOdrKhla
isÿ fõ'

• udkj whs;sjdislï ks¾udKh lrk ,o fohla fkdj wkdjrKh lr.kakd ,o fohls' tkï
udkj whs;sjdislï hkq hqfrdamfha fyda fjk;a ia:dkhl fyda f.dv kÕk ,o fohla fkdj
ish¨ udkjhkag wod<j lrk ,o fidhd .ekSuls'

• udkj whs;sjdislïj, kQ;k kHdhsl meje;au 17 jk ishjfika Tíng .uka fkdlrhs'


udkj whs;sjdislï uq,ska u wkdjrKh lr.kakd ,oafoa 17 jk ishjfia § tx.,ka;fha §
h' tu ishjfia Ôj;a jQ foaYmd,k od¾Ykslhl= f,iska ie,eflk fcdaka f,dla udkj
whs;sjdislï m<uqfjka ixl,am u h jYfhka wkdjrKh lr.;a mqoa.,hd f,i ie,efla'

• tkuq;a udkjhdf.a b;sydih jir ñ,shk ;=klg jvd merKs h' we;uqkaf.a woyiaj,g
wkqj udkj whs;sjdislï udkj YsIagdpdrh ;rï u merKs h' tfia jqj o" ksoyia Y%ñlhka
fkdisá" jy,a Y%uh yd l=, l%uh mej;s iy rch w;a;fkdau;sl jQ mQ¾j kQ;k iudc ;=<
udkj whs;sjdislï mej;=fKa wkdjrKh lr fkd.;a fohla f,i h' tfia jqj o" hqfrdamfha
ksoyia Y%uh mek keÕSu" wkd.ñl wOHdmkh" idlaIr;djh iy uqøs; udOHhkaf.a wdrïNh
fya;=fjka udkjhdg whs;sjdislï ;sfnkjd h hk woyi ixl,am .; ùfï iy ckm%%sh
ùfï iudc ;;a;aj u;= úh' fuu wjêfha § bx.%Sis iudch jevjiï jdofhka Okjdohg
mßj¾;kh ùfï l%shdj,sh isÿfjñka mej;sKs' ta w;r nqoaêuh ixjdo jvd;a by< uÜgfuka
isÿ jqKs' ck;djf.a Ôú;j,g yd foam<j,g rcqg n,hla ;sìh hq;= o@ tfia;a ke;skï tu
n,hg iSud mej;sh hq;= o@ wd§ jYfhka fcdaka f,dla fmdÿ whs;sjdislï y÷kd .ksñka tajd
iajdNdúl whs;sjdislï f,i kï lf<a h' fï whs;sjdislï udkj meje;aug ffki¾.sl
f,iska u iïnkaO jk nj Tyqf.a woyi úh' tfia jqj o" f,dla" Ôú;h" ksoyi iy foam<
hk whs;sjdislï ;=kg udkj whs;sjdislïj, jmißh iSud lf<a h'

• fcdaka f,dlaf.a isg udkj whs;sjdislï ixl,amh ,snr,ajdoh iy iudcjdoh hk o¾Yk


uÕska wkqm%dKh ,nñka j¾Okh úKs' j¾;udkfha mj;sk udkj whs;sjdislï ixl,amh
ie,elsh yelafla isú,a" foaYmd,k iy iudc hk m%Odk wxY ;=fkka iukaú; tlla f,i
h'

11
— iSñ; wdKavqj

• zziSñ; wdKavqjZZ hk m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKfha m%Odk uQ,O¾uhls' tys uQ,sl w¾:h kï


wdKAvqjg ke;fyd;a md,lhskag" wiSñ; n,hla ke;s nj;a" wjidkfha Tjqkaf.a n,h
iSudjkag hg;a jkafkah hkak h' ziSñ; wdKavqjZ fj;ska wfmalaId lrkafka mqoa., ksoyi
hk ,snr,a uQ,Od¾ñl wruqK wdrlaId lsÍuhs' ,snr,a foaYmd,k o¾Ykjdofha j¾Okh lr
we;s iSñ; wdKavqj ms<sn| kHdhsl w¾:h fumßÈ h( uyck;djf.a ksoyi iy whs;sjdislï
W,a,x>Kh jk mßÈ ys;=jlaldr f,i wjNdú; lrkq ,eîug md;% ùfï YlH;dj rdcH
n,hg ksi¾.ju ;sfí' th je<elaùug we;s tl u uÕ wdKavqfõ n,hg iSud meKùu hs'

• iSñ; wdKavq uQ,O¾uhg wkqj wdKavqfõ foaYmd,k n,h iy th l%shdjg kxjk msßi
wdh;ksl f,iska iSudj,g iy ixjrhkag ,la flf¾'

• mru n, jdohg (absolutism) úreoaO j iSñ; wdKavq uQ,O¾u l%uj;a f,iska olajk ,oafoa
fcdaka f,dla (John Locke), fudkafgialh
s q (Montesquieu) we;=M we;eï foaYmd,k Ñka;lhka
úisks (Calhoun 2002). ta iuÕ u iSñ; wdKavqj hk ixl,amh ‘ñksiqka f.a md,kh fkdj
kS;sfha md,khla' (a government of laws, not of men) mej;sh hq;= h hk merKs uQ,O¾ufhys
o ukd f,i m%ldY fõ'

• 12 jif¾ .=re w;afmdf;a § o wm ÿgq mßÈ zziSñ; wdKaâjqZZ hk b.ekaùu uq,k


s a u úia;rd;aulj
f.dv ke.=fõ fcdaka f,dla h' wm ta idlÉPdj u;la lr .kafka kï" f,dlag wjYH jQfha
rdcdKavql%uhla hgf;a meje;s rcqf.a ys;=jlaldr taln,jd§ md,k ;ka;%hg m%cd;ka;%jd§
úl,am wdKavql%uhla fhdackd lsÍug h' tfia lsÍug Tyq" rdcHh ms<sn|j meje;s iudc
.súiqu ms<sn| m%jdohg w¨;a w¾: l:khla flf<a h' f,dla fhdackd l< md¾,sfïka;=
wdKAvq`l%u udÈ,sfha m%Odk u wdKAvq wdh;kh jQfha Pkaofhka m;a lrk ,o jHjia:dodhlh
hs' tfia jkafka jHjia:dodhlh uyck mrudêm;Hh ksfhdackh lrk ksid h' tfia jqj;a
jHjia:dohlfha n,h" md,lhska iy uyck;dj w;r we;s .súiqfï fldkafoaisj,g hg;a
h' tajdhska iSud fõ' tu iudc .súiqfï m%Odk wruqK ck;djf.a ðú;h' ksoyi iy
foafmd< wdrlaId lsÍu hs' foaYmd,k n,fha fldkafoaish o th hs' tu w;suQ,sl fldkafoaish
iy j.lSu blaujd hdfï n,hla wdKavj q g ke;' wdKavj q tfia lrkafka kï" isñ; wdKavf q õ
n,h wdmiq mjrdf.k w¨;a wdKavqjla f;dard m;alr .ekSfï n,h ck;djg ;sfí'

• miqld,fha § iSñ; wdKavqj ms<sn| ixl,amh j¾Okh ùfï § thg my; i|yka wx. tl;=
úh'

• wNsksfhdað; ^Delegated& n,h ( wdKavq i;= n,h ;ukaf.a u tlla fkdfõ' th


uyck;dj fj;ska fldkafoais iys;j ,enqK tlls' tkï wNsksfhdað; n,hls'
md,lhkag uyckhd n,h mjrk wjia:dj kï ue;sjrKhs'

• Ndrldr;ajh ^Trusteeship& iy fldkafoais iy.; nj ( md,lhka i;= n,h fldkafoais


iy.; tlls' tys f;areu kï" uyck;dj Tjqka f;dardm;alr .ekSfï § m%ldY l<
Ndrldr;ajuh úYajdih hs' tu Ndrldr;aj úYajdih mokï jk yrhd;aul uQ,
O¾uh kï" uyck;djf.a ksoyi iy whs;sjdislï W,a,x>Kh flfrk wdldrhg
foaYmd,k n,h wjNdú; lrkafka ke; hkak hs' uyck;djf.a Ndrldr;aj
úYajdifha iSudjka we;=<; l%shd lsÍug md,lhkaf.ka wfmalaId flf¾'

12
• iSñ; Oqr ld,h ( wdKavqjla n,hg m;a lrkq ,nkafka iSñ; Oqr ld,hlg h'
idudkHfhka wjqreÿ y;rlg fyda mylg h' uyck;djf.ka ,efnk wjirhla
fkdue;sj tu Oqr ld,h blaujd hdug lsisÿ wdKavqjlg ffk;sl fyda iodpdrd;aul
n,hla ke;' fï uQ,O¾uh uÕska flfrk ;j;a jeo.;a fohla kï rdcHh iy
wdKAvqj hkq tlla fkdj folla h hkak wjOdrKh lsÍu hs' rdcHh iy wdKAvqj
fjka fldg ie<lSu" m%cd;ka;%jd§ wdKAvqlrKhg muKla ;sfnk jeo.;a O¾uhls'

• kS;sfha wdêm;Hh ( wdKavqjg ;u wêldr n,h l%shd;aul lsÍu ms<sn|j ffk;sl


iSudjka mKjkafka fuu uQ,O¾uh hs'

• n,;, fn§u ( fuu uQ,O¾ufha wruqK wdKavqn,h tl mqoa.,fhl= fyda wdh;khla


fyda fj; ixflakaøKh ùu je<elaùu hs'

• ixjrK iy ;=<k ( wdKavqfõ YdLd rdcH n,h m%cdmSvl f,i talrdYS lr .ekSu
je<elaùu ixjrK iy ;=<kj, wruqK hs'

ksoyia iy idOdrK ue;sjrK

ksoyia iy idOdrK ue;sjrK hkq ksfhdack wdKavql%ufha kHdh iy Ndú;h iuÕ <Õska u
noaO ù we;s hdka;%Khls' thska wjOdrKh lrkafka m%cd;dka;%sl wdKavqlrKhg ue;sjrKj,
we;s jeo.;alu muKla fkdfõ' m%cd;ka;%jd§ wdKavql%uhl ue;sjrK ksoyia iy idOdrK ùfï
jeo.;alu thska wjOdrKh flf¾'

foaYmd,k úoHdj ;=< ksoyia iy idOdrK ue;sjrK ms<n s |j we;s wjOdkh uE; ld,Sk j¾Okhls'
th jQ l,S" ,xldj o we;=¨ rgj,a .Kkdjl u uE; ld,fha § w;a ÿgq ksoyia iy idOdrK
fkdjk ue;sjrKj,g m%;p s drhls' tjeks wjia:d fndfyduhl § u isÿ ù ;sfnkafka m%pKav;ajh"
Pkaoodhlhska iy wfmalaIlhska ìh jeoa§u" ¥IKh" uyck iïm;a wjNdú; lsÍu" iy Pkaoh
§u" Pkaoh .Kka lsÍu iy Pkao m%;sM, ksl=;a lsÍu hk wjia:dj, ¥IK iy wl%ñl;d isÿ ùu
hs' tjeks wjNdú; ksid isÿjkafka m%cd;ka;%jd§ l%shdj,sh úlD;s ùu hs' ue;sjrK l%shdj,sfha
iqcd; Ndjhg ydks meñKSu hs' uyck;dj mj;akd foaYmd,k l%uh ms<n s |j wfmalI
a d Nx.;ajhg
m;a ùu hs' j¾;udkfha foaYmd,k úoHdfjys ue;sjrK ms<sn|j isÿjk idlÉPdj, i¾jck
Pkao n,h .ek iy Pkao odhl iyNd.s;ajh .ek muKla fkdj" Pkaoh §fï whs;sh ksoyiaj
iy idOdrKj mdúÉÑ lsÍfï whs;sh .ek o wjOdkh fhduq lrkafka tneúks'

m%cd;ka;%jd§ kHdfha ksoyia iy idOdrK ue;sjrKhla ms<sn| woyi ixl,am lsysmhla u;


mokï jkakls'

• ck;d mrudêm;Hh ( foaYmd,k jYfhka ksoyia ck;djlg" ;u foaYmd,k leue;a; iy


wêIaGdkh m%ldY lsßug we;s b;d u jeo.;a hdka;%Kh jkafka ue;sjrKh hs' tneúka ;u
md,lhska ksoyfia iy ndOdjlska f;drj m;alr .ekSug ck;djg we;s whs;sh wdrlaId l<
hq;= h'

• jrKfha ^f;dard .ekSfï& ksoyi ( ksfhdack m%cd;ka;%jdofha yrh jkafka ;u ksfhdað;hska


f;dard .ekSug ndysr ndOdjlska f;drj isÿ lr .ekSug uyck;djg we;s whs;sh hs'

• uyck;djg j.ùu ( ue;sjrKh jQ l,S ;u md,lhskaf.a ld¾h idOk jd¾;dj ms<sn|j


;Skaÿjla §ug uyck;djg ,efnk tl u iy fyd| u wjia:dj hs' tneúka m%cd;ka;%jd§

13
j.ùï i|yd we;s fuu wjia:djg ndOd fkd;sìh hq;= h'

• uyck leue;a; iy iqcd;Ndjh ( m%cd;ka;j% d§ wKavl


q rKh r|d mj;skfa ka zzuyck leue;a;ZZ
^Popular Consent& hk uQ,O¾uh u; h' tys f;areu kï ;uka md,kh lrk md,lhska lõ±hs
iafõÉPdfjka ;SrKh lsÍfï whs;sh uyck;djg we; hkak hs' md,lhskag rg md,kh
lsÍu i|yd ffk;sl whs;sh fuka u iodpdruh iqcd; nj ,nd fokafka o th úisks'
idudkH jeishka mjd ue;sjrKhla hkq zY=oaOZ jQ wjia:djla f,i i<lkafka tneúks'
wdKAvqj iy md,lhkag" wdKavqlrKh i|yd ffk;sl whs;sh;a" iqcd;Ndjh;a" ,nd fokafka
ue;sjrKj, § h' ue;sjrK" ksoyia iy idOdrK fkdjk úg" wdKAvl q rKh i|yd md,lhkag
,efnk ffk;sl whs;sh" uyck leue;a; iy iqcd; Ndjh W,a,x>Kh fõ'

— m%cdjg j. ùu

• uyck j. ùu m%cd;ka;%jdÈ md,kfha m%dfhda.sl uqyqK; jYfhka ie,lsh yels h' lsishï
ks,hla fyda ;k;=rla fyda ork flfkl= Tyqf.a yeisÍu iïnkaOfhka uyckhdg W;a;r
§u fuuÕska woyia fõ' fuf,i flfkl= lsishï úfYaIs; l%shdjla fyda fkdlr isàula
iïnkaOfhka ck;djg W;a;r §u j.ùu jYfhka kï l< yels h' l=ula ksid o h;a
foaYmd,kfha uQ,dY%h ck;dj jk neúks'

• fuf,i m%cd;ka;%jdÈ foaYmd,k l%uhla l%shd;aul ùfï § rcfha ks,;, orkakka Tjqkaf.a
;SrK iy lghq;= iïnkaOfhka ck;djg W;a;r Èh hq;= ùu" meyer yeßh fkdyels
m%cd;ka;%jd§ j.lSuls'

• wdKavqfõ j. ùu ms<sn| woyig udk folla mj;S' tkï"

é ck;djg W;a;r Èh hq;= nj" iy


é j.lSfï w¾:fhka l%shd lsÍu ck;dj wdKavqfjka wfmalaId lrk nj'

— m%cdjg j. ùu iïnkaOfhka mj;sk hdka;%K

• fndfyda m%cd;ka;%jdÈ rgj,a m%cdjg lrkq ,nk j. ùu id¾:l lr.ekSu i|yd my;
i|yka hdka;%K l%shd;aul lrhs'

é Pkao m%ldY lsÍfï l%shdj,sh uÕska wdKavqj, l%shdldß;ajh ms<sn| úksYaph lsÍug
mqrjeishdg wjldY ,nd §u
é u; úuiqï
é wdKavqfõ ks,Odßkaf.a yeisÍu iy;sl lsÍfï b,lalh we;s j wdpdr O¾u kS;s iy
mßmdá ia:dms; lsÍu

• fïjdfha uQ,sl wruqK wdKavqfõ ks,;, orkakka wyUq f,i fyda ys;du;d fyda lrkq ,nk
wjl,a l%shdjka je<elaùug uÕ fmkaùï iemhSu h' fï i|yd"

é fndfyda wdKavq f;dr;=re oek .ekSfï mk;a iïu; lr;s'


é fndfyda wdKavq idfmalaI jYfhka kùk m%;sm;a;s úYaf,aIK iy ú.Kk wdh;k
msysgqjd f.k ;sfí'

14
m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKh iy Y%S ,xldfõ w;a ±lSu'

m%cd;ka;%jd§ wdKavqlrKh ms<sn| ,xldfõ w;a ±lSï ñY% tlls' th ch.%yK" miqnEï iy
mqk¾Ôjkh hk fïjdhska iukaú; h'

,xldj kQ;k m%cd;ka;%jdohg mßj¾;kh ùu isÿ jQfha ì%;dkHfha hg;a úð; md,k iufha §
h' 19 jeks ishjfia b;d iSñ; ksfhdack l%uhla y÷kajd § ;sìK' 1833 flda,anDDla m%;sixialrK
u.ska wd¾Ól iy iudc lafIa;%j, ,snr,alrKh y÷kajd § ;sìK' ,xldfõ m%cd;ka;%ShlrK
l%shdj,sfha jeo.;a ikaêia:dkhla jQfha 1931 fvdkfuda¾ m%;sixialrKh hs' i¾jck Pkao n,h
iy ksfhdack wdKavql%uh mq¿,a lsÍu tys m%Odk;u m%cd;ka;%lrK uQ,O¾u úh'

ta w;r" ck;dj w;r foaYmd,k msì§ula o" il%Sh isú,a iudchla o ìys úh' cd;sl jHdmdrh iy
jD;a;Sh iñ;s jHdmdrh fuu isú,a iudc l%shdldß;ajfha m%Odk udOHhka úh' m%cd;ka;%Sh
lrKh hkq wdKAvql%u jHjia:d m%;sixialrKh u fyda kj jHjia:d iïu; lsÍu u fyda fkdj"
foaYmd,k l%shdj,shg uyck;dj il%Shj iyNd.S ùu o jkafka h hk lreK fu;ek § jeo.;a
h'

1947 fida,na ß jHjia:dfjka f.dv k.k ,oafoa uQ,l


s jYfhka ,snr,a m%cd;ka;j % d§ wdKAvl
q u
% hls'
ta uÕska ksfhdack m%cd;ka;j
% doh ;j;a mq¿,a flßKs' Bg wu;r j oaú-uKav,sl jHjia:dodhlh;a"
jHjia:dodhlhg j.lshk leìkÜ wdKAvq l%uhla" kS;f s ha wdêm;Hh" iajdëk wêlrKh" iq¿ck
whs;Ska wdrlaId lsÍu iy iSñ; wdKavqjla o hk fïjd y÷kajd fok ,§' tfy;a fida,anß
jHjia:dfõ uQ,sl whs;sjdislï mßÉfþohla ;snqfKa ke;'

1970 .Kka olajd" ,xldfõ m%cd;ka;%jd§ wdKavql%uh ndOdjlska f;drj l%shd;aul úh' 1950
.Kkaj, wdrïN jQ isxy,-fou< jd¾.sl .eg¨fjka m%cd;dka;%sl wdKavqlrK l%shdj,shg ta
;rï ndOd isÿ jQfha ke;' md¾,sfïka;= ue;sjrK ksis l,g meje;aúK' wdKavq udre lsÍu
isÿjqfKa idfmalaIl jYfhka iduldój iy iduldó ue;sjrK ud¾.fhks' ue;sjrKj, uyck
iyNd.s;ajh l%udkql+,j by< .sfha h' mq¨,a foaYmd,k mlaI l%uhla o ia:djr úh' 1930 .Kka
j, § wdrïN lrk ,o iudc iqNidOk m%;sm;a;s È.g u l%shd;aul jQ w;r" ta u.ska iudc iduh
o ;yjqre úh'

fuu ;;a;ajh" 1970 .Kkaj, uq, § fjkia ùug mgka .;af;a h' ,xldfõ iudcfha ksy~j
meje;s iudc iy foaYmd,k wiykh t<smsg u m%ldY ùu mgka .;af;a" 1971 ;reK le/,a,
fj;sks' fï w;r" m%dfoaYSh iajhx md,khla i|yd 1950 .Kkaj, § wdrïN jQ øúv cd;sl
jHdmdrh" fuk u rdcHhla i|yd jQ jHdmdrhla njg mßj¾;kh úh' th 1980 .Kkaj, uq, §
isú,a hqoO
a hla njg j¾Okh úh' hqoOa fha miqìu ;=< isÿ jQfha m%cd;ka;j
% d§ wdKavl
q rK l%h
s dj,sh
miqnEug m;aùu hs' yÈis kS;sh" kS;sfha wdêm;Hh w;a ysgqùu" rdcHh iy iudch hqouhlrKhg
md;% ùu fï ld,fha isÿ jQ j¾Okhka h' fï f,i 1980 .Kkaj, uq, mgka m%cd;ka;%jd§
l%shdj,sfha miqnEu werôKs'

fï w;r 1978 wdKavql%u jHjia:dfjka isÿ jQfha m%cd;ka;%sl wdKavqlrKfha ;j;a miqnEu ls'
fjiaÜñkaiag¾ md¾,sfïka;= wdKavql%ufhka fjkia jQ m%xY udÈ,sfha ckdêm;s l%uhg iudk ñY%
wdKavq l%uhla ta u.ska y÷kajd fok ,§' kj w¾O ckdêm;s l%uh ;=< jHjia:dodhlh" úOdhlhg
oaú;Shsl ;;a;ajhg m;a lrkq ,eìK' ckdêm;sjrhd" jHjia:dodhlh fuka u wêlrKh o
md,kh lrk ;;a;ajhla ìys úh' ckdêm;sjrhd rdcH jHQyfha m%Odk iy n,.;= u wdh;kh
jQ w;r" th ixjrK iy ;=,kj,ska iEfyk ÿrlg ksoyia lrkq ,eìK' fï miqnEï ;sìh §;a"

15
1978 jHjia:dfõ jeo.;a m%cd;ka;%Sh wx.hla jQfha mqrjeishkag wêlrKhg hEfï whs;sh iys;
uQ,sl whs;sjdislï mßÉfþohla y÷kajd §u hs'

ì%;dkH foaYmd,k úoHd{fhl= jk uydpd¾h ñla uqj¾ ^Mick moore& fï ;;a;ajh y÷kajd
we;af;a zzm%cd;ka;%jdofha wdmiaig hEulaZZ f,iks' ^Moore, 1972& Y%S ,dxlsl foaYmd,k
úoHd{fhl= jk wdpd¾h kS,a äfjdÜgd ^Neil Devotta& th y÷kajd we;af;a zzfoaYmd,k mßydkshlaZZ
iy zzm%cd;ka;%jdofha wm.ukhlaZZ f,isks' ^Devotta, 2014&' 1978 jHjia:dfjka ìys lrk ,o
,xldfõ wdKavqlrK udÈ,sh ye¢kaùug Ydia;%{hska Ndú; lr we;s ;j;a ixl,amhla kï
zzjHjia:duh wêldrjdohZZ hkak hs'

flfia fj;;a" zzm%cd;ka;%jdofha miqnEfï hq.hlaZZ f,i ye¢kafjk fuu ld, mßÉfþofha §
,xldfõ foaYmd,kfha olakg ,enqKq jeo.;a ,laIKhla kï" zzm%cd;ka;%jdofha mj;akd kej;
u;=ùug we;s yelshdjZZ hs' jHjia:duh wêldrjdoh" isú,a hqoaOh" foaYmd,k m%pKav;ajh iy
hqouhlrKh ueoafoa jqj;a" Y%S ,xldfõ m%cd;ka;%jdoh wfydais jQfha ke;' ÿ¾j,j ;sìh § mjd
m%cd;ka;%jd§ wdh;k È.g u meje;s w;r" uyck;dj i;= m%cd;ka;%jdoh ms<sn| úYajdih o
fkdkeiS meje;sK' m%pKav;ajh ueoafoa jqj o ue;sjrK meje;aúK' isú,a hqoaOh ueoafoa mjd
wdKavq udre ùu idfmalaI jYfhka iduldój isÿ úh' m%cd;ka;%jd§ l%shdj,sh ms<sn| ;u
úYajdih m< lrñka" ue;sjrKj, mqrjeis iyNd.s;ajh o by< uÜgulska meje;sK' fï ish,a,
wjidkfha §" m%cd;ka;%jd§ wdKavql%u m%;sixialrK i|yd jQ m%n, ;¾lhla o iudcfha u;= úh'
1978 jHjia:dj wfydais lsÍu;a" ckdêm;s l%uh w;yer md¾,sfïka;=jd§ wdKavql%uhlg wdmiq
hEu;a fuu wdKavql%u m%;sixialrK jHdmdrfha m%Odk b,a,Sula f,i u;= úh'

Y%s ,xldfõ wdKavql%ufha we;s m%cd;ka;%jd§ iy m%cd;ka;%jd§ fkdjk wx.

m%cd;ka;%jd§ wx. -

• i¾jck Pkao n,h iy ksfhdack m%cd;ka;%jdoh


• uyck Pkaofhka m;a lrk jHjia:dodhlh
• md¾,sfïka;=jg j. lshk leìkÜ wdKavql%uh
• ks;sm;d meje;afjk ue;sjrK
• ue;sjrKj, by< uÜgfï Pkao odhl iyNd.S;ajh
• idfmalaIl jYfhka iajdëk wêlrKh
• l=vd mlaI .Kkdjla o iys; wêm;s oaú-mlaI l%uh
• kS;sfha wdêm;Hh m%Odk wdKavql%ñl uQ,O¾uhla f,i ie<lSu
• wdKavql%u jHjia:dfõ iy;sl lr we;s uQ,sl whs;sjdislï
• n,h úuOH.; lsßu
• il%Sh isú,a iudchla iy iudc jHdmdr mej;Su
• isú,a hqoaO" foaYmd,k m%pKav;ajh iy miqnEï ueoafoa m%cd;ka;%jdoh È.g u mej;Su
• ;uka jvd;a leu;s wdKavql%u udÈ,sh yeáhg m%cd;ka;%jdoh .ek ck;dj i;= wLKav
úYajdih

m%cd;ka;%jd§ fkdjk ,laIK -

• úOdhl ckdêm;s l%uh iy taldêm;sjrhd fj; rdcH n,h w;sYhska flakaø.; ùu


• jHjia:dodhlh iy wêlrKh úOdhlfha n,mEu hg;g f.k tau
• foaYmd,k m%pKav;ajh iy úis,a hqoaOh

16
• ksoyia iy idOdrK ue;sjrK uQ,O¾uh W,a,x>Kh lsÍu
• rdcHh iy isú,a iudch hqouhlrKhg md;% ùu
• yÈis kS;sh iy ta hgf;a uQ,sl whs;sjdislï w;a ysgqùu
• udkj whs;sjdislï W,a,x>Kh lsßï
• wdKavqlrK l%shdj,sh ;=< isÿjk ¥IKh iy n,h wjNdú; lsßu'

Y%S ,xldj iy m%cd;ka;%jdofha wod<;ajh

m%cd;ka;%jdoh hkq j¾;udk f,dalfha mj;sk tl u wdKavql%uh fkdfõ' m%cd;ka;%jd§ fkdjk


wdKavl
q u% o ;sfí' wêldrjd§ wdKav"q ;ksmlaI l%u wdKav"q yuqod wdKavq iy wd.ñl kdhlhkaf.a
md,kh hgf;a mj;sk wdKavq Bg WodyrK hs' m%cd;dka;%sl wdKavqj, o úúO iajrEm ;sfí'
iuyrla ,snr,a m%cd;ka;j% d§ tajd h' ;j;a iuyrla m%cd;ka;j
% doh iuÕ ks¾-,snr,a iy wêldrjd§
,laIK tl;= lr ;sfí' tfuka u ÿ¾j, m%cd;ka;%jd§ wdKavq fuka u Yla;su;a m%cd;ka;%jd§
wdKavq o ;sfí'

fï w;r Y%s ,xldjg jvd;a .e<fmkafka m%cd;ka;%jd§ wdKavql%uhla hehs is;Sug fya;= .Kkdjla
o ;sfí' tajd kï -

• Y%s ,xldjg" úisjeks ishjfia uq,a Nd.fha § wdrïN jQ Yla;su;a m%cd;ka;%jd§ iïm%odhla
;sfí' i¾jck Pkao n,h" ksfhdack m%cd;ka;%jdoh" md¾,sfïka;= m%cd;ka;%jdoh" uyck
Pkaofhka wdKavq udre lsÍu hk fïjd ,xldfõ foaYmd,kfha;a" foaYmd,k ixialD;sfha;a
we;s Yla;su;a iy wLKav ,laIK hs'

• Y%s ,xldj nyq jd¾.sl iy nyq-wd.ñl iudchls' úúO;ajh m%Yakhla fkdj Yla;shla f,i
i<lk m%cd;ka;j % doh fujeks iudchlg jvd;a u .e<fmk wdKavl
q u
% h hs' jd¾.sl jYfhka
nyqúO iudchla jk ,xldjg wjYH jk nyq;ajjd§ ^Pluralist& wdKavql%uhla wfmalaId l<
yelafla m%cd;ka;%jdofhka muKs'

• foaYmd,k m%pKav;ajh" isú,a hqoO


a h iy foaYmd,k w¾nqo uOHfha mjd" m%c;ka;j
% d§ wdKavl
q u
% h
ms<sn|j ;uka i;= úYajdih" ,xldfõ ck;dj kej; kej;;a m%ldY lr we;' ue;sjrKj,§
isÿjk by< uÜgfï Pkaoodhl iyNd.s;ajh fuu úYajdih m%ldYhg m;a flfrk m%Odk
udOHhs'

• Y%S ,xldfõ ck;dj m%cd;ka;%jd§ fkdjk foaYmd,k úl,am iy wka;jd§ foaYmd,k


kHdhm;% m%;slafIam lr we;' m%cd;ka;%jd§ fkdjk foaYmd,k jHdmdrj,g we;af;a b;d
iq¿ uyck iyfhda.hls'

• ,dxlsl ck;dj w;r mj;akd by< idlaIr;dj;a" by< uÜgfï foaYmd,k ú{dkh;a ksid
,xldjg jvd;a iqÿiq jkafka m%cd;ka;%jd§ wdKavq udÈ,sh hs' ukao h;a ,xldfõ mqrjeishka
foaYmd,k jYfhka wjÈfhka iy iqmÍlaIdldß;ajfhka isák m%cdjla jk ksid h' tjeks
m%cdjlf.a by< uÜgfï foaYmd,k iyNd.s;ajh iy;sl l< yelafla m%cd;ka;%jd§
wdKavql%uhlg h'

mqrjeishka mjqf,a iy iudcfha .; lrk Ôú;hg m%cd;ka;%jd§ uQ,O¾u iy jákdlï wod<


jk wdldrh mka;sfha § idlÉPd lsÍug .=rejrekag uQ,sl;ajh .; yels h' .=rejrekag my;
i|yka f;aud wjOdrKh l< yels h'

17
• wkHhskaf.a fuka u fjkia wdldrfha woyia o bjiSfï .=Kh
• wka whf.a úYajdi iy wd.ïj,g .re lsÍu
• wkHhskaf.a úYajdi iy woyiaj,g f.!rj iïmkakj ijka §u
• nyq;rfha u;h ms<s.kakd w;r u iq¿;rfha u;j,g o .re lsÍu
• iduQyslj ;SrK .ekSu fuka u úpdrd;aul yelshdj mj;ajd .ekSu

mjq," mdi," jev fmd<" iy iudch hk wjldYhkays m%cd;ka;%jd§ Ôjkh mj;ajd .ekSu YsIH
YsIHdjka Wkkaÿ lrùu jeo.;a h'

fhdað; bf.kqï - b.ekaùï l%shdldrlï (-

1' ixjdo uKavmhla meje;aùu

• fuu tallh hgf;a ixjdohg wjYH ud;Dld YsIHhka w;f¾ fnod fokak'
• ixjdoh fufyhùu iy ixjdohg iyNd.s jk lKavdhu ;SrKh lr kshu lr
.kakd Èkhl § ixjdoh fufyhjkak'
• krUkakka i|yd o m%Yak weiSu i|yd ld,h ,nd fokak'

wdY%s; .%ka:

01' Whkaf.dv chfoaj" ^2010&" iudcfha wms Tlafldu iudkhs@ mqrjeisNdjfha


foaYmd,k kHdh iy Ndú;h" fld<U: iudc úoHd{hskaf.a ix.uh'

02' Whkaf.dv chfoaj ^2011&" Tlafldu rcjre Tlafldu jeisfhda@ rdcHh ms<sn|
foaYmd,k kHdh iy Ndú;h" fld<U: iudc úoHd{hkaf.a ix.uh'

03' Whkaf.dv chfoaj iy rxÔ;a fmf¾rd" ^2010&" m%cd;ka;%jdoh" l=ula o@ ldf.a o@


ld i|yd o@ l=ug o@ fld<U: iudc úoHd{hkaf.a ix.uh'

04. Bealey Frank, Richard A. Chapman and Michael Sheehan, (1999), Elements in
Political Science, Edinburgh: Edinburgh University Press.

05. Heywood, Andrew, (1994), Political Ideas and Concept: An Introduction, London:
The Macmillan Press Ltd.

06. Joyce, Peter, (2001), Politics, London: Hodder Headline Plc.

07. Patterson, Thomas E, (1998), We the People: A Concise Introduction to American


Politics.

08. Skidmore Max J, Marshall Carter Tripp, (1993), American Government : A Brief
Introduction, New York: ST. Marin's Press.

09. Tansey, Stephen D, (1995), Politics : The Basics, London: Routledge.

18
10' wdKavql%u udÈ,s

ksmqK;dj 10 (- iuld,Sk f,dalfha mj;akd úúO wdKavql%u udÈ,s ms<sn| ;=,kd;aul


wjfndaOhlska hq;= mqoa.,hl= f,i l%shd lrhs'
^ld,fþo 40 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
10'1' iuld,Sk f,dalfha mj;sk talSh iy ikaëh wdKavq l%uj, wkkH;d iy
fjkialï ú.%y lrhs'
10'2' úúO ;=,kd;aul wdlD;sj, kHdhd;aul moku iy m%dfhda.sl
,laIK ;=,kd;aul j wOHhkh lrhs'
ld,Éfþo (-

bf.kqï m, (-
Ÿ iuld,Sk f,dalfha mj;sk ikaëh wdKAvql%u udÈ,s kï lr ú.%y lrhs'
Ÿ talSh rdcHj, mßj¾;k ì%;dkHh iy Y%S ,xldj weiqßka fmkajd fohs'
Ÿ talSh" uOH.; wdKavql%u udÈ,s WodyrK iys; j úia;r lrhs'
Ÿ ,xldjg jvd;a WÑ; wdKavql%u udÈ,shl uQ,sldx. fhdackd lsÍfï l=i,;d
w;am;alr .kshs'

ye¢kaùu (-
f,dalfha l%h
s d;aul jk úúO wdKavl q u
% udÈ,s ms<n
s | wOHhkh lsÍu fuu tallfhka
wfmalaIs; h' ta hgf;a weußldj" bkaÈhdj" iaúÜi¾,ka;h" uyd ì%;dkHh" Y%S ,xldj
iy m%xYh hk rgj,a yh ms<sn| wjOdkh fhduq flf¾' fuu rgj, iuld,Sk
wdKAvql%u udÈ,s" l%u ;=kla hgf;a wOHhkh l< yels h' tkï

1' ikaëh udÈ,s


i' weußldkq l%uh
ii' bkaÈhdkq l%uh
iii' iaúÜi¾,ka; l%uh

2' talSh rdcHj, mßj¾;k


i' uyd ì%;dkHh
ii' Y%S ,xldj

3' talSh iy uOH.; rdcH jHQyh'


i' m%xYh

ikaëh udÈ,sh i|yd ksoiqka imhk wefußldkq wdKavql%uh f*vr,a wdKavql%uhl


mj;sk iqúfYaI ,laIKj,ska hqla; fõ' tys § wdKavql%u jHjia:dj uÕska uOHu
wdKavqj yd m%dka; wdKavq w;r n,;, fnod yer ;sfí'

;j;a ikaëh udÈ,shla jk bkaÈhdfõ f*vr,a l%uh thg u wdfõKsl jQ ,laIK


fmkakqï l< o" f*vr,a wdKAvql%uhla nj jHjia:dfjka m%ldY fkdfõ' tfy;a
jHjia:dfõ jHQyh f*vr,a iajNdjhla .kS' iaúÜi¾,ka;h f*vr,a l%uhl iqúfYaI
wdlD;shla jk fldkaf*vr,a fyj;a iyikaëh l%uhl ,laIKj,ska hqla; h'

19
fuu mdvfï § talSh rdcHj, mßj¾;k hgf;a ì%;dkHfha talSh wdKAvq l%uh
flfrys wjOdkh fhduq lrkq we;' talSh l%uj, tla uOHu wdKavqjlska iudcfha
il,úO lafIa;% wdjrKh jk f,i rdcH md,kh uOHu wdKAvqfõ kshdukhg
wkqj l%shd;aul fõ' ì%;dkH wdKavql%ufha fjkiaùï yd mßj¾;k wjfndaO lr
.ekSu fuu mdvfï § wfmalaIs; h' ì%;dkH hg;a úð; hq.fha talSh rdcH l%uhlg
moku ±uQ Y%S ,xldj" 1987 wdKAvql%u jHjia:dfõ 13 jk jHjia:d ixfYdaOkh uÕska
msysgqjk ,o m<d;a iNd l%uh Tiafia n,h úuOH.; lsÍfï rduqjla we;=<;
mßj¾;khlg ,la lrkq ,enqfõ h' fumßÈ ì%;dkH iy Y%S ,xld wdKAvql%u fol u
talhS jHQyhla we;=<; n,h úuOH.; lsÍfï udÈ,shla lrd jHQyd;aul mßj¾;kj,g
md;% ù we;'

talSh iy uOH.; udÈ,shg m%Odk;u ksoiqk imhkafka m%xYh hs' th jQl,s w;sYhska
u n,h flakaø.; jQ rdcHhls' m%xYfha isÿ jQ uE; ld,Sk jHjia:d ixfYdaOk uÕska
tys talSh yd uOH.; iajNdjh ie,lsh hq;= fjkilg ,la ù we;' tys mj;sk
mßmd,k úuOH.;lrKh m%xYhg u wdfõKSl jQjls'

talSh iy f*vr,a wdKavql%u udÈ,Ska .ek bf.k.kakd .uka u" fï mdvfuka ;j;a
jeo.;a fohla wjfndaOlr .ekSug o YsIH YsIHdjkag bv ,efnkq we;' tkï talSh
iy f*vr,a jHjia:d ;snqK;a m%dfhda.sl jYfhka fï wdKavql%u fndfyduhla u ñY%
^hybrid& udÈ,Ska jkafkah hkak hs'

fï wdldrfhka iuld,Sk wdKavql%u udÈ,s ms<sn| ,nd .kakd ±kqu weiqfrka Y%S
,xldjg jvd;a WÑ; wdKavql%u udÈ,shl uQ,sldx. fhdackd lsÍfï l=i,;dj ,nd §u
o fuu tallfhka wfmalaIs; h'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

˜ wdKavql%u jHjia:djla hkq l=ula o@

foaYmd,k iy ffk;sl Ñka;lhka zjHjia:djZ hkak .ek lr we;s w¾:l:k lsysmhla fuys
§ y÷kd .ekSu wmg m%fhdackj;a h'

wdKavql%u jHjia:d ms<sn| iïNdjH w¾:l:kh wmg ,efnkafka weßiafgdaÜ,af.ks' ta wkqj


wdKavql%u jHjia:djla hkq zrdcHhla ;u foaYmd,k Ôú;h l=ula úh hq;= ±hs f;dardf.k we;s
iajrEmhZ hs'

zkQ;k m%cd;ka;%jdohka ^1928&Z hk lD;sh ,shQ n%hsia idñjrhd bÈßm;a l< w¾:l:kh fufia
h( jHjia:djla hkq zrdcHhl Ôú;h bÈßhg .uka lsÍug iïnkaOj ;sfnkakd jQ kS;s iy
pdß;%j, tl;=jhsZ

uydpd¾h fla' iS' úh¾ zkQ;k wdKavql%u jHjia:dZ kï lD;sfha wdKavql%u jHjia:djg w¾:
olajd we;af;a zrgl wdKavj
q la m%;I
s G
a dmkh lrkakdjQ;"a wdKavj
q la fufyhjkakdjQ;a Í;s iuQyfha
tl;=jZ hkqfjks'

;j;a wdKavql%u úfYaI{hl= jk iS' t*a' iafg%dax zkQ;k foaYmd,k jHjia:dZ kï lD;sfha olajd
we;s w¾:§mksh fufia h' zwdKavl
q u
% jHjia:djla hkq wdKavf q õ n,;," md,s;hkaf.a whs;j
s dislï
iy wdKavqj;a" md,s;hkq;a w;r in|;d ;SrKh lrk uQ,O¾u moaO;shZ hs'

20
ikaëh udÈ,s'

ikaëh udÈ,s hgf;a wms wdKavql%u ;=kla .ek bf.k .ksuq' tajd kï wefußlka" bkaÈhdkq iy
iaúÜi¾,ka; wdKavql%u hs' fï ;=k f*vr,a udÈ,sfha u ;rula fjkia jQ wdKavql%u wdlD;Ska h'
wefußldkq l%uh iïNdjH f*vr,a udÈ,shg wdikak h' iaúÜi¾,ka; wdKavql%uh iïNdjH
iyikaëh udÈ,shg wdikak h' bkaÈhdkq l%uh talSh ,laIK we;s f*vr,a udÈ,shls'

I. wefußldkq l%uh'

• wefußldfõ l%shd;aul jkafka f*vr,a wdKavq l%uhls' ta wkqj wdKavql%u jHjia:dj uÕska
u uOHu wdKAvqj iy m%dka; wdKavq w;r n,;, fnod yer ;sfí' uOHu wdKavqfõ fyda
m%dka; wdKAvqj, fyda idudkH kS;shlska" fuu uQ,sl ,shú,af,ka lr we;s n,h fnod yeÍu
fjkia l< fkdyels h'

• wdKavql%u jHjia:dfjka n,h fnod yßkafka flfia o@ ta ta uÜgfï wdKavqj u; wdfrdams;


j.lSï yd ne£ï fudkjd ±hs y÷kd .ekSu jeo.;a h' my; i|yka lreKq weiqfrka th jgyd
.; yels h' wefußldfõ uOHu rchg iy m%dka;j,g jHjia:dfjka mjrd we;af;a wdldr
lsysmhlsks'

I' cd;sl wdKavqj fyj;a uOHu wdKavqjg mjrd § we;af;a jHjia:dfjka wjOdß; n,h
mñKs' ^uOHu wdKavqjg wdfõKsl j mejfrk úfoaY iïnkaO;d o Bg we;=<;a h&
;u l%shdldßFj lafIa;%fha § uOHu wdKavqj W;a;Í;r fõ'
II' m%dka; wdKavqj,g jHjia:dfjka" uOHu wdKavqj úiska wjOdrKh fkdlrk ,o yd
uOHu wdKavqfõ jHjia:dfjka yd m%dka; jHjia:dj,ska ;ykï fkdlrk ,o n,;,
ysñ fõ'
III' uOHu rch;a" m%dka; wdKavq;a yjqf,a mdúÉÑ lrk zziu.dó n,;,ZZ ;sfí'
IV' jHjia:dfõ ikaëh;djh wdrlaId lsÍug iuyr n,;, uOHu rdcHhg;a" m%dka;
rdcHj,g;a ;ykï lr ;sfí'

˜ weußldkq wdKavql%ufha idudkH ,laIK (-

I wefußldkq wdKavql%u jHjia:dj ,sÅ; tlls' ,sÅ; jHjia:djla ;sîu f*vr,a jHjia:djl
yd kQ;k wdKavql%uhl w;HjYH ,laIKhls' b;d l=vd ,shú,a,la jk th fldx.%ia mK;a"
idïm%odhsl isß;a úß;a yd wêlrK ;Skaÿ wdY%h fldg f.k fmdaIKh ù we;'

II iïm%odh yd Ndú;(
jHjia:dfõ ks¾ud;Djreka lr we;af;a bÈß l%shdldß;ajhg wjYH jk o< iels,a, ks¾udKh
lsÍu muKs' thg weg uia yd kyr ,eî ;sfnkafka ^Flesh and Blood& isß;a úß;a" iïm%odhhka
yd Ndú; uÕsks'

III oDV Ndjh(


wefußldkq jHjia:dj" ixfYdaOkhg wmyiq" ixlS¾K" È.= l%shdj,shls' jHjia:djg lrk
ljr fyda ixfYdaOkhla i|yd ixfYdaOk fhdackdj fldx.%ifha iNd foflysu ;=fkka
foll jeä Pkaohlska iïu; ù miqj ta ixfYdaOkhg m%dka; rdcH 3$4l wkqu;sh ,nd .;
hq;= h' tneúka wefußldkq jHjia:dj idfmalaI jYfhka wkuH tlls'

21
IV f*vr,a iajNdjh(
• úúO;ajh ms<s.ksñka cd;sl iajdëkFjh f.dv kÕd .ekSug ±rE W;aidyhl m%;sM,hla
f,i iajdëk rdcH tlg tl;= ù wefußldkq jHjia:d j yd wdKavq l%uh ìyslrk ,§'
m%dka; rdcHhka 13lska we/UqKq tu l%shdj,sh wo jk úg m%dka; 50la f;la úys§ we;'
uOHu wdKavqj yd m%dka; wdKavq w;r n,;, fnod we;af;a wdKavqjl%u jHjia:dfjka u
h'

• wefußldfõ jHjia:dj W;a;Í;r h' fuh f*vr,a l%uhl w;HjYH ,laIKhls'

V wefußldfõ wdKavql%uh n,;, fn§fï isoaOdka;h wkq.ukh lrñka" ta uÕska ixjrK yd


;=,k l%uh o wka;¾.; lr we;' ñka wruqKq fldg we;af;a m%cd mSvl" w;a;fkdau;sl
md,khla we;s ùu j<lajd .ekSu h'

VI whs;sjdislï m%{ma;sh(
uQ,l
s whs;js dislï" foam< yd ksoyi wdrlaId lsÍfï wfmalI
a dfjka fuu whs;j
s dislï m%{ma;h
s
we;=<;a lr we;'

VII wêlrK úu¾Ykh( ^Judicial Review&


jHjia:dj w¾:l:kh uÕska wêlrKh fldx.%ih mKjk kS;sj, jHjia:dkql+, Ndjh
úu¾Ykh lsÍfï n,h ,ndf.k we;' fuu n,h wdKavql%u jHjia:dfjka wêlrKhg ,nd
§ ke;s jqj;a" tu n,h wêlrKhg jHjia:dfjka jHx.fhka ,nd § we;ehs fY%aIaGdêlrKh
1803 § ud¾nß tfrysj" ueäika kvq ;Skaÿfjka ;SrKh lr we;'

VIII wefußldkq wdKavql%uh zzuyck mrudêm;HhZZ hk isoaOdka;h u; mokï ù we;' fuys


w¾:h jkafka wdKavq lsÍfï n,h we;af;a uyck;dj flfrys h hkak h'

IX iuQydKavj
q doh(
wefußldj iuQydKavqjls' tys m%Odkshd jkafka Pkaofhka f;dard .;a ckdêm;sjrhdh'
jHjia:dj n,h ,nd .kafka ck;djf.ks' iEu fldgia rdcHhla u ;u jHjia:dj
iuQydKavqjd§ uQ,O¾uh wkqj ixúOdkh lr.; hq;= fõ'

X fuh ckdêm;s wdKavql%uhls'

XI oaú;aj mqrjeis Ndjh ysñ ùu (


wefußldkqfjda weußldj kue;s uOHu rdcHfha yd m%dka; rdcHj, mqrjeisfhda fj;s'

˜ weußldkq uOHu wdKavqj i;= n,;, (-

• wefußldkq wdKavq l%u jHjia:dfjka m%ldYs; j u uOHu wdKavj q fj; Bg wh;a jHjia:dodhl"
úOdhl iy wêlrK n,;, y÷kajd § we;' tu wjOdß; fyj;a m%ldYs; n,;,j,g
wka;¾m%dka; fj<|du md,kh lsÍu wdÈhg wu;r j nexl= we;s lsÍu jeks yeÕjqï.;
n,;, o we;=<;a fõ' yeÕjqï.; n,h kï jHjia:dfjka Rcqj fkdj jHx.fhka ,nd fok
n,;,hs' tu yeÕjqï n,hg ^Implied Powers& fya;= ldrl ù we;af;a wdKavql%u jHjia:dfõ
j.ka;s I fldgi ^8& tall ^3& ^Article 1, Section 8, Clause 3& h' fï wkqj by; lS j.lSï bgq
lsÍu i|yd wjYH yd iqÿiq n,;, uOHu wdKavqjg mjrd § we;' tajd kï'

22
• úfoaY iïnkaO;d ms<snj we;s wdfõKsl n,h' fï hgf;a uOHu wdKavqjg kj N+ñ
m%foaY ñ,§ .ekSug" fidhd .ekSug yd w;am;a lr .ekSug yelshdj mj;S'

• uOHu wdKavqjg yd m%dka; wdKavqj,g ;u ;ukag wh;a n,;, fjka fjka j ;snqK o"
m%dka; rdcH iïnkaOfhka uOHu rchg mejÍ we;s n,h lreKq y;rla u; r|d mj;S'
I' uOHu rdcHfha kS;sj, W;a;Í;r Ndjhg wod< úê úOdk'
II' hqoaOh iïnkaO n,h'
III' fj<|du iïnkaO úê úOdk'
IV' nÿ wh lr .ekSug yd úhoï lsÍug we;s n,h hk tajd h'

• fujeks n,;, uOHu wdKavqjg mejÍfï iuia; m%;sM,h ù we;af;a we;eï m%dka; rdcH
;ukag ysñ lghq;= lrf.k hdug we;s yelshdj wysñ ù we;s njg fpdaokd lsÍu hs'

• uOHu wdKavqfõ n,h j¾Okh ùu wefußldkq f*vr,a l%ufha úldYkh ;=< isÿ jQjls'
uOHfha n,h j¾Okh ùug 1868 § iïu; l< XIV jk wdKavl q u
% jHjia:d ixfYdaOkhg
o bjy,a ù we;' tuÕska mqrjeis whs;sjdislï" ksoyi iy kS;sfha iudk /ljrKh iSud
lsÍï iïnkaOfhka m%dka; rdcH i;= n,;, iSud flßK'

• uOHhg mjrd § we;s by; lS n,;, ms<sn| ir, ±kqula YsIH YsIHhkag ,nd §u fhda.H
fõ' th my; i|yka mßÈ úia;r l< yels h'

I' f*vr,a jHjia:dfõ W;a;Í;r Ndjhg wod< úê úOdk (


wefußldkq wdKavql%ufha mj;sk jeo.;a u úê úOdkhla jk fï ms<sn| j jHjia:dfõ
VI jk j.ka;sh m%ldY lrkafka fumßoafoks zzwdKavql%u jHjia:dj yd tys wruqKq
idOkh lr .ekSu i|yd we;s lreKq o" tlai;a ckmo wêlrKh hgf;a t<fUk .súiqï
o rfÜ m%Odk kS;sh úh hq;= h' fï j.ka;sh wkqj uOHfha kS;s n,meje;afjk w;r u"
m%dka; yd m<d;a md,k wdh;kj,g fï úê úOdkh fkdi,ld cd;sl wdKavqfõ kS;sj,g
yd fr.=,disj,g wdfoaYl we;s l< fkdyels h'
Wod(- uOHu rdcHh mkjd we;s wju jegqm iïnkaO úêúOdk fkdi,ld" Bg wvq
wju jegqma kshu lsÍug m%dka;j,g fkdyels kuq;a Bg jeä wju jegqmla
kshu lsÍug m%dka;j,g yelshdj we;'

II' hqoaOh iïnkaO n,;, (


• fï hgf;a uOHu wdKavqjg ndysr cd;shlska fyda cd;Hka;r ;%ia;jdoh uÕska fyda
we;s jk wdl%uKj,ska rg wdrlaId lr .ekSfï j.lSu mejÍ ;sfí' cd;sl wdrlaIdj
iïnkaO fuu n,hg hqoaO lsÍug we;s n,h o wh;a fõ'

• fï wkqj m%dka; yryd hk .=jka mshdir l,dm ;yku yd ´kEu wjia:djl jqj o
m%dka;j,g wh;a .=jkaf;dgqm<j,a w;am;a lr .ekSfï n,h o uOHu wdKavqjg ysñ
fõ'

III' wka;¾ m%dka; yd cd;Hka;r fj<|du kshdukh lsßu (


• fj<|dug wod< úêúOdkh hgf;a f*vr,a wdKAvqjg úfoaY cd;Ska" m%dka; w;r yd
iajfoaYSh bkaÈhdkq f.da;% iuÕ fj<|du kshdukhg n,h ysñ fõ' fï úêúOdkh
yryd cd;sl wdKAvqjg mq¿,a mrdihl úysfok udkj l%shdldrlï yeisr ùug n,h
,efí' ukao h;a j¾;udk weußldfõ tla m%dka;hlg muKla wod< jk fj<|dula
olakg fkdue;s ;rï h'

23
• wêlrK ;Skaÿ uÕska o uOHu wdKavqfõ fj<|du iïnkaO n,h mq¿,a flßK'
tuÕska f,d;/hsm;a" .=jka úÿ,sh" rEmjdyskS" úÿ,s ikafoaY yd wka;¾cd,h we;=¿
m%n, mrdihl n,h uOHu wdKavqjg ysñ úh'

IV' nÿ wh lsÍug yd úhoï lsÍug we;s n,h (


• uOHu rcfha jHjia:dodhlh jk fldx.%ihg yqfola fmdÿ iqNidOkh j¾Okh
lrk ksid u kS;s mekùug jHjia:dkql+, wêldrhla ysñ fkdfõ' tfy;a fï
wruqKq fjkqfjka thg nÿ tl;= lr úhoï l< yels h' ^Raise and Spend&
Wod(- uOHu rchg wOHdmk yd lDIsl¾u kshdukhg Rcq n,h fkdue;s jqj;a ta
i|yd uqo,a fjka lsÍug yd f.dúm< i|yd iykdOdr §ug yels h'

• uOHu rch m%dka;j,g uQ,H m%;sodk §fï § tajdg tl;= lrk fldkafoais yryd
cd;sl wdKavqj m%dka; rdcHj, l%shdldÍ;ajhg n,mdk Èß .ekaùï we;s lrhs' m%dka;
rdcHj,g uqo,a wjYH kï hï hï fldkafoais ms<s.; hq;= h'

• uOHu rch uqo,a m%odkh lrk úg tajd úhoï l< yelafla flfia ±hs ;SrKh l<
yels h' uqo,a k;r lr .ekSug fyda k;r lr.ekSfï ;¾ckh yryd m%dka; wdKavqj
yd mqoa., l%shdldß;ajh yeisrùug uOHu wdKavqjg yelshdj ,eî we;'
Wod(- ´kEu jevigyklg fok uQ,H wdOdr" l=uk fyda ;eke;a;l=g j¾Kh"
cd;sl iïNjh" ,sx.sl;ajh fyda YdÍßl ÿn,;d ksid m%;s,dN wysñ lrkafka
kï" tu wdOdr k;r lrk njg mkjd we;s úêúOdk fmkajd Èh yels h'

˜ weußldkq m%dka; rdcH i;= n,;, (-

weußldkq wdKavql%u jHjia:dj uÕska uOHu rchg mjrd fkdÿka ish¨ n,;, m%dka;
rdcHhkg b;sß lr ;sfí' tajd iSud jkafka wdKAvql%u jHjia:duh iSudjkag muKs'
Wod(- mdi,a yd m<d;a md,k wdh;k we;s lsÍug we;s n,h'

• tajd uOHu rcfha kS;s iuÕ .egqï we;s lr fkd.kakd ;dla l,a N=la;s ú¢h yels h'

• uOHu rch yd m%dka; yjq,a j l%shdjg kÕk n,;, o ;sfí' fïjd iu.dó n,;,
h'
Wod(- nÿ mekùug we;s n,h'
ta ta m%dka; wNHka;rhg n,mdk fj<|du kshdukh i|yd we;s
n,h'

• m%dka;j,g" m%dka; w;r fj<|du u; wkjYH nrla we;s jk wdldrhg fyda uOH
wdKavqfõ lghq;=j,g ueÈy;a ùï jk wdldrhg fyda lghq;= l< fkdyels h'
Wod(- talúO cd;sl ie,lSï" ^Uniform National Treatment&" iy m%dka; w;r fj<|du
fyda wkjYH nr we;s ùu fyda hk fïjd ;S r Kh lrka f ka uOHu
jHjia:dodhlh hs' tajd ckdêm;sjrhdf.a wkqu;sh yd wêlrK m%;k s Í
s laIKh
hk iSud j,g hg;a fõ'

• Í;shla f,i m%dka; wdKavqj,g cd;sl wdKAvqj nÿ wh lrk whs;uj,g wod< j nÿ


mekúh yels h' ksoiqka kï uoHidr wdodhu" Lkscf;,a wdÈ oE h' tfy;a m%dka;
wdKAvj
q ,g wka;¾m%dka; fj<|du u; wkjYH nrla fyda uOHu wdKavf
q õ lghq;j
= ,g
ueÈy;a ùula fyda jk wdldrhg nÿ wh l< fkdyels h'

24
uOHu rch m%dka; rch iu.dñ

wka;¾ m%dka; fj<|du m<d;a md,k wdh;k nÿ mekùu" tl;= lsÍu


yd jdKscH kshdukh' we;s lsÍu' yd wh lr.ekSu'
hqoaOh m%ldY lsÍu' mqrjeis Ndjhg wod< uqo,a Khg .ekSu yd
;eme,a fiajdj' fmd,sis lghq;=' úhoï lsÍu'
uqo,a' m%d:ñl yd oaú;Shl ;u wdKAvq uÜgug
wka;¾ uyd ud¾.' wOHdmkh' wod< Widú we;s lsÍu'
úfoaY iïnkaO;d' kS;s mekùu yd n,
mqrjeis Ndjh we;s lsÍu' .ekaùu'
isú,a whs;sjdislï
wdrlaId lsÍu'
ue;sjrK meje;aùu"
fi!LH wdrlaIdj yd
iqNidOkh'

˜ wdKavql%u jHjia:dkql+, iSud (-

f*vr,a jdofha l%shdldß;ajh iy;sl lsÍu i|yd uOHu wdKavqj fuka u m%dka; wdKavqj,g
o hï hï iSud mkjd ;sfí' m%dka; rdcHj,g my; i|yka oE iSud fldg ;sfí'

1' úfoaY rdcH iuÕ .súiqï we;s lr .ekSu'


2' fjk;a cd;Ska iuÕ kdúl yd fj<| lghq;= lsÍfï ta ta mqrjeishkag wêldr m%odkh
lsÍu'
3' uqo,a ksl;
= a lsÍu ^Coining Money&
4' Kh jr m;% ksl; = a lsÍu ^Issuing of Bills of Credit&
5' wdkhk yd wmkhk u; nÿ mekùu'
6' úfoaY fk!ldj,ska nÿ wh lr .ekSu'
7' j¾;udkfha cd;sl n< weKsh ^National Guard& hkqfjka ye¢kafjk m%dka; yuqodj
yer iduldó ;;a;ajhla mej;sh § hqoaO yuqod fyda fk!ld ;nd .ekSu'
8' hqoaOfhys kshqla; ùu'

fuuÕska uOHu wdKavqj u; o iSud mkjd ;sfí'

1' m%dka;j, n,;, yd j.lSï bgq lsÍug ndOd jk wdldrhg uOHu wdKavqj ;u n,h
Ndú;hg fkd.; hq;= h'
2' úfYaIfhka u nÿ wh lr .ekSug yd wka;¾ m%dka; fj<|dug wod< uOHu wdKAvqfõ
n,hg fï iSud wh;a fõ'
3' cd;sl kS;s n, .ekaùu i|yd m%dka; rdcHj,g ksfhda. l< fkdyels hehs wêlrK
;Skaÿ ms<sf.k ;snqK o" cd;sl wdKavqj lrk m%;smdok yryd m%dka; kïujd .ekSug
yelshdj w;am;a lrf.k ;sîu'
4' m%dka; wNHka;r ler,sj,ska m%dka; wdrlaId lsÍug uOHu rch ne£ isà'
Wod(- wod< m%dka;fha ksis n,OdÍ wdh;kh tjeks b,a,Sula l<fyd;a ta i|yd
yuqod msg;a lsÍfï n,h ckdêm;sjrhdg mjrd § we;'

25
fï flfia fj;;a uOHu wdKavqfõ n, jmißh miq .sh ld,dka;rh uq¿,af,a
j¾Okh ù we;' thg fya;= lSmhls'

I' we;eï ld¾h iïnkaOfhka uOHu wdKvqj u; hemSug m%dka;


wdKavqj,g isÿùu'
II' cd;sljdofha keÕS tau" iy tuÕska m%dka; rdcH wkkH;djg jvd weußldkq
cd;sl wkkH;dj m%n, ùu'
III' uOHu wdKavqjg jdisodhl wêlrK ;Skaÿ'

˜ wka;¾ m%dka; iïnkaO;d (-

• wefußldkq wdKavql%u jHjia:djg wkqj wka;¾ m%dka; iïnkaO;d yiqrejkafka ikaëh


jHjia:dfjka .;a uQ,O¾u wkqidrfhks'

• jHjia:dfõ y;rjk j.ka;sfhys ta .ek i|yka jkafka fufia h'


I kj m%dka; rdcH tl;= lr .ekSug fyda ms<s.ekSug fyda n,h we;af;a uOHu
wdKavqfõ fldx.%ia iNdjg h'

II • m%dka; rdcHhlg fjk;a m%dka; mqrjeishl=f.a uQ,l


s whs;j
s dislï iïnkaOfhka
úfYaI fldg ie,lSug fyda fkdi,ld yeÍug fyda jHjia:dfõ we;s jrm%ido
yd uqla;Ska ms<sn| fldgig uqjd ù lghq;= lsÍug fyda fkdyels h'

• m%dka; rdcH ;u mqrjeishkag m%odkh lrk jrm%ido fiiq m%dka;j, mqrjeishka


g o m%odkh l< hq;=h' tkï kS;f s ha /ljrKh" iduldój /lshdjl kshe§u
yd wêlrKfha ms<sirK me;Suhs'

III wdKavlq u
% jHjia:dfõ IV j.ka;f s ha fojk Wmfldgfia hï m%dka;hla ;=< § wmrdOhla
isÿ fldg fjk;a m%dka;hlg mek hk ;eke;a;l= w,a,d wod< m%dka;fha ksis n,h
iys; ks,Odßhl=g Ndr l< hq;= nj i|yka lr ;sfí' ñka woyia lrkafka lsis ÿ
m%dka;hla" fjk;a lsis ÿ m%dka;hl wmrdOlrejkag wdrlaIdj imhk uOHia:dkhla
fkdúh hq;= nj h'

IV m%dka; rdcH lghq;= l< hq;af;a zziïmQ¾K úYajdihZZ hk isoaOdka;fhys msysgdh'


thska woyia lrkafka" fjk;a m%dka; rdcHj, mK;a ,shlshú,s iy wêlrK l%h
s dj,sh
ms<sn| j úYajdih ;nd lghq;= l< hq;= nj h'

˜ wka;¾ m%dka; iyfhda.;dj (-

weußldkq ikaëh l%ufha jeo.;a ,laIKhla jkafka" uOHu wdKavqj iy m%dka; rdcH w;r
n,h fnod.ekSu muKla fkdj" m%dka; rdcH w;r iyfhda.h i|yd o wjldY iemhSu hs'

ta ta m%dka;j, .egqï iduldó j úi|d .ekSug jHjia:dj uÕska úê úOdk kshu lr we;'
m%dka; rdcHhlg ;u wka;¾m%dka; ffk;sl .eg¨ iqm%Sï Widúhg /f.k hd yels h'
wka;¾-m%dka; wdrdjq,a idlÉPduh jYfhka úi|d .eksu i|yd wka;¾ m%dka; tackais wdh;k
ìys lr ;sfí' m%dka; w;r we;s jk tjeks tlÕ;d fldx.%ih uÕska wkqu; l< úg ta
.súiqug w;aika l< m%dka; tuÕska ne£ isá;s' tajd cd;sl wêlrKh ,jd n,d;aul l< yels
h'

26
tjeks .súiqï nyq, lafIa;% lSmhls'
I mßir wdrlaIdj
II wmrdO md,kh
III c, whs;Ska
IV Wiia wOHdmk yqjudrej

˜ cd;sl Widú yd f*vr,a jdoh (-

uOHu wdKavqj yd m%dka; wdKavq w;r n,h fnÈh hq;af;a flfia ±hs foaYmd,k l%shdj,sfhka
wjidk jYfhka ;SrKh jqj;a" l=uk uÜgfï wdKavqjla o" l< hq;af;a fudkjdo" ld i|yd
o" ldg o" hk .eg¨ ksrdlrKh lsÍu fyj;a úksYaph lsÍu i|yd cd;sl Widú moaO;sh
;SrKd;aul ld¾h Ndrhla bgq lrhs'

weußldkq iqm%Sï Widúhg fï n,h 1819 § mjrd .;af;a uelaf,dÉ t' fïß,kaâ kvq
;Skaÿfjks' tu kvq ;Skaÿfõ § iqm%Sï Widúhg uOHu wdKavqj yd m%dka; w;r mj;sk n,
fn§u ;SrKh lsÍug isÿ úh'

fï w;r fldx.%ia iNdj tlai;a ckmo nexl=j msysgqùug mshjr .;af;a h' fïß,ka;
m%dka;h thg úreoaO úh' m%dka;h ;=< ,shdmÈxÑ fkdjQ ish¨ nexl= úiska weußldkq fvd,¾
10"000l noaola f.úh hq;= jQ w;r fÊïia ú,shï uelaf,daÉ hk weußldkq nexl=fõ m%Odk
whleñhd fï noao f.ùu m%;slafIam lf<a h' fïß,ka; m%dka;h fjkqfjka fmkS isá
kS;s{hka ;¾l lf<a jHjia:dfjka uOHu wdKavqjg nexl=jla we;s lsÍug n,h m%ldYs;j
§ ke;ehs lshñks' wjOdß; lr we;s n,h l%shdjg keÕSu i|yd kS;s mekùug uOH wdKavqjg
n,h we;s njg;a" m%dka; kS;s yd uOHu wdKavqfõ kS;s w;r .egqula mj;S kï" uOHu
wdKavfq õ kS;hs n,d;aul jk njg;a ;¾l flßK' uOHu wdKavf q õ wjidk wruqK idOdrK
hehs m%ldY l< Widúh" fï l%shdud¾.h jHjia:dfõ j.ka;s yd idrhg wkql+, jk nj
ms<s.;af;a h'

jHdx.sl n,h ^Implied Power& msysgqùfuka miq j cd;sl kS;sj, W;a;Í;r;ajh ms<sn|
uQ,O¾uh we;s úh' fuu kvq ;Skaÿj;a iuÕ uOHu wdKAvqfõ n,h ie,lsh hq;= mßÈ j¾Okh
ù ;sfí'

é weußldkq f*vr,a l%uh wjfndaO lr .ekSfï § cd;sl Widú moaO;sh yd m%dka; w;r
mj;sk iïnkaO;dj o jeo.;a fõ'

I cd;sl Widúj, úksYaph lrejkag m%dka; yd m<d;a md,k wdh;kj,


l%shdldÍ;ajh úu¾Ykh lsÍug we;s n,h uOHu wdKavqfõ n,h j¾Okh
ùug fya;= ù we;'
II m%dka;j, fyda m,d;a md,k wdh;kj, fyda ´kEu l%shdjla jqj o cd;sl
kS;sh W,a,x>khla hhs mjid cd;sl uÜgfï úksYaphldrjrhl= bÈßfha
wNsfhda.hg ,la l< yels h'
Wod (- 14 jk ixfYdaOkh iïnkaOfhka wêlrKh l< újrKh'
^kS;sfha ksis l%shd mámdáhla wkq.ukh fkdfldg lsis u m%dka;hlg
lsis ÿ ke;e;a;l=f.a Èú f;dr lsÍu yd ksoyi wysñ l< fkdyels nj&
III cd;sl kS;sj,g uq,a;ek §ula" wefußldfõ uOHu - m%dka; iïnkaO;dj,
;sfí' tkï m%dka; fyda m<d;a md,k wdh;khl fyda kS;s yd fr.=,dis
wìnjd uOHu wdKAvqfõ kS;s yd fr.=,dis n,d;aul ùu'

27
fuu uQ, O¾uh wod, jkafka uOHu wdKAvqfõ kS;shla fjk;a uÜgul
wdKAvqjl kS;s iuÕ .efgk wjia:dj, § muKla fkdfõ' uOHu wdKavqfõ
wNs,dI hï m%;sm;a;s lafIa;%hl § lemS fmfkk wjia:dj,g o th wod< fõ'
jHjikldÍ uQ,øjH kshdukh" c,fha .=Kd;aul Ndjh" msßisÿ jd;dY%h yd
1965 Pkao n, mk; WodyrK f,i ±laúh yels h'

wefußldkq wdKavql%uh iïNdjH f*vr,a l%ufhka fjk;a Èidjlg .uka lsÍu uE;
ld,Sk m%jK;djls' thg fya;= lSmhls'

I cd;sl wdKavqfõ j¾Okh'


th ish¨ fokdf.a odhl;ajfhka isÿ jQjls' thg fya;= ù we;af;a"
é uq,a ld,fha m%dka; uÜgfï mej;s .eg¨ l%ufhka cd;sl yd f.da,Sh
.eg¨ njg m;aùu' tajd ksrdlrKh l< yelafla Yla;su;a uOHu
wdKavqjlg muKs h hk woyi'
é YS>% wd¾Ól j¾Okh" cd;sl uxudj;a yd nexl= jeks wdh;k b,a,d
isàu'
Wod(- úYd, fj<| jHdmdr" úYd, mßudK lDIsl¾uh yd jD;a;Sh
iñ;s'
é ck;d wdl,am fjkia ùu'
Wod(- Tjqka Yla;su;a uOHu wdKAvqjla b,a,d isàu'

˜ wefußldkq jHjia:dfõ ixfYdaOk l%shd mámdáh (-

weußldkq jHjia:dfõ ikaëh Ndjh wdrlaId jk tla wjia:djla jkafka jHjia:d ixfYdaOk
l%shd mámdáh hs' mia jk j.ka;sfha mia jk ixfYdaOk l%shd mámdáh uÕska th úia;r lr
we;' thg l%u 2ls'
I fldx.%ia iNdfõ WNh uKav,j, ;=fkka foll wkqu;sh ,ndf.k" ta i|yd m%dka;
rdcHj, o 3$4 wkqu;sh ,nd .; hq;=h' m%dka; jHjia:dodhl úiska fyda fï i|yd u
mj;ajk iïfï,khlska fyda ta i|yd wkqu;sh §u isÿ l< yels h'
II m%dka; rdcHj,g jHjia:d ixfYdaOk l%shdmámdáh m%drïNh l< yels h' m%dka;
rdcH 2$3lg jeä .Kkla fldx.%ia iNdfjka b,a,d isáhfyd;a fldx.%ia jHjia:d
iïmdol iïfï,kh ^Constitutional Convention& le|jkq ,efí' wk;=re j m%dka;
rdcH 3$4la tu fhdackdj wkqu; l< hq;= h'

II bkaÈhdkq l%uh(
˜ bkaÈhdkq f*vr,a l%uh (-

• bkaÈhdkq wdKAvql%u jHjia:dj mekjQfha 1950 ckjdß 26 Èk h' th j.ka;s 395la iy


mßÉfþo 9la we;=<;a §¾> ,shú,a,ls'

• bkaÈhdkq ikaëh rdcHh wdKavql%u jHjia:djg wkqj m%dka; rdcHj,ska iqieÈ ix.uhls
^Union of States&' th uOHu wdKavqjlska" m%dka; wdKavq 29lska iy idx.ñl rdcHhg wh;a
N+f.da,Sh tall y;lska o hqla; fõ'

• m%dka; rdcH ^State& iy idx.ñl m%dka; ^Union Territory& tall w;r jeo.;a fjkila ;sfí'
m%dka; rdcHj,g wdKavql%u jHjia:dfjka u ,nd § we;s ikaëh l%uhl' idudkHfhka

28
;sfnk" iajdh;a;;djla ;sfí' tajdfha ck;dj úiska Rcq j f;dard m;a lr.kq ,nk
jHjia:dodhl iNd iy wud;H uKav, ;sfí'

• m%dka; wdKavl
q drjrhd uOHu rch ksfhdackh l<;a" m%dka; rdcHfha úOdhl lghq;= iïnkaO
j wdKAvqldrhdg we;af;a iSñ; n,hls'

• tfy;a idx.ñl m%dka; tall idudkHfhka md,kh lrkq ,nkafka uOHu wdKAvqj hgf;a
h' bkaÈhdfõ we;s idx.ñl m%dka; tall yf;ka myl u we;af;a" uOHu rch hgf;a we;s
Rcq md,khls' tu mfya" jHjia:dodhl iNd o ke;'

• fuu l%uhg we;s jH;sf¾l fol jkafka" bkaÈhdfõ w.kqjr jk È,a,s iy olqKq bkaÈhdfõ
we;s mqÿfpß ^Puducherry& hk idx.ñl m%dka; tall ^Union Territories& fol hs' ta foflys
jHjia:dodhl iNd o" úOdhl lghq;= Ndr wud;H uKav, o ;sfí' uOHu rcfha ksfhdað;hd
jYfhka lghq;= lrkafka ¨;skka wdKAvqldrhd h'

˜ bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha úfYaI ,laIK (-

— f*vr,a jHqyhla jk bkaÈhdkq wdKAvq l%ufha mj;akd úfYaI ,laIK lsysmhla my; i|yka
mßÈ y÷kd.; yels h'

^w& bkaÈhdkq rdcHfha we;s ikaëh;ajh" wdKavql%u jHjia:dfjka Rcq j u m%ldY lr ke;'
bkaÈhdkq wdKavql%uh talSh o" ikaëh o hk j. jHjia:dj Rcq j u m%ldY fkdlrhs'

^wd& talSh;ajh yd ikaëh;ajh Rcq j u m%ldY fkdl<;a" bkaÈhdfõ we;af;a ikaëh


wdKavql%uhls' jHjia:dj uÕska m%dka; rdcH ks¾udKh lsÍu;a" uOHu rch iy m%dka;
wdKAvq w;r n,;, fnod yeÍu;a" meyeÈ,s j u olajd we;'

^we& jHjia:dj ks¾udKh lrk úg" tys talSh ,laIK o u;= lr olajd ;sfí' úfYaIfhka
m%dka; rdcH md,kh lsÍu;a" úiqrejd yeÍug;a uOHu rch i;= n,;, ksid" bkaÈhdfõ
wdKavql%uh zzw¾O-ikaëhZZ l%uhlehs o iuyr úpdrlfhda ye¢kajQy'

^wE& tfy;a" miq.sh oYl yhl muK úldYkh l< bkaÈhdkq wdKAvql%ufha f*vr,a$ikaëh
m%jK;d jvd;a Yla;su;a ù ;sfí' fï keUqrejg m%Odk fya;= ;=kla n,md ;sfí'

^i&' m%dka; rdcHj, iajdëk;ajh i|yd" uOHu wdKAvqfõ n,h ysñ mlaIh fkdjk
m%dfoaYSh foaYmd,k mlaI n,hg m;a jQ" m%dka; rdcH wdKavq È.ska È.g u igka
lsÍu'
^ii&' bkaÈhdfõ m%dka; rdcH .Kkdjl u" uOHu wdKAvqfõ n,fha isá fldx.%ia
mlaIhg;a" Ndr;Sh ck;d mlaIhg;a" úreoaO m%dfoaYSh mlaIj,g n,hg m;a
ùug wjldY ;sîu;a" tu m%foaYh s mlaI m%dfoaYh
S iajdh;a;;dj ^Regional autonomy&
i|yd jvd;a lem ùu;a" miq.sh oYl lsysmh ;=< bkaÈhdkq foaYmd,kfha olakg
,enqKq úfYaI ,laIKhla ùu'
^iii&' uOHu wdKavqj iy m%dka; rdcH w;r we;s iïnkaO;d ^inter-state relations&"
m% d ka ; ia j dëk;a j hg jdis o dhl f,i w¾: l:kh ls Í ug bka È hdfõ
fY%aIaGdêlrKh olajd we;s keUqrej' uE; ld,Sk j¾Okhls' úfYaIfhka u
wdKavql%u jHjia:dfõ 352 j.ka;sh hgf;a we;s yÈis wjia:d n,;, mdúÉÑ
lrñka" úreoaO mlaI n,fha isák m%dka; wdKavq úiqrejd yeÍug fldx.%ifha

29
fuka u Ndr;Sh ck;d mlaI wdKavq iQodkï jQ wjia:d .Kkdjl u" tu úiqrejd
yeÍï jHjia:d úfrdaë hehs wj,x.= lsÍug bka§h fY%aIaGdêlrKh bÈßm;a ù
we;' miq.sh oYl lsysmh ;=< j¾Okh ù we;s w¨;a ,laIKhla kï ;u n,;,
iïnkaO j uOHu wdKAvqj iy m%dka; wdKAvq w;r we;sjk u;fNaoj, §" m%dka;
wdKavqj, iajdëk;ajh /l §ug fY%aIaGdêlrKh olajk leue;a; hs' fumßÈ
wdKAvql%u jHjia:dfõ j.ka;s w¾:l:kh lsÍu uÕska bkaÈhdkq wdKavql%ufha
f*vr,a ,laIK jvd;a Yla;su;a lsÍug bkaÈhdkq fY%aIaGdêlrKhg yels ù
;sfí'

^b& wiuñ;sl n, fn§u ^Asymmetrical power-sharing& bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha we;s ;j;a
úfYaI ,laIKhls' bka woyia jkafka" f*vr,a tallj,g we;s n,;, m%udKh tl
iudk j ke;s nj;a" iuyr m%dka;j,g wfkl=;a m%dka;j,g jvd n,;, we;s nj;a h'
WodyrK jYfhka" cïuq iy ldYaór" f.dajd" mxcdn" weiEu' kd.,ka;" ñfidardï" uksmQ¾
iy islsï hk m%dka;j,g wfkla m%dka;j,g ke;s úfYaI n,;, ;sfí' fuu m%dka;j,
ckjd¾.sl jHdmdr yd ler,s mej;Su ksid jeä m%udKhl iajhx-md,k whs;sjdislï
,nd §u tys wruqK hs'

^B& bkaÈhdfõ m%dka; rdcH w¨;ska we;s lsÍu" úfrdaO;d ;snqK;a idfmalaI jYfhka iduldó"
m%pKav;ajfhka f;dr l%h
s dj,shla ù ;sfí' p;a;i
s .
a d¾ ^Chhattisgarh& iy W;a;¾ndkaoa hk
m%dka; rdcH 2000 jif¾ §;a" f;,x.dk m%dka; rdcHh 2004 jif¾ §;a ks¾udKh lrk
,o tajd h' fï wkqj m%dka; rdcH w¨;ska we;s lsÍu;a" mj;akd m%dka; rdcH fn§u;a"
tajdfha wNHka;r iSud ixfYdaOkh lsÍu;a" iudcfha we;sjk w¨;a b,a,Sï j,g m%;spdr
jYfhka kj m%dka; rdcH ks¾udKh lsÍu;a" bkaÈhdkq ikaëh l%ufha we;s kuH;dj
fmkakqï lrk idOl fõ'

^t& bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha uE; ld,Sk m%jK;d foi n,k úg fmfkkafka" th m%dka;
rdcH$wdKavqj,g iajdh;a; n,h jeä ùfï úldYkd;aul mßj¾;k ud¾.hl .uka lr
we;s nj h'

^ta& bkaÈhdkq wdKAvlq u


% fha ikaëh$f*vr,a ,laIK Yla;us ;a ùug tl fya;j
= la ù ;sfnkafka"
foaYmd,k nyq;ja jdoh iy rdcHfha ikaëh;ajh" bka§h ck;djf.a foaYmd,k ú{dkfha;"a
bkaÈhdkq foaYmd,k ixialD;sfha;a m%n, uQ,O¾u ù ;sfnk ksid nj wmg ksÍlaIKh
l< yels h'

˜ bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha moku (-

• bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha moku my; i|yka ,laIK hgf;a idlÉPd l< yels h'

1' Yla;su;a uOHu wdKavqjla'


bkaÈhdkq rdcHfha mej;s fN!ñl mD:q, nj talSh rdcHhlska l<ukdlrKh l< fkdyels
h' tneúka fyd| u úi÷u jQfha f*vr,a l%uhhs' tfy;a thg Yla;su;a uOHu wdKavqjla we;s
lr .ekSug fya;= ;sìKs' tajd kï"
I' Yla;u s ;a uOHu rdcHhl wjYH;dj ms<n s | cd;Hka;r w;a±lSï ^weußldj" lekvdj
yd TiafÜ%,shdj&
II' bkaÈhdj yd mlsia:dkh fjka fjoa§ we;s jQ lgql w;a±lSï ksid bkaÈhdj h<s
foaYmd,k jYfhka leã hdug we;s bv lv keje;aùfï wjYH;dj'
III' mlsia:dkfha i;=re wdl,am ksid u;= jQ rdcH wdrlaIdj ms<sn| n,j;a ie,ls,a,'

30
IV' iuia; bkaÈhdj tlai;a l< md,l mlaIhla mej;Su ^bka§h fldx.%ih&
V' ì%;dkH md,k hq.fha § we;s lr ;snQ uOH.; md,k ;ka;%h yd jHQyh È.g u
mj;ajd .ekSu'

ft;sydisl j .;a l, hg;a úð; hq.h ;=< ì%;dkHhka bkaÈhdj md,kh lf<a talSh
rdcHhla md,kh lrkakd fia h' 1935 wdKavql%u m%;sixialrKfhka f*vr,a yqrejla §ug
W;aidy l<;a fojk f,dal hqoaOh ksid th fndfyda ÿrg talSh Yla;su;a uOHu wdKavqjla
f,iska È.g u mej;sKs' ;j o" iajdëk rdcH jYfhka mej;s l=udr rdcH ^Princely States&
bkaÈhdj iuÕ iïnkaO lsÍu o tl, isÿ úh'

bkaÈhdfõ uOHu wdKAvqfõ Yla;su;a Ndjh r|d mj;skafka thg ysñ jHjia:dodhl yd uQ,H
n,h;a" yÈis wjia:d n,;,;a" iuyr wjia:dj, m%dka; wdKAvq i|yd kS;s mekùug yd tajd
md,kh lsÍug uOHu wdKAvq i|yd ffk;sl yd m%dfhda.sl yelshdj ,eîu;a u;h' bkaÈhdfõ
we;af;a w¾O-f*vr,a l%uhls hk ;¾lhg" Yla;su;a uOHu wdKavqjla ;sîu o fya;= ù ;sfí'

2' kuH Ndjh'

bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha kuH Ndjh f.dv keÕS we;af;a wjYH;djla mek ke.=Kfyd;a
;;a;ajdkqrEm j uOHu wdKAvqjg m%dka; wìnjd l%shd lsÍug we;s yelshdj ksid h' ta i|yd
wdKavql%u jHjia:djg úêu;a ixfYdaOk f.k tafï wjYH;djla ke;' jHjia:d ixfYdaOk
l%h
s dj,sh o kuH iajrEmhla .kS' bkaÈhdkq jHjia:dfõ we;eï f*vr,a ,laIK md¾,sfïka;f= õ
WNh uKav,j, úfYaI nyq;rhlska fjkia l< yels h' tf,i fjkia lsÍu i|yd m%dka;
rdcHj,ska 1$2 la úiska wkqu; lr ckdêm;sf.a w;aik iy wkqu;sh ,nd .ekSu wjYH fõ'
uOHu wdKavqfõ wNsu;h mßÈ ix.ufha idudðl m%dka; rdcH ixLHdj ;SrKh l< yels h'
uq, § NdIdj hk ks¾Kdhlh wkqj m%dka; 17lska wdrïN jQ bkaÈhdkq rdcH ix.uh ^Union
of States&" j¾;udkh jk úg cd;sl;ajh" wd.ñl yd m%dfoaYSh wkkH;dj jeks iudÔh
úúO;aj idOl wkqj o kj m%dka; we;s lr f.k ;sfí' fï wkqj bkaÈhdkq f*vr,a l%ufha
we;s ixl,amSh moku jkafka iudcfha we;s NdId;aul" wd.ñl iy m%dfoaYSh úúO;ajh
wdKAvql%u jHQyh uÕska m%ldY úh hq;= h hkak h'

3' kS;s iïmdok iïnkaO;d (

f*vr,a l%uhl flakaøSh ,laIKhla jkafka kS;s iïmdok n,;, uOHu wdKavqj yd m%dka;
wdKavq w;r fn§ ;sîu h' bkaÈhdfõ n,;, fn§u i|yd n,;, ,ehsia;= ;=kla ;sfí' tajd
kï(
I' uOHu wdKavqjg muKla n,h we;s úIh lafIa;% 97 ^uOHu ,ehsia;=j&
II' m%dka; wdKAvqj,g muKla we;s úIh lafIa;% 66 ^m%dka; ,ehsia;=j&
III' wdKAvq foj¾.hg u N=la;s ú¢h yels n,;, úIh lafIa;% 47 ^iu.dó ,ehsia;=j&
hk úê l%uh wkq.ukh fldg ,hsia;= 3 la hgf;a n,;, fnod we;'

uOHu wdKAvqjg mejÍ we;s n,hg" wdrlaIdj" úfoaY lghq;=" ikaksfõokh" uqo,a" nÿ" úfoaY
yd wka;¾ m%dka; fj<|du" iud.ï ,shdmÈxÑh nexl= yd rlaIK l¾udka;" m;,a iuyr
wOHdmk wdh;k" iy fi!LHh iïnkaO we;eï n,;, wh;a h'

iu.dó ,ehsia;=jg uyck iqNidOkh" lïlre m%Yak" fjf<| taldêldr" w;HjYH NdKav
md,kh" iudc yd wd¾Ól n,;, wh;a fõ' uOHu wdKAvqj fj; fï ,ehsia;= ;=kg u wh;a

31
fkdjk fjk;a n,;, o mjrd § ;sfí' iu.dó ,ehsia;=fõ we;s úIhhka iïnkaO j uOHu
wdKavqfõ kS;s yd m%dka; wdKavqfõ kS;s .efÜ kï n,j;a jkafka uOHu wdKavqfõ kS;sh hs'

ta fyhska m%dka; wdKAvqj, kS;s mekùfï n,h mq¿,a fkdfõ' flfia kuq;a tajdg mejÍ we;s
n,h ck Ôú; iuÕ ióm j .eg.eiS ;sfí' kS;sh yd iduh mj;ajd f.k hdu" lDIsl¾uh
yd jdßud¾. hk fïjd m%dka; úIhhka w;ßka jeo.;a tajd h' uOHu wdKAvqfõ kS;sj,ska
m%udKhlg l¾udka; yd m;,a md,kh l< yels h' wOHdmkh m%dka;j,g wh;a h' fi!LHh"
uydud¾." c,ud¾." fj<|du yd jdKscHh m%dka;j,g wh;a úIh h' tajdg iu.dó ,ehsi; a f
= õ
we;s úIhhka .ek o kS;s mekúh yels h' uOHu wdKAvqfõ kS;shla iuÕ .egqK kuq;a m%dka;
kS;shg ckdêm;sjrhdf.a wkqu;sh ,efí kï tajd j,x.= fõ'

idudkHfhka f*vr,a rdcHhl § uOHu wdKavqj yd m%dka; w;r isÿjk n,;, fn§u
wkuH fõ' tla tallhlg tajd w;r ;=,H;djg ydks l< fkd yels h' jHjia:d ixfYdaOk
l%shdmámdáh o wkuH fõ' bkaÈhdkq wdKavql%u jHjia:dfõ we;s thg wdfõKsl úêúOdk
lsysmhla ksid thg tla;rd kuH;djla ysñ ù ;sfí' wm ±kg u;a idlÉPd lr we;s È.=
iu.dó ,ehsia;=fjka uOHu rch yd m%dka; w;r iïnkaO;djkag tla;rd kuH Ndjhla
,efí' ckdêm;sjrhd wkqu;sh fokafka kï m%dka; kS;s uOHu kS;s iuÕ .egqK;a il%sh fõ
hk isoaOdka;fhka tu kuH;dj ;j;a ;yjqre ù ;sfí'

yÈis wjia:d n,;, hgf;a uOHu rchg m%dka; úIhfhys ,d kS;s mekùfï n,h mejf¾'
rdcH iNd ljqkais,fha ^W;a;r uKav,h& iuia; iNdfõ idudðlhka ;=fkka folla iïu;
lrkafka kï m%dka;j,g mjrd § we;s úIhhka iïnkaOfhka tla wjqreoaolg n,meje;afjk
mßÈ kS;s iïu; l< yels h' fhdackd iïu; u.ska j¾Ihla mdid tajdfhys kS;Hdkql+,
Ndjh Èla lr .; yels h' 1950 § mekjQ' NdKaav iemhSï yd ñ, ms<sfh, mK; tjekakls'
fuys § igyka lr .; hq;= lreK kï fjk;a ikaëh rdcHj, fuka m%dka; rdcHj,g
W;a;r uka;%S uKAv,fhys iudk ksfhdackhla fkd,efnk nj h'

m%dka;j,g fjka lr § we;s we;eï lafIa;%j, n,h o cd;sl md¾,sfïka;=jg hï muKlg


md,kh l< yels h' m%dka;hla úiska foam< w;am;a lr .ekSfï § fyda kej; §fï § fyda tajd
j,x.= ùug kï ckdêm;sjrhdf.a leue;a; wjYH fõ' fï uÕska foam, w;am;a lr .ekSu
yd tajdg m%;sodk ,nd§u iy;sl lsÍug uOHu wdKavqjg yelshdj ,eî ;sfí' bvï ms<sn|
kS;s mekùu uQ,sl whs;sj,ska ksoyia lr ;sfnk kuq;a m%dka; wdKavqj ta iïnkaOfhka kS;s
mkjoa§ ckdêm;sf.a leue;a; ,nd .; hq;=h' m%dka; wdKavqldrjrhl=g m%dka; úiska mkjkq
,nk kS;s ckdêm;sjrhdf.a wkqu;shg fhduq lsÍu i|yd r|jd .; yels h'

4' uQ,H iïnkaO;d-

id¾:l f*vr,a l%uhl w;HjYH wx.hla jkafka" uOHu wdKavqjg yd m%dka; rdcHj,g ;u
jev lghq;= bgqlrf.k hdu i|yd m%udKj;a uQ,H iïm;a mej;Su h' bkaÈhdkq wdKavql%u
jHjia:d fï i|yd ksrjq,a j lreKq olajd we;'

é m%dka; folla fyda Bg jeä m%dka; ixLHdjla fyda jid me;sfrk nÿ mokïj, § nÿ
mekùfï n,h uOHu wdKavqjg mjrd ;sfí'
é tfuka u uq¿ rgg u n,mdk taldlD;sl nÿ l%uhla wjYH jk úg § ta n,h uOHu
wdKavqjg mejÍ ;sfí'
é m%dka; wdKavqj,g;a jHjia:dfjka kshulr we;s nÿ whlr .ekSfï n,h ;sfí'

32
uOHu rchg wh;a nÿ .Khg-
• lDIsld¾ñl fkdjk nÿ
• ;Sre nÿ
• iqrd nÿ
• iud.ï nÿ
• m%d.aOk nÿ
• foam< u; mkjk nÿ
• wka;¾ m%dka; fj<|du u; nÿ
• u, noao
• uqoaor nÿ
• wEjr nÿ
• ñ,§ .ekSï yd úlsKSï nÿ
• mqj;am;a nÿ
• fldgia fj<|fmd< ixirK nÿ hk nÿ wh;a fõ'

m%dka; wdKavqj,g wh;a nÿ j¾. jkafka"


• bvï nÿ
• bvï wdodhï nÿ
• nQo,a nÿ
• lDIsl¾uh u; mkjk nÿ
• lDIsld¾ñl foam< nÿ
• lxid yd u;aøjH u; mkjk nÿ wdÈh hs'

fï ksrjq,a nÿ m%;sm;a;sh ksid nÿ m%;sm;a;s tlsfkl .efgkafka ke;' tfy;a fï uÕska


m%Yakhla we;s lr ;sfí' tkï m%dka;j,g ysñ ù we;s nÿ m%udKj;a fkdùu hs'

fï .eg¨j úi£u i|yd nÿ fnod .ekSu yd m%odkhka hk l%u fol Ndú;hg f.k ;sfí'
nÿ fnod .ekSfuka uOHu wdKavqjg tys we;eï nÿ wdodhï m%dka; iuÕ fnod .ekSu woyia
fõ' wdodhï nÿ wksjd¾hfhka u fnod .; hq;= w;r" iqrd nÿ iafõÉPdfjka fnod .efka'
wjYH;d we;s m%dka;j,g uOHu wdKavqj m%odkhka o l< hq;=h'

fï i|yd iajdëk uQ,H fldñIka iNdjla iEu mia wjqreoaolg u jrla m;a lrkq ,efí' tys
ld¾h Ndrh jkafka nÿ fnod .ekSu yd m%odkhka i|yd ks¾foaY lsÍu h'

5' mßmd,k iïnkaO;d-

bkaÈhdkq mßmd,k l%uh f.dvke.S ;sfnkafka uOHu wdKavqfõ ld¾h lafIa;%hg wh;a ljr
fohla jqj o tys mßmd,k hdka;%Khg wjYH mßÈ mßmd,kh lr.; yels wdldrhg h'
wjYH kï uOHfha ld¾hhka m%dka; mßmd,kh ,jd l%shd;aul lrjd .; yels h' m%dka; ;u
mßmd,k hdka;K % h yryd ;u lghq;= isÿ lrk w;r tlÕ;d uÕska tajd uOHfhaa mßmd,khg
mejßh yelsh' iu.dó ,ehsia;=fõ wvx.= úIhkag fuh wod< fõ' idudkHfhka fïjd
mßmd,kh flfrkafka m%dka; mßmd,kh úisks' tfy;a cd;sl md¾,sfïka;=jg ta ´kEu
lreKq mßmd,kh lsÍu uOHu wdKavqj hg;g .; yels h' m%dka; wdKavqj, mßmd,kh
flfia úh hq;=±hs uOHu wdKavqjg fufyhqï l< yels h' Wmfoia Èh yels h'

fuys § cd;sl jYfhka jeo.;a jk foa mj;ajdf.k hdug m%dka; fufyhùug uOHu
wdKavqjg yelshdj we;'

33
6' wka;¾ wdKavq .egqï-

wka;¾ wdKavq .egqï ksrdlrKfha § jeo.;a jkafka bkaÈhdkq fY%aIaGdêlrKh hs' m%dka; fyda
m%dka;;a uOHh;a w;r fyda we;s jk ffks;l .egqï ksrdlrKhg wod< uQ,sl wêlrK n,h
fY%aIaGdêlrKhg ysñ h'
é wka;¾ wdKavq .egqula fyda uyck wNs,dI w;ska jeo.;a lreKla fyda iïnkaOfhka
fY%aIaGdêlrKfha u;h úuid ne,Sug ckdêm;sjrhdg n,h ;sfí'
é wka;¾ m%dka;j, .x.d c, mßfNdackh ms<sn| .eg¨ l<ukdlrKh uOH wdKavqfõ
j.lSuls'
é wka;¾ wdKavq .egqï ksrdlrKh i|yd msysgqjd we;s ;j;a wdh;khla jkafka
ckdêm;s úiska m;a lrkq ,nk wka;¾ m%dka; ljqkais,h hs' tys ld¾h Ndrh
jkafka .egqïj,g ;=vq ÿka fya;= fidhd n,d .egqï j<lajd .ekSu i|yd ks¾foaY
lsÍu h'

talShjd§ ,laIK

bka§h f*vr,a wdKavql%uh talSh l%uhg <x jk wjia:d lsysmhls' tkï


I' bkaÈhdkq wdKavql%uhg wdfõKsl ,laIKhla jQ yÈis wjia:d n,;,( fï hgf;a
bka§h uOHu wdKavqjg talSh rdcHhla fuka l%shd l< yels h' th jHjia:dfõ
352 isg 360 f;la j.ka;sj,ska uOHu rdcHhg ,efí'

Wod (- bka§h wdKAvq l%u jHjia:djg wkqj ckdêm;sjrhdg wNHka;r fyda


ndysr fyda jHikldß;ajhla mek keÕS we;ehs yeÕS .shfyd;a yÈis
wjia:djla m%ldYhg m;a l< yels h' md¾,sfïka;f
= õ WNh uKav,j,ska
th wkqu; fkdjqj fyd;a udi follska fl<jr fõ' tjeks wjia:djl
m%dka; wdKavqjg muKla ysñ n,;, lafIa;%hla .ek jqj o kS;s
mekúh yels h' fuh fnfyúka úfõpkhg ,la ù ;sfnk n,hls'
uOHu wdKAvqj ;uka wlue;s úreoaO mlaI n,fha isák m%dka; wdKAvq
úiqrejd yeÍug fuu yÈis wjia:d n,;, ys;=jlaldr f,i wjNdú;
lr we; hk fpdaokdj fndfyda wjia:dj, u;= ù we;' fuu n,;,
mdúÉÑ lsÍfï jHjia:dkql+,;ajh bkaÈhdkq fY%aIaGdêlrKh úiska
lSmjrla u m%;slafIam lrkq ,en ;sfí'

II' uQ,H yÈis wjia:d


Wod (- rfÜ Khj,g fyda uQ,H ia:djrhg fyda ;¾ckhla t,a, ù we;ehs
ckdêm;s l,amkd lrk wjia:djl fï n,h Ndú; l< yels h'

III' hï m%dka;hl jHjia:dkql+, hdka;%Kh ì| jeà we;ehs uOHu rchg yeÕS hk


wjia:djl" m%dka;hg wod< jk mßÈ yÈis wjia:djla m%ldYhg m;a l< yels h'
Wod (- m%dka;hl yÈis wjia:djla we;s jQ úg m%dka;fha b,a,Sula ,efnk
;=re fkdisg ish leu;a; wkqj ta i|yd mshjr .ekSug yels ùu fuys
úfYaI;ajh hs'

34
III' iaúÜi¾,ka; l%uh (-

˜ iaúÜi¾,ka; f*vr,a l%uh (-

• iaúÜi¾,ka; wdKavql%uh" f*vr,a wdKavql%u uQ,O¾uj,g wkqrEm j f.dvkÕk ,oaols' tys


f*vr,ajdofha iqúfYaI wdlD;shla jk iyikaëh ^Confederal& l%uhl ,laIK nyq, j
wka;¾.; fõ'

• iyikaëh l%uhl uQ,sl ,laIKh kï m%dka; tall" uOHu wdKAvqfjka idfmalaI jYfhka
iajdëk ùu iy m%dka; tall wìnjd hEfï n,hla uOHu wdKAvqjg fkd;sîu hs' ta wkqj
iyikaëh l%uhla hkq ikaëh l%ufha we;s ÈhqKq u iy jvd;a bÈßhg .sh wdlD;sh hs'

• fï wkqj iaúÜi¾,ka;h lekagk ^m%dka;& 26la k.r iNd kñka ye¢kafjk l=vd m%dfoaYSh
tall 2600lska muK iukaú; fõ'

• iyikaëh wdKavql%uhla hkqfjka fuys § i,lkafka zziajdêm;s rdcHhka iuQyhla" iSñ;


wruqKla fyda wruqKq fyda fjkqfjka rdcHhg ysñ iajdêm;s n,h ;u ika;lfha ;nd
.ksñka tlg tl;= ùulsZZ

• ÈhqKq f*vr,a l%uhla ;snqK o" iaúÜi¾,ka;h idfmalaI jYfhka l=vd rgls' tys úYd,;ajh
j¾. ie;mqï 15940ls'

˜ iaúÜi¾,ka; ikaëh l%ufha mokï uQ,O¾u (-

• iaúÜi¾,ka; wdKavql%u jHjia:dj wkqj trg mj;skafka" iyikaëh wdKavql%uhls' tfy;a


th m%dfhda.sl j l%shd;aul jkafka ikaëh l%uhla mßoafoks'

• trg mej;s iyikaëh l%uh ikaëh l%uhla njg m;a j we;af;a m%xY wdl%uK" kùlrKfha
n,mEu wdÈ ft;sydisl fya;=j, n,mEfuks'

• trg 1848" 1874 iy 1999 § wdKavql%u jHjia:d yd mQ¾K jHjia:d ixfYdaOk uÕska tla;rd
ÿrlg uOH.;lrK l%shdj,shla y÷kajd § ;sfí' fuys § iaúÜi¾,ka; cd;sh ks¾udKh
lsÍfï § tys Ôj;a jk úúO ck lKavdhï icd;shlrKhg md;% lsÍug W;aidy ord we;'

• iaúÜi¾,ka;fha mj;sk m%Odk jHjia:dkql+, isoaOdka;h jkafka yjq,a md,kh ^Shared


Rule& iy iajhx md,kh ^Self Rule& hkak h' lekagkaj, jHjia:dfjka imhd we;s m%;smdok
uÕska iajdëk j l%shd l< yelaldla fia u" uOHu wdKavqfõ md,khg lekagk iyNd.s ùu
o isÿ fõ'

˜ iaúia f*vr,ajdohg wod< jHjia:dkql+, úêúOdk (-

• f*vr,a jHjia:dfõ wxl 1 j.ka;shg wkqj iaúÜi¾,ka;h lekagk 26lska iukaú; fõ'
yhla w¾O lekagka fõ' lekagka hkq iaúÜi¾,ka;hg iqúfYaI jQ l=vd iajhx-md,k tall
hs'

• fuu w¾O lekagkj,g o wfkla lekagk yd iudk ;;a;ajhla ysñ j we;;a" yjq,a md,kh
hk isoaOdka;fha § tajdg ysñ j we;af;a w¾O ksfhdackhls'

35
• ta wkqj rdcH iNdfõ wfkla lekagkaj,g ksfhdað;hka fofofkl= ysñ jk úg w¾O
lekagkj,g ysñ jkafka tla ksfhdað;hl= muKs' tfia u uOHu wdKavq uÜgfï § cku;
úpdrKhl nyq;r wkqu;sh wjYH jk úg lekagk Pkaohl § th 1$2 la f,i ie,fla'

• 1999 § mekjQ jHjia:dj wkqj wdKavql%u jHjia:dfjka iSud fldg fkdue;s ;dla ÿrg
lekagk iajdêm;s tall fõ zzlekagk iajdêm;HhZZ hkqfjka woyia lrkafka ;u N+f.da,Sh
tallh ;=< iajhx md,kh iïnkaOfhka whs;sh i;= lr.kakd nj h'

• uOHu wdKavj
q lekagkj, iajdêm;Hhg .re lsÍug ne£ isà" flfia jqj o fuu iajdêm;Hh
mßmQ¾K tlla o fkdfõ'

• wdKavql%u jHjia:dj uÕska lekagka u; mekjQ iSud lsysmhla my;ska ±lafõ'


ª jHjia:dj iaúÜi¾,ka; jeishkag uQ,sl whs;sjdislï mjrd § we;' lekagka
n,dêldÍka uQ,sl whs;sjdislï wdrlaId lrkafka ±ä j" jHjia:dkql+, m%;sksÍlaIKh
lsÍfï n,h f*vr,a Widúhg mjrd §fuks' ta wkqj tu whs;sjdislï W,a,x>kh
lsÍfï n,h lekagkj,g ke;'

ª uOHu wdKavqj mjrd § we;s kS;s mekùfï yd úOdhl n,h u;ska o lekagk
iajdêm;Hh iSud lr we;'

• f*vr,a wdKavql%u yd lekagk w;r n,;, fnod yeÍu isÿ fldg we;af;a uOHu wdKAvqj
i;= n,;, ±laùfuks' fï wkqj f*vr,a wdKavqj i;= n,;, jHjia:dfõ meyeÈ,sj ,shd
we;' fï wkqj uOHu wdKAvqjg fyda lekagk wdKavqj,g fyda wh;a fkdjk úIh lafIa;%hla
fkdue;'

• jHjia:dfõ f*vr,a wdKavqjg ysñh hs ,sÅ; j olajd fkdue;s kj lafIa;% .ek kS;s
mekùfï n,h lekagkj,g bfí u ysñ fõ'

• tfia u wdKavql%u jHjia:dj ixfYdaOkh lsÍu uOHu wdKAvqfõ úIh m:hg wh;a fõ'
tfyhska n,h fnod yeÍu ;SrKh lrkq ,nkafka uOHu wdKAvqj úisks' flfia kuq;a uOHu
wdKavqj i;= fï n,h lekagk i;= yjq,a md,kh hk isoaOdka;h uÕska iSud fõ'

• iaúÜi¾,ka; f*vr,a l%uhg wvx.= kshduk uQ,O¾uhla jkafka ikaëh wdKAvj


q mjrd.kafka
tal úO kshdukhla wjYH lrk ld¾hhka muKla jk nj h' fuhska f*vr,a wdKAvqj
my<u uÜgu f;la n,h mjrd§u ^Subsidiarity& hk uQ,O¾uhg ne| ;nhs'

˜ lekagk i;= iajhx-md,k n,;, (-

• lekagkj,g mjrd we;s iajhx md,k n,;, my; i|yka fõ'

1' m%dka; fyj;a lekagk jHjia:d(


m%dka;j,g wod< wdKAvql%u jHjia:d ilid .ekSu m%dka;j,g u mjrd we;' lekagk
úiska ;ukaf.a foaYmd,k l%uh ;SrKh lr.; hq;= h'

2' m%dfoaYSh md,k tall(


ta ta lekagk ;u m%dfoaYSh md,k iNdj,g úúO n,;, mjrd § we;' tfy;a hï
wjia:djl tu n,;, mjrd ÿka miq" uQ,sl whs;sjdislï wdrlaId lrk wdldrhg u

36
iaúÜi¾,ka; f*vr,a Widúh úiska wdrlaIdj ;yjqre lrkq ,efí'

3' wOHdmkh (
idïm%odhsl j wOHdmk úIhh wh;a jQfha lekagkj,g h' tfyhska lekagk úiska
úIhud,d ilia lsÍï yd wOHhk ld¾h uKav, f;dard.ekSu bgq lrkq ,efí'

4' uyck iduh (


iduldó ld, mßÉfþoj, § uyck iduh mj;ajd .ekSu lekagkj, j.lSuls'
5' ixialD;sh(
ixialD;sl lghq;=j, iyfhda.h §u yd ixialD;sl Wreu wdrlaId lsÍu" jH;sf¾l
lsysmhlg hg;a j lekagk i;= j mj;S'

6' há;, myiqlï(


uxudj;a f.dvkeÕSu" c,h yd úÿ,sh myiqlï iemhSu fndfyda wjia:dj, § lekagk
j.lSï f,i mj;S'

7' Rcq nÿ(


lekagkj,g ;ukag u wh;a jQ nÿ wh lr.ekSug o nÿ ;SrKh lsÍug o yelshdj
we;'

lekagkj, jeo.;alu (-

• yels my< u uÜgu f;la n,h mjrd §u ms<sn| isoaOdka;h ^Principle of Subsidiarity& " kS;sh
l%shdjg keÕSug wod< fõ' f*vr,a wdKavqfõ fndfyda kS;s l%shdjg kexfjkafka th úiska
fkdj lekagk úisks'

• fuuÕska lekagkj, jeo.;alu by< uÜgulg f.k f.dia ;sfí' by; uQ,O¾uhg wkqj
yels Wmßu muKska uOHu wdKAvqfõ kS;s l%shdjg kexùu lekagkj,g mjrd §ug isÿ úh'

• iuyr m%;I
s G
a dms; Ndú; uÕska f*vr,a uÜgfï § ;Skÿa .ekSug" n,mEï lsÍug" lekagkj,g
wjia:dj i,id § we;' f*vr,a wdKavqj wNskjfhka kS;s iïmdokh lrk úg ta nj
lekagkj,g okajd isáh hq;= h'

• ta wkqj kS;s ieliSfï § lekagkj, Wmfoia .ekSula isÿ fõ' fï wkqj kS;s iïnkaO
fhdackd f*vr,a jHjia:dodhlh yuqjg taug u;af;ka lekagkaj,g tu l%shdj,sh ms<sn|
n,mEï lsÍfï wjia:dj i,id § we;'

• f*vr,a jHjia:dodhlh uKAv, follska hqla; fõ' tys cd;sl uKav,h ck;dj ksfhdackh
lrk w;r" rdcH iNdj lekagk ksfhdackh lrhs'

• rdcH iNdfõ § lekagkj,g iudk ksfhdackhla ysñ fõ' ta ta uKav,j,g we;af;a


iudk n,;, h'

• flfia kuq;a rdcH iNdj iïnkaOfhka lekagkj,g l< yels n,mEu o iSñ; h'
ukao h;a rdcH iNdfõ iNslhka ffk;slj ne| ;nk wdldrfha Wmfoia §ug
lekagkj,g fkdyels ùu ksid h'

37
• flfia jqj;a lekagkj,g cd;sl iNdj flfrys jl% n,mEula ue;sjrK l%uh yryd
isÿ l< yels h' ta ksfhdað;hkag kej; f;aÍ m;aùfï § lekagk ck;djf.a
iyfhda.h wjYH ùu ksid h'

cku; úpdrKh iy lekagk (-

• tfia u cku; úpdrK l%uh yryd uOHu wdKavf


q õ md,kh yjq,a ùfï wjia:dj lekagkj,g
Wod lr § we;'

• ta wkqj b,a,Sula we;s jQ úg f*vr,a kS;s o yd jHjia:d ixfYdaOk o cku; úpdrKhlg


md;% l< hq;= h' trg úpdrK mj;ajk wdldr folls'

1' idudkH kS;shla kï cku; úpdrKh úl,amhls' cku; úpdrKh mj;ajkafka


50000l muK mqrjeishka fyda lekagk wgla fyda b,a,d isákafka kï muKs'
ck;djf.ka nyq;rhla wkqu; lrkafka kï kS;s fhdackdj iïu; fõ'

2' wdKavql%u jHjia:dj ixfYdaOkh lsÍu fyda cd;Hka;r .súiqulg t<öu fyda hk
fïjd wksjd¾hfhka u cku; úpdrKhlg ,la l< hq;= h'

• fujeks ;;a;ajhl § oaú;aj nyq;rhla wjYH fõ' oaú;aj nyq;rh hkq" lekagk nyq;rhl
ck;dj iy rfÜ u ck;djf.ka nyq;rhla wkqu; lsÍu h' iuia; ck;djf.ka nyq;rhlg
wu;r j lekagk nyq;rhl Ôj;a jk ck;dj o wkqu; l< hq;= nj ñka woyia flf¾'

iïuq;snoaO m%cd;ka;%jdoh iy lekagka (-

• yjq,a md,khg wod< úêu;a l%uj,g wu;r j uOHu wdKavqfõ m%;sm;a;sj,g iïnkaO ùug
lekagk i;= fjk;a l%u o mj;S' bka lemS fmfkk úêl%uh jkafka" zziïuq;snoaO
m%cd;ka;j% doh hsZZ ^Consensus Democracy& ñka woyia lrkafka trg kS;s mekùfï § foaYmd,k
mlaI" n,mEï lKavdhï" lekagk yd m<d;a md,k wdh;k kS;s iïmdokfha § ióm j
iïnkaO ù .kq ,nk tlÕ;djl m%;sM, njh' Bg fya;=ldrl ù we;af;a Rcq m%cd;ka;%jd§
Ndú;d h'

• trg úOdhlh iïuq;snoaO m%cd;;ka;%jd§ md,k l%uhg we;s fyd| u WodyrKhls' úOdhlh
y÷kajkafka f*vr,a ljqki
a ,
s h kñks' th iukaú; jkafka ikaëh iNslhka 7 fofkl=f.ks'
tu y;a fokd WNh uKav,j,ska f;dard .efk;s' Tjqyq y;a fokd wud;HdxY yf;a wud;Hjre
fj;s' tu y;a fokdf.ka f*vr,a úOdhl ielfia' th iduQysl úOdhlh hkqfjka y÷kajkq
,efí'

• wdKavqfõ ;SrK .ekSfï § tu y;a fokdg iudk Pkaohla ysñ fõ' bka woyia
flfrkafka tys iNdm;sjrhd iudkhka w;r m%uqLhd muKla jk nj h' tys m%;sM,h
ù we;af;a iïuq;s noaO;dj we;s ùu h'

wêlrKh iy lekagka (-

• lekagk i;= n,h bÈßhg f.k hdug trg wêlrK l%uh o fya;= ù we;' iaúÜi¾,ka;
wêlrK l%uh fjk;a f*vr,a l%uj,ska fjkia fõ'

38
• fjk;a f*vr,a rdcHj, fuka uOHu wdKAvqfõ lghq;= yd m%dka; wdKavq lghq;=
i|yd fjk fjk u msysgjQ wêlrK oaú;ajhla ke;' tys mj;skafka lekagk úiska
we;s l< Widú fõ' tajdg lekagk kS;s yd f*vr,a kS;s w¾:l:khg iy Ndú;hg
.ekSug n,h ;sfí'
• f*vr,a iqm%Sï Widúh mj;skafka lekagk Widúj,ska meñfKk wNshdpkd i,ld
ne,Sug yd uOHu wdKAvqfõ úIhlafIa;%h .ek we;s jk .eg¨ ksrdlrKhg muKs'
• tfia u iaúÜi¾,ka; f*vr,a iqm%Sï Widúhg f*vr,a wdKAvqj mkjk kS;sj,
jHjia:dkql+, Ndjh úu¾Ykh lsÍug n,h ysñ fkd fõ'

m%dfoaYSh wdKAavq iy iaúia f*vr,a l%uh (-

— iaúia m%dfoaYSh wdKAvq ^Local Goverment& N+f.da,Sh jYfhka yd ck.ykh wkqj tlsfklska
fjkia h' trg mj;sk úfYaI ,laIKh jkafka lekagkj,g fuka u m%dfoaYSh wdKavqj,g
^m<d;a md,k wdh;k& jHjia:dfjka u /ljrKh ysñ lr §uh' tajdg ;u meje;au i|yd
jHjia:dkql+, whs;shla we;s w;r tajdg iajdëk j mej;Sug fyda wka tajd iuÕ tl;= ùug
fyda yels h' tajd lekagk kS;s uÕska fjkia l< fkd yels h' fï wkqj lekagkj,g m<d;a
md,k úIhfhys ixfYdaOk W;a;rdfrdam; s l< fkd yels h' fumßÈ m<d;a md,k wdh;kj,g
lekagkj,ska idfmalaI iajdëk;djla ;sfí'

iaúÜi¾,ka; f*vr,a l%uh f,dalfha fjk;a f*vr,a l%uj,ska fjkia jk


wdldrh (-

— iaúÜi¾,ka; wdKavqj ;, ;=klska iukaú; fõ' tkï"


I' uOHu wdKavqj
II' lekagk
III' fldñhqk hkqfjka y÷kajk m<d;a md,k wdh;k'

— tu l%ufha § uOHu wdKavqj f;la my< isg by<g hk iyfhda.s;dj l%ufhka ^wdfrdayK
fyj;a Bottom up& yryd n, yjq,aldß nj we;sjk l%uhla fyj;a moaO;shla we;s fõ' isria
yd ;sria hk iyfhda.s;dj wdKavq ;, ;%s;ajfha u olakg ,efí' fuh n,h fnod ;sfnk
wdldrh wkqj wjfndaO lr .; yels h' tkï"

é fldñhqk hkqfjka y÷kajd we;s m<d;a md,k wdh;k m%dfoaYSh uÜgfï fiajd fnod
yeÍug wod< taldka; n,h orhs' m%dfoaYSh uÜgfuka ck;djf.a tÈfkod Ôú;hg
n,mdk ish¨ lghq;=j, j.lSu tajdg ysñ h'
Wod (- m%dfoaYSh uxudj;a f.dv keÕSu yd iqmßlaIdj" .Eia iy c, iemhqu" wmjyk
fiajd" .=rejreka f;dard .ekSu yd mdi,a f.dv keÕSu'
é lekagk úiska r|jd .kq ,en we;af;a ;u wkkH;djg wod< n,;, yd j.lSïh'
Wod (- ixialD;sh" NdIdj" wOHdmkh yd wd.u" iudc m%;sm;a;s" fi!LH yd iudc
fiajd'
é cd;sl iajdêm;Hhg Rcq j wod< jk iy cd;l jYfhka jeo.;a j.lSï yd n,;,
uOHu wdKavqjg wh;a h'
Wod (- yuqodj" uQ,H m%;sm;a;s" ndysr iïnkaO;d" iudc wdrlaIdj" mßirh" n,Yla;s
yd há;, myiqlï'

— fïjdg wjYH uQ,H myiqlï ta ta wdKavqj,g nÿ wh lr .ekSu uÕska imhd .; yels ùu


iaúÜia¾,ka; l%ufha úfYaI ,laIKhls'

39
iaúaÜi¾,ka;fha tla tla tall i;= n,;, my; j.=j weiqßka wOHhkh l< yels h'
fldñhqka i;= n,h
f*vr,a iaúia wdKavq lekagka wdKavqj lekagk úiska mekjQ
l%u jHjia:djg wkqj lekagk jHjia:dj wkqj kS;s wkqj

é f*vr,a wêldß é lekagka wêldß é wOHdmk ^fmr mdi,


wdh;k ixúOdkh wdh;k ixúOdk ^;u yd uQ,sl wOHdmkh&
é úfoaY lghq;= jHjia:dj& é wmøjH l<ukdlrKh
é yuqodj yd isú,a é lekagk .Sh yd fldäh' é lekagk iNd mdi,a
wdrlaIdj é ta ta lekagka yryd hk é m%dfoaYSh há;,
é cd;sl uyd ud¾. iyfhda.s;dj myiqlï
é kHIaál n, Yla;sh é fmd,sish é m%dfoaYSh fmd,sish
é ;eme,a yd úÿ,s é ixialD;sh mqrjeis Ndjh
ikafoaY é uyck fi!LHh é kd.ßl whnÿ
é uQ,H m%;sm;a;sh é lekagka uyd ud¾.
é iudc wdrlaIKh é jkdka;r" c,h yd
^úY%du l%u& iajNdj iïm;a
é isú,a yd wmrdO kS;sh é wOHdmkh ^oaú;Shl&
é isú,a yd wmrdO é mdi,a yd úYajúoHd,
l%shdmámdáh é mßir wdrlaIKh
é wOHdmkh yd é iajNdj O¾uh yd
;dlaIKsl úYaj Wreuh wdrlaIdj
úoHd,h é mqrjeis Ndjh
é n,Yla;s m%;sm;a;s é lekagkj,g wh;a nÿ
é mßirh wdrlaIdj
é mqrjeis Ndjh
é fmvr,a nÿ

ks.uk

— iyikaëh l%uhl ,laIKh jkafka ck;djf.ka ,nd .;a n,h iys; iajdêldÍ yd iajdêm;s
zziyiïnkaê; rdcHhkaZZ mej;Su h' tu iyiïnkaê; rdcH ÿ¾j, uOHu wdKavqjlg iSñ;
n,hla mjrd §u isÿ lrhs' tfyhska kHdhsl j n,k úg iaúiag¾,ka; l%uh ;=< iyikaëh
,laIK we;=<;a wdKavql%uhla nj mejish yels h'

— tfia jqj;a wm fuf;la l< idlÉPdfjka meyeÈ,s jkafka iaúÜi¾,ka;h jpkfha mßiudma;
w¾:fhka ikaëh fyda iyikaëh fyda .Khg fkdjefgk nj h' n,h fn§u hk isoO a dka;hg
wod< j i,ld n,k úg f*vr,a yd iyikaëh hk wdKAvq j¾. fol w;r ueo msysá l%uhla
f,i th ie,lsh yels h'

40
02' talSh rdcHj, mßj¾;k (-

1 uyd ì%;dkHh

— ì%;dkHfha we;af;a talSh wdKAvql%uhls' tfy;a th talSh Ndjfhka fjkia jk mßj¾;kj,g


o Ndckh fjñka ;sfnkakls'

— talSh wdKavql%uhl úfYaI ,laIKh jkafka tla uOHu wdKAvqjlska iudcfha il,úO
lafIa;% wdjrKh jk f,i kS;s iïmdokh;a" tajd tlg tl wdlD;shlg wkqj uOHu
wdKavqfõ kshdukhg wkqj l%shdjg keÕSu;a h' ì%;dkH wdKAvq l%ufha fjkia ùï yd
mßj¾;k wjfndaO lr .ekSug tlS wdKAvql%u jHjia:dfõ iajNdjh ljf¾ ±hs wjfndaO
lr.; hq;= h'

ì%;dkH wdKAvql%u jHjia:dfõ iajNdjh (-

— f,dj fjk;a rdcHj,g ,sÅ; wdKAvql%u jHjia:djla mj;sk kuqÿ" ì%;dkHhg tjeks md,k
uQ,O¾u we;=<;a jQ jHjia:djla ke;' tjeks ,sÅ; jHjia:djla mj;sk úg fjk;a ish¨ Wm
kS;s tlS ,sÅ; jHjia:djg hg;a fõ' ukao h;a ,sÅ; jHjia:dfõ wka;¾.; jkafka rdcHhg
yd wdKAvqlrKhg wod< uQ,sl uQ,O¾u jk fyhsks'

— ì%;dkHhg ,sÅ; jHjia:djla fkdue;s uq;a tys foaYmd,k moaO;sh" uyck wêldß n,h
Ndú; lsÍu" mqrjeishd iy rdcH w;r iïnkaO;dj yiqrejk Í;s iuQyhla ^Body of Rules&
trg mj;S' §¾> ld,Sk j wkq.ukh lrk ,o isß;a úß;a yd iïm%odh o wdKAvql%ufha fldgia
jYfhka l%shd;aul fõ' tjeks we;eï iïm%odhhkag ffk;sl ms<s.ekSï ,nd § we;'

Wod (- • md¾,sfïka;=fõ OQr ld,h jir 5la ùu ^Parliament Act, 1911&


• /ckf.a wud;Hjreka md¾,sfïka;=fõ ksfhdað; uka;%S uKav,hg j.lSug
ne£ isàu'

— fï wkqj ì%;dkH wdKAvql%u iïm%odhfha yrh f,i wdKavqfõ l%shdldß;ajh yd mqoa.,hka


fmdÿ uyck wêldÍ wdh;k w;r iïnkaO;djg wod< n,h fufyhùug iy n,.ekaùug
fhdod .efkk iïm%odhj, yd Ndú;j, tl;=j jYfhka y÷kajd Èh yels h'

tfyhska ì%;dkH wdKavql%uhg wod< m%Odk wdh;ksl ixhq;shg(

é md¾,sfïka;=j
é leìkÜ uKav,fha kdhl;ajh we;s wdKAvqj
é Widú
é lsÍgh
é isú,a fiajdj
é iafldÜ,ka;fha" fõ,aifha yd W;=re wh¾,ka;fha foaYmd,k n,h úuOH.; lr
we;s wdh;k yd mßmd,k jHQyh wdÈh wh;a fõ'

tfuka u ì%;dkH wdKAvql%u jHjia:dj hkakg n,.;= woyia iy uQ,O¾u iuQyhla o wh;a
fõ' tajd kï"

41
é kS;sfha wdêm;Hh
é md¾,sfïka;= iajdêm;Hh ^wdKavqlrKh iïnkaO W;a;Í;r n,h md¾,sfïka;=j
flfrys msysgd ;sfnk nj&
é wud;H uKav,fha iduQysl j.lSu hk ixl,am h'

tfuka u ì%;dkH wdKAvql%u wdh;kj, l%shdldß;ajh yiqrejk Í;s yd iïm%odh /ila o fõ'
tkï"

é ffk;sl Í;s
é jHjia:dms; kS;s
é fmdÿ kS;sfhka iïNjh ,enQ iïm%od h'

miqìu - talSh rdcH wdlD;sh (-

• uyd ì%;dkHh f.dv keÕ=fKa fõ,aih o we;=<;a tx.,ka;h iy iafldÜ,ka;h foaYmd,k


jYfhka tl;= ùfuka 1707 § h' 1800 § wh¾,ka;h o uyd ì%;dkHhg tla flßK' 1922 §
wh¾,ka;h ksoyia iuQydKavqjla jQ úg" W;=re wh¾,ka;h uyd ì%;dkHhg b;sß úh'

• idïm%odhsl j" ì%;dkHh i,lkq ,enqfõ talSh rdcHhla jYfhks' talSh rdcHhl ffk;sl
n,h .,d tkafka tl u tl uQ,dY%hhlsks' tjeks l%uhl n,h c;sl wdKavqj ;=< flakaø.;
j mj;S'

• my< ;,j, wdKAvq n,h m%Njh lr .kafka wdKAvql%u jHjia:djlska fkd j uOHu
wdKAvqfjks' wdKavql%u jHjia:dfjka tu n,h ,efnkafka f*vr,a l%uj, h'

• m%dfoaYSh wdKavq ^m<d;a md,k& mej;sh;a tajd mj;skafka uOHu wdKavqfõ lghq;= lr f.k
hdu msKsi h' tajd uOHu wdKAvqjg hg;a j l%shd;aul jk kej; n,h mjrd .; yels jk
wdldrhg f.dvkeÕS ;sfí'

• talSh wdKAvql%u idudkHfhka mj;skafka ckjd¾.sl" N+f.da,Sh" NdIduh fyda ixialD;sl


jYfhka fn§ï wvq icd;Sh iudcj, h' talSh rdcHh iudc úúO;ajh m%ldY lrkakla fkd
jkafka tneúks'

• ì%;dkHh yd m%xYh hk hqfrdamSh talSh rdcH fol .; fyd;a tajdfha ie,lsh hq;= fjkialï
lsysmhla ksÍlaIKh l< yels h' tkï m%xYhg jvd ì%;dkHfha jd¾.sl yeÕSï ±ä ùu h' fuh
ì%;dkHfha ft;sydisl j úldYkh jQjls' tlai;a rdcOdkSh f.dvkeÕSu i|yd yjq,a lr .;a
rgj, m%dfoaYSh wkkH;d nyq, j olakg ,eîu ksid u th uq, isg u nyqckjd¾.sl
rdcHhla úh' tys mqrjeisfhda iafldÜ,ka;" bx.%Sis" fõ,ai yd whsßIa hk cd;sl wkkH;d o
je,|.;a wh fj;s' Bg fjkia j m%xYh ckjd¾.sl jYfhka icd;Sh h'

• tlai;a rdcOdksfha md¾,sfïka;=j mkjk kS;s iuia; iudchg u wod< jk kuq;a we;eï
kS;s wod< jQfha iafldÜ,ka;hg" fõ,aihg yd W;=re wh¾,ka;hg muKs' 1921-1972 w;r
mekjQ kS;s /ila wod< jQfha W;=re wh¾,ka;hg muKs'

• tlai;a rdcOdkshg" tx.,ka;h" iafldÜ,ka;h" fõ,aih iy W;=re wh¾,ka;h wh;a fõ'


bka úYd,;u tallh jkafka tx.,ka;h hs' tys fnÿïjd§ m%jK;d olakg ke;'

42
• tlai;a rdcOdksh f,iska o y÷kajk uyd ì%;dkHh ft;sydisl jYfhka tlai;a rdcOdkshla
u fkdù h' 1990 .Kka jk ;=re W;=re wh¾,ka;fha fjka ùfï igkla ;sìK' ±kg
iafldÜ,ka;fha fjka ùfï jHdmdrhla ;sfí' fõ,ifha o jd¾.sl wkkH;d foaYmd,kh
Yla;su;a h' ì%;dkHh talSh rdcH wdlD;sfhka neyerg f.dia we;af;a fï miqìu ;=< h'

iafldÜ,ka;h

• ñ,shk 5'1la muK ck.ykhla we;s iafldÜ,ka;hg" trg N+ñ m%udKfhka 1$3la muK
wh;a fõ' 1603 § iafldÜ,ka;h yd tx.,ka;h tl u lsÍghlg hg;a úh'

• 1907 § tlai;a rdcOdksh iuÕ tlaùfï § we;s lr.;a tlÕ;dj wkqj iafldÜiajreka
idx.ñl md¾,sfïka;=fõ iïu; jk kS;s ms<s.ekSu uQ,sl yd w;HjYH fldkafoaishla f,i
ms<s.;a kuq;a fm%iafnfÜßhka wd.u yd m,a,sh;a fjkia fkdl< hq;= nj m%ldY l<y'
fuf,i uyd ì%;dkHh iuÕ foaYmd,k jYfhka tl;= jQj;a" ;u ixialD;sl wkkH;dj
mj;ajd .ekSug iafldÜjre Wkkaÿ jQy'

• tfia u iafldÜ,ka; wêlrKhg ysñ jrm%ido yd wêldrh wLKav j mej;sh hq;= nj m%ldY
lrk ,È'

• fï wkqj tx.,ka; md¾,sfïka;=jg iafldÜ,ka;fha kS;s fjkia l< yels kuq;a" ta tys
jeishkaf.a hym;g fya;=jk njg iy;sl fjñks' iafldÜ,ka;fha fm!oa.,sl kS;sh fjkia
fkdl< hq;= njg 1907 .súiqfuka tlÕ ù we;'

• 1998 § ì%;dkH md¾,sfïka;=j iïu; l< iafldÜ,ka; mK;ska ^Scotlant Act, 1998& miqj"
tys we;af;a n,h úuOH.; lsÍuls' iafldÜ,ka; jHjia:dodhlh y÷kajkafka zziafldÜ,ka;
md¾,sfïka;=jZZ hkqfjks'

• fï w;r ì%;dkHfhka fjka ù ksoyia rdcHhla njg m;a ùfï iafldÜ,ka; cd;sljd§
jHdmdrh È.g u mj;S' 2014 § fjka ùu ms<sn| cku; úpdrKhla iafldÜ,ka;fha mej;sKs'
tfy;a fjka ùug mlaI jQfha iafldÜ,ka; Pkao odhlhskaf.ka 45] la muKs' iafldÜ,ka;h
uyd ì%;dkHhg iïnkaO j isáh;a" tys Yla;su;a cd;sljd§ jHdmdrhla ;sfí'

fõ,aih

• ì%;dkHfha iuia; N+ñ m%udKfhka 1$12la o" ck.ykfhka 5]la o fõ,aihg wh;a fõ'

• 13 jk ishjfia § tx.,ka; lsÍgh hg;g m;a jQ fõ,aih" 1536 § ì%;dkH md¾,sfïka;=j


mekjQ tal mdlaIsl kS;shlska tx.,ka;fha mßmd,k l%uhg k;= lr.kakd ,È'

• fï wkqj" fõ,aifha md,kh f.k .sfha ta i|yd msysgq jQ fomd¾;fïka;=jlsks' tu


fomd¾;fïka;=j Ndr j wud;Hjrhl= jQ w;r" fõ,aifha fi!LH uKav,h yd wOHdmk
uKav,h jeks wdh;k ta hgf;a msysgqjd ;sìKs'

• fõ,aihg wod< fndfyda mßmd,k lghq;= m<d;a md,k wdh;kj,ska bgq lr.kakd ,§'
fõ,aifha wNs,dI ksfhdackh ùu i|yd cd;sl md¾,sfïka;=j ;=< wju jYfhka wdik 35la
fjka lr ;sìKs'

43
• fõ,aia m%dka;fha § 19 jeks ishjfia mgka m%dfoaYSh iajhx md,kh wruqKq lr.;a cd;sl
jHdmdrhla j¾Okh úh'

• fõ,aihg n,;, úuOH.; lsÍug u;af;ka" ;kslr u fõ,aihg wod< jk mßÈ kS;s
mekùula isÿ jQfha ke;' 1998 § fõ,aifha wdKavq mK; ^Goverment of Wales Act&" mekùfuka
miq fï m%foaYh i|yd fjk u md,k ;ka;%hla msysgqjd ;sfí' th y÷kajkafka Wales
Assembly Government ^fõ,aia wdKavq uKav,h& hk kñks'

W;=re wh¾,ka;h

• fuys N+ñ m%udKh j¾. ie;mqï 50000la o" ck.ykh ñ,shk 1'7la o fõ' th tlai;a
rdcOdksfha ck.ykfhka 2'5]la muK h'

• W;=re wh¾,ka;h 12 jk Y;j¾Ifha isg hï m%udKhlg ì%;dkH lsÍghg k;= j mej;sKs'


iuia; wh¾,ka;h u tlai;a rdcOdksh iuÕ tl;= jQfha l%s'j' 1800 § h'

• wh¾,ka;h ksoyia rdcHhla jQfha 1922 § h' th whsßIa cd;slhka Ôj;a jQ ljqkaá 32 ka 26la
kj rdcHhg tl;= jQy' tfy;a W;=re wh¾,ka;h" ì%;dkHfha u fldgila f,i mej;sKs'
iuQydKavqjg tl;= fkdjQ ljqkaá 06 W;=re wh¾,ka;hg tl;= jQy'

• 1920 § W;=re wh¾,ka;h i|yd fjk u md¾,sfïka;=jla we;s lrk ,§' th 1921 isg 1970
olajd mej;sKs' thska oaúudKav,sl jHjia:dodhlhla iys; n,h úuOH.; l< md,k
l%uhlg u. mdod ;snqKs' tu wdKavql%ufhka uOHu wdKavqj i;= n,;, meyeÈ,s j m%ldY lr
;sìKs' mjrd ÿka n,;, iïnkaOfhka uOHu wdKavj q ueÈy;a fkdùfï m%;m
s ;a;h
s la wkq.ukh
lrk ,È'

• W;=re wh¾,ka; ck.yKh lf;da,sl iy l%sia;shdks fm%df;ia;ka; jYfhka fn§ ;sìKs'


fm%df;ia;ka; ck;djg ì%;dkHh iuÕ tlg isàug wjYHh jQ w;r lf;da,sl ck;djg
ksoyi wjYH úh' flfia jqj;a W;=re wh¾,ka;fha lf;da,sl cd;sljd§ka yd l%sia;shdks
ck;dj w;r mej;s .egqu È.g u mej;sKs' th ksrdlrKh i|yd .;a W;aidyhka o wid¾:l
úh' tu .egqu ksrdlrKh wdrïN jQfha 1980 iy 1990 oYlj, § wh¾,ka; wdKavqj yd
tlai;a rdcOdksh iyfhda.fhka lghq;= lsÍu weröu;a iuÕ h'

• 1998 wm%sfh,a 10 od w;aika lrk ,o uy isl=rdod idu .súiqu ^Good Friday Agreenment&
jeo.;a ikaêia:dkhls' tys m%;sM,hla jYfhka 1998 § W;=re wh¾,ka; mK; ^Northern
Ireland Act, 1998& iïu; jQ w;r 2002 isg kj W;=re wh¾,ka; md,k l%uh ìys úh' ta uÕska
W;=re wh¾,ka;hg úuOH.; md,k l%uhla ysñ úh'

n,h úuOH.; lsÍug fm<Uùï

• fõ,aia" iafldÜ,ka; yd W;=re wh¾,ka; hk m%dka;j, m%dfoaYsl cd;sljdoj, ke.S tau"


ì%;dkHfha n,;, úuOH.;lrKh i|yd fm<U jQ idOlh fõ'

• n,;, úuOH.; lsÍu ^Devolution& hkafka kHdhsl w¾:h kï rdcHfha uOH n,fha ksYaÑ;
úIh m%udKhla" leue;af;ka mßjdrfha tallj,g mejÍuhs' fuh n,h fnod .ekSfï
udOHhls'

44
• n,h úuOH.; lsÍfï § mj;skafka f*vr,a l%uhg jvd wvq n,h fnod .ekSfï rduqjls'

• 1974 ue;sjrKfha § iafldÜ,ka; cd;sl mlaIfha uka;%Sjre yh fofkl= md¾,sfïka;=jg


f;aÍ m;a ùu" f,an¾ mlaIfha idïm%odhsl mokug wNsfhda.hla úh' t;eka isg n,;,
úuOH.; lsÍfï újdoh n,j;a j bÈßhg meñKsfha h'

• 1990 oYlfha § f,an¾ mlaIfha ;¾lh jQfha" iafldÜ,ka;h tlai;a rdcOdksfhys u r|jd
;nd .ekSug we;s ud¾.h kï" n,;, úuOH.; lsÍu nj h'

• fï jk úg" iafldÜ,ka;h" fõ,aih yd W;=re wh¾,ka;h iïnkaOfhka ì%;dkH md¾,sfïka;j


=
wkq.ukh l< m%;sm;a;s wiu;a ùu;a" weu;sjreka fï m%foaYj, ck;dj flfrys wjOdkh
fkd±laùu fyda wvq ùu;a" fya;= fldg f.k ck;djg ;u Ôú; ms<sn| md,kh Tjqkag u lr
.ekSug wjldYh Èh hq;= njg;a ;¾l bÈßm;a úh'

• fï wkqj 1998 § iafldÜ,ka; mK; mekúKs' 1999 § iafldÜ,ka;h i|yd md¾,sfïka;=j


wdrïN úh'

• n,h úuOH.; lsÍu fõ,aihg o m%odkh lrkq ,eìKs' ta 1998 § h' iafldÜ,ka;h i|yd
n,h úuOH.; l< kS;sh iuÕ ii|k úg" fõ,aifha ia:dmkh lr we;af;a wvq n,;,
úuOH.; lsÍula iys; iNdjls ^Assembly&' iafldÜ,ka;fha jHjia:dodhl iNdj y÷kajkafka
zzmd¾,sfïka;=jZZ f,i h'

• 1998 wm%f
s h,a 10 od w;aika lrk ,o zzuyd islr
= dod iïuq;h
s ZZ ^Good Friday Agreement& iuÕ
W;=re wh¾,ka; jHjia:djl iNdj (Norther Ireland ^Assembly&& msysgqjd we;'

• fõ,aifha" W;=re wh¾,ka;fha iy iafldÜ,ka;fha n,;, úuOHh .; lr we;af;a wiuñ;sl


wdldrhlg nj fmfka' fï w;ßka jeä u yd Yla;su;a u n,;, úuOH.;lrKh isÿ j
we;af;a iafldÜ,ka;fha h' th ikaëh tallhlg iudk h'

• ì%;dkHfha ;sfnk fï iqúfYaI ;;a;ajh ksid tys mej;s n,;, uOH.; lrKh l%ufhka
fidaodmd¿jg ,la j we;s nj úpdrlhkaf.a woyi fõ'

úuOH.;lrK mßudj

iafldÜ,ka;hg" fõ,aihg iy W;=re wh¾,ka;hg iajhx-md,k l%uh hgf;a úuOH.;lr we;s


n,;, fufia h'

• iafldÜ,ka;hg mjrd we;s n,;,

« wmrdO kS;sh" wOHdmkh" mßirh" fi!LHh" wêlrK m;a lsÍï" m<d;a md,kh"
fmd,sish" m%jdyKh wdÈh iïnkaO mq¿,a n,;,'
« cd;sl wdodhï nÿ uÜgñka mjqulska mekai ;=kla olajd p,kh jk nÿ whlsÍug
we;s n,h'
« iuyr m%;sm;a;s lafIa;% iïnkaO n,;, fjiaÜñksiag¾ md¾,sfïka;=fjys r|jdf.k
we;'
WodyrK - wdrlaIdj" úfoaY m%;sm;a;s wdÈ n,;,

45
• fõ,aihg mjrd we;s n,;,

« fõ,aifha cd;sl iNdjg ^National Assembly& uq, § mejÍ ;snqfKa oaú;Shl kS;s
mekùfï n,;, h' fuhska cd;sl kS;s l%shd;aul lsÍu i|yd iúia;r mshjr ud¾.
.ekSu olajd we;'
WodyrK - fõ,aifha cd;sl úIh ud,dfõ wka;¾.;h ksYaph lsÍug
we;s n,h'
« fõ,aifha ^rdcH yd fm!oa.,sl ,laIK we;=<;a uyck fiajd imhk& iajdëk
wdh;kj, ks,OdÍka m;a lsÍu'
« fõ,aihg fjka lrk uqo,a iïnkaO iïmQ¾K n,h we;'
« thg úp,kh jk nÿ mekùfï n,h ke;'

• W;=re wh¾,ka;hg mjrd we;s n,;,

« fõ,aih iy iafldÜ,ka; n,;, yd n,k úg fï fol" w;rueÈ ;ekl W;=re


wh¾,ka;h msysgqjd ;sfí'
« fi!LHh" wd¾Ól ixj¾Okh" mßirh" wOHdmkh" lDIsl¾uh" iudc fiajd" ksjdi"
m<d;a md,kh" m%jdykh" ixialD;sh" l%Svd" wêlrKh" fmd,sia hk úIhhka iïnkaO
mQ¾K jHjia:dodhl n,h we;'
« úp,kh jk nÿ mekùug n,h ke;'

• 2010 cku; úpdrKfhka miq fõ,aifha jHjia:dodhl n,;, jeä lrk ,È' 2011 § we;s
jQ fuu m%;sixialrKh wkqj úuOH.; úIhhka 20g wod< j kS;s meK ùfï n,h we;' ta
i|yd fjiaÜñkaiag¾ md¾,sfïka;=fõ wjirh wjYHh ke;'

• fuu n,;, úuOH.; lsÍfï rgdfjys ,d ì%;dkHfha we;eï m<d;aj, ck;djg ;u


wkd.;h md,kh lr .ekSug jeä n,;, ,nd § we;'

iudf,dapkh

wjidk jYfhka wmg lsj yelafla" ì%;dkHfha ±kg úldYkh jk wdKavql%u udÈ,sh talSh
jHjia:d rduqfjka bj;a ù we;s nj hs' tfy;a th f*vr,a rduqj olajd f.dia ke;' ta fjkqjg
we;af;a uOHfha n,;, ksYaÑ; m%udKhla mßjdrhg nodf.k n,h úuOH.; lsÍu hs'

wjidk jYfhka fmkajd Èh yels jkafka ì%;dkH wdKavql%uh idïm%odhsl m%N+ mka;sh wdrlaId
lsÍu yd m%dfoaYSh wkkH;dj,g .re lsÍu hk iïm%odh wkq.ukh l< miqìul" ks¾udKh
jQjka h hkak hs'

ta wkqj cd;sl foaYmd,k jYfhka ì%;dkHhla o" tys m%dfoaYSh wkkH;djka o tlúg mej;Sug
bv yer ;sfí' tfia jqj;a miq.sh oYl .Kkla uq¿,af,a m%dfoaYSh wkkH;dj bÈßhg meñKs
wdldrh ±l.; yels h' thska ì%;dkHh" f*vr,a iy talSh hk oaúfNaokh ^Binary& w;r folg
foueÈj msysá rdcHhla njg m;a fjñka mj;sk nj fmfka' th fouqyqka ^Hybrid& wdKAvq
l%uhlehs o lsj yels h'

ì%;dkHfha ±ka mj;skafka wiuñ;sl n,h fn§fï l%uhlehs o wmg lsj yels h'

46
II. .%S ,xldj (-

talSh iy uOH.; rdcHhla" n,h úuOH.; lsÍfï rduqjla lrd mßj¾;kh ùu iïnkaO j"
,xldj o ksoiqkla imhhs' fuu mßj¾;kh wdrïN jQfha 1987 § fofjks ckrc jHjia:djg
y÷kajd fok ,o n, úuOH.; lsÍu wruqK lr.;a 13 jeks wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh;a
iuÕ h'

— ,xldfõ kQ;k talSh iy uOH.; rdcH l%uhg jHQyd;aul moku jegqfKa ì%;dkH hg;a
úð; md,k hq.fha § h' 1818 m%ldYkh uÕska Wvrg m%foaYh" ,xldfõ wfkl=;a ì%;dkH
md,k l,dm iuÕ iïnkaO lsÍu" uq¿ Èjhsk u foaYmd,k jYfhka taldnoaO lsÍfï uq,a
mshjr úh' 1833 flda,anDla fldñIka iNd ks¾foaY l%shd;aul lsÍu fj;ska isÿ jQ mßmd,k
iy wêlrK m%;sixialrK uÕska" hg;a úð; uOH.; rdcHfha mßmd,k jHQyhg o moku
jeáK'

— 1931 fvdkfuda¾ wdKavql%u m%;sixialrK uÕska fuka u" 1947 fida,anß wdKavql%uh hgf;a
o fuu kQ;k uOH.; talSh rdcH jHQyh ;j ÿrg;a bÈßhg f.k hkq ,eìK'

— fida,anß jHjia:dfjka ,xldfõ rdcHh talSh rdcHhla f,i y÷kajkq fkd,enqK;a" rdcH
jHQyh talSh iy uOH.; tlla úh' th wkq.ukh lr ;snqfKa ì%;dkH talSh jHqyh hs'
,xldfõ rdcHh talSh rdcHhla f,i jHdjia:dms; m%ldYkhla f,i m<uq jrg i|yka jQfha
1972 m<uq jeks ckrc jHjia:dfõ h' tu jHjia:dfõ fojeks j.ka;sh fufia úh' zzY%S
,xld ckrch talSh rdcHhlsZZ' tu j.ka;sh 1978 fojeks ckrc jHjia:dfõ o we;=<;a
flßKs'

— 1987 iïu; lrk ,o 13 jeks wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh uÕska msysgqjk ,o m<d;a iNd
l%uh uÕska fuu talSh yd uOH.; rdcH jHQyfha fjkila we;s úh' tu fjki zzn,h
úuOH.; lsÍfïZZ rduqjla ;=< isÿ lrk ,È' n,h úuOH.; lsÍu hkq ikaëh$f*vr,a rdcH
jHQyhla we;s lsÍu u fkdfõ' th ìys lrkafka talSh yd uOH.; l%ufhka fjkia jk
ikaëh$f*vr,a l%uhlg wvq mßudKhlska m%dfoaYSh iajdh;a;;dj we;s lrk" wdKAvql%u
jHQyhls' zzn,h úuOH.; lsÍuZZ ^Devolution& hkq talSh iy ikaëh hk rdcH udÈ,s fol
w;r ueo we;s wdKavql%uhla f.dvkÕk rdcH udÈ,shls' th zzfouqyqka ^Hybrid&ZZ l%uhls'

— Y%S ,xldfõ talSh rdcH jHQyh m%;sixialrKh lsÍug m%Odk fya;=j jQfha øúv ckjd¾.sl
.eg¨j hs' tu .eg¨j foaYmd,k wjê ;=kla Tiafia úldYh jQjls' tu wjê ;=k kï"

^w& 1930 .Kkaj, ueo Nd.fha mgka øúv foaYmd,k kdhl;ajh úiska iu;=,s;
ksfhdackhla b,a,Su" m<uq jeks foaYmd,k wjêh hs' i¾jck Pkao n,h hgf;a"
jHjia:dodhl iNdfõ" isxy, nyq;r wdêm;Hhla we;s ùu je<elaùug øúv kdhl;ajh
bÈßm;a l< ;¾lh jQ f ha " jHjia : dodhl iNdfõ ixhq ; s h is x y, nyq ; rfha
ksfhdað;hkaf.ka ishhg 50la jk mßÈ o" ish¨ iq¿;r ck lKavdhïj, ksfhdackh
ishhg mkyla jk mßÈ o iu;=,s; ^Balanced& úh hq;= h hkak hs'

^wd& fofjks wjêh kï" 1952 muK jk úg øúv kdhl;ajh f*vr,a$ikaëh wdKavl
q u
% hla
i|yd b,a,d isàu h'
• talSh rdcHhla ;=< øúv NdIdj l:d lrk iq¿;r m%cdjf.a whs;sjdislï
W,a,x>kh jk njg ;¾l lrñka" øúv foaYmd,k kdhl;ajh lshd isáfha"
øúv NdIdj l:d lrk ck;djf.a nyq;rh jdih lrk W;=re yd kefÕkysr

47
fom<d;g" m%dfoaYSh iajhx md,khla ,nd Èh hq;= nj hs' f*vr,a mlaIfha
f*vr,a fhdackdfjka woyia jQfha fujeks ikaëh l%uhls'

• l%shd;aul fkdjQj;a" 1957 nKavdrkdhl-fp,ajkdh.ï .súiqu iy 1965


fiakdkdhl - fp,ajkdh.ï .súiqu ,xldfõ talSh rdcH jHQyh ixfYdaOkh
lsÍfï foaYmd,k ft;sydisl l%shdj,sfha jeo.;a ux i,l=Kq folls' tu
.súiqï foflka u" isxy, iy øúv kdhlhka tlÕ jQfha" ikaëh l%uhg jvd
wvq mßudjl n,h úuOH.; lrk w¨;a jHQyhls' fuu fhdað; m%dfoaYSh
tall y÷kajkq ,enqfõ zzrgiNdZZ hkqfjks' úreoaO mlaIfha iy fjk;a
úfrdaO;d lKavdhïj, ±ä úfrdaOh ksid" fuu wjia:d fol u miqnEug ,la
úh'

^we& ;=ka jeks wjêh kï ckjd¾.sl isú,a hqoaOh hs' th 1983ka miq j W;aikak j" 2009
jir f;la mej;sK' ,xldfõ talSh rdcHh m%;sixialrKh lsÍu i|yd w¿;a mshjr
.kakd ,oafoa fï ;=ka jeks wjêfha h' 1987 msysgqjk ,o m<d;a iNd l%uh fuu
m%;sixialrKfhka y÷kajd fok ,o zzn,h fn§fïZZ kj l%ufha wdh;ksl ixhq;sh
fõ'
• talSh rdcHfha isg isÿ jQ fuu mßj¾;kh i|yd mokï jQfha 1987 cQ,s udifha
,xldfõ ckdêm;sjrhd;a" bkaÈhdfõ w.ue;sjrhd;a w;aika l< zzbkaÿ ,xld
.súiqu" hZZ ,xldfõ talSh rdcHh m%;sixialrKh lsÍu iïnkaO j tu
.súiqfuka m%ldY jQ m%Odk uQ,O¾u my; mßÈ úh'

^w& ,dxlsl iudch jd¾.sl jYfhka nyqúO iudchla nj ms<s.ekSu'


^wd& fou< NdIdj l:d lrk ckhd nyq, j Ôj;a jk W;=re kefÕkysr
fom<d; fou< l:d lrk ckhdf.a ft;sydisl jdiN+ñh f,i
ms<.
s ekSu'
^we& W;=re kefÕkysr fom<d; ;djld,sl jYfhka taldnoaO lr m<d;a
iNdjla msysgqùu'

• 13 jeks ixfYdaOkh hgf;a isÿ jQfha bkaÿ ,xld .súiqfuka W;=re kefÕkysr
fom<d;g fhdackd jQ m<d;a iNd Èjhsfka wfkla m<d;aj,g o y÷kajd §uhs'

• 13 jeks ixfYdaOkfhka msysgqjk ,o m<d;a iNd ikaëh l%uhlg jvd wvq


mßudjlska n,h úuOH.; lsÍula jqj;a" tu wdKavl
q u
% ixfYdaOkfha jeo.;alu
r|d mj;skafka" ta uÕska ,xldfõ talSh$uOH.; rdcHh" jHqyd;aul
m%;sixialrKhg Ndckh lsÍu wdrïN flreK ksid h'

m<d;a iNd l%uh iy úuOH.; lsÍu'

— 13 jk jHjia:d ixfYdaOkh uÕska uOHu" m<d;a yd m%dfoaYSh hk uÜgï ;=kl wdKavq


wdh;k y÷kdf.k ;sfí' ,xldfõ m%dfoaYSh wdKAvq ^m<d;a md,k wdh;k& jHjia:dkql+,j
y÷kd .ekSu fï jHjia:d ixfYdaOkfha w;=re M,hla f,i y÷kd.; yels h'

— m<d;a iNd" uOHu wdKavqj yd m<d;a md,k wdh;k w;r msysá kj wdKavq n, wdh;khls'
m<d;a iNd l%uh wh;a jkafka foaYmd,k n,h úuOH.; lsÍu hk m%fNaohg h' m<d;a iNd"
wdKavql%ufha fldgila njg jHjia:dj uÕska u m;a lr ;sfí' tfy;a m<d;a iNdjl

48
ixhq;sh yd l%shd mámdáh ;SrKh lr ;sfnkafka wkqkS;shla fyj;a md¾,sfïka;= mK;la"
uÕsks' ^tkï 1987 wxl 42 ork m<d;a iNd mK;&

— fuhska woyia jkafka m<d;a iNd jHjia:d ixfYdaOkhlska f;dr j wfydais l< fkdyels
uq;a tys l%shdldÍ;ajh md,kh lsÍu md¾,sfïka;=fõ ir, nyq;rhlska l< yels nj h' fï
;;a;ajh ksid wfhl= ,xldj w¾O f*vr,a rdcHhla jYfhka y÷kajk w;r" ;j;a wfhla
,xldfõ we;af;a talSh wdlD;shla iys; tfy;a f*vr,a ,laIK we;=<;a md,k l%uhla f,i
i,l;s'

n,h úuOH.; lr we;s wdldrh'

— wm by; i|yka l< mßÈ m<d;a iNd l%uh hgf;a isÿ lr ;sfnkafka foaYmd,k n,h
úuOH.; lrKh hs' th mßmd,kh úuOH.; lsÍug ^Decentralization& jvd wE;g .sh
l%uhls' ta uÕska úuOH.; lrkafka mßmd,k n,h iy" uOHu rch i;= jHjia:dodhl"
úOdhl iy wêlrK n,fha ksYaÑ; m%udKhka h' úuOH.; lrk ,o n,hg jHjia:dodhl"
úOdhl yd wêlrK hk n,;, we;=<;a fõ' tajd bkaÈhdfõ § fuka ,ehsia;= ;=kla hgf;a
úuOH.; lr we;' tkï"

1' m<d;a iNd ,ehsi;


a j
= ^Provincial Council List&
2' ixjD; ^uOHu& ,ehsia;=j ^Recerved List&
3' iu.dó ,ehsia;=j ^Concurrent List& hkqfjks'

01' m<d;a iNd ,ehsia;=j -

• fmd,sis yd uyck iduh"


• m<d;a wd¾Ól ie,iqï"
• m<d;a md,kh"
• m<d;aj, ksjdi yd bÈ lsÍï" ^cd;sl ksjdi ixj¾Ok wêldrfha jHdmD;s yer&
• m<d; ;=< we;s mdrj,a" md,ï iy f;dgqm< ^cd;sl uydud¾.j,g wod< j uOHu
rchg wh;a uydud¾.j, we;s md,ï iy f;dgqm< yer&"
• iudc fiajd yd mqkre;a:dmk"
• m<d; we;=<; m%jdyK fiajh"
• lDIsl¾uh yd f.dúck fiajd"
• .%du ixj¾Okh yd fi!LHh"
• foaYSh ffjoH lghq;="
• m<d;a md,k wdh;k úiska mj;ajdf.k hkq ,nk ;dkdhï"
• nvq Wlia .ekSu"
• fj<|fmd,j,a"
• m<d; we;=<; wdydr iemhSu yd fnodyeÍu"
• iuqmldrh"
• bvï" jdßud¾."
• i;a;aj md,kh"
• ixj¾Okh yd l%u iïmdokh"
• pß; fYdaOkd.dr"
• u;a îu ika;lfha ;nd .ekSu" m%jdyKh ñ,§ .ekSu yd úlsKSu"
• N+uodk yd N+uodk N+ñ"
• wdodyk yd wdodyk ìï"

49
• mqia;ld,h yd fl!;=ld.dr"
• fm!rdKsl yd ft;sydisl ia:dk"
• m<d;g iSud jQ wruqKq we;s ixia:d ixia:d.; lsÍu"
• úêu;aa lsÍu" iy wêlrKh úiska .Kka mjrd jid ±óu"
• ixia:d.; fkdl< fj<|" idys;H" úoHd" wd.ñl" iy fjk;a iñ;s iud.ï úêu;a
lsÍu'
• m<d; ;=< /Õ=ï y,a iy rx. Yd,d ix.S;h" iskudy,a" yd úfkdao lghq;='
• l%Svdj yd l%Svd jeäÈhqKq lsÍu"
• TÜgq we,a,Su yd iQÿ l%Svd'
• m<d;a iNd ,ehsia;=jg tfrys j lrk jerÈ'
• .dia;= úÿ,s n,h yd n,Yla;s ksmoùu" yd m%j¾Okh
• uqo,a Khg .ekSu
hk mq¿,a n,;, mjrd we;'

• m<d; ;=< ks;Sh yd uyck iduh mj;ajd .ekSfï § my; i|yka úIh we;=<;a fkdfõ' tkï

i' cd;sl wdrlaIdj


ii' cd;sl iqrlaIs;;dj
iii' cd;sl n< weKsj,g wkqhqla; fjk;a hï yuqod fhdod .ekSu'

• m<d;a ;=< kS;sh yd iduh mj;ajd .ekSfï § m<d;a fmd,Sish o cd;sl fmd,siam;sjrhd hgf;a
yd wëlaIKh hgf;a l%h s d;aul úh hq;= h' m<d;a fmd,sih
s l%h
s d;aul jkafka cd;sl uÜgfuka
oaú;Shkh lrk ,o ksfhdacH fmd,siam;s jrhl= hgf;a iy m<d;a no fmd,Sishg cd;sl
fmd,sisfhka oaú;Shkh lrk ,o ks,Odßkag wu;r j m<d;anoj n|jd .;a m<d;ano iyldr
fmd,sia wêldßjreka we;=¿ ks,OdÍka ud¾.fhks' fï ks,OdÍkag cd;sl uÜgug Wiia ùï
,eìh yels h' ta ld¾hh cd;sl fmd,sia fldñIka iNdfõ j.lSuls'

• m<d; ;=< kS;sh yd iduh mj;ajd .ekSu yd ld¾h uKav, mßmd,kh i|yd m,d;a no
fmd,sia fldñIka iNd msysgqùug jHjia:dj uÕska wfmalaId lr ;sfnk kuq;a" th fuf;la
l%shdjg kÕd ke;' fmd,sia n,;, úuOH.; lsÍu jHjia:djg muKla iSud ù we;'

• bvï o" uOHu wdKavqj yd m<d;a iNd w;r .egqïj,g ;=vq § we;s lreKls' jHjia:dfõ
úêúOdk wkqj ckrch i;= bvï uOHu wdKavqj i;= j mj;S' tfia kuq;a fojk mßYsIagfha
1'1 j.ka;sh wkqj bvï mßyrKh o idOdrK mokulska uOHu wdKavqj yd m<d;a iNd w;r
tlÕ;djla u; isÿ l< hq;= fõ' m<d;a iNdfõ ixj¾Ok jHdmD;s i|yd rcfha bvï fjka
lr §u 1'2 j.ka;sh wkqj uOHu rcfha j.lSuls' m<d;a iNd N+ñ m%foaYhl bvï" mqrjeishl=g
fyda ixúOdkhlg fyda mjrd §fï § fyda kshdukh lsÍfï § fyda m<d;a iNd úuish hq;= h'
Wmfoia ms<smeÈh hq;= h'

• uOHu rchg wh;a mdi,a yer fiiq mdi,aj, wëlaIKh yd md,kh o" m<d;a iNdj,g
mjrd § ;sfí' wOHdmkh iïnkaO msßia mßmd,kh kS;sfhka kshu lr we;s iSudj,g hg;a
j m<d;a iNd i;= fõ'

ixjD; ,ehsia;=j

fuu ,ehsia;=jg wh;a jkafka uOHu rch fj; ;nd .kakd my; i|yka n,;, hs'

50
• rdcH wdrlaIdj yd cd;sl iqrlaIs; Ndjh'
• úfoaY lghq;='
• ;eme,a yd úÿ,s ikafoaY
• .=jka úÿ,sh yd rEmjdysksh'
• wêlrKh'
• cd;sl wdodhug wod< lghq;='
• úfoaYSh iy m<d;a w;r fj<|du yd jdKsc lghq;='
• jrdh yd keõ f;dgqm<j,a'
• .=jka .ukd.ukh yd keõ f;dgqm<j,a'
• cd;sl m%jdyKh'
• rcfha bvï Lksc øjH yd m;,a
• wd.uk ú.uk yd mqrjeis Ndjh'
• Pkao úuiSu'
• ck yd ixLHd f,aLk
• jD;a;Sh /lshd iy mqyqKq lsÍï'
• mqrdúoHd;aul lghq;='
• rdcH f,aLkd.dr iy mqrdúoHd;aul N+ñ iy kIagdjfYaI

we;=¿ cd;sl jeo.;alñka hq;a ish¨ lreKq uOHu wdKAvqfõ úIh m:hg wh;a fõ' tfuka
u" ,ehsia;= ;=fkys ksYaÑ; j olajd fkdue;s ´kEu úIhhla ish¨ lreKq uOHu rchg wh;a
fõ'

iu.dó ,ehsia;=j

• iu.dó ,ehsia;=jg wh;a jkafka uOHu wdKAvqj yd m<d;a wdKAvqj hk folg u kS;s mekùu
yd l%shd;aul l< yels úIh h' tjeks úIh 36la jHjia:dfõ olajd ;sfí' fï lreKq .ek
uOHu rchg yd m%dka;j,g yjqf,a kS;s mekúh yels h' hï lreKla iïnkaOfhka m<d;a
iNd kS;shla fyj;a m%{ma;shla uOHu wdKavqfõ kS;shla iuÕ .efÜ kï uOHu wdKAvqfõ
kS;sh n,d;aul fõ'

fuu ,ehsia;=jg my; i|yka n,;, w;r my; i|yka úIhhka wh;a fõ'

• ie,iqï ilia lsÍu


• Wiia wOHdmkh" wOHdmkh yd wOHdmk fiajd
• cd;sl ksjdi bÈ lsÍï
• foam< w;am;a lr.ekSu" n, lr ,nd .ekSu
• fi!LH ie,iqï
• Wmamekak" urK" újdy ,shdmÈxÑ lsÍï
• lDIsl¾uh yd f.dúck fiajd
• mßirh wdrlaId lsÍu
• T!IO" úI j¾. md,kh
• m%jD;a;s m;%" fmd;a" jdr iÕrd uqøKh
• iuqmldr" iuqmldr nexl=
• jdßud¾.
• ëjr lghq;=
• W;aij yd m%o¾Yk meje;aùu

51
• ixpdrl jHdmdrh
• fiajd kshqla;sh
• ñ, md,kh
• wdydr i,dl yd wdydr f;d. mj;ajdf.k hdu
• k.r yd .ï kej; kï lsÍu
• i;a;aj md,kh
• mqKH lghq;= iy mqKHdh;k
• iuQmldr
• ñ, md,kh

m<d;a iNdfõ jHjia:dodhlh iy úOdhlh'

• 13 jk wdKAvql%u jHjia:d ixfYdaOkfhka m<d;a iNdj,g mK;a mekùug fyj;a kS;s


mekùug n,h we;ehs fkdlshk uq;a" tajdg m%{ma;s iE§ug n,h ;sfnk nj m%ldY lrhs'
m%{ma;sj,g" kS;sfha n,h we;s nj jHjia:d w¾:l:kj,ska meyeÈ,s h' tfy;a tajd n,d;aul
jkafka wod< m<d;a iNdfõ n, m%foaYh we;=<; muKs'

• m<d;a iNd i;= fï jHjia:dodhl n,h m<df;a uyck ksfhdað;hkaf.ka ieÈ m<d;a iNd
kue;s wdh;kfhka l%shd;aul fjhs' th tal udKav,sl iNdjls' iNslhka m;a jkafka j¾I
myl OQr ld,hla i|yd h' ksfhdað;hka ixLHdj m<df;a cky.kh iy N+ñ m%udKh
ie,ls,a,g f.k cd;sl md¾,sfïka;=j úiska ksYaph lrkq ,en we;'

• 13 jk jHjia:d ixfYdaOkh yd m<d;a iNd mK; wkqj m<d;a iNdjl úOdhlh iukaú;
jkafka"
1' wdKavqldrjrhd'
2' m%Odk wud;Hjrhd we;=¿ mia fofkl=f.ka iukaú; wud;H uKav,hlsks'

• m<d;a iNdjl wdKavqldrjrhd" ckdêm;sjrhdf.a ksfhdað;jrhd h' Tyq m<d;a úOdhlfha


kdhlhd fõ' Tyq m<d;a wud;H uKav,fha Wmfoia wkqj l%shd;aul jk w;r W;aijdldr
n,;,j,ska Tíng .sh n,;, o wdKavqldr Oqrhg mjrd § ;sfí'

tajd w;rg"

i. m<d;a iNd úiska ksfhdað; m%{ma;s kej; i,ld n,k f,i b,aa,Su
ii. tu m%{ma;sj, jHjia:dkql+, Ndjh úuiSu i|yd fY%aIaGdêlrKh fj;g
fhduq lsÍu
iii. ckdêm;sjrhdf.a woyia úuiSu i|yd fhduq lsÍu
we;=<;a fõ'

• m<d;a iNdjg" wdKAvlq drjrhd iïnkaOfhka mj;sk tlu md,k fuj,u jkafka fkdmeñKs
uka;%Sjreka o we;=¿ j ;=fkka foll n,hlska hq;= j úYajdiNx. fhdackdjla iïu;
lsÍuh'

• m<d;a iNdfõ ienE úOdhl n,h ysñ jkafka m%Odk wud;Hjrhd we;=¿ wud;H uKav,hg
h' m%Odk wud;Hjrhd njg m;a jkafka m<d;a iNdfõ nyq;r uka;%Sjrekaf.a úYAjdih
Èkd.; yels m<d;a iNd uka;%Sjrhd h' tfy;a m%dfhda.sl j isÿ jkafka ch.%dyS foaYmd,k

52
mlaI kdhlhd úiska m%Odk wud;Hjrhd f;dard .ekSu h' wud;H uKav,hg idudðlhka
m;a lsÍu m%Odk wud;Hjrhdf.a Wmfoia wkqj isÿ l< hq;= h' tfy;a m%dfhda.sl j isÿ jkafka
ch.%dyS mlaIfha kdhlhd úiska f;dard.kq ,nk ;eke;a;ka m%Odk wud;Hjrhd úiska
wud;H uKav,hg kï lsÍu h'

• 13 jk ixfYdaOkh iuÕ ,xldj talSh rdcH wdlD;sfhka bj;g .uka lsÍula olakg ,efí'
ta l%ufhka ikaëh wdKavql%uhl ÈYdjg .uka lrkq olakg ,enqK uq;a" fY%aIaGdêlrKh
uÕska miq.sh ld,fha ,nd ÿka we;eï kvq ;Skaÿj,ska talSh Ndjh /l .ekSug W;aidy lr
;sfí' m<d;a iNdjg wh;a fmd,sia n,;, yd bvï n,;, l%shd;aul lsÍug bv ,ndfokafka
kï" ,xldj bkaÈhdkq n,h fn§fï l%uhg fndfyda fihska iudk ùug bv ;sfí'

03' talSh yd uOH.; rdcH jHQyh

m% x Yh (-

• talSh yd uOH.; rdcH jHQyh y÷kd .ekSfï § m%xY wdKavql%uh fnfyúka u jeo.;a fõ'

• wdKavql%u udÈ,shla jYfhka m%xYh ms<sn| j yeoEÍu ,xldfõ wmg úfYaIfhka jeo.;a fõ'
thg fya;=j 1978 jHjia:dfjka y÷kajd fok ,o úOdhl ckdêm;s l%uh m%xYfha miajeks
iuQydKavq jHjia:djg wkqj ilia lrk ,oaola ùu hs'

• m%xYh kQ;k f,dalfha ìys jQ m%:u m%cd;ka;%jd§ iuQydKavqj o fjhs' 1789 úma,jh;a iuÕ
rdcdKavqj ì| jegqKq miq" m%xYh m%cd;ka;%jd§ iuQydKavqjla njg m;a úh' tys m%Odk igka
mdGh jQfha ksoyi" idudk;ajh iy ifydaor;ajh hs' th ksoyi yd iudk;ajh mokï
lr.kakd wdKavq l%uhla o úh'

• m%xYh w;sYhska u n,h flakaø.; talSh rdcHhls' talSh rdcHhl úfYaI ,laIKh jkafka
tla uOHu wêldrhla úiska md,k n,h bis,Su h'

• m%xYh ie,eflkafka n,j;a uOHu wdKavj


q la úiska m<d;a md,k wdh;kj, ;SrK ks¾udKh
lrkq ,nk l%uhla iys; rdcHhla f,isks'

• talSh l%uh jvd;a fyd¢ka l%shd;aul jkafka zixialD;sl úúO;d wvq cd;sl rdcHj, hZ
hkak ms<s.;a woyils' tfia u ta i|yd mqrjeishkag ish¨ fokdg u fmdÿ cd;sl wNsudkh
o wjYH h' Yla;su;a talSh uOH.; rdcH jHQyhla i|yd uOH.; mßmd,k l%uhla o" rg mqrd
me;sreKq .ukd.uk iy ikaksfõok l%uhla meje;au o wjYH fõ'

• tneúka talSh l%uh l=vd cd;sl rdcHj,g .e<fmk l%uhlehs ckm%sh u;hla mj;S' tfy;a
talSh uOH.; l%uh nyq úO;d iys; úYd, rdcHj, l%shd;aul fkdúh hq;= njla bka woyia
fkdflf¾'

• nyqúO iudchl talSh uOH.; l%uhla l%shd;aul jk úg uOHu wdKavqj" m<d;a md,k
wdh;k u; ;u idrO¾u yd m%;spdr wdfrdamKh lrkq we;' tjeks ;;a;ajhl § Wmcd;sl
tallj,g iajdëk j kS;s yd m%;sm;a;s we;s lr.; fkdyels w;r m<d;a md,k wdh;kj,
hï hï oE bgq lrk f,ig n,mEï lsÍug o yelshdj mj;S'

53
• fujeks ;;a;ajhla uOHfha m%xYfha talSh yd uOH.; wdKavql%u udÈ,sfha iqúfYaI;dj
y÷kd.ekSug u;af;ka tys ft;sydisl úldYh ms<sn| j o wjOdkh fhduq l< hq;= h'

j;auka talSh yd uOH.; jHQyhg fmr m%xYh (-

• 1879 úma,jh;a iuÕ m%xYfha rdcdKavql%uh ì|jeà m%cd;ka;%jd§ iuQydKavql%uhla ìys úh'
rdcH udÈ,shla yeáhg iuQydKavql%ufha m%Odk ,laIKh jkafka rdcH kdhlhd f,i
ckdêm;sjrhd uyck Pkaofhka f;drd m;a lr .ekSu hs'

• 1789 m%xY úma,jfhka miqld,Sk foaYmd,k b;sydih ;=< m%xYfha iuQydKavl q u% myla ks¾udKh
ù we;' fuu ish¨ u wdKAvql%u tla;rd ÿrlg m%pKavldÍ f,i n,h udre ùï ^Violent
transition of power& f,i o y÷kd.; yels fõ' fï tla tla wdKavq l%uhla m%xYfha y÷kajkafka
iuQydKavq ^m<uqjeks" fojeks wd§ f,i& jYfhks'

• m<uq iuQydKavq l%uh 1792 § XVI jk ¨ùf.a ì|jeàu;a iuÕ wdrïN ù 1804 kefmda,shka
fndkmd¾Ü m%xY wêrdchd ^Emperor of the First French Empire& f,i n,hg m;a ùfuka
wjidk jQfha h' kefmda,shdkq n,h msßySug m;aùfuka miq j ;djld,sl rdcdKavq lsysmhla
u biau;= jQ kuq;a" 1848 § isÿ jQ foaYmd,k fjki;a iuÕ m<uq iuQydKavqfõ wjidkh
igyka jQfha h'

• bka wk;=re j 1848 § fojk iuQydKavq l%uhg moku ±ñKs' tys ckdêm;s f,i f;aÍ m;a jQ
¨ù kefmda,shka 1852 § m%xY rdcdKavql%uh kej; msysgqjd ;ud wêrdchd f,i m%ldY lsÍu;a
iuÕ fojeks iuQydKavqj ì| jeáKs' 1870 § c¾uksh ^tjlg m%Yshdj& iuÕ isÿ l< hqoaOfhka
m%xYh mrdch ùu;a iuÕ" III jeks ¨ù kefmda,shka 1852 § msysgqjd .;a fojeks m%xY wêrdcHh
o ì| jeáKs'

• bka wk;=re j 1870 § ìys jQ ;=ka jk iuQydKAvq l%uh idfmalaI jYfhka §¾> ld,hla
l%shd;aul jQ kuq;a" th mQ¾K foaYmd,k ia:djr;ajhla lrd m%xYh Tijd ;nkakg wiu;a
jQfha h' fï iuQydKavqj ;=< 1929 - 39 f;la jQ oYlfha § muKla wdKavq 18la we;s ù ì| jeàu
WodyrK f,i ±la úh yels h' 1940 § c¾uksh úiska m%xYh wdl%uKh lsÍu ;=ka jk
iuQydKavqfõ ì|jeàu igyka lf<a h'

• fojk f,dal hqoaOfha ksudj;a iuÕ 1946 § isjq jk iuQydKavq l%uh ia:dms; úh' isjq jk
iuQydKavq l%uh ;=ka jk iuQydKavqfõ u foaYmd,k È.=jla hhs lSu ksjerÈ h' tneúka ;=ka
jk iuQydKAvql%uh uqyqK ÿka foaYmd,k .eg¨ tf,iska u isjq jk iuQydKavq l%uh ;=< o
olakg ,eìKs'

• f,dal hqoaOfhka miq j f,dal m¾hdfhys ,d isÿ jQ hg;a úð; yrKh" m%xY hg;a úð;
wêrdch h ì| jeàu igyka jQfha h' tys foaYmd,k jHdl=,;d isjq jk iuQydKAvj
q foaYmd,k
jYfhka n,j;a ixlS¾K ;;a;ajhlg m;a lf<a h'

• ta flfia fj;;a isjq jk iuQydKAvq l%uh m%xYh uqyqK ÿka nrm;< wd¾Ól .rd jeàfuka hï
;rulska uqojd .ekSug iu;a úh' tfy;a th wêrdcH jdofhka t<sm;a;g meñKs m%xYfha
foaYmd,kh wia:djr;ajh iuyka lsÍug ;rï Yla;su;a fkdù h' úfYaIfhka m%xYhg wh;a
we,aÔßhdj wdY%s;j mek keÕ=Kq .eg¨ ksid isjq jk iuQydKAvqj foaYmd,k jYfhka
wia:djr;ajhg weo jeáK'

54
• j¾;udk mia jk iuQydKavq l%uh fojk f,dal hqoaOfhka miq j m%xYfha f.dv kefÕk
foaYmd,k yd wd¾Ól w¾nqoj,g úi÷ula f,i;a" tfia u §¾>ld,Sk j úldYkh jQ foaYmd,k
wia:djr;ajhg úi÷ula o iuÕska bÈßhg wdfha h'

• ta wkqj 1958 § mej;s jHjia:dodhlh úiqrejd yeßKs' ta iuÕ u mej;s jHjia:dfõ wod<
Ndjh o ì| jeáKs' foaYmd,k kdhl;ajhg m;a pd,aia äf.da,af.a rch kj jHjia:djla
ks¾udKh lsÍu wdrïN lf<a h' 1958 iema;eïn¾ 28 kj jHjia:dj úYd, nyq;rhlska
iïu; jQ w;r th m%xYfha mia jk iuQydKAvqfõ foaYmd,k iïNjh igyka lf<a h'

• 1957 f;la u mej;s wd¾Ól yd foaYmd,k wjq,a iajNdjh ksud lrñka mia jk wdKavql%uh
pd,aia äf.da,a w;ska ks¾udKh jQfha m%xYh ;=< Yla;su;a uOH.; talSh wdKAvql%uhla f.dv
kxjñks'

• fujeks uOH.; wdKavql%uhla iïmdokh lsÍug m%xYfha mej;s my; i|yka ft;sydisl
idOl o fya;= mdol úh'

é wd¾Ól" nqoê
a uh yd ixialD;sl jYfhka m%xYfha meßia w. k.rh ;=< mej;s wdêm;Hh'

é m%xYfha foaYmd,k Ôú;h md,kh lf<a meßisfha foaYmd,k flakaøh ùu'

é m%xYh ndysr i;=rkaf.ka yd wNHka;r úreoaO jd§kaf.ka wdrlaId lr .ekSfï ud¾.h


jYfhka uOH.;lrKh wjYH ùu'

é by; wjldY fya;= fldgf.k cd;sfha ;Skÿa .ekSfï l%h


s dj,sh meßia flakøa h
S uOH.;
md,hkla njg m;a úh' th wfNaokSh" talSh iy uOH.; iuQydKavqjls'

m%xY wdKavql%ufha uQ,sl ,laIK - äf.da,ajd§ l%uh ^Gaullist System& (-

I ckdêm;sOqrh -

miajk iuQydKavqfõ jHjia:dj äf.da,ajd§ l%uhla hehs o ye¢ka fõ' fckrd,a pd,aia äf.da,af.a
foaYmd,k iy mqoa.,sl wNs,dIhkag wkqj" tla mqoa.,hl= jgd n,h flakaø.;jk f,i m%xY
wdKavq l%uh ilia lsÍu thg fya;=j hs'

mia jk iuQydKAvq l%ufha y÷kajd §ï weiqfrka m%xY wdKavq l%ufha uQ,sl ,laIK y÷kd.; yels
h'

• III yd IV iuQydKAvq l%uj, m%Odk;u ÿ¾j,;dj jQfha b;d ÿ¾j, úOdhlhla ks¾udKh ù
;sîu iy foaYmd,k mlaI b;d ,sys,a f,i ixúOdkh ù ;sîu h' tksid u tu ÿ¾j,;d
uÕyrjñka mia jk iuQydKavql%uh;a" tys wdKavql%u jHjia:dj;a ks¾udKh flßKs'

• ta wkqj mQ¾K n,e;s úOdhl ckdêm;s Oqrhla ia:dms; flßK' ta uÕska Bg fmr meje;s
md¾,sfïka;= l%uh úOdhlhg fojeks ;;a;ajhg m;a lrk ,§'

55
• kj jHjia:dfõ iqúfYaI u ks¾udKh f,i fuu mQ¾K n,e;s úOdhl ckdêm;s Oqrh m%xY
iuQydKAvqfõ by< u ia:dkh f,i ks¾udKh flßK' úOdhlh jHjia:dodhlhg by<ska
Tijd ;eîu tys uQ,sl ,laIKhls'

• tys § Rcq uyck Pkaofhka m;ajk ;k;=rl we;s wia:djr Ndjh wdjrKh lsÍu i|yd Pkao
úoHd,hhla uÕska f;aÍ m;a jk ckdêm;s Oqrhla fhdackd jQfha h'

• tfy;a 1962 § isÿ jQ cku; úpdrKh uÕska ckdêm;sjrhd oaú Pkao l%uh u; Rcq uyck
Pkaofhka f;dardm;a lr .ekSu ks¾foaY úh' ta wkqj m<uq ue;sjrKfha § lsiÿs wfmalI
a lhl=g
wjYH nyq;rh fkd,eî we;s úgl i;s follska fojk ue;sjrKhla mj;ajd ckdêm;sjrhd
f;dard .; hq;=h' tu fojeks ue;sjrKhg bÈßm;a lrkafka m<uq ue;sjrKfha § jeä u Pkao
,nd .;a fofokd muKs' fuh ye¢kafjkafka oaú-Pkao l%uh ^Dual Voting& f,i h'

• ckdêm;sjrhdg ysñjk ks, ld,h jir 05ls'

• uOH.;jd§ m%jK;dj Yla;su;a lrñka mia jk iuQydKAvqj hgf;a ckdêm;sjrhdg mjrd §


we;s n,;, fufia h'

i idïm%odhsl n,;, (-
rdcH kdhlhd f,i idïm%odhsl j ysñjk n,;,

i foaYmd,k jYfhka n, .ekajQ ;;a;ajhkag uqyqK §ug wod< n,;, (-


ckdêm;sjrhd cd;sfha tlai;alu ms<sn| ixfla;h hs' Tyq mlaI foaYmd,khg iy
iudcfha we;s foaYmd,k fn§ïj,g by<ska isákafkls' äf.da,a we,aÔßhdkq w¾nqoh
wjia:dfõ iy 1976 wd¾Ól yd uQ,H w¾nqo wjia:dfõ ckdêm;s .siald foia;Ex
^Giscard d Estaing& l%shd l< wdldrh óg ksoiqka fõ'

iii yÈis wjia:d n,;, (-


iuQydKavqjg" cd;sfha ksoyig" fN!ñl wLKav;djg" cd;Hka;r iïuq;s ms<sme§ug"
uyck wêldß wdh;kj,g ndOd t,a, ù we;s wjia:dj, yÈis wjia:d m%ldYhg m;a
lsÍug ckdêm;sjrhdg n,h ysñ fõ'

II w.ue;s iy leìkÜ uKav,hla ia:dms; lsÍu'

• fuu wdh;k md¾,sfïka;=fõ n,hg ±ä f,i wkdjrKh fkdjqK wdldrfhka ia:dmkh


lr we;'

• w.ue;sjrhd ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk w;r" wud;Hjreka w.ue;sjrhd ;SrKh
lsÍfuka miq j ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nkafka h' wud;Hjre jHjia:d odhlfha
idudðlfhda fkdfj;s' tneúka leìkÜ uKav,hg jHjia:dodhlfhka idfmalI
a iajdëk;djla
,efí' w.ue;sjrhd cd;sl uka;%K iNdfõ idudðlhl= ùu iudkH isß; jqj;a" th wjYH
u ke;' w.ue;s Oqrhg m;a jQ miq cd;sl uka;%K iNdfõ nyq;r leue;a; ,nd .ekSu o
wjYHh ke;' wjYH jkafka ckdêm;sjrhdf.a úiajdih muKs' cd;sl uka;%K iNdjg
w.ue;s fyda leìkÜ weu;sjreka" úiajdi Nx. fhdackdjlska bj;a l< fkdyels o fõ'
w.ue;sjrhd cd;sl uka;%K iNdfõ leue;a; ksfhdackh lsÍu o wjYH ke;'

56
III oaú udKav,sl jHjia:dodhlhla y÷kajd §u'

• m%xYfha jHjia:dodhlh md¾,sfïka;=j fõ'


i fuys m%:u uKav,h cd;sl uka;%K iNdj ^National Assembly&
ii fojk uKav,h fifkÜ iNdj fõ'

• cd;sl uka;%K iNdfõ ksfhdað;hka 577la jk w;r Tjqyq flaj, Pkao fldÜGdi moku yd
oaú Pkao l%uh mokï j tu wruqKq ks, ld,hlg f;dard .efk;s'

• fifkÜ iNdj ksfhdað;hka 32 fokl= f.ka hqla; fõ' bka 1$3la jir 3lg jrla w¨;ska
Pkao úoHd,hhla uÕska f;dard .efk;s'

• ks, ld,h jir 7la fõ'

• m%xY jHjia:dodhlh f,dalfha fiiq jHjia:dodhlhkag idfmalaI j n,;, w;ska wvq


uÜgul msysgqjd we;' w¾nqoldÍ foaYmd,k ;;a;ajhl § md¾,sfïka;=j úiqrejd yeÍfï n,h
ckdêm;s j rhd i;= lr we;' th n,j;a úOdhls k a iy idfma l a I jYfhka ÿ¾j,
jHjia:dodhlhlska iukaú; wdKavq l%uhls'

IV wêlrKh iy ckdêm;s

• wdKavl
q u
% jHjia:dfõ 64 j.ka;h
s g wkqj wêlrKfha iajdëk;ajh wdrlaId fldg mj;ajdf.k
hdfï Ndrlre ckdêm;sjrhd h'

m%xYfha n,h úuOH.;lrKh (-

I foaYmd,k n,h úuOH.; lsÍu ^Devolution& m%xY wKavql%ufha fkdue;'

• foaYmd,k n,h uOHu foaYmd,k flakaøfhka mßêh f;la" tkï m<d;a md,k fyda m<d;a
md,k tall f;la úuOH.; lsÍu" foaYmd,k n,h úuOH.; lsÍula f,i y÷kd.; yels
h' fuhg mgyeks j m%xYfha we;af;a mßmd,kh úuOH.; lsÍu hs'

II mßmd,k n,h úuOH.; lsÍu ^Decentralization&

• mßmd,k n,h úuOH.;lrKfha § m%dfoaYSh tallj,g foaYmd,k iajdëk;dj ke;'

• ta uÕska wdKAvq l%ufha talSh iajNdjh wjOdrKh fõ' Yla;su;a uOHu wdKavqj úiska"
wdKavqfõ mßmd,k ;ka;%h uOHfha md,khg hg;a j mßêh f;la úuOH.; lsÍula ñka
woyia fõ'

• uQ,sl jYfhka m%xYfha miajeks iuQydKavq l%u jHjia:dj úiska ks¾udKh lrkq ,en we;af;a
foaYmd,k n,h úuOH.; lsÍula fkdj mßmd,k úuOH.; lsÍuls' foaYmd,k n,h
uOH.; lsÍfï m%Odk wdh;kh ckdêm;s Oqrh hs' m%xY wdKavql%uh jkdyS ckdêm;sjrhd
iy úOdhlhg jvd rdcH n,h uOH.; lrk ,o wdKavqjls'

57
m%xYfha mßmd,k n,h úuOH.; lsÍu

mßmd,k úuOH.; jHqyhka


m%xY m<d;a md,kh ^Wmcd;sl uÜgu& (-

— m%xY wdKavqj" Wmcd;sl uÜgïj, iuia; md,kh we;s jk wdldrhg f.dv ke.+ n,.;=
uOHu wdKavqjls' Wmcd;sl wdKAvq ;, 3la hgf;a ixúOdkh lr ;sfí' tajd kï"
I' l,dm - ^Regions&
II' fomd¾;fïka;= ^l,dmj, l=vd m%dfoaYSh tall&
III' fldñhqk ^m%cd tall& fyj;a m<d;a md,k wdh;k'
hk fïjd h'

— m%xYh l,dm 22lska iy fomd¾;fïka;= 96 lska hqla; h' tajd Arrondissements hk Wm tall
320lg iy legkagka 3530lg fnod we;' fldñhqk 36383la o fõ'

— fmdÿ ;Skaÿ .ekSu by; ;, 3 § isÿ flf¾' tajdfha ;Skaÿ .kakd wdh;k ldKav 4 lg fnod
±laúh yels h'
I' ksfhdað; iNd'
II' m%sf*laÜ wêldÍka
III' uOHu wdKAvqfõ m%dfoaYSh lafIa;% ld¾hd,'
IV' jD;a;Sh ix.ï yd n,mEï lKavdhï'

fï wkqj uyck ksfhdað;fhda" uOHu rcfha ks,OdÍyq iy m%dfoaYSh isú,a iudch ;SrK
.ekSfï l%shdj,shg iïnkaO fj;s'

ksfhdað; iNd'

• ksfhdað; iNd ieu uÜgul u olakg ,efí' l,dm uÜgfï § jl% j f;dard.;a iNd
folla we;' tkï l,dm uKav,h yd wd¾Ól yd iudc lñgqj hs' fomd¾;fïka;=
uÜgfï § fomd¾;fïka;= uKav, olakg ,efí' fldñhqk uÜgfï § l%shd;aul
jkafka kd.ßl iNd h'

• 22la muK jQ l,dm ieliS we;af;a fomd¾;fïka;=j,sks' tys m%Odk j.lSu jkafka
l,dmSh ixj¾Okhg m¾fhaIK fhdackd uÕska fyda fjk;a wdldrj,ska fyda odhl
ùu h' l,dm úOdhl ks,Odßhd m%sf*laÜjrhd h' Tyqg iyhg l,dm iNdj yd
wd¾Ól yd iudc lñgqj msysgd ;sfí' l,dm iNdj ksfhdað; lKavdhï ;=klska
iukaú; h'

I' l,dmfhka f;aßm;a jQ uOHu jHjia:dodhlfha WNh uKav,j,


ksfhdað;hka'
II' fomd¾;fïka;= ljqkais, ksfhdað;fhda
III' fldñhqka iNdj, ksfhdað;fhda

• l,dm ljqkais,fha j.lSu jkafka l,dm whjeh iïu; lsÍu h' wd¾Ól yd iudc
lñgqfõ ld¾hNdrh WmfoaYd;aul tlls' thg jD;a;Sh yd wNs,dI lKavdhï we;=<;a
h'

58
• ta ta m<d;ano fomd¾;fïka;j= ,g" fomd¾;fïka;= iNd msyg
s j
q d ;sfí' tajdfha ksfhdað;
ixLHdj 17-109 f;la fjkia fõ' fïjdfha iNslfhda i¾jck Pkaofhka iudkqmd;sl
l%uhg j¾I 6lg f;dard .efk;s' iNslhka f.ka 1$2 iEu j¾I 3lg jrla f;dard
.efkhs' tys úOdhl m%Odkshd jQfha fomd¾;fïka;= uÜgug m;a lr isák m%f s *laÜjrhd
h' tys kHdh m;%h" ld, igyk" whjeh ilikafka Tyq h' fuh fomd¾;fïka;=
uOHu rchg fiajd imhk tackais wdh;khla f,i l%shd;aul fjhs' tkï ud¾."
mdi,a yd iqNidOk fiajd iïmdokh lsÍu h' kS;sfhka wjysr lr fkdue;s ;dla ÿrg
tajdg ish m%;sm;a;s m%drïNkh l< yels h'

• zfldñhqkZ hkq m%xYfha ish¨ k.r iNdj,g Ndú; lrk fmdÿ jpkh hs' fldñhqkfha
m%udKh u; fjkia jk ue;sjrK l%uhlg wkqj i¾jck Pkaofhka f;dard .kq
,nk k.r iNd fldñhqk uÜgfï § l%shd;aul fõ' fldñhqkfha uyck ksfhdack
iNdj jkafka k.r iNdj hs' úOdhl ks,OdÍhd jkafka k.rdêm;s hs' tajdfha m%Odk
j.lSï kï"

I' uOHu wdKAvqj úiska mjrd fok ,o j.lSï bgq lsÍu' th fiajd iemhSu
fjkqfjka wh lsÍï lrk w;r fiajd iemhSu m%uqL ld¾hh f,i bgq lrhs'

II' ;u ;=,H;dj u; ks;sfhka ;ykï fkdlrk ,o lghq;= lsÍu" th ;=,s;


whjehla bÈßm;a lsÍug ne£ we;'

m%sf*laÜ wêldÍyq (-

• m%sf*laÜ lKavdhï hkq m%xY mßmd,kfha uOHu wdKavqj ksfhdackh lrñka m%dfoaYSh
j fiajh lrk yd uOHu wdKavqfõ ta ta wud;HxYj, ld¾hhka m%dfoaYSh uÜgfï §
iïnkaëlrKh lrk yd wdKavqfõ ixfla;h jYfhka m%dfoaYSh uÜgfï § fmkS
isák ks,Odß lKavdhu hs' Tjqka
I' l,dm m%sf*laÜjrhd'
II' fomd¾;fïka;= m%sf*laÜjrhd
III' Wm m%sf*laÜjrhd hk uÜgïj,ska ±l.; yels h'

m%xYfha uOH.; rdcHhg tfrys j t,a, ù we;s úfõpk (-

01' m<d;a no ld¾hhka bgq lsÍfï § uOHfha wjirh ,nd .; hq;= ùu'

02' mßmd,k úflakaøKh i|yd l< ksfhda." mßmd,k l%shdmámdá ixlS¾K ùu' th ld¾h mud
ùu yd mßmd,k úhoï by< hdug fya;= ùu'
03' fuu l%uh m%dfoaYSh wjYH;dj,g ixfõ§ fkdùu' uOH.; rdcHh" Í;s" fr.=,dis" fufyhùï
Wmfoia frluodre lsÍï yd wk;=re yeÕùï lrkafka taldlD;sl rgdjlg h' tneúka tajd
wkuH fõ" m<d;ano iqúfYaI;d ie,ls,a,g .; fkdyels fõ'
04' fuu l%uh m%dfoaYSh m%Yak m%dfoaYShj úi|d .ekSug ork m%drïNk wjia:d iSud lrhs'
05' fuu l%uh m%cd;ka;%jd§ fkdfõ' m%dfoaYSh m<d;a md,k tall ks,OdÍ jdohg hg;a j we;'

— by; i|yka l< úfõpk yuqfõ m%xY talSh uOH.; rdcHh" 1980 oYlfha isg m%;sixialrK
y÷kajd foñka mj;S' tneúka ta ms<sn| j o wjOdkh fhduq l< hq;= h'

59
fhdað; bf.kqï - b.ekaùï l%shdldrlï (-

1' my; i|yka ud;Dld .fõIKh lr jd¾;djla ilikak'

• wefußldj
• iaúÜi¾,ka;h
• bkaÈhdj
• m%xYh
• uyd ì%;dkHh
• Y%S ,xldj
hk rdcHhkays wdKavql%u udÈ,sj,"

i' wdrïNl ld, jljdkq yd úldYkh


ii' wdKavql%ufha ,laIK yd iajNdjh
iii' Wmqgd.; yels wdo¾Y
iv' j;auka m%jK;d
hk f;aud ta i|yd fhdod.kak

wdY%s; .%ka:

01. fl%diauka' ã'tÉ'tia'" ^2014&" wdKavql%u yd rgjeishd" wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j'

02. N.jdka' Y%S' úIaKq" ^2014&" f,dal wdKavql%u jHjia:d" wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j'

03. Chakrabarty, Bidyut and Rajendra Kumar Pandey, (2004), Indian Government and Politics,
New Delhi: SAGE.

04. Church, Clive, (2004), The Politics and Government of Switzerland, London: Palgrave
Macmillan.

05. Kingdom, John, (2003), Government and Politics in Britain, An Introduction, Cambridge:
Polity Press.

06. Knapp, Andrew and Vincent Wright (2006), Government and Politics in France, London &
New York: Routledge.

07. Singh, Robert, (2003), American Government and Politics: A Concise Introduction,
London and New Delhi: SAGE.

60
11' rdcH m%;sm;a;s iïmdokh

ksmqK;dj 11 (- rdcH m%;sm;a;s foaYmd,k l%shdj,sfha m%;sM,hla h hk wjfndaOh


m%o¾Ykh lrhs'
^ld,Éfþo 20 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
11'1' foaYmd,kh iy rdcH m%;sm;a;s iïnkaO lrk l%shdj,sh úia;r lrhs'
11'2' rdcH m%;sm;a;s iïnkaO j foaYmd,k mlaI iy isú,a iudcfha ld¾hNdrh
úu¾Ykh lrhs'
11'3' rdcH m%;sm;a;s l%shd;aul lsÍfï l%shdj,sfhys ,d ks,n, l%ufha N+ñldj
meyeÈ,s lrhs'

bf.kqï m, (-
Ÿ zrdcH m%;sm;a;shZ ks¾jpkh lrhs'
Ÿ rdcH m%;sm;a;s yeoEÍfï jeo.;alu meyeÈ,s lrhs'
Ÿ rdcH m%;sm;a;s iy foaYmd,k l%shdj,sh w;r we;s iïnkaO;dj ú.%y
lrhs'
Ÿ rdcH m%;sm;a;s iïnkaOfhka isú,a iudc iy foaYmd,k mlaIj, ld¾hNdrh
úia;r lrhs'
Ÿ rdcH m%;sm;a;s iy ks,n,l%uh w;r iïnkaO;dj fmkajd fohs'

ye¢kaùu (-
zrdcH m%;sm;a;shZ ms<sn| j Èh yels ksYaÑ; iy ms<s.;a w¾:l:khla olakg fkdue;s
w;r foaYmd,k úoHd{hka fï iïnkaO j bÈßm;a lr we;s úúO w¾:l:k Tiafia
rdcH m%;sm;a;sh hkqfjka woyia lrkafka l=ula oehs wjfndaO lr.; yels h'
• ta wkqj rdcH m%;sm;a;sh" foaYmd,k l%shdj,shls' bka i,ld n,kafka fmdÿ
fyj;a ieug wod< m%Yak h'
• rdcH m%;sm;a;shla hkq ls%hdoduhls' yqfola m%;sm;a;s f,aLkhla u fkdfõ'
• rdcH m%;sm;a;s ks¾udKh lsÍu" l%shdjg kexùu" iy we.hSug ,la lsÍu isÿ
lrkafkda foaYmd,k moaO;shl isák wêldÍyq h'
• rdcH m%;sm;a;s uÕska idlÉPd lrk fmdÿ .eg¨ ;:H ^ienE& fyda mßl,ams;
^is;d.;a& tajd fyda úh yels h'
• tfyhska rdcH m%;m s ;a;h
s l wdlD;sh" wka;¾.;h yd l%hs djg kexùug wkq.ukh
lrk l%shd mámdáh" m%;sm;a;s iïmdokh lrk wêldß wdh;k i;= j mj;sk
f;dr;=rej,g wkqj ljr fyda fudfyd;l fjkia úh yels nj o wjOdrKh
l< hq;= h'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

11'1' rdcH m%;sm;a;sh ms<sn| ks¾jpk lsysmhla'


• rdcH m%;sm;a;sh hkq" wdKavqj lrkafka l=ula o@ ^What Goverments do?& wdKavqj tajd bgq
lrkafka wehs@ ^Why do they do it?& yd thska l=uk fjkila we;s flf¾ o@ ^What difference
does it make?& hkak hs'
- f;dauia wd¾ vhs ^Thomas. R. Dye&

61
• wdKavqfõ jev igykl jHdmD;s .; fkdfyd;a wfmalaId iy.; wNsu;d¾:" idrO¾u yd
Ndú;" ^Projected Programme Goals, Values and Practices& rdcH m%;sm;a;sh f,i w¾:l:kh
flf¾'
- yer,aâ ,iafj,a'

• uyck wjOdkhg ,la j we;s .eg¨jla ksrdlrKh lsÍu i|yd ksis n,OdÍ l%shdldßhl=
fyda ls%hdldÍka /ila fyda ifÉ;ksl j wkq.ukh lrk l%shdoduhla rdcH m%;sm;a;sh fõ'
- fÊïia wekav¾ika

— rdcH m%;sm;a;s yeoEÍfï miqìu'

• rdcH m%;sm;a;sh Ydia;%Sh j yeoEÍu wdrïN jQfha wefußldkq ikao¾Nhl§ h'

• rdcH m%;sm;a;s wOHhkhg we;af;a ióm w;S;hls' fuh fuk u úIhhla jYfhka yeoEÍug
n,mEfõ wdKavq úiska uy;a Wkkaÿfjka wkq.ukh l< jevigyka wid¾:l ùu fya;=fjks'
weußld tlai;a ckmoh 1930 iy 1940 hk oYlj,;a bka miqj;a uy;a Wkkaÿjlska wkq.ukh
l< we;eï jevigyka wid¾:l ùu fï .ek Wkkaÿj we;s lsÍug ;=vq ÿkafka h' tneúka
weußldkq iudc úoHd{hska fï kj yeoEÍïj, mqfrda.dóka jYfhka ie,fla' foaYmd,k
yeoEÍu iïnkaOfhka úfYaI Wkkaÿjla ±lajQ idïm%odhsl foaYmd,ksl úoHd{hska iajlSh
úfYaI wjOdkh fhduq lf<a rdcH m%;sm;a;s ks¾udKh lrkq ,nk iqúfYaI ixia:duh moku
úuid ne,Su i|yd h' wfkla w;g rdcH mßmd,kh yeoEÍï lf<da ;u úfYaI wjOdkh
fhduq lf<a rdcH mßmd,kfha miqìï idOl yd mßmd,k hdka;%Kh ixj¾Okh lsÍu
flfrys muKs' flfia fj;;a j¾;udkfha § m%;m s ;a;u
s h m%foaYhlska foaYmd,kh yodrkafkda
wdKavqfõ l%shdldß;ajh iudch u; l=uk n,mEula we;slrkafka ±hs yeoEÍug Wkkaÿ fj;s'

• rdcH m%;sm;a;sh ks¾udKh lsÍu foaYmd,k{hdf.a ld¾h Ndrh nj;a" th l%shdjg kexùu
mßmd,lhdf.a ld¾h Ndrh jk nj;a idïm%odhsl j ms<s.eksK' ta wkqj m%;sm;a;s l%shdjg
kexùu ;dlaIKsl Ys,amSh l%shdj,shla f,i ie,lsKs' tneúka mßmd,khg foaYmd,lhkaf.a
yd uyck;djf.a n,mEï t,a, fkdúh hq;= hhs uq, § ms<s.eksKs'

• flfia fj;;a" fmdÿ lafIa;%fha .eg¨ ^Wod(- ú/lshdj& ksrdlrKh i|yd bÈßm;a l<
m%;sm;a;sj,ska wfmalaIs; m%;sM, fkd,efnk nj o m%;HlaI ù ;sfí'

• tfyhska" rdcH m%;sm;a;s ks¾udKh lsÍu kï jQ foaYmd,k l%shdj,sh;a" m%;sm;a;s l%shdjg


kexùu kï jQ mßmd,k ^Ys,m a h
S & l%h
s dj,sh;a w;r w;a yereKq iïnkaO;dj ^Missing Link& h<s
fidhd .ekSug 1960 oYlfha muK foaYmd,k úoHd{fhda W;aiql jQy'

• tys m%;sM,hla f,i foaYmd,k úoHdfõ WmlafIa;%hla f,i rdcH m%;sm;a;sh yeoEÍu bÈßhg
meñKsK's

• tu yeoEÍï fo wdldr iajNdjhla .kS'

I m%;sm;a;sh iïnkaOfhka lrk yeoEÍï (- ^Studies 'of'' policy&


rdcH m%;sm;a;shla id¾:l ùug fyda wid¾:l ùug fyda n,mdk fldkafoais fudkjd
o@ m%;m
s ;a;s .eg¨ mek kÕskf
a ka flfia o@ tajd foaYmd,k kHdh m;%hg meñfKkafka
flfia o@ jeks lreKq Ydia;%Sh wNsu;d¾: fmr±ß j yeoEÍu ñka woyia flf¾'

62
II rdcH m%;ms ;a;s ;=< lrk yeoEÍï (- ^Studies 'in' policy& fulS wOHhkh fhduqj we;af;a
m%;sm;a;shla id¾:l j l%shdjg kexùu Wfoid l< hq;af;a fudkjd ±hs fidhd
ne,Sug h'

rdcH m%;sm;a;sh iïnkaOfhka jQ wOHhk úuid n,k úg fï wOHhk foj¾.h w;r ióm
iïnkaO;djla mj;sk nj meyeÈ,s fõ'

— rdcH m%;sm;a;sh yeoEßh hq;af;a wehs@

1' úoHd;aul oDIaáfldaKhlska lsj fyd;a - rdcH m%;sm;a;shg n,mdk fya;= yd m%;sM, wjfndaO
lr f.k yeoEÍfuka jvd;a m%Yia; jQ wdKavq l%shdldß;ajhlg yd ld¾h idM,Hh M, ,nd
.ekSug wjYH ks¾foaY bÈßm;a lsÍug tuÕska úfYaI{hskag yelshdj ,nd fok neúks'

2' foaYmd,k oDIaáfldaKhlska lsj fyd;a - rdcH m%;sm;a;s yeoEÍfuka l=uk uÜgfï wdKavqjla
^tkï cd;sl" m%dka; fyda m%dfoaYSh& fmdÿ .eg¨ ksrdlrKfha § id¾:l ù we;a ±hs y÷kd .;
yels h'

3' m%dfhda.l
s m¾hdjf,dalkhlska n,kafka kï - m%;m
s ;a;h
S .eg¨ ksrdlrKh lsÍug mqrjeishka
f,i ueÈy;a ùfï j.lSula uyck;djg ;sfí' mqrjeishka f,i m%;sm;a;s l%shdoduh .ek
wjfndaOhla ;sìh hq;= h' tfia ke;fyd;a" foaYmd,k l%uhl .kakd ;Skaÿj, yd tajdfha
m%;sm;a;sj, fyd| fyda krl fyda ms<sn| ks.ukhlg taug uyck;djg fkdyels fõ'

— rdcH m%;sm;a;sh yd ne÷Kq ixl,am'

rdcH m%;sm;a;sj,g wod< ixl,am ;=kla B<Õg wms y÷kd .ksuq'

• m%;m
s ;a;s úYaf,aIKh ^Policy Analysis& - ñka woyia lrkafka wdKavf
q õ l%h
s dldß;ajhg n,mdk
fya;= yd bka we;s jk m%;sM, úia;r lsÍu yd meyeÈ,s lsÍu h' m%;sm;a;s úYaf,aIKfha
ld¾hNdrh jkafka m%;sm;a;s ks¾udKh yd l%shd;aul ùu ms<sn|j WmkHdi f.dv kÕñka
fï lafIa;%fha kj wOHhk lsÍu hs'

• m%;sm;a;s WmfoaYkh ^Policy Advice& - fuh foaYmd,k l%shdjls' mj;sk ;;a;ajh fjkia
lrñka jvd;a hym;a ;;a;ajhla f.dv keÕSu i|yd .; hq;= l%shdud¾. ks¾foaY lrñka
rdcHfha wêldß wdh;k fufyhùu" n,mEï lsÍu i|yd foaYmd,k jYfhka cd, f.dvk.d
.ekSu fuhg wh;a fõ' foaYmd,k{fhda" mßmd,lfhda" ckudOH" isú,a ixúOdk" jD;a;Sh
iñ;s yd foaYmd,k mlaI jeks nyq úO ld¾hOrfhda fï ld¾hfhys ksr; j isá;s'

• m%;sm;a;s kdhl;ajh ^Policy Leadership& - m%;sm;a;s kdhl;ajh ìys jkafka mqoa.,hl= fyda
mqoa., lKavdhula fyda úiska fmdÿ .eg¨jla flfrys wdKavqfõ wjOdkh fhduq lrjd
.ekSfuks' fmdÿ .eg¨j wdKavqfõ kHdh m;%hg we;=<;a lrjd .kafka m%;sm;a;s kdhl;ajh
uÕsk's

— m%;sm;a;s l%shdoduh ^Policy Process&'

rdcH m%;sm;a;s ielfikafka w;S; w;a±lSï u; mokï j wdKavqfõ w;S; l%shdldrlïj,ska


j¾;udk fmdÿ .eg¨j,g úi÷ï fiùfï m%;spdr fj;sks' tu j¾;udk .eg¨ úi|d .ekSug
h;ak ±Íu jvd;a hym;a jQ ;;a;ajhla ks¾udKh lr .ekSu i|yd orkq ,nk wkd.;jd§

63
wNHdihls' m%;sm;a;s l%shdoduh" wjê lSmhlska iukaú; pl%hls ^Policy Cycle&' wdh;khl
ld¾h uKav,hlska m%;m s ;a;hs la l%h
s djg kxjd .ekSu" m%;m
s ;a;f
s ha m%;M
s , we.hSu" m%;m
s ;a;f
s ha
fjkialï we;s lsÍu" yd wEjr lsÍu hk mshjr fï pl%hg wh;a fõ'

fmdÿ .eg¨

VI mshjr
m%;sm;a;s wEjr lsÍu I mshjr
kHdh m;%h ilia lsÍu

V mshjr II mshjr
m%;sm;a;s ixfYdaOkh lsÍu m%;sm;a;s ieliSu

IV mshjr
m%;sm;a;s we.hSu III mshjr
m%;sm;a;s l%shdjg kexùu

uQ,dY%h (- James Lester, Joseph Stewart. JR. 2000 P.5

• m%;sm;a;s l%shdoduh pl%hla f,i ±laùu ixlS¾K l%shdj,shla ir, lr ±laùuls'


• rdcH m%;sm;a;s ks¾udKfha § isÿjkafka foaYmd,k l%uhl wêldß wdh;k úiska fmdÿ
.eg¿jla ksrdlrKh i|yd wkq.ukh l< hq;= fohg u. fmkaùuls'
• m%;sm;a;s kHdh m;%h ^Policy Agenda& fuys § jeo.;a h' bka woyia lrkafka fok ,o
ksfïIhl § rdcH ks,OdÍkaf.a wjOdkh fhduq j we;s úIh fyda .eg¨ fyda ,ehsia;=j hs'
• m%;sm;a;s iïmdokh hkq w;S; .eg¨jla ksrdlrKh msKsi fyda wkd.; wys;lr ;;;ajhla
j<ld,kq msKsi fyda kS;s mekùu hs'
• m%;sm;a;s l%shdjg kexùu ^Policy Implementation& hkq" mk;a flgqï m;la kS;shla njg m;a
ùfuka miq isÿjk foa h'
• m%;sm;a;s we.hSu ^Policy Evaluation& hkq" rdcH m%;sm;a;shla ksid we;s jkafka l=ula ±hs
ie,ls,su;a ùu h' tuÕska m%;sm;a;shl ienE n,mEu yd m%;sm;a;sfhka n,dfmdfrd;a;= jQ oE
bgqjQfha ±hs i,ld nef,a'
• m%;sm;a;s ixfYdaOkh lsÍu ^Policy Revision& hkq m%;sm;a;s we.hSfuka miq ksis fjkialï
we;s lr .ekSu h'
• m%;sm;a;s wEjr lsÍu ^Terminate& hkq h,a mek .sh fyda m%;sixialrKh l< fkdyels fyda
m%;sm;a;s w;yer ±óu hs'

11'2' rdcH m%;sm;a;s iy foaYmd,k wêldßh'

• m%cd;ka;%jd§ rdcHhl mqrjeishka úiska hï wdh;khla fyda wdh;k moaO;shla fyda fmdÿ
.eg¨ ksrdlrKfhys ,d m%;sm;a;s iïmdokh" m%;sm;a;s ls%hdjg kexùu yd m%;sm;a;Sh .eg¨

64
.ek úksYaph lrhs o" tajdg tjeks n,hla ,eîu idOdrK yd hqla;s iy.; fõ ±hs l,amkd
lrhs o tjeks wdh;k foaYmd,k wêldß wdh;k ^Political Authority& fõ'
• uyck .eg¨ ksrdlrKfhys ,d tjeks úêu;a wêldß n,h iys; wdh;k ;%s;ajhla y÷kd.;
yels h'
I jHjia:dodhlh'
II foaYmd,k úOdhlh'
III wêlrKh'

• rdcH m%;sm;a;s iy jHjia:dodhlfha ld¾hNdrh'


jHjia:dodhlh - fmdÿ .eg¨ ksrdlrKfhys ,d ck;d ksfhdað;hka uÕska n,h ,nd
uyck iajdêm;Hh" rdcHfha iajdêm;s n,h iuÕ uqiq lrñka kS;s iïmdokh lrkafka
fuu wdh;kh hs'
å ck;d ksfhdað;fhda kHdhsl j" fmdÿ .eg¨ ke; fyd;a iudc moaO;sfha mj;sk
b,a,Sï jHjia:dodhl l%shdj,shla yryd wdKavqfõ ueÈy;a ùfï l%shdj,sh m%drïNkh
lr;s'
å fmdÿ .eg¨ ksrdlrKh lsÍfï § wjYH lrk l%shd mßmdáh i|yd m%;smdok fjka
lsÍfï n,h ysñ jkafka jHjia:dodhlh fj; hs'
å tfy;a j¾;udkfha rdcH m%;sm;a;s iïnkaOfhka jHjia:dodhlh i;= n,h YS>%fhka
lmamdÿ fjñka mj;S' Bg n,mE fya;= lsysmhla fõ' tkï-
I foaYmd,k mlaI l%ufha j¾Okh - foaYmd,k mlaI l%ufha j¾Okh;a iuÕ
Pkao odhlhka ish Pkao m%ldY lrkafka hï ksYaÑ; jev ms<sfj<lg h' hï
mlaIhla ue;sjrKhl § jHjia:dodhlfha nyq;r n,h ,nd .kS o" tys
wNsu;hg jHjia:dodhlh k;= ùfï m%jK;djla olakg ,efí'
II iudÔh m%Yak ixlS¾K ùu yuqfõ jHjia:dodhlhg tajd ksrdlrKh lsÍug
jev ms<f
s j< ieliSfï yelshdj wju fjñka mj;S' tneúka" j¾;udk f,dalfha
rdcH m%;sm;a;sj, iajNdjh jkafka úfYaI{hka iys; ld¾hd, fyj;a
mßmd,k ;ka;%hla m%drïNkh lrkq ,nk rdcH m%;sm;a;sj,g wkqu;sh ,nd
fok rn¾ uqød njg jHjia:dodhlhka m;aùu hs'
III m%;sm;a;s iïmdolhg fyj;a jHjia:dodhlhg l< yelafla o< m%;sm;a;s yqjd
±laùu muKs' we;a;g u m%;sm;a;sh jkafka wjidk jYfhka l%shdjg kÕd
we;af;a l=ula o hkak hs'

fï wkqj m%;sm;a;s l%shdjg kexùu iïnkaOfhka iúia;r l%shdud¾. .kakd ks,n,


;ka;f
% ha l%h
s dldß;ajh uÕska m%;m
s ;a;f
s ha iajrEmh yev .efik nj wdkqNúl wOHhk
uÕska fy<s lr ;sfí'

• rdcH m%;sm;a;sh iy úOdhlfha ld¾hNdrh (-


å foaYmd,k kHdhhg wkqj rdcH m%;sm;a;sh l%shdjg kexùu iïnkaOfhka ksis n,OdÍ
wdh;kh jkafka foaYmd,k úOdhlh hs' tkï wud;H uKav,h hs'
å ukao h;a" foaYmd,k úOdhlh ck;djg j. lsj hq;= h' ck;djg j.lSu hkq
jHjia:dodhlhg;a" jHjia:dodhlh uÕska ck;djg;a j. ùu h" W;a;r §u h' ta
md¾,sfïka;= iïm%odhfha foaYmd,k úOdhlj, Í;sh hs'
å ckdêm;s wdKavq l%uhla iïnkaOfhka jqj o foaYmd,k úOdhlh" m%;sm;a;s l%shdjg
kexùu iïnkaOfhka kdhl;ajh Èh hq;= h' tu kdhl;ajh §u m%cd;ka;%jd§
m%;sudKj,g wkqj isÿ fkdjkafka kï th bj;a lsÍfï yelshdj jHjia:dodhlh
i;= jqj o" foaYmd,k úOdhlhg o j¾;udk ixlS¾K iudcfha § m%;sm;a;s l%shdjg

65
kexùu i|yd b;d mq¿,a" iaÓr f,i l%shd;aul jk isú,a fiajdj u; hemSug isÿ j
;sfí'
å tfy;a fndfyda rdcHj," rdcH m%;m
s ;a;s ms<n
s | m%drïNlhka bÈßhg tkafka foaYmd,k
úOdhlh yryd h' md¾,sfïka;= iïm%odhfha wdKavql%uj, § leìkÜ uKav,hg
jHjia:dodhlfha kHdh m;%h ilia l< yels h'
å tneúka rdcH m%;sm;a;s iïmdok l%shdj,sfhys ,d jHjia:dodhlh wìnjd foaYmd,k
úOdhlh keÕS isàu úfYaI ,laIKhla ù we;'

• rdcH m%;sm;a;sh iy wêlrKfha ld¾hNdrh (-


å rdcH m%;sm;a;s l%shdoduh ;=< ks;r wjOdkh fhduq fkdjk tfy;a ta iïnkaO j
jeo.;a wdh;khla f,i wêlrKh ye¢kaúh yels h'
å m%;sm;a;s iïnkaO ffk;sl .eg¨ we;s jQ úg tajd w¾:l:kh lrkafka;a" tajdfha
jHjia:dkql+, nj mÍlaId lrkafka;a wêlrKh hs'
å tneúka rdcH m%;m s ;a;s l%h
s dodufhys ,d wêlrKhg o" m%;m
s ;a;s odhl;ajh yd l%h
s dj,sh
;SrKh lsÍfuys ,d ie,lsh hq;= wêldß n,hla ysñ fõ'
å hï kS;shla rfÜ uQ,sl jHjia:djg wkql+, fkdfõ hehs wêlrKh ;SrKh l<fyd;a
m%;sm;a;sh tf;lska wjika fõ' fï n,h wêlrKhg ysñ jkafka wêlrK úu¾Yk
n,h ysñ j ;sfí kï muKs' tfia u we;eï rdcHj, wêlrKhg" mk;a flgqï m;a
wjia:dfõ § m%;sm;a;sfha wdlD;sh yev.eiaùfuys ,d WmfoaYd;aul n,hla ysñ j
;sfí' ksoiqka - Y%S ,xld md¾,sfïka;=j mekùug wfmalaId lrk mK;la" flgqïm;a
wjia:dfõ § wNsfhda.hg ,la l<fyd;a th jHjia:dkql, + ùu i|yd l< hq;= ixfYdaOk
ms<sn| uÕ fmkaùu ±laúh yels h' ;j;a iuyr wjia:dj, § m%;sm;a;sfha kshñ;
l%shdmßmdáh wkq.ukh lr fkdue;af;a kï" Bg úreoaO j l%shdud¾. .ekSu yd
m%;sm;a;s l%shdjg kexùu ksjerÈ lsÍu i|yd wêlrKh i;= ßÜ ksfhda. hk úfYaI
jQ fuj,u Ndú; l< yels h'

• rdcH m%;sm;a;s iy iaÓr úOdhlh (-


å iaÓr úOdhlh hkq wLKav mokulska rdcH m%;sm;a;s l%shdjg kexùu i|yd iuld,Sk
f,dalh úiska ks¾udKh lr.kq ,enQ wdh;khls' th iukaú; jkafka ks,Or
;ka;%fhks'
å tu wdh;kh foaYmd,k uOHia: Ndjhlska yd úfYaI{;djlska hq;a wdh;khla
f,i ie,fla'
å wdKavq fjkia jqj o" iaÓr úOdhlh fjkia fkdfõ' th È.g u l%shd;aul fõ' tys
m%uqL ld¾h jkafka wdKavqfõ m%;sm;a;s l%shdjg kexùu hs' th foaYmd,k úOdhlfha
kdhl;ajhg hg;a j iajdëk j l%shdlrk wdh;khls'
å thg idïm%odhsl rdcH mßmd,k kHdhh wkqj m%;sm;a;s ieliSfï n,hla ,eî
fkdue;' tfy;a iudc m%Yka ixlS¾K ùu" m%;m s ;a;s ms<ns | iúia;r l%h
s dud¾. ks.ukh
lsÍug jHjia:dodhlh wfmdfydi;a ùu" iaÓr ks,n,lrejka i;= jQ ±kqu yd f;dr;=re
rdcH m%;sm;a;s iún, .ekaùu ksid m%dfhda.sl jYfhka foaYmd,k wdh;k wìnjd
mßmd,khg keÕS isàug bvla i,id § ;sfí hehs úYajdihla mj;S'
å we;eï úpdrlhkaf.a woyi jkafka f,dalfha ienE m%;sm;a;s iïmdolhka njg m;a
j ;sfnkafka mßmd,k ks,OdÍka jk nj h' tneúka fuh foaYmd,kh ks,n,lrKhg
,la ùu f,i y÷kajd § we;'
å rdcH m%;sm;a;s iïmdok ls%hdj,sfha j¾;udk m%jK;dj f,i ck;d m%Yak jvd;a
id¾:l j yd ld¾hlaIu j ksrdlrKh lsÍfï l%ufõohla f,i n,h úuOH.;
lsÍfï l%h
s dj,sh bÈßhg meñK ;sfí' f*vr,a wdKavl q u % j, uOH wdKavjq g iudka;r

66
j hk m%dka; wdKavq l%shd;aul fõ' tajdfhys o jHjia:dodhl" úOdhl" wêlrKh iy
iaÓr úOdhlh hk ixia:dj, l%shdldß;ajh ±l.; yels h'
å Bg wu;r j my< u uÜgfï § m<d;a md,k wdh;k fyj;a m%dfoaYSh wdKavq o"
m%dfoaYSh j fmdÿ .eg¨ iïnkaOfhka l%shd lrk wêldß wdh;k f,i l%shd;aul
fjhs'

11'3' rdcH m%;sm;a;sh iy foaYmd,k mlaI'

• rdcH m%;sm;a;s l%shdodufha ieu wÈhrl § u foaYmd,k mlaI jeo.;a fõ' foaYmd,k kHdh
m;%h yd m%;sm;a;s kHdh m;%h ìys lsÍfuys ,d foaYmd,k mlaI jeo.;a ld¾h Ndrhla bgq
lr;s'
• foaYmd,k kHdh m;%h ilia lsÍu hkq" wdKavqj úiska wjOdkh fhduq l< hq;= lafIa;% .ek
uyck wjldYfhys ,d l;sld ks¾udKh yd tajd l%shd;aul lsÍu i|yd wjYH foaYmd,k
iyfhda.h f.dv keÕSu h'
• m%;sm;a;s kHdh m;%h hkq" uyck wjldYfha f.dv keÕS we;s m%Yak ksrdlrKh i|yd
wdKavqfõ wjOdkhg úêu;a mßÈ fhduq lrùu h'
• m%cd;ka;%jd§ iudchl uyck wjYH;d yd wdKavqj úiska wjOdkh fhduq l< hq;= m%Yak
wdlD;s .; lrkq ,nkafka foaYmd,k mlaI úisks'
• uyck wjYH;d fyj;a wNs,dI tlg tl;= lr tajdg iyfhda.s;d f.dv kÕk foaYmd,k
mlaI" tu ldrK jgd f.dv kÕk uyck n,h yryd wdKavq n,h w,a,d .ks;s' bka miq tajd
úi£u i|yd kS;s fyj;a m%;sm;a;s ili;s' mj;akd m%;sm;a;sj, idOkSh yd ksfIaOkSh wxY
.ek ck;dj ±kqïj;a lr;s' thska foaYmd,k kHdh m;%h m%;sfmdaIKh fõ' fumßÈ kQ;k
ixlS¾K iudcj, m%;sm;a;s l%shdoduhg foaYmd,k iyNd.s;ajh /f.k tafï m%Odk udOHh
njg foaYmd,k mlaI m;a j ;sfí'

11'4' rdcH m%;sm;a;s iy isú,a iudch'

• uyck;dj yeáhg wmf.a Ôú; jiï ;=kl l%shd;aul fõ'

I fmdÿ jiu ^Public Sphere& - fmdÿ NdKav yd fiajd iïmdokhg wod< j rdcHh yd
wdKavqj l%shd;aul jk jiu fõ' fuys ,laIK jkafka fmdÿ nj yd újD; Ndjh hs'
II fm!oa.,sl jiu ^Private Sphere& - ;ks ;ks mqoa.,hka jYfhka .kqfokq lrk jiu
fõ' th iSñ; yd wdjD; fyj;a ryiH tlla f,i ie,fla' thg mjq, yd ñ;%
lKavdhï hk iSñ; jmißhla mj;S' fj<|m< hkq ;ks ;ks j mqoa., wdYd ;Dma;su;a
lr .ekSu i|yd ta ta ;eke;a;ka uqK .efik biõj hs'
III isú,a jiu ^Civil Sphere& - by;ska ±lajQ folg w;rueÈ jiula f,i kQ;k foaYmd,k
yd iudc Ñka;lfhda y÷kd.ks;s' fï jifuys fm!oa.,sl jifï ,laIK fuka u
fmdÿ jifï ,laIK o olakg ,efí' mqoa.,hka iajleue;af;ka u fmdÿ hym;
fjkqfjka yeisfrk wjia:d fndfyda h' rdcHfhka yd fj<|fmdf<ka mßndysr fï
jiu isú,a iudch hehs lshkq ,efí'

• isú,a iudc ixúOdk hkq ñksiqka tlsfkld uqK .efik" fmdÿ m%Yak l:d lrk yd úi÷ï
fidhk biõj h' fuys l%shd;aul jk mqrjeis ixúOdkj,g isú,a ixúOdk hhs lshkq ,efí'

• rdcH m%;sm;a;s l%shdodufha jeo.;a ld¾hOdßhl= njg fï ixúOdk m;a j we;s w;r tajd
m%;sm;a;s pl%fha ieu wjia:djlg u iyNd.s fjhs'

67
• rdcH m%;sm;a;s l%shdodufhys isú,a ixúOdk bgq lrk ld¾hNdrh'
I' iudcfha mj;sk m%YakldÍ .eg¨j,g foaYmd,k kHdh m;%fha yd m%;sm;a;s kHdh
m;%fha wjOdkh fhduq lsÍu'
II' .eg¨ ksrdlrKh i|yd wod< fldgialrejka yd ±kque;a;ka" mqoa.,hka iy wdh;k
uqK.eiaùu'
III' m%;sm;a;s úl,am yd ls%hdldß;ajhg iqÿiq úl,am w;r tlÕ;d f.dv kexùu'
IV' m%;sm;a;sh l%shdjg kexùfï § l%shdldß;ajh yd .;sl;dj mj;ajd .ekSu'

• isú,a iudcfha ixúOdk m%;sm;a;s WmfoaYkh" myiqlï iemhSu yd úu¾Ykhg muKla iSud
ù we;s whqre by; lreKq wkqj meyeÈ,s fõ'
• tfy;a miq.sh oYl lsysmfha w;a±lSï uÕska bka Tíng .sh l%shdldß;ajhla fï wdh;k bgq
lrk nj meyeÈ,s ù we;' ta wkqj isú,a iudc ixúOdk m%;sm;a;s l%shdjg kexùfï Rcq
ksfhdað;hl= njg o m;a ù we;'
• j¾;udkfha we;eï wdKavq ;u m%;sm;a;s bgq lr .ekSu isú,a iudcfha wdKavq fkdjk
wdh;kj,g ^NGOS& mjrd § we;' wdKavqj yd isú,a iudc ixúOdk w;r iyfhda.s;dj
f.dv keÕSu È<s÷lu msgq±lSu jeks lafIa;%j, mkakhla njg m;a j we;'
• foaYmd,k m%jdyfhka neyer lr ;sfnk we;eï iudc lKavdhïj,g fmdÿ jiu újD;
jkafka isú,a iudc ixúOdk yryd h' ÿ.S ck;dj" ia;%Ska" mSä; l=, m%cdj WodyrKhs' rdcH
m%;sm;a;shg weu;sh fkdyels f.da,Sh mßudK .eg¨ ksrdlrKh i|yd m%cdj iún, .kajkq
,nkafka o fï ixúOdk úisks'

11'5' rdcH m%;sm;a;s iy ks,n, l%uh'

• ks,n, l%uh hk isxy, mohg bx.%Sis NdIdfõ we;s moh jkafka Bureaucracy hkak hs' tu
moh Bureau + Krutos hk moj,ska iEÿKls' Bureau hkq ks,Odßhdh' Krutos hkq md,kh
fõ' fï wkqj ks,n, l%uhla hkq ks,n,lrejka úiska f.k hkq ,nk mßmd,k l%uhla
ye¢kaùu i|yd fhfokakls'

• wm fuys § ks,n, l%uh hkafkka woyia lrkafka rdcH m%;sm;a;sh l%shdjg kexùu i|yd
Ndú;hg .efkk ks,Odß mka;sh hs'

• ks,n, l%uh ms<sn| iïNdjH kHdh bÈßm;a lf<a c¾uka cd;sl iudc úoHd{hl= jQ uelaia
fjn¾ ^Max Weber& h' fjn¾ ^1864-1920& úNd. l< m%Yakh jQfha ukqIHhka n,hg wjk;
jkafka uka o@ hkak h' Tyqf.a ms<s;=r jQfha n,h msgqmi ;sfnk wêldr n,h ^Authority&
ksid h hkak hs' uelaia fjn¾ úúO iudc l%uj, mj;sk wêldß l%u ;=kla y÷kdf.k we;'
tkï
i' idïm%odhsl wêldß l%uh'
ii' wkqyia fyj;a leßiaud wêldß l%uh'
iii' ffk;sl ;d¾lsl hk tajd h'

• úfYaIfhka mQ¾j-kQ;k iudcj, wêldß n,h ysñ jkafka iïm%odhhka uÕsk's ;j;a iudchl
lsishï mqoa.,hl= i;= iqúfYaI .=Kdx. ksid we;s jk wêldß l%u mj;S' th mqoa., wkqyi
fj;ska mek kef.k leßiaud tajd idïm%odhsl;ajh iy kQ;k;ajh w;r mj;sk iudcj,
±lsh yels h'

68
• kQ;k fyj;a kùldr;ajhg m;a jQ iudc jdis msßjeh .Kkh fldg jvd;a fyd| u l%uh
f;dard.ks;ehs o" tjeks l%uhl wêldß n,h ysñ jkafka hï ixúOdkhl hï ;eke;a;l=
ork ;k;=r" tu ;k;=rg kS;s Í;sj,ska yd fr.=,disj,ska ,efnk wêldß n,h wkqj hhs
o lshkq ,efí'

• ;k;=rg wod< jev lghq;= bgq lsÍu i|yd m%udKj;a n,hla ysñ lr fokafka kS;sfhks'
tjeks ixúOdkhl mqoa.,hdf.a p¾hdj md,kh flfrkafka o kS;sfhks' fujeks ffk;sl
;d¾lsl wêldß l%uhl iM,odhl;ajh" ld¾hlaIu;dj yd msßueiqïodhl;ajh we;s jk nj
m%ldY flf¾'

• fjn¾ i|yka lrk wdldrhg mrudro¾YS ks,n, l%uhlg wkqj f.dvkÕd we;s ks,n,
ixúOdkhl my; i|yka ,laIK olakg ,efí'

i. Oqrdj,sh ^Hierarchy& -
ks,n, l%u ixúOdkhl ;k;=re by< isg my<g .,d hk f,i f.dvkÕd ;sfí'
fï wkqj my< uÜgfï ;k;=re ork ;eke;af;da by< uÜgfï ;k;=re ork
ks,OdÍkaf.a wëlaIKhg md;% fj;s' fï wkqj ks,n, ixúOdkfha yeu ;k;=rla u
md,khg hg;a fõ'

ii' Y%u úNckh ^Division of Labour& -


ks,n,ldÍ ixúOdkfha lD;Hhka úNckh lr ;sfí' ta úfYaI{Ndjh ^Specialization&
keue;s isoaOdka;h mokï fldgf.k h' fï wkqj Y%u úNckh uÕska hï hï
ld¾hh bgq lsÍu i|yd ksYÑ
a ; j.lSï lafIa;h
% la we;s fl¾' ixúOdkfha hï ;k;=rla
ork ;eke;a;d ;k;=rg wod< lghq;= fjkqfjka j.lsj hq;= fõ' tuÕska hï ;k;=rla
ork whl=g tajd bgq lsÍu i|yd wêldß n,h ,nd fohs' uyd mßudK ixúOdkj,
mßmd,k mka;shla mj;S' Tjqkaf.a j.lSu jkafka ixúOdkfha úúO ;k;=re w;r
iïnkaëlrKh we;s lsÍu h'

• tfia u ixúOdkfha fiajlfhda jegqma ,nkafkda fj;s' ixúOdkfha mj;sk kS;sÍ;s wkqj
Tjqkaf.a Oqr ld,h ;SrKh fõ' /lshdjg f;dard .kafka wOHdmk yd Ys,amSh l=Y,;d mokï
lrf.k h'

• ixúOdkh fm!oa.,sl j fiajlhka lsisjl=g wh;a fkdjk w;r Tjqka w;r mj;skafka
fm!oa.,sl fkdjQ fyj;a wfm!oa.,sl iïnkaO;d hs'

• fudjqyq isß;la f,i ;u ld¾hNdrh ms<sn| ,sÅ; j f;dr;=re ;nd .ks;s'

• ks,n, l%uhl ks,Odßhd foaYmd,k wêldßhg kdhl;ajhg wjk; j lghq;= l< hq;= h'
fjn¾ W;aidy lf<a f,dalfha j¾Okh fjñka mej;s ks,Odßjd§ l%u yryd f.k hkq ,nk
md,k l%uj, uQ,sl ,laIK .%yKh lr.; yels mrudo¾YS wdlD;shla bÈßm;a lsÍug h'

• fukhska" j¾;udk f,dalfha rdcH ;u jevlghq;= fyj;a rdcH m%;sm;a;sh l%shd;aul lsÍu
i|yd Ndú;hg f.k we;s ks,n, l%uj, idudkHfhka my; ,laIK olakg ,efí'
• hï hï ld¾hhka bgq lsÍfï j.lSu yd n,h mejreKq ks, ;k;=re ld¾hd,h l%uhla
mej;Su'
• tu l%uh ;=< Y%u úNckh wkqj ld¾h fldgia lr ;sîu'

69
• Ydia;%Sh jHjydrfha § Oqrdj,sh hkqfjka y÷kajk" ta ta ld¾hhka bgq lsÍu i|yd
by< isg my< f;la úysÿKq ;k;=re moaO;shla ixúOdk.; lr ;sîu'
• ta ta ;k;=rej,g mejÍ we;s j.lSï bgq lsÍu i|yd n,h kS;sfhka u ,nd § ;sîu'
• ta ta ;k;=re ,dNSka w;r iïnkaO;dj wfm!oa.,sl tlla ùu fyj;a ks, iïnkaO;djla
ùu'
• foaYmd,k wêldßhg hg;a j l%shd;aul jk foaYmd,k jYfhka uOHia: l%uhla
ùu'

fhdað; bf.kqï - b.ekaùï l%shdldrlï (-


1' iólaIK - fï hgf;a rdcH m%;sm;a;s iïmdokh jk wdldrh ms<sn| jd¾;djla bÈßm;a
lrkak'

2' iólaIK - uE; ld,fha Y%S ,xldfõ iïmdokh l< m%;sm;a;shla fyda lsysmhla fyda
f;dardf.k tuÕska" mqrjeishka fj; ,nd§ug wfmalaIs;" iqNidOkfhys"
hym;a yd whym;a ,laIK olajñka j¾;djla bÈßm;a lrkak'

3' ks¾udK - rdcH m%;sm;a;s l%shdjg kxjk ixúOdkhl ks,n, l%u Oqrdj,sh
f.dvkeÕs we;s wdldrh ixúOdk Ñ;%hla wdY%hfhka meyeÈ,s lrkak'

wdY%s; .%ka:

01. wfír;ak" Wmq,a" ^2015&" rdcH mßmd,k úoHd m%fõYh" uQ,sl ixl,am yd kHdh'
.ïfmd<" is;añK bkag¾keIk,a mí,sIa'

02. ì,õ' mSg¾' weï'" ^2009&" kùk iudch yd ks,n, l%uh' wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j'

03. Altshuler, Alam a and Norman C Thomas, The Politics of the Federal Bureaucracy
New York: Hurper and Row.

04. Anderson James E (2010), Public Poicy Making (Seventh Edition), Boston:
Houghton Miffin.

05. Forman. F.N. and N.D.Baldwin, (2007), Marstoring British Politic, New York:
Palagrare Mucmillan.

06. Griffith, ANN, L and Kawl Nerenbary (eds) Form of Federation, London.

07. Karane Dale, (2007), Democracy, Edinburgh: Edinburgh University Press.

08. Lester, James, P and Joseph Steward, JR (2000), Public Policy; An Evolutioary
Approch, Belmont.Wadsworth/Thomson Learning.

09. Mc Cool, Daniel C., (2014), Public Policy Theories, Models and Concepts An
Anthology: Prentice Hall, Englewood Ctiffs.

10. Woll, Peter, (1986), Debating American Government, Canada: Little Brown Ltd.

70
12' 1978 fojk ckrc wdKavql%u jHjia:dj

ksmqK;dj 12 (- 1978 jHjia:dj hgf;a we;s jQ wdKAvql%ufha jHQyd;aul ,laIK" wdh;ksl


ixhq;sh iy n,;=,kh y÷kdf.k meyeÈ,s lrhs'

^ld,Éfþo 70 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
12'1' 1978 jHjia:dfjka msyg
s j
q k ,o wdKAvl
q u
% jHQyh" n, flakøa Kh iy wdh;ksl
ixhq;sh ms<sn| j wOHhkh lrhs'
12'2' 1978 wdKavql%u jHjia:dfõ jHQyd;aul iajNdjh fjkia l< ixfYdaOkj,
miqìu y÷kd .kshs'
12'3' 1978 jHjia:dfõ m%Odk ixfYdAOkj,ska wdKAvql%uhg we;s l< fjkialïj,
iajNdjh y÷kd.kshs' ^13" 17" 18 iy 19 jk ixfYdaOk&

bf.kqï m, (-
Ÿ 1978 jHjia:dj hgf;a úOdhlfha iajNdjh" n,;, iy ld¾hhka ú.%y
lrhs'
Ÿ jHjia:dodhlfha iajNdjh" n,;, iy ld¾hhka ú.%y lrhs'
Ÿ jHjiA:dodhlh iy úOdhlh w;r iïnkaOh meyeÈ,s lrhs'
Ÿ wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn| kHdhh iy Ndú;h úuid n,hs'
Ÿ úOdhlh iy rdcH fiajh w;r iïnkaO;dj yd th rdcH fiajhg n,mE
wdldrh ms<sn| woyia m< lrhs'
Ÿ úOdhlh fj; n,h flakaø.; ù we;s wdldrh yd tys m%;sM, meyeÈ,s lrhs'
Ÿ Tïnqâiaukajrhd" uQ,l
s whs;j
s dislï iy wêlrKh" ms<n
s | jHjia:d úêúOdk
úia;r lrhs'
Ÿ úúO ue;sjrK l%u iy uyck m%;spdr ;=,kd;aul j úia;r lrhs'
Ÿ wdKAvql%u jHjia:d ixfYdaOk uÕska isÿ jQ fjkialï yd m%;sM, meyeÈ,s
lrhs'

ye¢kaùu (-
wdKavql%u jHjia:dj hkq rgl l%shd;aul jk" ms<s.;a W;a;Í;r kS;s moaO;sh hs' 1978
§ Y%S ,xld m%cd;dka;%sl iudcjd§ ckrcfha wdKavql%u jHjia:dj mßÉýkak fldg
ta fjkqjg fjk;a wdKavql%u jHjia:djla mkjk ,È'

foaYmd,k úoHdj úIh yodrk YsIH-YsIHdjka j;auka wdKAvql%u jHjia:dj ms<sn|


j ±kqj;a Ndjhlska hq;a mqoa.,hka f,i iudc .; lsÍu fuu tallfhka wfmalaId
flf¾'

1978 § f.dv kÕkq ,enQ fojk ckrc wdKavql%ufha jHQyd;aul ,laIK" wdh;ksl
ixhq;sh iy n,;=,kh wOHhkh lsÍug fuuÕska wjia:dj i,id we;' j;auka
wdKavql%u jHjia:dj jk fuys uQ,sl jHQyd;aul yd wdh;ksl ,laIK ms<sn| j
l%udkql+, wOHhkhlg bv m%ia;dj imhñka úOdhlh" jHjia:dodhlh" iy ta fol
w;r mj;sk iïnkaO;dj o" wêlrKfha iajdëk;ajh" úOdhlh yd rdcH fiajh o"
úOdhlh iy n, flakaøKh o ms<sn| j yeoEÍug n,dfmdfrd;a;= fõ' tfuka u
uQ,sl whs;sjdislï iïnkaOfhka we;s lrk ,o kj uqyqKqjr o wêlrKh ms<sn| j
o wOHhkh lsÍu wfmalaIs; h'

71
tfia u fuu jHjia:dfjka ue;sjrK l%ufhys isÿ l< kj y÷kajd§ï §¾> j
idlÉPd l< hq;= j mj;S' Tïnqâiauka Oqrh yd cku; úpdrKh hk kj y÷kajd§ï
ms<sn| j o YsIH m%cdj ±kqïj;a úh hq;= h' jHjia:dj l%shd;aul ùfï mgka fï jk
f;la isÿ jQ ixfYdaOk w;=ßka iqúfYaI fldg y÷kd.;a 13" 17" 18 iy 19 jk
wdKAvql%u jHjia:d ixfYdaOkj, miqìu iy 1978 wdKavql%u jHjia:dfõ jHQyhg
tajdhska jQ n,mEu ir, j YsIH YsIHdjkag wjfndaO lrùu o fuys uqLH mrud¾:h
hs'

iudc wjYH;d mokï lr.ksñka wdKAvql%u jHjia:djla ixfYdaOkh lr .ekSfï


jeo.;alu ms<sn| j wkd.; mqrjeishka ±kqïj;a lsÍfï wdrïNhla jYfhka o fuu
tallh b;d wk¾> fufyhla lrkq we;ehs wfmalaId flf¾'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

1978 wdKavql%u jHjia:dfõ uQ,sl jHQyd;aul ,laIK'


• fuu fldgiska m<uq j i,ld n,kafka 1978 wdKAvql%u jHjia:dfõ uQ,sl jHQyd;aul
,laIK y÷kd .ekSu h' ta wkqj fuu jHjia:dfjka ks¾udKh lrk ,o
• úOdhlh"
• jHjia:dodhlh"
• jHjia:dodhlh iy úOdhlh w;r iïnkaO;dj"
• wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn| kHdh iy Ndú;h"
• úOdhlh iy rdcH fiajh"
• úOdhlh iy n, flakaøh"
• uQ,sl whs;sjdislï"
• wêlrKh"
• Tïnqâiauka"
• ue;sjrK l%u"
• cku; úpdrKh

ms<sn| j idlÉPd flf¾'

• fojkq j fuu ud;Dldj hgf;a i,ld n,kafka fuu jHjia:djg isÿ l< ixfYdaOk w;=ßka
b;d jeo.;a ixfYdaOk jk 13" 17" 18 iy 19 jk ixfYdaOkj, miqìu idlÉPdjg ,la
lrñka tajdhska wdKAvql%u jHjia:d jHQyhg isÿ l< fjkialï iy tajdfha m%;sM, h'

1' úOdhlh ^19 jeks ixfYdaOkhg fmr&

• 1978 wdKAvql%u jHjia:dj uÕska f.dv kÕk ,o wdKAvql%uh" ckdêm;s wdKAvql%ufha


,laIKj,ska o md¾,sfïka;= wdKAvql%ufha ,laIKj,ska o iukaú; h' tneúka fuu
wdKAvql%ufha foaYmd,k úOdhlh oaú;aj úOdhl iajrEmhla .kS'

• ta wkqj fuu wdKAvql%uh hgf;a foaYmd,k úOdhlh" ck;djf.a Rcq Pkaofhka f;aÍ m;a
jk ckdêmjrhl=f.ka iy md¾,sfïka;= ue;sjrKhlska miq md¾,sfïka;=fõ nyq;r mlaIh
fyda lKavdhfuka fyda m;a lr.kq ,nk w.ue;sjrhl=f.ka iy wud;H uKav,hlska
iukaú; fõ' fuu jHjia:dj hgf;a ckdêm;sjrhdf.a ks, ld,h jir ihls' fojrlg
jvd ckdêm;s Oqrh ±ßh fkdyels úh'

72
• jHjia:dfõ 30 jk j.ka;shg wkqj rcfha m%Odkshd jkafka o" úOdhlfha m%Odkshd jkafka
o" wdKAvf
q õ m%Odkshd jkafka o ikakoaO fiakdjkays fiakdêkdhlhd jkafka o" ckdêm;sjrhd
h' úOdhlfha kdhlhd jYfhka ckdêm;s Oqrfha iqúfYaI;ajh r|d mj;skqfha Tyq iy
leìkÜ uKav,h w;r mj;akd iïnkaO;dj wkqj h'

• cd;sl m%;sm;a;s iïmdokh lsÍfï iy l%shdjg kexùfï j.lSï orkq ,nk uOH.; fufyhqï
wêldrh jkafka ckdêm;sjrhd iy leìkÜ uKav,h hs' ckdêm;sjrhd leìkÜ uKav,fha
idudðlhl= fuka u" tys m%Odkshd o fõ' leìkÜ uKav,fha m%Odkshd jYfhka ckdêm;sjrhd
w.ue;sjrhd m;a lrhs' ckdêm;sjrhd ksfhdackh lrk foaYmd,k mlaIhg md¾,sfïka;=j
;=< nyq;r n,hla mj;sk úfgl" md¾,sfïka;=fõ idudðlhka w;=ßka w.ue;s ;k;=rg
flfkl= m;a lsÍfï wNsu;dkqidÍ n,hla N=l; a s ú¢h yels h' leìkÜ uKav,fha idudðlhka
ixLHdj o" wud;HdxY ixLHdj o" wud;Hjrekag mjrkq ,nk úIhhka yd ld¾hhka o
ksYaph lrkafka ckdêm;sjrhd h' tfia ksYaph flfrk wud;HdxY Ndr j l%shd lsÍu i|yd
md¾,sfïka;= uka;%Sjrhka w;=ßka wud;Hjreka m;a lrkq ,nkafka o ckdêm;sjrhd úisks'
fida,anß jHjia:dj iy m%:u ckrc jHjia:dj iuÕ ii|k úg 1978 jHjia:dj hgf;a
ckdêm;sjrhd leìkÜ weue;sjreka m;a lsÍfï § jeä ksoyila N=la;s ú¢hs'

• ckdêm;sjrhdg wjYH ljr fyda wjia:djl leìkÜ uKav,fha ixhq;sh muKla fkdj
leìkÜ wud;Hjreka fj; mjrk ,o úIhhka yd ld¾hhka o fjkia l< yels úh' leìkÜ
/iaùï le|jkq ,nkafka ckdêm;sjrhd úisks'

• fï jHjia:dj hgf;a foaYmd,k úOdhlfha tla wxYhla jk leìkÜ weu;sjre md¾,sfïka;j = g


j.lSug fuka u W;a;r §ug o ne£ isá;s' tfia jqj o" leìkÜ uKav,fha kdhlhd jk
ckdêm;sjrhd md¾,sfïka;=jg j.lSug ñi W;a;r §ug ne£ ke;' tfuka u fuu jHjia:dj
hgf;a ckdêm;sjrhd leìkÜ uKav,fha kdhlhd jqj o" jHjia:dodhlh úiska wdKAvqjg
tfrys j bÈßm;a lrkq ,nk úYajdi Nx.hla Tyq flfrys n,mdkafka ke;' fï yer
md¾,sfïka;=j úiska wdKAvqfõ m%;sm;a;s m%ldYkh fyda úi¾ck flgqïm; fyda m%;slafIam
lsÍu fya;= fldg f.k leìkÜ uKav,h úisr .sh o" ckdêm;s ;j ÿrg;a ish Oqrh orhs'

• fuu jHjia:dj hgf;a leìkÜ uKav,fha m%Odkshd ckdêm;sjrhd jk neúka" w.ue;sjrhdg


fmr mej;s jHjia:dj, w.ue;sjrekag fuka ;u i.hka fufyhùfï" wëlaIKh lsÍfï
iy Tjqkg wK §fï n,h fuu jHjia:dj hgf;a w.ue;sjrhdg ysñ jkafka ke;' fuu
;;a;ajh ksid w.ue;sjrhd leìkÜ uKAv,fha fiiq idudðlhka w;r ;j;a i.hl= ñi
m%Odksfhla fkdfõ' fuh fjiañksig
a ¾ wdlD;sh hgf;a w.ue;sjrhd i;= flakøSh ;;a;j
a fhka
imqrd fjkiaùuls'

fuu jHjia:dj w.ue;sjrhd ms<n


s | j hï úfYaI;ajhla ±lajf
Q ha lreKq y;rla iïnkaOfhks'
tajd kï"

1' jHjia:dfõ 43 jk j.ka;shg wkqj hï uka;%Sjrfhl= flfrys md¾,sfïka;=fõ


úYajdih Wmßu muKska we;ehs ckdêm;sjrhd l,amkd lrhs o ckdêm;sjrhd úiska
ta uka;%Sjrhd w.%dud;H OQrhg m;a lsÍu'

73
2' jHjia:dfõ 44" 45 iy 46 j.ka;sj,g wkqj wud;H uKav,fha ixhq;sh" mjrk
úIhhka yd ld¾hhka ;SrKh lrk úgl ckdêm;sjrhdg ta iïnkaOfhka
w.ue;sjrhdf.a Wmfoia me;sh yels h ^tjeks Wmfoia me;Su wksjd¾h ke;&'

3' jHjia:dfõ 49 ^1& jk j.ka;sfhys ±lafjkafka w.ue;sjrhd Oqrfhka bj;a lrkq


,eîfuka" b,a,d wia ùfuka fyda fjk;a wdldrhlska fyda w.ue;s Oqrh ±Íu k;r jQ
úgl leìkÜ uKav,h o úisr hk nj hs'

4' jHjia:dfjka we;eï ;;a;ajhka hgf;a ckdêm;s Oqrfha jev ne,Su w.ue;s fj;
mejÍug úúOdldr úê úOdk i,iajd ;sfí' fï wkqj frda.d;=r ùu ksid fyda Y%S
,xldfjka neyer j isàu ksid fyda fjk hï fya;=jla ksid fyda ckdêm;sjrhdf.a
ks,hg wh;a n,;, yd ld¾hhka l%hs djg kexùug fkdyels fõ hehs ckdêm;sjrhdg
yefÕa kï ta ld, iSudj ;=< ckdêm;s Oqrfha n,;, yd ld¾hhka l%shd;aul lsÍu
i|yd ckdêm;sjrhdg w.ue;sjrhd m;a l< yels h'

• fojk ckrc jHjia:dj uÕska w.ue;sjrhdf.a m%;r


s Emh kxjd .ekSug lsis ÿ úfYAI wkqn,hla
jHjia:dfjka ,nd ÿkafka ke;' tfia jqj o ckdêm;sjrhdf.a mlaIhg m%;súreoaO mlaIhla
md¾,sfïka;=fõ nyq;r n,h ysñ lr f.k we;s wjia:djl § ta ;;a;ajh w.ue;sjrhdg
jdisodhl wdldrhg fjkia úh yels h' tjeks ;;a;ajhla ksid foaYmd,k úOdhlfha §
w.ue;sjrhdf.a N+ñldj fjkia iajrEmhla .; yels úh' fuh 2001 foieïn¾ md¾,sfïka;=
ue;sjrKfhka t'cd'mh ch .;a úg isÿ jQ ;;a;ajhla úh'

• fujeks jHjia:duh iSudlï ;sìh §;a" Yla;u


s ;a pß;hla we;s w.ue;sjrfhl=g" ;u mqo.
a ,sl;ajh
mokï fldgf.k ;rula n,j;a j ke.S isàug o yels nj 1978-1988 oYlfha w;a ±lSfuka
fmfka'

2' jHjia:dodhlh

• 1978 jHjia:dj hgf;a uOHu wdKavqfõ jHjia:dodhlh md¾,sfïka;=j kñka y÷kajkq


,nk w;r uka;%Sjreka foish úismia fofkl=f.ka iukaú; h' md¾,sfïka;=j tal uKav,Sh
iNdjla jk w;r tys ks, ld,h jir ihls'

• ue;sjrKhlska miq j md¾,sfïka;=j m<uq jrg /ia jQ úg tys idudðlhka w;=ßka l:dkdhl"
ksfhdacH l:dkdhl iy ksfhdacH ldrl iNdm;s hk moú ;=kg ;sfofkl= f;dard m;a lr
.ekSug kshñ; h' md¾,sfïka;=fõ uq,iqk orkafka l:dkdhljrhd h'

• md¾,sfïka;=j le|jkq ,nkafka o tys jdr wjidk lrkq ,nkafka o" th úiqrejd yßkq
,nkafka o ckdêm;sjrhd úisks' ckdêm;sjrhd úiska ieu jirlg jrla j;a th le|úh
hq;= h' ckdêm;sjrhdf.a ksfõokhla uÕska md¾,sfïka;= jdrh wjika lrkq ,nhs' tf,i
jdrh wjika lrk m%ldYkfha B<Õ jdrh mgka .ekSu i|yd Èkhla i|yka l< hq;= h' ta
Èkh m%ldYkfha Èkfha isg udi folla fkdblauúh hq;= h'

• md¾,sfïka;=fõ /iaùï meje;aùu i|yd ;sìh hq;= .KmQrKh úiails' wdKavql%u jHjia:dfõ
wkHdldr úêúOdk i,iajd we;s wjia:dj, § yer md¾,sfïka;=fõ wkqu;sh i|yd bÈßm;a
lrkq ,nk ieu m%Yakhla u uka;%Sjrekaf.a nyq;r Pkaofhka ;SrKh l< hq;= fõ'

74
l:dkdhljrhd Pkaoh fkdÈh hq;= kuq;a lsishï Pkao úuiqul § mlaI iy úmlaI Pkao
ixLHdj iu jqjfyd;a Tyqg ;Srl Pkaohla ysñ jkq we;'

— md¾,sfïka;=fõ jHjia:dodhl n,;,j, iajNdjh

• fojk ckrc jHjia:dj hgf;a ck;djf.a mrudêm;H n,h l%shd;aul lrk tl


u wdh;kh md¾,sfïka;=j muKla fkdfõ' wdKavql%u jHjia:dj wkqj jHjia:dodhl
n,h ck;dj úiska f;dard m;a lrkq ,nk uka;%Sjrekaf.ka iukaú; md¾,sfïka;=j
úiska o" cku; úpdrKhl § ck;dj úiska o" l%shd;aul lrkq ,nhs'

75 jeks j.ka;shg wkqj md¾,sfïka;=j i;= jHjia:dodhl n,hg


^w&' w;S;hg n,mdk
^wd&' wdKavlq u
% jHjia:dfõ ljr fyda úêúOdkhla mßÉýkak lrk fyda ixfYdaOkh
lrk'
^we&' wdKavql%u jHjia:djg hï úêúOdkhla tl;= lrk kS;s mekùfï n,h
wh;a fõ'

• flfia jqj o
^w&' wdKavql%u jHjia:dfõ fyda tys hï fldgil fyda l%shdldß;ajh w;aysgqjkakd
jQ kS;shla fyda
^wd&' kj wdKavql%u jHjia:djla mkjkq ,nkafka kï ñi wdKavql%u jHjia:dj
uq¿jkska u mßÉýkak lrkakd jQ kS;shla fyda mekúh fkdyels h'

• rdcH jHQyh iïnkaO j md¾,sfïka;=j i;= ia:dkh ms<sn| j 1972 iy 1978 jHjia:d
w;r jeo.;a fjkila ;sfí' 1972 jHjia:dfõ 5 jeks j.ka;shg wkqj cd;sl rdcH
iNdj" tkï md¾,sfïka;=j zzckrcfha rdcH n,h iïnkaO W;a;Í;r wdh;kh
fjhsZZ zzck;djf.a jHjia:dodhl" úOdhl iy wêlrK n,hZZ talrdYS ù ;sfnkafka
cd;sl rdcH iNdfjys h' tfy;a 1978 jHjia:djg wkqj" ck;djf.a úOdhl n,h
mj;afka md¾,sfïka;=j i;=j fkdfõ' ckdêm;sjrhd i;=j h' tfuka u zzckrcfha
W;a;Í;r rdcH wdh;khZZ hk ;;a;ajh 1978 jHjia:dj hgf;a md¾,sfïka;=jg ysñ
fkdfõ' thg fya;=j" 1978 jHjia:djg wkqj rdcH jHQyfha flakaøSh ia:dkh ysñ
jkafka úOdhl ckdêm;sjrhdg ksid h'

• ieu mk;a flgqïm;la u md¾,sfïka;=fõ kHdh m;%hg we;=<;a lsÍug wju jYfhka
i;shlg fmr .eiÜ m;%fha m< l< hq;=h' md¾,sfïka;=j úiska iïu; lrk ,o ieu
mk;a flgqïm;la u l:dkdhljrhd úiska Tyqf.a w;aik fhdod iy;sl l< hq;= h'
hï mk;a flgqïm;la iïu; lsÍu i|yd úfYaI nyq;r Pkaohla wjYH jk wjia:djl
§ ta mk;a flgqïm; l:dkdhljrhd úiska iy;sl l< hq;af;a th md¾,sfïka;=fõ
nyq;r Pkaofhka iïu; ù we;akï muKs'

• md¾,sfïka;=j úiska iïu; lrk ,o mk;a flgqïm;la l:dkdhljrhdf.a iy;slh


Tyqf.a wiaik iuÕ igyka lrkq ,enQ úg" th kS;h
s la njg m;a fõ' mk;a flgqïm;la
fyda tys hï úê úOdkhla fyda cku; úpdrKhl § ck;dj úiska wkqu; lsÍu
wjYH jk wjia:djl § th kS;shla njg m;a fkdúh hq;= nj o" ta iy;slfha i|yka
úh hq;= fõ' hï mk;a flgqïm;la ck;dj úiska cku; úpdrKhl § ksis mßÈ

75
wkqu; lrkq ,en we;s nj ckdêm;sjrhd úiska iy;sl lrkq ,enQ úfgl muKla
ta mk;a flgqïm; kS;shla njg m;a fõ'

• md¾,sfïka;=fjka jeä Pkaofhka iïu; lrkq ,enQ mK;g l:dkdhljrhdf.a


iy;slh ,enqKq miq tu kS;sfha j,x.=;dj m%ySk l< fkdyels nj o 1978 jHjia:dj
lshhs' 80^3& j.ka;shg wkqj" tfia iy;sl lrk ,o lsisÿ mK;l j,x.=;dj
ljrdldrhlska fyda m%Yak lsÍug lsisÿ wêlrKhlg fyda wêlrK wdh;khlg
fyda n,h ke;' md¾,sfïka;=fõ zzjHjia:dhl mrudêm;HhZZ hk ixl,amh .eí
lr.;a fuu j.ka;sh uq,ska u y÷kajdfok ,oafoa 1972 jHjia:dj u.sks' fï j.ka;sh
úiska 1972 iy 1978 jHjia:d fol u.ska lrk ,oafoa mK;a wêlrK úu¾Ykhg ,la
lsÍu" ke;fyd;a kS;s ms<n
s | wêlrK úu¾Ykh ^Judicia Review of Legislation&' ,xldfõ
wdKavql%u jHjia:d kS;sfhka bj;a lsÍu hs'

3' ckdêm;sjrhd" kS;s iïmdok l%shdj,sh iy md¾,sfïka;=j'

• 1978 jHjia:dj hgf;a úOdhlfha m%Odkshd jk ckdêm;sjrhd jHjia:dodhlfha idudðlhl=


jkafka ke;' tfia jqj o" wdKavql%u jHjia:dfõ úêúOdk uÕska ckdêm;sjrhd fj; ,nd
§ we;s mq¿,a n,;, jHjia:dodhl lghq;= yd iïnkaO fõ'

• weu;s uKav,fha m%Odkshd iy tys idudðlhl= jYfhka ckdêm;sjrhd md¾,sfïka;=j fj;


bÈßm;a lrk mk;a flgqïm;a ms<sfh< lsÍug iïnkaO fõ' ieneúka u mk;a flgqïm;a
ms<sfh< lsÍug uq, mqrkafka ckdêm;sjrhd h' tfuka u md¾,sfïka;=j fj; bÈßm;a lsÍug
kshñ; mk;a flgqïm;aj, jHjia:dkql+, Ndjh mÍlaId lsÍu i|yd fY%aIaGdêlrKh fj;
fhduq l< hq;= mk;a flgqïm; md¾,sfïka;=j fj; bÈßm;a lrkafka o ckdêm;sjrhd h'
mk;a flgqïm;la md¾,sfïka;=fõ újdohg fhduq l< úg ta mk;a flgqïm; fjkqfjka
újdohg iyNd.s ùug o ckdêm;sjrhdg yels h'

• mk;a flgqïm;la cku; úpdrKhla uÕska ck;dj fj; bÈßm;a lsÍug n,h we;s tl u
mqoa.,hd jkafka o ckdêm;sjrhd h' fï wkqj my; ±lafjk mk;a flgqïm;a iy fhdackd
cku; úpdrKhg fhduq lsÍfï n,h ckdêm;sjrhd fj; mj;S'
1' md¾,sfïka;=fõ 2$3l Pkaofhka muKla fkdj cku; úpdrKhl § ck;djf.a
wkqu;sfhka o iïu; l< hq;= nj ±lafjk mk;a flgqïm;a"
2' wdKAvql%u jHjia:dfõ ixfYdaOkh fkdlrk wdldrfha ljr fyda mk;a flgqïm;la
md¾,sfïka;=fjka m%;slafIam jQ úfgl tjeks mk;a flgqïm;la"
3' ckdêm;sjrhdf.a u;h wkqj cd;sl jeo.;alula we;s ljr fyda lreKla"

• fï wdldrhg cku; úpdrK úêúOdk uÕska md¾,sfïka;=j WmdhYS,S j uÕ yer hñka


ckdêm;sjrhdg Tyqf.a m%;sm;a;suh lreKq wrNhd ck;djf.a wkqu;sh fiúh yels úh'
fuh kS;s iïmdokh úIhfhys § ckdêm;sjrhdf.a n,h j¾Okh lsÍug bjy,a jkakla
fuka u W;a;Í;r kS;s iïmdok wdh;khla jYfhka l%shd;aul úh hq;= md¾,sfïka;=fõ
wêldßhg wNsfhda.hla o fõ'

• fï jHjia:dj hgf;a ckdêm;sjrhdg ljr fyda wjia:djl md¾,sfïka;=jg meñKSug;a th


weu;Sug;a" thg ikafoaY bÈßm;a lsÍug;a n,h ;sfí' fuys § Pkaoh m%ldY lsÍu yer
md¾,sfïka;= uka;%Sjrhl= N=la;s ú¢k ish¨ jrm%ido" uqla;s iy n,;,j,g ckdêm;sjrhd
ysñlï ,nhs'

76
• fï yer md¾,sfïka;=fõ tla tla iNdjdr wdrïNfha § thg meñK wdKavqfõ m%;sm;a;s
m%ldYkh bÈßm;a lsÍug;a" md¾,sfïka;f= õ ux., /iaùïj, uq,iqk ±Íug;a" ckdêm;sjrhdg
n,h ;sfí' ckdêm;sjrhdg l,ska l, md¾,sfïka;=j le|ùug;a" tys jdr wjidk lsÍug;a"
th úiqrejd yeÍug;a yelshdj we;' tfia jqj o ckdêm;sjrhd fuu n,;, l%shdjg kexúh
hq;af;a jHjia:dfõ olajd we;s we;eï iSudj,g hg;a j h'

• ckdêm;sjrhdg lsis ÿ iSudjlska f;dr j md¾,sfïka;= uka;%Sjreka weu;sjreka jYfhka m;a


lsÍug we;s n,h tla w;lska ckdêm;sjrhdf.a n,h Yla;su;a lsÍug;a" ;j;a w;lska
md¾,sfïka;=fõ Yla;sh ÿ¾j, lsÍug;a fya;= ù we;' fï wkqj weu;sjreka m;a lsÍu uÕska
md¾,sfïka;=fõ iydh ;uka fj; ;nd .ekSu i|yd weu;sjreka m;a lsÍug ;sfnk n,h
ckdêm;sjreka úiska miq.sh ld,h ;=< l%shdjg kxjkq ,en ;sfí'

• fuf,i 1978 jHjia:dj hgf;a ckdêm;sjrhdg md¾,sfïka;=j md,kh lsÍfï yelshdj


;snqK o" md¾,sfïka;=jg ckdêm;sjrhd md,kh lsÍfï yelshdj fkdù h' jHjia:dkql+,
úê úOdk hgf;a ckdêm;sjrhd Oqrfhka bj;a lsÍu i|yd mj;sk tl u l%uh jkqfha
fodaIdNsfhda. l%shdj,sh hs' fuh ckdêm;sjrhdf.a n,;, ixjrKh lsÍug fhdod .; yels
úêúOdkhla f,i fmkS .sh o" th l%shdjg kexùug wkq.ukh l< hq;= j ;sfnk ÿIalr
úêúOdk moaO;sh tjekaklg ndOdjla j mj;S'

• fumßÈ" ckdêm;sjrhd iy md¾,sfïka;=j" ke;fyd;a úOdhlh iy jHjia:dodhlh w;r


iïnkaOh" 1978 jHjia:dfõ ixl,amh.; lr ;sfnkafka ckdêm;s OQrh md¾,fïka;=jg
jvd W;a;Í;r iy n,iïmkak ;;a;ajhlg m;a lrñks' fuh 19 jeks ixfYdaOkh hgf;a
fuu iïnkaO;djfha ;=,H;djhla we;s lrñka ixfYdaOkh lr we;'

4. wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn| kHdh iy Ndú;h'

• wêlrKfha wmlaImd;s;ajh ms<sn| j uyck úYajdih we;s l< yelafla;a" kS;sfha wdêm;Hh
mj;ajd .; yelafla;a" wêlrKfha iajdëk;ajh uÕsks' wêlrKh iajdëk úh hq;= w;r th
fmfkkakg o ;sìh hq;= hs'

• wêlrKfha iajdëk;ajh nyqudkSh ixl,amhls' tneúka th fldkafoais lsysmhlska iukaú;


fjhs' fï w;ßka m%Odk fldkafoais lsysmhls' tkï"

1' úksiqrejka m;a lrk wdldrh


2' OQrfha iqrlaIs;;d mj;ajd f.k hEu
3' úOdhlfha whq;= n,mEïj,ska f;dr j mj;ajd f.k hdu
4' wêlrKfha j.lSu

• fuhska fmfkk mßÈ" wêlrKfha iajdëk;ajh hk md¾Yj ;=kl iyNd.S;ajfhka wdrlaId


l< hq;= uQ,O¾uhls' tu md¾Yaj ;=k kï(

^w& wdKavqj iy foaYmd,{hska


^wd& wêlrKh iy úksYaphldrjreka
^we& uyck;dj iy mqrjeishka

77
wêlrKfha iajdëk;ajh wdrlaId lsÍfï úê úOdk m%cd;ka;%jd§ wdKavql%u jHjia:dj,g
idudkHfhka we;=<;a lr ;sfí' tfy;a wêlrKfha iajdëk;ajh wdrlaId lsÍug wdKavql%u
jHjia:dfõ j.ka;s ;sîu muKla m%udKj;a fkdfõ'

• 1978 jHjia:dj l%shd;aul jQ ld,h ;=< ,xldfõ wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn|j we;s
jd¾;dj ñY% iy ixlS¾K tlls' foaYmd,k ueÈy;a ùu ksid" idïm%odhsl jYfhka iajdëk"
iy ks¾NS; wdh;khlaj meje;s wêlrKfha f.!rjhg ydks meñKs wjia:d ;sfí' tajd
,xldfõ uE;ld,Sk foaYmd,k l;sldfõ f;audjla o ù ;sìK' ta w;r" miqnEï uOHfha mjd
;u wdh;ksl f.!rjh iy iajdëk;ajh /l .ekSug ,xldfõ wêlrKh iy úksYp a hlrejka
o iu;a ù we;'

• fojk iuQydKavq jHjia:dj hgf;a wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn| j idlÉPd lrk úg


by; i|yka fldkafoais fld;rï ÿrg wdrlaId jQfha o hkak i,ld n,uq'

• wêlrKfha iajdëk;ajh iïnkaOfhka n,k úg wêlrK l%uh m%;sixúOdkh lsÍug


moku ilia l< 1978 jHjia:dfjys 163 jk j.ka;sh jeo.;a h' fuu j.ka;sfhys i|yka
jkafka jHjia:dj n,d;aul ùu;a iuÕ ta jk f;la fY%aIaGdêlrKfha iy uydêlrKfha
Oqr orñka isák ish¨ u úksiqrejkaf.a Oqr wfydais jk nj hs' tneúka fuu j.ka;sh by<
wêlrKj, úksiqrejkaf.a Oqrj, iqrlaIs;;djh flfrys whym;a f,i n,mEfõ h'

• by< wêlrKj,g úksiqrejka m;a lsÍu iïnkaOfhka nkaOkj,ska ksoyia jQ wNsu;hla


ckdêm;sjrhdg jHjia:dfjka ,nd §u iuÕ ta uÕska wêlrK l%uh m%;sixúOdkh lsÍug
l%shd lsÍu ksid wêlrKfha iajdëk;ajh ì| jeàug mgka .ekSu wdrïN úh'

• wdrïNfha §u jHjia:dj hgf;a msyg


s j
q k ,o wêlrK l%ufhys by< wêlrKj,g úksir
q ejka
m;a l< wdldrh uÕska wêlrKfha iajdëk;ajh wdrïNfha §u m%n, f,i W,a,x>kh úh'

• w.úksiqrejrhd m;a lsÍfï § fY%aIaGdêlrKfha fcHIaG úksiqrejka w;=ßka flfkl= m;a


lsÍfï iïm%odhh wkq.ukh fkdflßKs' fiiq úksiqrejka m;a lsÍfï § o ms<s.;a idrO¾u
yd iïm%odhhka wkqj th isÿ lf<a ke;'

• fï w;r tf;la fY%aIaGdêlrKfha Oqr orñka isá úksiqrejka w;=ßka wg fofkl= kj


fY%aIaGdêlrKhg fyda fjk;a wêlrKhlg fyda m;a fkdflßKs' fuh" tu úksiqrejka
fiajfhka my lsÍug iudk úh'

• merKs fY%aIaGdêlrKfha úksiqrejka w;=ßka i;r fofkla wNshdpkdêlrKhg m;a lrk


,oy'

• 1978 jHjia:dj hgf;a ckdêm;sjrhdg ;u wNsu;hg wkqj úksiqrejka m;a lsßug ,nd È
;snqKq n,h ys;=jlaldß f,iska Ndú; lsÍu wêlrK l%uh m%;sIaGdmkh lsÍu i|yd bÈßhg
.;a jev ms<sfj<g muKla iSud jQfha ke;'

WodyrK"
• 1988 jif¾ § w.úksiqre ;k;=r mqrmamdvq jQ úg B<Õg isá fcHIaG úksiqrejrhd jQ
wd¾' tia jkiqkaor uy;d m;a fkdfldg mdßkao rKisxy uy;d m;a lsÍu"

78
• 1999 jif¾ § w.úksiqre cS' mS' tia o is,ajd uy;d úY%du hEfuka miq j fcHIaG;u
úksiqrejrhd jQ udla m%kdkaÿ uy;d fkdi,ld yer kS;sm;s ir;a tka' is,ajd uy;d
m;a lsÍu"
• uyskao rdcmlaI md,k ld,h ;< YsrdKs nKavdrkdhl uy;añh w.úksiqre Oqrfhka
my fldg fudydka mSÍia uy;d tu ;r;=rg m;a lsÍu'
• fujeks wjia:dj, ;u iajdëk;ajh ms<sn|j úksYaphldrjrekq;a" wdh;khla f,i
wêlrKh;a uqyqK fokafka ixlS¾K wNsfhda.j,g h'

• wêlrKfha iajdëk;ajh flfrys úksiqrejkaf.a OQrfha iqrlaIs;;dj m%n, n,mEula lrhs'


by< wêlrKj, úksiqrejka Oqrj,ska bj;a lsÍfï § wkq.ukh l< hq;= l%shd ms<sfj;
jHjia:dfjys olajd we;'

• 1978 jHjia:djg wkqj" by< wêlrKj, úksiqrejka Oqrfhka bj;a l< yelafla Tmamq ù we;s
úIu meje;au fyda wn,;dj mokï lr f.k h' fï wkqj l:dkdhljrhd fj; bÈßm;a l<
hq;= fujeks fhdackdjl Bg mokï jk fya;= iúia;r j ±laúh hq;= h' md¾,sfïka;=fõ uqM
idudðlhkaf.ka 1$3la thg wiaika fldg ;sìh hq;= h' wod< úksYaphldrjrhd bj;a l<
yelafla md¾,sfïka;f
= õ uqM idudðlhka w;=ßka nyq;rhla úiska iïu; lrk ,o fhdackdjla
ckdêm;sjrhd fj; bÈßm;a lsÍfuks'

• 1978 jHjia:dj hgf;a úksiqrejkaf.a Oqrfha iqrlaIs;djg ;¾ck t,a, jQ wjia:d lsysmhla
u ;sfí'

• my< wêlrKj, úksiqrejkaf.a OQrj, iqrlaIs;;dj wdrlaId lrñka Tjqkaf.a úkh md,kh
lrñka iajdëk wêlrKhla mj;ajd .ekSfï j.lSu Ndr jkafka wêlrK fiajd fldñIka
iNdj fj; h' th iukaú; úh hq;= jkafka fcHIaG úksiqrejkaf.ks' fuu wdh;kh
ms<sn|j o úfõpkd;aul l;sldjla iudcfha f.dv ke.sK'

• wêlrKfha iajdëk;ajh iyiy;sl ùu i|yd úksYaphldrjreka iy foaYmd,k kdhl;ajh


w;r ;sìh hq;fa ;a ÿria;r iïnkaO;djhls' úksYpa hldrjrekaf.a wmlaImd;s;j
a h ^Neutrality&
ms<sn| uQ,O¾uh iy;sl lsßug th w;HjYH h' tfy;a wdKavqfõ kdhlhska iuÕ meje;ajQ
lsÜgq iïnkaO;d ksid" w.% úksYaphldrjrekaf.a mjd p¾hdj wêlrKfha iajdëk;ajhg
ydks jQ wjia:d ms<sn| ksoiqka uE; ld,fha § olakg ,eìK' tfuka u" úksYaphldrjreka
foaYmd,k kdhl;ajfha Woyig ,laùu ksid o wêlrKfha wdh;ksl f.!rjhg .eg¨iy.;
wjia:d Wod ù ;sìK'

• wêlrKfha iajdëk;ajh iy;sl lsÍu i|yd jQ tla jeo.;a mQ¾j fldkafoaishla jkafka
wêlrKfha f.!rjh" lS¾;sh" wmlaImd;s;ajh iy uyck úYajdihg ydks jk wdldrfha
m%ldY lsÍfuka fyda l%shd lsÍfuka fyda úOdhlh iïmQ¾Kfhka u je<lS isàuhs' 1978
jHjia:dj l%shd;aul jQ ld, mßÉfþoh ;=< fuu uQ,O¾uh W,a,x>kh jQ wjia:d .Kkdjla
u ;sfí' úfYaIfhka udkj whs;sjdislï kvq;Skaÿj,ska rchg wjdis jQ wjia:dj, úOdhlh
±la jQ ksfYaOkSh m%;spdr" wêlrKfha iajdêk;ajh ms<sn| uQ,O¾uh fkd;ld lrkq ,enQ
tajd úh'

• fï w;ru ,xldfõ isÿjk jeo.;a fohla kï" fï ms<sn| újrK iy m%n, uyck l;sldjla
o mej;Suhs'

79
• wêlrKfha iajdëk;ajh wdrlaId lsÍug bjy,a jk we;eï úêúOdk 19 jk wdKavql%u
jHjia:d ixfYdaOkhg we;=<;a h' th wm rfÜ wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn|j f.dv
ke.=Kq uyck l;sldfõ m%;sM,hls'

^fuu úê úOdk mka;sfha § meyeÈ,s lsÍu .=reNj;=kag l< yels h' ta iu. u ,xldfõ w;a
±lSïj,ska fmfkk mßÈ" wdKavql%u jHjia:dfõ úê úOdk ;sîu muKla" wêlrKfha
iajdëk;ajh wdrlaId lsÍug m%udKj;a fkdjk nj o" WodyrK iys;j meyeÈ,s l< hq;= h'&

4. úOdhlh iy rdcH fiajh

• 1978 wdKavql%u jHjia:dj uÕska tu jHjia:dfõ úêúOdkj,g hg;a j rcfha ks,Odßka m;a
lsÍu" udre lsÍu" fiajfhka my lsÍu iy úkh md,kh wud;H uKav,h fyj;a foaYmd,k
úOdhlh hg;g m;a lrk ,È'

• tmuKla o fkdj rcfha ks,Odßka n|jd .ekSfï mámdá kshu lsÍu iy rcfha ks,Odßkaf.a
meje;au ms<sn| Í;s ud,d kshu lsÍu o Wiia lsÍu iy udre lsÍu isÿ lsÍfï § wkq.ukh l<
hq;= m%;sm;a;s kshu lsÍu o we;=M rcfha ks,Odßkag wod< ish¨ lreKq ms<sn| j úêúOdk
ie,eiaùu o jHjia:dfjka wud;H uKav,hg mjrk ,È'

• jHjia:djg wkqj fomd¾;fïka;= m%Odkshka iïnkaOfhka wud;H uKav,h i;= m;a lsÍfï"
udre lsÍfï" fiajfhka my lsÍfï iy úkh md,k n,;, wud;H uKav,h úiska l%shd;aul
l< hq;= úh' bka woyia flrefKa tu n,;, fjk;a lsis ÿ wdh;khlg fyda mqoa.,hl=g
wud;H uKav,h úiska mjrd fkdÈh hq;= nj hs'

• tfia jqj o" fiiq rcfha ks,Odßka iïnkaOfhka wud;H uKav,h i;= m;a lsÍfï" udre
lsÍfï" fiajfhka my lsÍfï iy úkh md,kfha n,;, wud;H uKav,h úiska fuu
jHjia:dj hgf;a msysgqjk ,o rdcH fiajd fldñiug mjrd §ug yelshdj ;sìKs'

• 1978 fojk iuQydKavq jHjia:dj uÕska rdcH fiajd fldñIula msysgqjd ;snqK o" th 1947
fida,anß jHjia:dj hgf;a mej;s rdcH fiajd fldñIu fuka iajdëk wdh;kkhla fkdù
h' 1978 jHjia:dfjka rdcH fiajd fldñIu msysgqjk ,oafoa leìkÜ uKav,hg hg;a jQ
wdh;khla f,i h'

• fuu fldñIu idudðlhka mia fofkl=f.ka iukaú; úh' Tjqkf a .a jegqma taldnoaO wruqo,g
jeh nrla f,i f.ùug úêúOdk i,ik ,o w;r Oqr ld,h ;=< idudðlhkaf.a jegqma wvq
l< fkdyels úh' tfukau lsishï flfkl= rdcH fiajd fldñifï lghq;=j,g whq;=
f,iska ueÈy;a ùu fyda ueÈy;a ùug W;aidy lsÍu fyda ±ä ovqjïj,g fya;= jk njg
úêúOdk fhdok ,È' fuu úêúOdk uÕska rdcH fiajd fldñIfï iajdëk;ajh lsishï
m%udKhlg wdrlaId lsÍug mshjr f.k ;snqK o" th lsis f,ilska j;a rdcH ks,Odßka
iïnkaOfhka n,;, iys; iajdëk wdh;khla jQfha ke;'

• rcfha ks,Odßka m;a lsÍu" udre lsÍu" fiajfhka my lsÍu fyda Tjqkaf.a úkh md,kh
iïnkaOfhka fldñIka iNdj fyda tys lñgqjla i;= n,;, wud;H uKav,fha kshuhkag
hg;a j rcfha ks,Odßhl= fj; mjrd §fï n,h fldñiug ;sìKs' tfia jqj o jHjia:dfõ
59 jk j.ka;sfhka b;d meyeÈ,s f,iska oelajQfha rdcH fiajd fldñIfï iy tys l=uk fyda
lñgqfjl ;SrKhla fjkia lsÍug" wuq;= lsÍug fyda wj,x.= lsÍug fyda wud;H uKav,hg

80
n,h mj;sk nj hs' fuuÕska wdKavqfõ wNs,dIhkag mgyeKs f,i fyda úreoaO j l%shd lrk
rdcH fiajd fldñIu ksIal%Sh wdh;khla njg m;a lsÍug wud;H uKav,hg yelshdj
;sìKs'

• weu;s uKav,h úiska ;nd f.k we;s n,;, ,ehsia;=j iy wod< úúO wu;HdxYj,
f,alïjrekag mjrd we;s n,;, fuka u ckdêm;s f,alïg mjrd we;s n,;, ,ehsia;=j
uÕska meyeÈ,s jk fohla kï mßmd,k fiajdjkays ienE flakaøia:dkh mjrd ;sfnkafka
foaYmd,k úOdhlfha md,kh hg;g nj hs' wud;HdxY Ndr f,alïjreka Tjqkf a .a foaYmd,k
m%OdkSkag hg;a fldg ;sìKs' rdcH fiajfha udreùï fndfyda wjia:dj, isÿ lrk ,oafoa
ieneúka u mßmd,k myiqj i|yd fkdj wud;Hjrekaf.a foaYmd,k n,mEï u; fyda
foaYmd,k mlaI.%dys fya;=j,g fyda hg;a j h' fujeks ie,eiqï wmlaImd;s rdcH fiajh
ms<sn| ixl,amhg ie,elsh hq;= wdldrfha wys;lr n,mEula isÿ lf<a h'

• úis jk ishjfia ;=ka jk ld¾;=fõ isg rdcH m%;sm;a;s iy jevigyka läkï lsÍu i|yd;a"
wkjYH mudùï je<elaùu i|yd;a" uOHia:Ndjh iy wmlaImd;s;ajh hk ks¾Kdhl ;j
ÿrg;a jvd;a fyd| ks¾Kdhlhka jkafka ke;' tfia jqj o" m;a lsÍï" udre lsÍï" my lsßï
iy úkh md,kh iïnkaOfhka whq;= foaYmd,k n,mEïj,g iy ueÈy;a ùïj,g hg
fkdjk hï ksYaÑ; kshuhka ;sîu wjYH h'

6' úOdhlh iy n, flakaøKh

• fojk ckrc jHjia:dj uÕska ckdêm;sjrhd fj; ish¨ úOdhl n,;, talrdYs lr we;s
w;r" ta n,;, ksoyfia l%shdjg kxjkq msKsi wjYH lrk jHjia:dkql+, jgmsgdj jHjia:d
úêúOdk uÕska i,id § ;sìKs'

• Pkaofhka f;aßm;a jQ jHjia:dodhlfha reÑ-wreÑlïj,g ,la fkdjQ Yla;su;a úOdhlhla


njg ckdêm;s OQrh wdKavql%u jHjia:dj uÕska m;a lr ;sìKs'

• wdKavql%u jHjia:dfjka rdcHfha kdhl;ajh" wdKavqfõ kdhl;ajh" úOdhlfha kdhl;ajh


iy ikakoaO n<ldhj, fiakdêkdhl;ajh ckdêm;sjrhd fj; mjrd § ;sìK' tajdg wh;a
n,;, yd ld¾hhka l%shdjg kexùfï § Tyq lsis ÿ ixjrKhlg ,la fldg fkd;sìKs'

• óg w;sf¾l j" úOdhlhg hg;a jQ jHjia:dodhlhla fuu jHjia:dfjka ks¾udKh lrk


,È' WodyrKhla jYfhka ckdêm;sjrhdg i;=re jQ md¾,sfïka;=jla mj;sk úgl tjeks
md¾,sfïka;=jlska wdrlaId ùu i|yd cku; úpdrK meje;aùfï n,h ,nd fok ,È' fï
hgf;a md¾,sfïka;=j úiska m%;slafIam lrk ,o wdKavql%u jHjia:dj ixfYdaOkh fkdlrk
wdldrfha mk;a flgqïm;a cku; úpdrKhla Tiafia uyck;djf.ka iïu; fldg l%shdjg
kexùfï yelshdj ckdêm;sg ;sìKs'

• fujeks jHjia:dkql+, úêúOdk Tiafia tla w;lska md¾,sfïka;=j yE,a¨jg ,la lrk ,o
w;r ;j;a w;lska tjeks úêúOdk Tiafia ckdêm;sjrhd ;jÿrg;a n,j;a flßKs' tneúka
1978 jHjia:dj uÕska f.dv k.k ,o wdKavql%u jHQyh ;=< m%uqL;u yd n,j;a u wdh;kh
jQfha ckdêm;s Oqrh hs'

81
7' uQ,sl whs;sjdislï" wêlrKh iy Tïnqâiauka

uQ,sl whs;sjdislï

• 1978 jHjia:dfjka ck;d mrudêm;Hfha m%ldYkhla f,i uQ,sl whs;sjdislïj,g


,nd § we;af;a jHjia:dodhl n,h" úOdhl n,h" wêlrK n,h iy Pkao n,h
fuka tl iudk ms<s.ekSuls' fuu jHjia:dfõ 111 jk mßÉfPaofha 10 jk j.ka;sfha
isg 16 jk j.ka;sh f;la we;s j.ka;s uÕska whs;sjdislï olajd we;'

• jHjia:dfõ 10 jk j.ka;shg wkqj ieu mqoa.,hl=g u iS;sfï ksoyi" leu;s wd.ula


weoySfï fyda je,| .ekSfï fyda ksoyi iy yDoh idlaIHfha ysñlï we;'

• 11 jk j.ka;shg wkqj lsis ÿ ;eke;a;l= joysxidj,g fyda l%Er wudkqIsl wjuka


iy.; ie,ls,a,lg fyda o~qjulg fyda ,la fkdl< hq;= h'

• jHjia:dfõ 12 jk j.ka;sh uÕska i¾j idOdrK;ajfha whs;sjdislu ,nd fohs'

• 13 jk j.ka;sfhka w;a;fkdau;sl f,i isrNdrhg .ekSfuka r|jd ;nd .ekSfuka


iy ovqjï lsÍfuka ksoyia j isàug ;sfnk whs;sh m%ldY flf¾' tfuka u w;S;hg
n,mdk kS;s mekùu ;ykï lrhs'

• 14 jk j.ka;sh uÕska ieu mqrjeishl=f.a u l;d lsÍfï ksoyi" /iaùfï ksoyi"


iud.ufha ksoyi" jD;a;Sh iñ;s msysgqùfï iy tajdg ne£fï ksoyi" wd.ñl ksoyi"
ixialD;sl iy NdId ksoyi" /lshdfõ ksoyi iy ,xldj ;=< hEu Bfï ksoyi
iy;sl lrk nj olajd ;sfí'

• by; i|yka whs;sjdislï w;=ßka 10"11"12 ^1&" 12^3& iy 13 hk j.ka;s uÕska iy;sl
lrk ,o whs;sjdislï ish¨ mqoa.,hkag u wh;a fõ'

• 12 ^2& iy 14 hk j.ka;sj, i|yka whs;sjdislï ysñ jkafka mqrjeishkag muKs' ;j


o" 10 jk j.ka;sfha fuka u 11 jk j.ka;sfha i|yka jk whs;sjdislï mru fyj;a
taldka; whs;sjdislïj,g wh;a fõ'

• ta wkqj fï whs;sjdislï wysñ lsÍu fyda lsis ÿ wdldrhlska iSud lsÍu fyda fkdl<
hq;= h'

• 1978 jHjia:dfõ i|yka jk whs;j s dislï 1972 jHjia:dfõ whs;j


s dislïj,g idfmalI
a
j jvd mqM,a wdldrhg ilia lr ;sfnk w;r ta flfrys mj;sk iSudjka bj;a lr
;sfí' tfuka u whs;sjdislï l%shdjg kexùu i|yd hdka;%Khla o msysgqjd ;sfí'

uQ,sl whs;sjdislï iy wêlrKh

• uQ,sl whs;sjdislï yd iïnkaO j fuu jHjia:dfõ mj;sk úfYaI ,laIKhla kï


tu whs;sjdislï wêlrKh uÕska l%shd;aul lrjd .; yels nj jHjia:dfjys i|yka
lr ;sîu hs' jHjia:dfõ 126 jk j.ka;shg wkqj tu jHjia:dfõ i\yka jk
whs;sjdislï lv ùug wod< m%Yakhla úNd. fldg ;Skaÿ §fï ;ks yd wkkH n,h
we;af;a fY%aIaGdêlrKh fj; h' uQ,sl whs;sjdislï lv ùu iïnkaOfhka iyk

82
m;d fjk;a wêlrKhla fj; fm;aiula bÈßm;a lsßfï yelshdjla ke;' fï wkqj
fY%aIaGdêlrKh l%shd;aul jkafka uQ,sl whsjdislïj, wdrlaIlhd f,i h'

• úOdhl fyda mrsmd,k fyda l%shdjla uÕska lsishï mqoa.,hl=f.a uQ,sl whs;sjdislï
W,a,x>kh ù ;sfnk úg fyda W,a,x>kh ùug wdikak j mj;sk úgl fyda ta
iïnkaOfhka iyk ,nd .ekSu i|yd fY%aIaGdêlrKhg fm;aiula bÈßm;a lsßfï
whs;sh ,nd § ;sfí'

• jHjia:dfõ 17 iy 126 jk j.ka;s uÕska uQ,sl whs;sjdislï W,a,x>kh ùulg


tfrys j blauka iy m%;HlaI ms<shï ,nd .ekSu i|yd úêúOdk fhdod ;sfí' fï
wkqj uQ,sl whs;sjdislula W,a,x>kh ùfuka udihla we;=<; ta iïnkaO ,sÅ;
fm;aiula fY%aIaGdêlrKh fj; bÈßm;a l< hq;= h' ta fm;aiu úNd.hg .ekSug
wjir fokjd o keoao hkak tu wêlrKfha úksYaphlrejka fofofkl=g fkdwvq
ixLHdjla úiska ;Skaÿ lrkq ,efí' fm;aiu úNd.hg .ekSug ;Skaÿ l<fyd;a" úNd.
lsÍfuka wk;=rej ;Skaÿj udi folla we;=<; Èh hq;= fõ' fujeks fm;aiula bÈßm;a
jQ úgl jHjia:dfõ 126 jk j.ka;sh hgf;a wêlrKh úiska ish n,;, hgf;a
uQ,sl whs;sjdislï W,a,x>kh ù we;a o@ W,a,x>kh ùug wdikakj ù we;a o @
hkak ;Skaÿ l< hq;= h'

Tïnqâiauka

• 1978 jHjia:dfõ i|yka jk uQ,sl whs;sjdislï wdrlaId lsÍu i|yd we;s lrk ,o
hdka;%Khg tu jHjia:fjka msysgqjk ,o Tïnqâiauka OQrh wh;a fõ'

• ckdêm;sjrhd úiska Tïnqâiaukajrhd m;a lrkq ,nk w;r tfia m;a jk ;eke;a;d
h:d meje;afuka isák ;dla OQrh orkq we;ehs jHjia:dfõ i|yka fõ'

• Tïnqâiaukajrhdg wh;a uQ,sl ld¾h jkafka rcfha ks,Odßka úiska iy rdcH


ixia:dj," m<d;a md,k wdh;kj, iy tjeks fjk;a wdh;kj, ks,Odßka úiska
isÿ lrkq ,nk uQ,sl whs;sjdislï W,a,x>kh lsÍï iy fjk;a widOdrK l%shd
iïnkaOfhka bÈßm;a jk meñKs,s úNd. fldg jd¾;d lsÍu hs'

• Tïnqâiaukajrhd fj; bÈßm;a lrk ,o fm;aiula Ndr .; yels ;;a;ajhl ;sfí


hehs woyia lrkafka kï mÍlaIK lghq;= Tyq úiska wdrïN l< hq;= w;r Tyq úiska
ta nj md¾,sfïka;=fõ uyck fm;aiï ldrl iNdj fj; ±kqï Èh hq;= fõ'

• ta w;r Tïnqâiauka fj; hï meñKs,a,la bÈßm;a jQ úg ta ms<sn| j mÍlaIKhla


meje;aùug ;uka woyia lrk nj fpdaokdjg ,la jk wdh;kfha m%Odkshd fj; o
flduidßiajrhd úiska ±kqï Èh hq;= fõ'

• Tïnqâiaukajrhd úiska fm;aiug wod< j mÍlaId lrk úg my; i|yka lreKq


flfrys wjOdkh ,la l< hq;= h'

1' uQ,sl whs;sjdislï lv lr ;sfí o@ fkdtfia kï lv lrkq ,eîug bv ;sfí


o@
2' lrk ,o l%shdj kS;shg mgyeKs jQfha o@
3' lrk ,o l%shdj ioaNdjfhka fyda wioaNdjfhka fyda lr ;sfí o@

83
• fm;aiula úNd. lsÍfuka miq Tïnqâiaukajrhd úiska ;ukaf.a ;SrKh yd Bg mokï
jQ fya;= wod< wdh;kfha m%Odkshdg" wod< wdh;kh Ndr wud;Hjrhd fj; tk"
uyck fm;aiï ldrl iNdjg jd¾;d l< hq;= h' mÍlaIKfhka miq fpdaokd Tmamq
jqks kï Tïnqâiaukajrhdg ;ukag iqÿiq hehs isf;k ks¾foaY ish jd¾;dj uÕska
bÈßm;a l< yels h' ta wkqj"

1' ldrKh kej; i,ld n,k f,i"

2' fkd;ld yeÍu ksjerÈ lrk f,i"

3' ;SrKh wj,x.= lrk f,i fyda fjkia lrk f,i"

4' ;SrKh" ks¾foaYh" l%shdj fyda fkd lr yeÍu i|yd mokï jQ idOlh fyda
idOl fyda fjkia lrk f,i"

5' ;SrKh" ks¾foaYh" l%shdj ke;fyd;a fkd lr yeÍu iïnkaOfhka fya;=


olajk f,i"

wd§ jYfhka ks¾foaY bÈßm;a l< yels h'

• Tïnqâiaukajrhd úiska kshu lrkq ld, iSudj ;=< Tyqg iqÿiq hehs isf;k lsis ÿ
l%shd ud¾.hla wdh;k m%Odkshd úiska .kq fkd,enqjfyd;a ta ms<sn| jd¾;djla
Tïnqâiaukajrhd úiska ckdêm;sjrhdg iy md¾,sfïka;=jg bÈßm;a l< hq;af;a h'

8' ue;sjrK l%u


• fuu jHjia:dj hgf;a jHjia:dodhlh iy úOdhlh ^ckdêm;sjrhd& f;dardm;a lr.kq
,nkafka tlsfklg fjkia ue;sjrK l%u folla uÕsks'

• 1978 jHjia:dj hgf;a jHjia:dodhlfha idudðlhka f;dardm;a lr.kq ,nkafka f,dalfha


mj;sk iudkqmd;sl ksfhdack l%u w;=ßka tla l%uhla hgf;a h' b;d,sfha" Tiaá%hdfõ iy
fn,aðhfï l%shd;aul jk iudkqmd;sl ksfhdack l%uj, we;eï wx.j, tl;=fjka ,xldfõ
iudkqmd;sl ksfhdack l%uh ilia ù we;'

• fuu ksfhdack l%uh hgf;a uqM rg u nyq uka;%S ue;sjrK fldÜGdi 22lg fnok ,È' fuu
ld¾h mejÍ ;snqfKa ckdêm;sjrhd úiska m;a lrk ,o iajdëk iSud ks¾Kh fldñika
iNdjla fj; h' jHjia:dfõ 95 jk j.ka;shg wkqj iSud ks¾Kh fldñika iNdj m;a
lrkq ,nkafka o th l%shd;aul lrkq ,nkafka o tla jrla muKs'

• iSud ks¾Kh fldñika iNdj úiska jHjia:dfõ úêúOdkj,g wkqj uqM rg u ue;sjrK
fldÜGdi 20lg fkdwvq jQo 24lg fkdjeä jQ o ixLHdjlg fnÈh hq;= úh' ^y;a jk
wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh uÕska 24lg fkdjeä jQ o hkakg 25lg fkdjeä jQ hkak
wdfoaY lrk ,È'& ue;sjrK fldÜGdi fnod fjka lsÍfï § tla tla m<d; fjka fjka j
.ksñka Pkao fldÜGdi we;s l< hq;= úh'

• 1978 jif¾ fkdjeïn¾ ui 29 jk Èk m;a lrk ,o iSud ks¾Kh fldñika iNdj úiska
,xldj ;=< ue;sjrK fldÜGdi 22la msysgqjk ,È' fï Pkao fldÜGdi 22ka 21la msysgqjk

84
,oafoa ,xldfõ mßmd,k Èia;%slal Pkao fldÜGdi njg m;a lsÍfuka h' wfkla ue;sjrK
fldÜGdih ^jkaks ue;sjrK fldÜGdih& msysgqjk ,oafoa W;=re m<df;a ukakdru" jõkshdj
iy uq,;sõ hk mßmd,k Èia;%slal ;=k taldnoaO lsÍfuks'

• 1978 uq,a jHjia:djg we;=<;a lr ;snqKq úêúOdk hgf;a md¾,sfïka;=fõ uka;%Sjre ixLHdj
196 jk nj i|yka lr ;sìKs' miq j 14 jk wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkfhka idudðlhka
225l f.ka hq;a md¾,sfïka;=jla ia:dms; lsÍug úêúOdk fhdod ;sìKs' ñka 196la Èia;%sla
uÜgñka ck;d Pkaofhka f;dardm;a lr.kq ,nk uka;%Syq h' b;sß 29 fokd cd;sl ,ehsia;=
l%uh hgf;a f;dardm;a lr.kq ,nk uka;%Syq h'

• ck;d Pkaofhka f;dardm;a lr.kq ,nk uka;j


S% reka 196 fokdf.ka 36la ue;sjrK fldÜGdY
w;r fnod yßkafka m<d;a uQ,O¾uh hgf;a h' tkï jHjia:dfõ 96^4& jk j.ka;shg wkqj
iSud ks¾Kh lsÍfï fldñika iNdj úiska uka;%S Oqr 36 la m<d; ;=< we;s ue;sjrK
fldÜGdi w;r idOdrK whqßka fnod yeßh hq;= fõ' fuh iSud ks¾Kh fldñika iNdjg
wh;a ld¾hhla úh'

• tfia jqj o" 160la jk b;sß uka;%S OQr ixLHdj ,shdmÈxÑ Pkao odhlhkaf.a ixLHdjg wkqmd;
jk wdldrhg ue;sjrK fldÜGdij,g fnod yeÍfï ld¾hh mejÍ we;af;a ue;sjrK
flduidßiajrhd fj; h' jd¾Isl j isÿ lrkq ,nk Pkao ysñ kdu f,aLk m%;sixfYdaOkfhka
miq j uka;%S OQr 160la jQ ixLHdj tla tla ue;sjrK fldÜGdifha ,shdmÈxÑ Pkao ixLHdjg
wkqmd; jk f,i jirla mdid fjka l< hq;= nj 98 jk j.ka;sfha i|yka fõ' fï i|yd
fhdod .kq ,nk ñkqï mßñ; ixLHdj hkqfjka y÷kajhs' fuh ilid .kq ,nkafka Y%S
,xldfõ uqM Pkao odhl ixLHdj 160ka fn§fuks' tla tla ue;sjrK fldÜGdifha Pkao
odhl ixLHdj mßñ; Pkao ixLHdfjka fn¥ úg ,efnk mQ¾K ixLHdjg iudk uka;%S OQr
ixLHdjla Pkao fldÜGdihg ,efnkq we;'

• by; lS ixfYdaOk m%ldr j Y%S ,xldfõ iudkqmd;sl Pkao l%uh hgf;a Pkaoodhlhl=g tla
Pkaohla ,efí' Bg wu;r j ;u Pkaoh m%ldY l< mlaIfha fyda iajdëk lKavdhfï fyda
wfmalaIlhka w;=ßka ;sfofkl=g fkdjeä ixLHdjlg ukdm m%ldY lsÍfï wjia:dj o ,nd
§ ;sfí'

• fuu ue;sjrK l%uh hgf;a md¾,sfïka;= ue;sjrKhl § Pkao úuiSfuka miq j Pkao .Kka
lr uka;%Sjreka m;a lr.ekSu mshjr lsysmhla Tiafia isÿ flf¾'

I' ue;sjrK fldÜGdihl jeä u Pkao ixLHdj ,nd .;a foaYmd,k mlaIhg
fyda iajdëk lKavdhug fyda m%ido wdik msßkukq ,efí'
II' ue;sjrK fldÜGdifha uqM Pkao ixLHdfjka lvhsï m%;sY;h jk 1$20lg
wvq Pkao ixLHdjla ,nd.;a mlaI yd iajdëk lKavdhï ^ke;fyd;a 1$20
fkd,enQ úg& .Kka lsÍfï l%shdj,sfhka bj;a flf¾'
III' iqÿiqlï fkd ,enQ foaYmd,k mlaI yd lKavdhï ,nd.;a Pkao ixLHdj Pkao
fldÜGdifha fok ,o uqM Pkao ixLHdfjka bj;a lrkq ,efí' túg ,efnk
Pkao ixLHdj wod< Pkao ixLHdj hkqfjka y÷kajkq ,efí'
IV' iïm%hqla; Pkao ixLHdj fidhd .ekSu ó<. mshjr hs' fuh fidhd .kq
,nkafka wod< Pkao ixLHdj ue;sjrK fldÜGdihg ysñ uka;%S OQr ixLHdjg
tlla wvq ixLHdfjka fn§fuks'

85
V' ue;sjrK fldÜGdifha iqÿiqlï ,o tla tla foaYmd,k mlaI iy iajdëk
lKavdhï ,nd.;a Pkao m%udKh fjka fjka j iïm%hqla; ixLHdfjka
fn§fuka tu mlaI iy lKavdhïj,g ysñ uka;%S OQr ixLHdj ,nd .; yels
h' m%ido wdik wfkl=;a wdik m%udKh iïmQ¾K fkdjk úgl mlaI w;r
fnod yeÍfuka miq j uka;%S OQrh jeä u fYaIhla ysñ mlaIhg fyda iajdëk
lKavdhug fyda msßkukq ,efí'

• ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr.ekSfï l%uh

• fuu jHjia:dj hgf;a ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr.kq ,nkafka ck;djf.a iDcq


Pkaofhks' ta i|yd wdKavl
q u
% jHjia:dfõ mj;sk úêúOdk mÍlaId lrk úg uekúka
meyeÈ,s jkafka fuu f;dard .ekSfï l%uh nyq;aj l%uhg (majoritarian system) wh;a
jk w;sf¾l Pkao m%ldY lsÍfï l%uh (supplementary vote) u; mokï jk nj hs'

• fuu Pkao l%uh" flaj, idudðl Pkao fldÜGdihla (a single –member constituency)
mokï lr .ksñka ;ks wfmalaIlhl= f;dardm;a lr .ekSu flakaø lr.;a Pkao
l%uhls' Pkaoodhlhka úiska wfmalaIlhka yg ;u jrKh m%ldY lsÍfï l%uhla
mj;S' fï wkqj Pkaoodhlhkayg wvq u jYfhka tla wfmalaIlhl=g iy jeä u
jqjfyd;a wfmalaIlhka fofofkl= yg ;u jrKh m%ldY l< yels h' tkï
ckaoodhlhdg ish leue;a;g wkqj Pkao wfmalaIlhka 1" 2 jYfhka fm< .eiaúh
yels h' Pkao .Kka lsÍfï l%shdj,sfha uq,a jgfha § tkï m%:u jrKh .Kka lsÍfï
§ u lsishï wfmalaIlhl= ksh; nyq;rhla (an absolute majority) ,ndf.k we;akï
Tyq fyda weh fyda ch.%dys wfmalaIlhd jYfhka ksrdhdifhka u f;dard m;a lr .kS'

• m%:u jgfha § lsis ÿ wfmalaIlhl=g ksh; nyq;rhla ,nd .ekSug fkdyels jQfha
kï" jeä u Pkao ,nd.;a wfmalaIlhka fofokd yer fiiq wh ;r.fhka bj;a
flr;s' tfia bj;a lrk ,o wfmalaIlhkag ,nd § we;s fojk leue;a; bka miq j
ch.%dylhd ;SrKh lsÍug wjYH ksh; nyq;rh ,nd .ekSu i|yd m<uq yd fojk
;ek ysñ lr .;a wfmalaIlhka w;r kej; fnod yeÍu uÕska ch.%dyS wfmalaIlhd
f;dard m;a lr .efka' fuys woyi ch.%dyS wfmalaIlhd m%ldYs; j,x.= Pkaoj,ska
50% la ,nd.; hq;= nj hs'

• fuu ue;sjrK l%uh m<uq jrg ´iafÜ%,shfõ laùkaia,ka; m%dka;fha Ndú; l<
w;r bka miq j 1915 isg 1931 f;la ld,h ;=< we,ndudfõ Ndú; flßKs' j¾;udkfha
,kavkfha k.rdêm;sjrhd we;=M we;eï rgj, k.rdêm;sjreka f;dardm;a lsÍu
i|yd o Y%S ,xldfõ ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr .ekSu i|yd o fhdod .efka'

• Y%S ,xldfõ j¾;udk jHjia:dj hgf;a ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr.ekSu i|yd


Ndú; lsÍfï § by;ska olajd we;s w;sf¾l Pkao l%uh iqM fjkilg ,la lr we;'
fï wkqj by; l%uh hgf;a Pkaoodhlhl=g wfmalaIlhka i|yd ukdm folla
wkqms<sfj<ska ±laúh yels jqj o" Y%S ,xldfõ wkq.ukh lrk l%uh hgf;a
ckaoodhlfhl=g wfmalaIlhka ;sfofkl=g jvd ;r. lrk úgl" wkqms<sfj<ska
ukdm ;=kla jqj o m%ldY lsÍug yelshdj mj;S' Pkaoodhlhkaf.a m<uq leue;af;ka
lsis o wfmalaIlhl= ksh; nyq;rh ,nd f.k fkdue;s kï bj;a lrk ,o
wfmalIa lhkaf.a fojk yd f;jk ukdm o jeä u Pkao ixLHd ,nd .;a wfmalIa lhka
fofokd w;r ksh; nyq;rh flfkl=g ,efnk ;=re fnod yef¾'

86
• Y%S ,xldfõ ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr.ekSu i|yd fuu l%uh fhdod .ekSfuka
jHjia:d iïmdolhka wfmalaId l< wruqKq folla ;sìKs'

i' Pkaoodhlhkaf.ka ksh; nyq;rhlf.a iydh f;dardm;a lr.kq ,nk


ckdêm;sjrhdg ;sìh hq;= nj hs'
ii' ckdêm;sjrhd f;dardm;a lr.eksfï § iqM;r lKavdhïj,g w¾:dkaú;
N+ñldjla ;sìh hq;= nj hs'

• ta wkqj ckdêm;sjrhd f;dardm;a lsÍu nyq;rfha iydhfhka isÿ úh hq;= nj fuhska


iy;sl flfrhs' thg wu;r j fuu Pkao l%uh uÕska Pkao wfmalaIlhka yg
;ukaf.a u foaYmd,k mlaI iy ;uka wh;a ckj¾.fha" Pkaoodhlhkaf.ka Tíng
f.dia iqM;r mlaI iy lKavdhï foi ne,Su Èßu;a lrhs' l=ula ksid o h;a we;eï
úg m%Odk mlaIhl wfmalaIlhl=g fojk iy f;jk ukdm ,nd .ekSug isÿ jk
neúks' fuu Pkao l%uh (STV) hgf;a fï olajd Y%S ,xldj ckdêm;sjrK y;la
ms<sfj<ska 1982" 1988" 1994" 1999" 2005" 2010 iy 2015 hk jirj, mj;ajd we;'

• fuu iEu ckdêm;sjrKhl § u m%ldYs; j,x.= Pkaoj,ska ksh; nyq;r m<uq jgfha
§u ch.%dys wfmalaIlhka ,nd .ekSug iu;a úh' tneúka ukdm mejÍu u; r|d
mej;Sug lsis ÿ wfmalaIlhl=g isÿ jQfha ke;'

• tfia jqj o" we;eï W.;=ka ;¾l lrkafka ch.%dys wfmalaIlhka fojk iy f;jk
ukdm u; r|d mej;Sug isÿ fõ kï" m<uq jgfha § isÿjQjdg jvd foaYmd,k
l%shdOrhka jvd jeä wjOdkhla iq¿;r lKavdhï flfrys ±laùug fuu l%uh uÕska
yelshdjla ,efnk nj hs' WodyrKhla jYfhka 1994 ckdêm;sjrKfha § ch.%dyS
wfmalIa l
s dj jQ pkaøl
s d l=udrK;=x. uy;añh Y%S ,xld uqi,
a ï
s fldx.%ih iuÕ iNd.hla
we;s lr.;a;d h' Bg w;sf¾lj ckjd¾.sl m%Yakh iïnkaOfhka wehf.a ueoy;a
m%fõYh ,dxlsl fou< iy bkaÈhdkq fou< m%cdjka ksfhdackh lrk mlaIj,
iydh o wehg ,nd .ekSug fya;= úh'

• fuu l%ufha jdis lsysmhla mj;S'


i' th flaj, uka;%S nyq;aj l%uh (single-member plurality) (smp) iuÕ ii|k
úg Pkao wmf;a hkafka wvq jYfhka ùu'
ii' ch.%dys wfmalaIlhd wvq u jYfhka Pkaoodhlhkaf.ka 50% lf.a iydh
/l.; hq;= jk neúka iudcfha mq¿,a mrdihl woyia iy u; ue;sjrKfha
wjika m%;sM,h i|yd n,mdkq ,eìh yels ùu'
iii' ch.%dyS wfmalaIlhd wvq u jYfhka 50% l iydh w;alr .; hq;= jqj;a ;ks
mlaI nyq;r wdKavqjla we;s jkafka ke;'

• fuu ue;sjrK l%ufha wjdis o mj;S'

i' fuu l%uh l=vd mlaIj,g we;s bv wiqrd,ñka ;j ÿrg;a úYd, mlaIj,g
jdisodhl ;;a;ajhla we;s lsÍu'
ii' ch.%dyS wfmalaIlhd Pkaoodhlhkaf.a m<uq leue;af;ka u muKla fkdj
w;sf¾l Pkao kej; fnod yeÍfï iydhfhka o m;a úh yels ùu' Pkaoodhlhka
^ck;dj& w;r ckm%sh fkdjk ch.%dyS wfmalaIlhl= o úh yels ùu'

87
09' cku; úpdrKh
• cku; úpdrK l%uh m<uq jrg ,xldjg y÷kajd fok ,oafoa 1978 jHjia:dj uÕsks'
jHjia:dfõ 13 jk mßÉfþofha 83 jk j.ka;shg wkqj wdKavql%u jHjia:dfõ we;eï
j.ka;s fjkia lsÍu i|yd fkdmeñKs uka;%Sjreka o we;=M j md¾,sfïka;=fõ uqM
idudðlhkaf.ka 2$3l leue;a;g wu;r j cku; úpdrKhl § ck;djf.a nyq;rfha
wkqu;sh o wjYH fõ' tu j.ka;sj,g jHjia:dfõ 1" 2" 3" 6" 7" 8" 9" 1" 11' 30^2&" 60^2& hk
j.ka;s wh;a fõ' fuu j.ka;sj, we;=<;a úêúOdkj,g w;sf¾l j my; i|yka flgqïm;a
o cku; úpdrKhla i|yd fhduq lsÍu wksjd¾h fõ' tkï

i' cku; úpdrKhla uÕska ck;dj fj; bÈßm;a lsßu i|yd leìkÜ uKav,h úiska
iy;sl fldg we;s ljr fyda flgqïm;la ke;fyd;a flgqïm;l úêúOdkhla

ii' cku; úpdrKhl § ck;djf.a wkque;sh wjYH hehs fYa%IaGdêlrKh úiska ;SrKh
fldg we;s ljr fyda mk;a flgqïm;la ke;fyd;a tjeks mk;a flgqïm;l
úêúOdkhla

• fï yer my; i|yka ldrK hgf;a o ckdêm;sjrhdg ;u leue;a; u; cku; úpdrKhla


meje;aúh yels h

1' md¾,sfïka;=j úiska m%;slafIam lrk ,o ;ukaf.a mK;a flgqïm;a ^ fï mK;a


flgqïm;aj,g jHjia:dj ixfYdaOkh fyda mßÉýkak fyda fkdlrk" wdKavql%u
jHjia:djg tl;= lsÍula fkdlrk fyda wdKavql%u jHjia:djg mgyeKs fkdjk
fyda tajd wh;a h&

2' cd;sl jeo.;alula we;ehs ckdêm;sjrhd l,amkd lrkakd jQ fjk;a ljr fyda
lreKla' cku; úpdrKhl § Pkao m%ldY l< uqM ixLHdfjka ksh; nyq;rhla
mk;a flgqïm;g fyda fhdackdjg fyda mlaI j Pkao m%ldY lr we;akï ta flgqïm;g
fyda fhdackdjg ck;djf.a wkqu;sh ,enqKd fia i,lkq ,efí'

• tfia jqj o" cku; úpdrKhl § Pkao m%ldY lr we;s ixLHdj ,shdmÈxÑ ù we;s uqM
ixLHdfjka 2$3lg jvd wvq wjia:djl § mk;a flgqïm; iïu; ùu i|yd Bg
mlaIj m%ldY lr we;s uqM Pkao ixLHdfjka 1$3la ,nd ;sîu m%udKj;a h'

12'2' 13" 17" 18 iy 19 wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkj, miqìu iy 1978


wdKavql%u jHjia:dfõ jHQyhg isÿ l< fjkialï iy tajdfha m%;sM,
n,mEu

— oy;=ka jk wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh


• fo jk ckrc wdKaavql%u jHjia:djg 1987 jif¾ § 13 jk wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh
f.k tk ,oafoa tu jif¾ § bkaÈhdkq wdKavqj ,xld wdKavqj iuÕ we;s lr .kakd ,o bkaÿ
,xld idu .súiqfï iDcq m%;sM,hla f,i h'

• fhdað; ixfYdaOkfhka Y%S ,xldfõ ckjd¾.sl m%Yakhg úi÷ula f,i fou< iq¿;rfha
uQ,sl b,a,Sï folla jQ iudk NdId whs;sjdislï iy;sl lsÍug;a mqM,a n,h fnod yeÍfï
l%uhla y÷kajd §ug;a wfmalaId flßKs'

88
• ta wkqj iudk NdId whs;sjdislï hgf;a fou< NdIdj rdcH NdIdjla njg m;a lsÍug;a
n,h fnod yeÍfï l%uhla jYfhka bkaÈhdkq fmvr,a wdlD;shg o< jYfhka iudk jQ m<d;a
iNd hkqfjka y÷kajkq ,nk kj wdh;ksl jHqyhla we;s lsÍug;a fhdackd lrkq ,eìKs'
n,h fnod yeÍfï l%uhla f,i m<d;a iNd l%uhla we;s lsÍug mshjr .ekSu óg fmr Y%S
,xldfõ wdKavq lem ù isá úuOH.;lrK l%shdj,sfhka ;SrKd;aul f,iska fjkaj hdula
f,iska ie<lsh yels h' tfukau th fmfkk úÈhg talh S moku Èhdre lsÍula (undercutting)
f,iska o i,lkq ,eìKs' fuys m%;sM,hla f,iska talSh rdcH iy;sl lrk fojk j.ka;sh
fukau ck;djf.a iajdêm;H ;yjqre lrk f;jk j.ka;sh o nqoaOd.ug m%uqL;ajh ,nd
fok kujk j.ka;sh o W,a,x>Kh lsÍula jYfhka o we;eï md¾Yjhka úiska i,lkq
,eìKs' tneúka oy;ka jk jHjia:d ixfYdaOk fhdackdj we;eï msßia úiska jHjia:dkql+,
f,iska yd foaYmd,ksl f,iska wNsfhda.hg ,la lrkq ,eìKs'

• oy;=ka jk ixfYdaOk mk;a flgqïmf;a jHjia:dkql+, Ndjh mÍlaId lsÍu wrNhd tl,
ckdêm;sjrhd jYfhka l%shd l< iy fuu jHjia:d ixfYdaOkfha mqfrda.dñhd jQ fca' wd¾'
chj¾Ok ckdêm;sjrhd úiska tu flgqïm; fYa%aIaGdêlrKhg bÈßm;a lrk ,È' ta w;r
úúO ixúOdk iy mqoa.,hka úiska o 13 jk jHjia:d ixfYdaOk mk;a flgqïm; wNsfhda.hg
,la lrñka o ;j;a wh thg iydh m< lrñka o fYa%IaGdêlrKh fj; fm;aiï bÈßm;a
lrkq ,eìKs'

• fuu mk;a flgqïm; fYa%IaGdêlrKfhys úksiqrejka kj fofkl=f.ka ieÿï,;a mQ¾K


wêlrK uKav,hla úiska úNd.hg .kq ,eìKs' tu ixfYdaOkh iïnkaOfhka fnÿKq
;Skaÿjla fYa%aIaGdêlrKh úiska bÈßm;a lrkq ,eìKs' úksiqrejka mia fofkl=f.a ^w.úksiqre
Y¾jdkkao" m¾is fld,ska f;daï" rKisxy" w;=fldar< iy ;ïnhshd& u;h jQfha fuu ixfYdaOk
mk;a flgqïm; uÕska YS% ,xld rdcHfha talSh iajNdjh fjkia fkdjk nj h' fiiq
úksiqrejka i;r fokdf.a ^jkiqkaor" t,a' tÉ' o w,aúia" fifkúr;ak iy tÉ' ta' cS' o
is,ajd& u;h jQfha fuu ixfYdaOkfhkaa rdcHfha talSh iajNdjh W,aa,x>kh jk nj hs'

• tfuka u nqoaOd.ug ,nd § ;snQ mQuqLia:dkhg n,mEula we;s lrk nj h' tneúka fuu
ixfYdaOkh lsÍu i|yd cku;úpdrKhla uÕska ck;djf.a wkqu;sh o Bg ,nd .; hq;= nj
miq j i|yka l< úksiqrejkaf.a u;h úh' nyq;rh iukaú; jk úksiqrejka mia fokdf.a
;SrKh jQfha fuu ixfYdaOkfhka fn!oaOd.ug jHjia:dfjka ,nd § we;s m%uqL;ajhg fyda
rdcHfha talSh iajNdjhg wys;lr n,mEula we;s fkdjk nj hs'

• fïjd i,lkq ,nkafka jHjia:dkql, + wkkH;djfha (constitutional identity) m%Odk uQ,l


s dx.
f,i h (Jocobsohn 2010). m<d;a iNd fhdacs; talSh rdcHfha iSudj ;=<g wh;ajk nj;a ta
ksid u 13 jk ixfYdaOkh rdcHfha talSh iajNdjh flfrys tu m<d;a iNd n, fkdmdk
nj;a h' Tjqkaf.a ;SrKh jQfha m<d;a iNd hkq iaffjÍ jHjia:dodhl n,;, l%shd;aul
fkdlrk iy md¾,sfïka;=jg hg;a j iSñ; jHjia:dodhl n,;, l%shdjg kxjk wm%Odk
wdh;k iuQyhla muKla nj h' Tjqka ;j ÿrg;a m%ldY lf<a 13 jk ixfYdaOkh hgf;a
md¾,sfïka;=j th i;= jHjia:dodhl n,;, w;ayeÍu fyda lsis ÿ wdldrhlska mjrd §ula
fyda wkai;= lsÍula fyda isÿ fkdlr n,h fnod yeÍfuka n,mEï we;s fkdjk nj hs'

• Tyq talSh rdcH hkqfjka ye|skajQfha uOHu wdKavqfõ md¾,sfïka;=fõ W;a;Í;r;ajh ysñ lr
.kakd iy oaú;Shsl iajdêm;s wdh;k fkdue;s rdcHhka h' Y%S ,xld rdcHfha talSh iajNdjh
fY%aIaGdêlrfha ;Skaÿ j uÕska kej; ;yjqre l< w;r 13 jk jHjia:d ixfYdaOkfha

89
jHjia:dkql+, Ndjh j,x.= lrk ,È' ieneúka u fuu ixfYdaOkfhka isÿ jQfha rdcHfha
merKs iajrEmfhka fjkaùula$wm.ukhla muKs'

— oy;=ka jk ixfYdaOkfha uQ,sl ,laIK

• by;ska i|yka l< mßÈ 13 jk jHjia:d ixfYdaOkfha w;suQ,sl wx.h jkafka fjk;a wx.
w;r m<d;a iNd msysgq ùu wrNhd jHjia:dms; yd ffk;sl m%;smdok iemhSu hs' fuu
m%;m
s dok hgf;a m<d;a iNd Tiafia m<d;a uÜgñka n,h fnod yeÍu i|yd Èjhsfka m<d;aj,g
m%:u jrg jHjia:dms; ;;a;ajh fyj;a jHjia:dms; ms<s.ekSu ,nd ÿKs' fuh úfYaI
,laIKhls'

• óg fmr wdKavql%u jHjia:dfjka ,xldfõ mßmd,k Èia;%slalj,g jHjia:dms; ;;a;ajh


,nd § ;snqK o m<d;a flfrys wjOdkhla olajd ;snqfKa ke;' fuu ixfYdaOkfhka tla tla
m<d; i|yd tla m<d;a iNdjla msysgq ùug;a Èjhsfka fiiq m<d;a i|yd tla m<d;lg tla
m<d;a iNdjla ne.ska m<d;a iNd msysgq ùug fhdackd lrkq ,eìKs'

• m<d;a iNdjla hkq iudkqmd;sl ksfhdack l%uh hgf;a ck;djf.a Pkaofhka f;aÍ m;a jk
uka ; % K iNdjls k a o m% O dk wud;Hjrhl= iys ; m<d;a wud;H uKa v ,hls k a o
wdKavqldrjrhl=f.ka o fjk;a md,k wdh;k lsysmhlska o iukaú; Wm cd;sl md,k
jHqyhls'

• fuu m<d;a iNd wdh;k úOdhl iy jHjia:dodhl n,;, l%shd;aul l< yels md,k
jHqyhka h'

• 13 jk jHjia:d ixfYdaOkfhka fufia msysgq jk m<d;a iNd iy uOHu wdKavqj w;r


foaYmd,k n,h fn§ hk wkaou meyeÈ,s lrhs' th ±lafjkafka tu ixfYdaOkfha 9 jk Wm
f,aLkh hgf;a h' tys n,;, ,ehsia;= ;=kla wvx.= h'

• m<uq ,ehsia;= j f,i m<d;a iNdj, fnod yßk n,;, yd ld¾hhka ±lafjk m<d;a iNd
,ehsia;=fjka m<d;a iNdj,g fnod yßk úIh yd ld¾hhka olajhs'

• tajdg fmd,Sish yd uyck iduh" m<d;a ie<iqï" m<d;a md,k wdh;k" m<d;a ksjdi iy bÈ
lsÍï" lDIsl¾udka;h iy lDIs fiajd" .%dóh ixj¾Okh" fi!LHh" foaYSh ffjoH" iuqmldr
iy jdßud¾. hkdÈ úIhhka yd ld¾hhka wh;a h'

• 154 W ^1& jk j.ka;shg wkqj m<d;a iNd ,ehsia;=fõ olajd we;s ljr fydaa lreKla
iïnkaOfhka kS;s ^m%{ma;s& iïmdokh lsÍug m<d;a iNdjlg n,h ;sfí'

• m<d;a iNdjla úiska iïu; lrkq ,nk ish¨ m%{ma;Ska i|yd wdKavqldrjrhdf.a wkqu;sh
wjYH h' iEu m<d;a iNdjla u tlÕ jkafka kï ñi m<d;a iNd n,;, ,ehsia;=fõ we;=<;a
úIhhka iïnkaOfhka kS;s iïmdokh lsÍug md¾,sfïka;=jg n,hla fkdue;'

• fojk ,ehsia;=j jk ixjD; ,ehsia;=fjka uOHu wdKavqjg ;j ÿrg;a rdcH wdrlaIdj iy


cd;sl iqrlaIs; Ndjh" úfoaY lghq;=" ;eme,a yd úÿ,s ixfoaY" .=jka úÿ,sh iy rEmjdysks"
jrdhj,a iy keõ f;dgj,a" .=jka fiajd" wêlrK" úfoaY fj<odï" wka;¾ m<d;a w;r
fj<|du yd jdksc lghq;=" cd;sl wodhug" uq,H m%;sm;a;shg iy úfoaY iïm;aj,g wod<
uqo,a ms<sn| lghq;=" .=jka .ukd.ukh iy .=jka f;dgqm,j,a" cd;sl m%jdykh" Lksc iy

90
m;,a" wd.ukh yd ú.ukh iy mqrjeisNdjh" ue;sjrK hkdÈ úIhhka yd ld¾hhka ysñ lr
§ ;sfí' ixjD; ,ehsia;=fõ i|yka úIhhka iïnkaOfhka kS;s iïmdokh lsÍfï n,h
md¾,sfïka;=j i;= jk w;r" ixjD; ,ehsia;=fõ we;=<;a ldrKd iïnkaOfhka m%{ma;s
iE§fï n,h m<d;a iNdj,g fkdmj;S'

• f;jk ,ehsia;=j jk iu.dñ ,ehsia;=jg ie<iqï lsÍu" wOHdmkh iy wOHdmk fiajd"


Wiia wOHdmkh" cd;sl ksjdi iy bÈlsÍï" iudc fiajd iy mqkre;a:dmkh" lDIsl¾uh iy
f.dúck fiajd hkdÈh wh;a h' iu.dñ ,ehsia;=fõ olajd we;s ldrKd iïnkaOfhka
md¾,sfïka;=j iy m<d;a iNd hk wdh;k folg u kS;s iïmdokh lsÍfï n,h mj;S' tfia
jqjo ta iïnkaOfhka l%shd lsÍfï § fï wdh;k fol tlfklska úuish hq;= h' fï wkqj
m<d;a iïnkaOfhka .;a úg m<d;a iNdj,g m<d;a iNd ,ehsia;=fõ i|yka úIhhka yd
ld¾hhka iïnkaOfhka ;u leue;a;g wkqj m%{ma;s iïmdokh l< yels jqj o" iu.dñ
,ehsi;
a f= õ we;=<;a úIhhka iïnkaOfhka m%{ma;s iïmdokh lsÍug fmr uOHu wdKavf
q jka
úuish hq;= nj 13 jk ixfYdaOkfha i|yka h'

• m<d;a iNdj,g m%{ma;s iE§fï n,h jHjia:d ixfYdaOkfhka ,nd ÿkak o th ,nd §
we;af;a we;eï iSudjkag hg;aj h' m<d;a iNdjla úiska iïmdokh lrkq ,nk m%{ma;s
wdKavql%u jHjia:djg wkql+, úh hq;= h' tfuka u m<d;a iNdjla úiska iïmdokh lrkq
,nk m%{ma;Ska tu m<d;a iNd n, m%foaYhg muKla iSud úh hq;= h'

• m<d;a iNdj,g ie<lsh hq;= n, fCIa;%hl m%{ma;Ska iïmdokh lsÍug bvlv ;snqK o
tu.ska m<d;a iNdj,g kS;s iïmdokh iïnkaOfhka iajdëk;ajhla ysñ jkafka ke;'
l=ula ksid o h;a uOHu wdKavqfõ md¾,sfïka;=jg m<d;a iNdj,g n,mdk wdldrhg o kS;s
iïmdokh lsÍug yelshd j we;s neúKs' fï wkqj m<d;a iNdjla fyda m<d;a iNd lsysmhla
tlg tl;= j m<d;a iNdj,g n,mdk wdldrhg kS;s iïmdokh lrk f,i fhdackd
iïu;hla f,iska md¾,sfïka;=fjka b,a,d isá úgl m<d;a iNd ,ehsia;=fõ ´kE u lreKla
iïnkaOfhka kS;s iïmdokh lsÍug md¾,sfïka;=fõ ir, nyq;rhl wkqu;shlska l< yels
h' md¾,sfïka;=j úiska fuf,i iïmdokh lrkq ,nk kS;s wod< jkafka tu fhdackd
iïu;sh bÈßm;a l< m<d;a iNdj fyda m<d;aj,g muKs' tfia jqj o" md¾,sfïka;=j úiska
2$3l nyq;r wkqu;shlska kS;shla iïmdokh l< úgl" tu kS;sh ish¨ m<d;a iNdj,g
tlfia wod< h'

• m<d;a iNd ,ehsia;=j iy ixjD; ,ehsia;=j hk ,ehsia;= foflys i|yka fkdue;s fYaI
n,;, o mjrd we;af;a uOHu wdKavqj fj; h' 13 jk jHjia:d ixfYdaOkhg wkqj" m<d;a
iNdjla úiska iïu; l< kS;h s la fjkia lsÍug wdKavj
q g wjYH fõ kï th md¾,sfïka;f
= õ
2$3 l úfYaI wkqu;shlska isÿ l< hq;= h'

• 13 jk ixfYdaOkh uÕska uOHu wdKavqj iy m<d;a iNd w;r úIhhka fjka lsÍfï § uOHu
wdKavqjg ,nd § we;s iqúfYaI ;;a;ajh l=ula o hkak fuuÕska jgyd .; yels h' ish¨ u
úIhhka iy ld¾hhka iïnkaOfhka cd;sl m%;sm;a;s iïnkaOfhka cd;sl m%;sm;a;s ;SrKh
lsÍfï taldhk n,h fuka u ish¨ wdldr fYaI n,;, uOHu wdKavqj fj; r|jd ;eîfuka
ta nj ;j;a ikd: fõ'

• 1978 uq,a jHjia:djg wkqj úOdhl n,h ckdêm;sjrhd iy wud;H uKav,h i;= jqj o 13
jk ixfYdaOkh hgf;a úOdhl n,h uOHu wdKavqj iy m<d;a iNd w;r fnod we;' ta wkqj
m<d;a iNdj,g fnod yßkq ,nk úOdhl n,h wdKavqldrjrhd úiska iDcqj fyda m<d;a

91
iNdfõ wud;H uKav,h fyda m<d;a iNdfõ ks,Odßka úiska fyda l%shd;aul lrkq ,efí'
wdKavqldrhd úiska ish úOdhl n,;, l%shdjg kexùfï § Tyqf.a wNsu;h mßÈ l%shdjg
kxjk ld¾hhka yer wka ish¨ wjia:dj, § m<d;a iNdfõ wud;H uKav,fha Wmfoiaj,g
wkqj l%shd l< hq;= h'

• 13 jk ixfYdaOkh uÕska m<d;a md,k úIh iy m<d;a md,k wdh;kj, wëlaIKh m<d;a
iNdj,g mjrd we;'

• 13 jk wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh uÕska m<d;a iNd w;r uq,H m%;smdok fnod yeÍfï
iy uq,H iïm;a iudk;d mokfuka fjka lsÍu ms<sn| ;Skaÿ lsÍfï j.lSu orkq ,nk
cd;sl uQ,H fldñiula msysgqùug úêúOdk i<id we;' uy nexl=fõ wêm;sjrhd iy uyd
NdKavd.drfha f,alï hk fofokd ks, n,fhka u fuys idudðlfhda fj;s' fiiq idudðlhka
;sfokd ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nhs' fudjqyq m;a lsÍfï § Tjqkaf.a ckjd¾.sl;ajh
ie<ls,a,g .; hq;= jqj o m<d;a ksfhdackh ie<ls,a,g .ekSug wjOdkh fkdolajhs'

• flfia fj;;a 13 jk ixfYdaOkh oelsh yelafla yqÿ u;= msáka n,h fnod yeÍula fuka u
uOHu wdKavqjg úYd, n,;, ;nd .kakd jHjia:d ixfYdaOkhla f,i h' fuf,i m<d;a
iNd iy n,;, fnod ±la jQ w;r ish¨ úIhhka yd ld¾hhka ms<sn| cd;sl m%m;sm;a;s
ieleiSu uOHu wdKavqjg wh;a njg úêúOdkhla o we;=<;a lrk ,È' ;jo fYaI n,;,
(residual powers) o uOHu wdKavqjg fjka lrk ,È' m<d;a iNdj,g uqo,a fjka lrkq
,nkafka uOHu wdKavqfõ iDcq m%;smdok j,sks' uQ,H fldñiu uqo,a fjka lsÍu iy wruqo,a
fjka lsÍug wod<j ks¾foaY bÈßm;a lrhs'

— ody;a jk jHjia:d ixfYdaOkh


• fmd,sia fiajdj we;=M iuia; rdcH fiajdfjys ;sìh hq;= wmlaImd;s;ajh iy iajdëk;ajh
ke;s ù hdu fya;=fjka tu wdh;k flfrys ck;d úYajdih ì| jeàu Y%S ,xld foaYmd,k
fCIa;h% ;=< ±ä f,iska újdohg ,la jQ lreKla j ;sìKs' tneúka tu wdh;k j, l%h
s dldß;ajh
iajdëk iy wmlaImd; f,iska mj;ajd f.k hdfï wruqKska foaYmd,k mlaI iy isú,a
iudc ixúOdkj,ska bÈßm;a jQ b,a,Sï j, m%;sM,hla f,iska jHjia:d ixfYdaOkhla f.k
taug wdKavqj l%shd lf<a h' fï ixfYdaOkhg we;=<;a fhdackd leìkÜ uKav,h úiska" 2001
jif¾ iema;eïn¾ ui leìkÜ uKav,h úiska wiaika lsÍfuka miq j" tys jHjia:dkql+,
Ndjh mÍlaId lsÍu i|yd fY%aIaGdêlrKh fj; fhduq lrk ,È' fuu mk;a flgqïm;
iïu; lsÍu i|yd md¾,sfïka;=fõ 2$3l wkqu;sh ,nd .ekSu m%udKj;a nj fYa%aIaGdêlrKh
±kaùfuka miqj thg jHjia:dodhlfha wkqu;sh ,nd .ekSu i|yd 2001 Tlaf;dan¾ ui 3
jeks Èk md¾,sfïka;=jg bÈßm;a lrk ,È' fï mk;a flgqïm;g mlaI j Pkao 208la ,eìKs'
bka wk;=rej l:dkdhljrhdf.a iy;slh ,eîfuka miq j fï mk; 17 jk ixfYdaOkh
kñka wdKavql%u jHjia:djg tla úh'

• uq,a jHjia:dj u.ska ckdêm;sjrhdg md,k fCIa;%fha jeo.;a wxY j,g mqoa.,hka m;a
lsÍug ,nd § ;snqKq iSudjlska f;dr n,h ixjrKh lsÍu we;=¿ j iajdëk fldñika iNd
msysgqùu fuu ixfYdaOkh uÕska isÿ lsÍug wfmalaId flßKs' tneúka fuu jHjia:d
ixfYdaOkh ta olajd jHjia:djg isÿ lrk ,o ixfYdaOk w;=ßka wdKavql%ufha m%cd;ka;%jdÈ
moku mq¿,a lsÍu i|yd bÈßm;a lrk ,o m%.;sYS,s ixfYdaOkhla f,i ye¢kaúh yels h'

• fuu ixfYdaOkh hgf;a msysgqjk ,o wdKavql%u jHjia:d iNdj iajdëk fldñika iNdj,g
iy jeo.;a ks,;,j,g mqoa.,hka m;a lrk l%shdj,sfha m%Odk N+ñldj l%shdjg kxjkq

92
,nk wdh;kh úh' tu.ska tf;la ckdêm;sjrhd fj; mjrd ;snqKq m;a lsÍï ms<sn|
wNsu;dkqidß n,h ixjrKh flßKs'

• wdKavql%u jHjia:d iNdj my; whf.ka iukaú; úh'


1' w.%dud;Hjrhd

2' l:dkdhljrhd

4' ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk tla wfhla

5' w.ue;sjrhd iy úreoaO mlaIfha kdhlhd hk fofokd f.a u kdu fhdackd u;


ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk mia fofkla

6' w.ue;sjrhd iy úreoaO mlaIfha kdhlhd wh;a fkdjk md¾,sfïka;=fú fiiq mlaI
iy iajdëk lKavdhï j, nyq;r tlÕ;dj u;" kdu fhdackd fldg ckdêm;sjrhd
úiska m;a lrkq ,nk tla whl=

jHjia:d iNdfõ iNdm;sjrhd jkafka l:dkdhljrhd h'

— oywg jk ixfYdaOkh
• fuu ixfYdaOkh f.k tafuka wdKavqj m%Odk jYfhka wfmalaId lf<a ckdêm;sjrhdf.a
jdr fofla ks, ld, iSudj bj;a lsÍu iy ody;a jk ixfYdaOkh hgf;a m%;smdok i,ik
,o jHjia:d iNdj wfydais fldg md¾,sfïka;= iNdj kñka jQ kj iNdjla msysgq ùu h'

fuu ixfYdaaOkh iïu; lrk úg wdKavqj iy ta ixfYdaOkh fjkqfjka fmkS isá wh


ksrka;rfhka u bÈßm;a l< ;¾lh jQfha rfÜ wd¾Ól ixj¾Okh flfrys jeä m%uQL;ajhla
Èh hq;= j ;sfnk neúka ta i|yd foaYmd,k ia:djr;ajh rg ;=< we;s l< hq;= nj hs' tneúka
fuu ixfYdaOkh isÿ lsÍfuka miq j tjeks foaYmd,k ia:djr;ajhla we;s ùug ;=vq fok
wdldrfha ;;a;ajhla we;s jk nj hs'

fuu ixfYdaOk flgqïm; fY%aIaGdêlrKh fj; fhduq lrk ,oafoa cd;sfha ys;iqj msKsi
wjYH yÈis mk;a flgqïm;la jYfhks' fY%aIaGdêlrKh" 2010 iema;eïn¾ ui 7 jeks Èk
okajd isáfha fuu mk;a flgqïmf;a úê úOdk wdKavq l%u jHjia:dfõ úê úOdkj,g
wkql+, neúka cku; úpdrKhlg fhduq lsÍu wjYH fkdjk nj hs' bka wk;=re j
iema;eïn¾ ui 8 jeks Èk fuu mk;a flgqïm; md¾,sfïka;=fõ újdohg .eksfuka wk;=re
j tys 2$3l jeä Pkaofhka iïu; úh'

fuu ixfYdaOkfhka f.k tk ,o fjkialï my; ±la fõ'

• ckdêm;sjrhdf.a jdr fofla ks, ld, iSudj bj;a lsÍu

fuu ixfYdaOkfhka wdKavql%u jHjia:djg isÿ lrk ,o m%Odk fjkialula jQfha


ckdêm;sjrhd iïnkaOfhka jHjia:dfõ meje;s jdr foflys ks< ld, iSudj bj;a
fldg ckdêm;sjrfhl=g ´kE u jdr .Kkla ckdêm;sjrfhl= f,iska m;a ùug
wjia:dj i,id §u h'

93
• jHjia:d iNdj fjkqjg kj md¾,sfïka;= iNdj kñka jQ kj wdh;khla
msysgq ùu

17 jk ixfYdaOkfhka y÷kajd fok ,o jHjia:d iNdj 18 jk ixfYdaOkfhka wfydais


lrk ,o w;r ta fjkqjg md¾,sfïka;= iNdj kñka y÷ka jk ,o kj iNdjla msysgq
ùug úê úOdk i,ik ,È'

ta wkqj" md¾,sfïka;= iNdj iukaú; jQfha


1' w.%dud;Hjrhd
2' l:dkdhljrhd
3' úreoaO mlaIfha kdhlhd
4' w.ue;s úiska kï lrkq ,nk md¾,sfïka;=fõ idudðlhl=
5' úreoaO mlaIfha kdhlhd úiska kï lrkq ,nk md¾,sfïka;=fõ idudðlhl=

md¾,sfïka;= iNdfõ idudðl ixLHdj w;ska .;a úg 17 jk jHjia:d ixfYdaOkh


hgf;a y÷kajd fok ,o wdKavql%u jHjia:d iNdj fuka fkdj fuu md¾,sfïka;= iNdj
ixLHdfjka l=vd h' tfuka u by;ska ±la jQ mßÈ fuu iNdj iukaú; jkafka md¾,sfïka;=
idudðlhkaf.ka muKs'

iajdëk fldñika iNdj,g idudðlhka iy rcfha m%Odk ;k;=rej,g mqoa.,hka m;a


lsÍfï § ckdêm;sjrhd úiska fuu iNdfõ ksÍlaIK úuiSug kshñ; j ;sìKs' tfia jqj o"
i;shl ld, iSudjla ;=< § md¾,sfïka;= iNdj ;u ksÍlaIK ckdêm;sjrhdg bÈßm;a lsÍug
wiu;a jqj fyd;a ckdêm;sjrhdg Tyqf.a wNsu;h mßÈ tu m;a lsÍu isÿ l< yels h'

• md¾,sfïka;= iNdfõ n,;, iy ld¾hNdrh iSud lsÍu

17 jk ixfYdaOkh hgf;a ckdêm;sjrhd úiska iajdëk fldñIka iNdj,g iy rcfha


by< ;k;=rej,g mqoa.,hka m;a lsÍfï § ta iïnkaOfhka ckdêm;sjrhd fj; ks¾foaY
bÈßm;a lsÍug n,h ;sìKs' tfia u tu ks¾foaYj,g wkqj l%shd lsÍug ckdêm;sjrhd
ne£ isgfha h' 18 jk ixfYdaOkfhka msysgqjk ,o md¾,sfïka;= iNdjg fï iïnkaOfhka
,nd § we;af;a ks¾foaY bÈßm;a lsÍfï n,h fkdj ckdêm;sjrhd fj; ksÍlaIK bÈßm;a
lsÍfï wjia:dj muKs' ckdêm;sjrhd úiska m;a lsÍï iïnkaOfhka md¾,sfïka;= iNdfõ
ksÍlaIK úuik úg tu ksÍlaIK i;shla we;=<; ,nd Èh hq;= h' md¾,sfïka;= iNdj
i;shla ;=< tu iNdfõ ksÍlaIK ,nd §ug wiu;a jqjfyd;a túg ckdêm;sjrhdg ish
wNsu;h mßÈ m;a lsÍfï yelshdjla mej;=Ks' ;j o" ckdêm;sjrhd fj; ksÍlaIK
bÈßm;a lr we;s wjia:djl § tu ksÍlaIK uq¿ukska u fkd;ld yer l%shd lsÍug
ckdêm;sjrhdg yelshd j ;sìKs'

• iajdëk fldñika iNd ckdêm;sjrhdf.a wêldß;ajh hg;g .ekSu

18 jk ixfYdaOkfhka rdcH fiajd fldñiu" ue;sjrK fldñiu iy cd;sl fmd,sia


fldñiu wdÈ fldñika iNdj, n,;, úYd, f,i wvq lrk ,È' WodyrK jYfhka 18
jk jHjia:d ixfYdaOkh hgf;a ckdêm;sjrhdf.a wNsu;h mßÈ rdcH fiajd fldñika
iNdj m;a l< yels h' 17 jk jHjia:d ixfYdaOkh hgf;a jHjia:d iNdfõ ks¾foaY u;
ckdêm;sjrhd úiska rdcH fiajd fldñika iNdfõ idudðlhka m;a lsÍug kshñ; jqj
o" 18 jk ixfYdaOkfhka tu úêúOdkh ixfYdaOkh lrkq ,eìKs' fï hgf;a rdcH

94
fia j d fldñika iNdfõ iNdm;s j rhd we;= ¿ tys idudðlhka m;a lrka f ka
ckdêm;sjrhdf.a wNsu;h mßÈ h' m;a lsÍï iïnkaOfhka lsis ÿ ks¾foaYhla bÈßm;a
lsÍug md¾,sfïka;= iNdjg n,hla fkdue;'

• ckdêm;sjrhd udi ;=klg jrla md¾,sfïka;=jg meñKSug wjia:dj ,nd §u

ckdêm;sjrhd iEu udi ;=klg jrla u md¾,sfïka;=jg meñKsh hq;= njg fuu
ixfYdaOkfhka úêúOdk fhdok ,È' fuys § Pkaoh m%ldY lsÍu yer md¾,sfïka;=
uka;%Sjrfhl= i;= jrm%ido" uqla;Ska" iy n,;,j,g ckdêm;sjrhd ysñlï ,nhs' ;j o"
md¾,sfïka;=fõ lsis ÿ uka;%Sjrfhl=f.a jrm%idohla W,a,>kh lsÍu iïnkaOfhka jerÈ
lrefjl= jkafka ke;'

• oywg jk ixfYdaOkh uÕska 13 jk 17 jk ixfYdaOkhg fjkia j ckdêm;s OQrh jvd


n,j;a ckdêm;s Oqrhla njg m;a lrk ,È' ta hgf;a ckêm;sjrhd tu ks,h ±Íu
iïnkaOfhka tf;la meje;s jdr fofla iSudj wfydais fldg ckdêm;sjrfhl=g ;uka
leue;s jdr .Kkla ckdêm;s OQrhg m;a ùug bv ,nd ÿka w;r rcfha by< ;k;=rej,g
iy fldñika iNdj,g mqoa.,hka m;a lsßï iïnkaOfhka ckdêm;sjrhd flfrys we;s
lrk ,o ixjrKhka bj;a lrk ,È' tfuka u 17 jk jHjia:d ixfYdaOkfhka y÷kajd ÿka
iajdëk fldñika iNdj, iajdëk;ajh iy tajd i;= n,;, yd ld¾h Ndrh úYd, f,iska
wvq lrk ,È' ta wkqj 18 jk ixfYdaOkfhka n,j;a ckdêm;sjrfhl= f.dv keÕSug l%shd
lr ;sfnk nj meyeÈ,s h' fuu ixfYdaOkfha m%Odk iy lemS fmfkk ,laIKh jkafka
o fuh hs'

— oyku jk jHjia:d ixfYdaOkh


• fuu ixfYdaOkh" 1978 wdKavql%u jHjia:djg fï olajd isÿ lrk ,o ixfYdaOk w;=ßka jvd
/äl,a iy jvd m%.;sYS,s ixfYdaOkh f,i ye¢kaúh yels h' fuu ixfYdaOkfhka uq, §
wfmalaId lf<a 18 jk jHjia:d ixfYdaOkh wfydais lsÍu" ckdêm;sjrhdf.a úOdhl n,;,
úYd, jYfhka wvq fldg w.ue;sjrhd úOdhl n,;,j,ska Yla;su;a lsÍu" rdcH iNdjla
(Council of State) ia:dms; lsÍu" 17 jk ixfYdaOkfhka y÷kajd fok ,o iajdëk fldñika
iNd kej; y÷kajd §u wdÈ m%cd;ka;%jdÈ jev ms<sfj,j,a uÕska wdKavql%u jHQyfha m%n,
fjkialï /ila isÿ lsÍu h'

• tfia jqj o" fujeks wdKavql%u m%;sixialrK fhdackdjla iïu; lr .ekSu wrNhd wjYH
lrk md¾,sfïka;=fõ 2$3l iyfhda.h ,nd .ekSug fkdyels ùu iy fY%aIaGdêlrKfha u;
±laùïj,g wkqj iïu; lr .ekSug isÿ jQfha wfmalI a d l< wdKavl
q u
% jHjia:d ixfYdaOkhg
jvd ie<lsh hq;= fjkialï iys; ixfYdaOkhls'

• ta wkqj fuu ixfYdaOkfhka uq, § wfmalaId l< mßÈ ckdêm;s l%uh uq¿ukska u wfydais
lrñka md¾,sfïka;= wdKavql%uhg meñKSula isÿ jQfha ke;' ta fjkqjg isÿ jQfha ckdêm;s
iy w.ue;sjrhd úOdhl n,;, mx.= lr .kq ,nk md,k l%uhla ia:dms; ùu h' tneúka
fuu md,k l%uh oaú;aj úOdhlhla iys; w¾O ckdêm;s wdKavql%uhla f,iska kï l< yels
h'

• 19 jk ixfYdaaOkfhka md,k l%ufhys isÿ l< fjkialï my; wdldrhg idrdxY fldg ±la
úh yels h'

95
• fuu ixfYdaOkfhka ckdêm;sjrhdf.a ks, ld,h jir yfha isg my olajd wvq lrkq
,eìKs' tfuka u ck;dj úiska ckdêm;s OQrhg fojrla m;a lr .;a mqo.
a ,hl= uq,a jHjia:dfõ
fuka kej; tlS Oqrhg f;dard m;a lr .ekSug iqÿiafil= fkdjk nj i|yka flßKs'
fuf,i ckdêm;sjrhd ks, ld,h jirlska wvq lsÍu;a ks,h ±Íu jdr follg iSud lsÍu;a
m%cd;ka;%jd§ u h jeo.;alula iys; fjkia lï f,i ±la úh yels h'

• fuu ixfYdaOkhg fmr wud;Hjre m;a lsÍu iïnkaOfhka ckdêm;sjrhdg úYd, n,hla
mej;=Ks' 19 jk ixfYdaOkh hgf;a ckdêm;sjrhdg m;a l< yels wud;Hjrekaf.a ^leìkÜ
iy leìkÜ fkdjk& ixLHdj flfrys hï iSudjla mkjd we;' leìkÜ wud;Hjrekaf.a uq¿
ixLHdj ;sy fkdblau úh hq;= njg;a leìkÜ fkdjk iy ksfhdacH wud;Hjrekaf.a
ixLHdj 40 fkdblau úh hq;= njg;a úêúOdkhla mj;S'

• leìkÜ weue;sjre" weu;sjre iy ksfhdacH weu;sjre m;a lrk úg iy Oqrfhka bj;a lrk
úg ckdêm;sjrhd w.ue;sjrhdf.a Wmfoia u; l%shd lsÍu fuu ixfYdaOkhg wkqj wjYH
h' ;j o" ckdêm;sjrhdg fmr § fuka ;u wNsu;h mßÈ w.ue;sjrhdj Oqrfhka bj;a lsÍfï
n,hla ,nd fokafka ke;'

• 19 jk ixfYdaOkhg fmr" md¾,sfïka;=jla m%:u jrg /iaùfuka jirla blau .sh úg


ckdêm;sjrhdg th úiqrejd yeÍug n,h ;sìKs' 19 jk ixfYdaOkh hgf;a ckdêm;sjrhdg
md¾,sfïka;=j úiqrejd yeßh yelafla tys ks, ld,fhka jir y;r yudrla blau hdfuka
miqj h'

• ckdêm;sjrhdf.a ks, ld¾hhka fY%I a G


a dêlrKfha uQ,l
s whs;j
s dislï ms<n
s | wêlrK n,hg
hg;a lrhs' ta wkqj fuu ixfYdaOkh l%shd;aul ùfuka miq ckdêm;sjrhd fj; ,nd fok
uqla;sfha úIh m:h isú,a fyda wmrdO l%shdjkag iSud fõ'

• jHjia:dfõ i|yka jk ckdêm;sjrhdf.a n,;, iy ld¾hhkag wu;rj 19 jk ixfYdaOkh


uÕska my; i|yka n,;, iy ld¾hhka tla lr ;sfí' ta wkqj ckdêm;sjrhd

- wdKavql%u jHjia:dj wkq.ukh lrk njg j. n,d .; hq;= h'


- cd;sl m%;sikaOdkh iy taldnoaO;djh m%j¾Okh lrk njg j. n,d .; hq;= h'
- wdKavql%u jHjia:d iNdfõ iy iajdëk fldñika iNdj, l%shdldß;ajh myiq lr
,sh hq;= h'
- ue;sjrK fldñika iNdfõ Wmfoia u;" ksoyia iy idOdrK Pkao úuiSï iy
cku; úpdrK meje;aùu i|yd WÑ; jd;djrK ks¾udKh fldg ;yjqre l< hq;= h'

• fuu ixfYdaOkfhka biau;= lr fmkajk jeo.;a lreKla kï ckdêm;sjrhd cd;sfha


tlai;alfï ixfla;h jk nj h' ckdêm;sjrhd wud;H uKav,fha m%Odkshd jYfhka l%shd
lsÍu fuu ixfYdaOkfhka wdrlaId lr ;sfí'

• w.%dud;Hjrhdf.a woyia úuiSu wjYH hehs i<lk wjia:djkays Tyqf.a woyia úuid
ckdêm;sjrhd úiska wud;H uKav,fha wud;Hjreka ixLHdj o" wud;HdxY ixLHdj o" úIh
yd ld¾hhka o ksYaph l< hq;= h' fuu ixfYdaOkh hgf;a ckdêm;sjrhd úiska md¾,sfïka;=
uka;%Sjreka w;=ßka wud;Hjre m;a lrkafka w.ue;sf.a Wmfoia u; h'

96
• ljr wjia:djl § jqj o" wud;H uKav,h fj; mjrk ,o úIh yd ld¾h fjkia lsÍu"
wud;H uKav,fha ixhq;sh fjkia lsÍu ms<sn| n,h we;af;a ckdêm;sjrhd w; h'

• wud;H uKav,fha uqM idudðl ixLHdj 30 ls' wud;H uKav,fha idudðlhka fkdjk iy
ksfhdacH wud;Hjrekaf.a tl;=j y;,sy fkdblau úh hq;= nj ixfYdaOkfhys i|yka h'

• tfia jqj o" cd;sl wdKavqjla msysgqjk wjia:djl §" wud;H uKav,fha idudðlhka ixLHdj
o" tf,i idudðlhka fkdjk wud;Hjreka ixLHdj o" ksfhdacH wud;Hjrekaf.a ixLHdj
o ;SrK lsÍfï n,h ,nd § we;af;a úOdhlhg fkdj jHjia:dodhlh jk md¾,sfïka;=j
fj; h'

• uq,a jHjia:djg wkqj md¾,sfïka;=fõ ks, ld,h jir ihla jqj o" fuu ixfYdaOkhg wkqj
md¾,sfïka;=fõ ks, ld,h jir myls' ;j o" ckdêm;sjrhdg md¾,sfïka;=j úiqrejd yeßh
yelafla uy ue;sjrKhlska miqj md¾,sfïka;=j m%:u jrg /iajk Èk isg jir y;r
yudrla blau ùfuka miqj h'

• 19 jk ixfYdaOkh uÕska Y%S ,xldfõ wdKavq wdh;k moaO;shg jHjia:d iNdj kï jq


wdh;kh kej; y÷kajd fokq ,eìKs' th my; i|yka mqoa.,hkaf.ka iukaú; fõ'

- w.%dud;Hjrhd
- l:dkdhljrhd
- md¾,sfïka;=fõ úreoaO mlaIfha kdhljrhd
- ckdêm;s úiska m;a lrkq ,nk md¾,sfïka;= uka;%Sjrhl=
- w.ue;sjrhd iy úreoaO mlaIfha kdhlhd hk fofokdf.a u kdu fhdackd lsÍu u;
ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk ;eke;a;ka mia fofkl=' ñka fofofkl=
md¾,sfïka;= uka;%Sjreka úh hq;= h'
- w.ue;sjrhd iy úreoaO mlaIfha kdhlhd wh;a foaYmd,k mlaIhl fkdjk
md¾,sfïka;=fõ fiiq mlaIj, iy iajdëk lKavdhï j, uka;%Sjrekaf.a nyq;r
tl.;dj u; kdu fhdackd fldg ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk tla
uka;%Sjrhl=

• wdKavql%u jHjia:d iNdfõ m%Odkshd jkafka l:dkdhljrhd h' iNdfõ idudðlhka Tjqka
m;a lrk Èk isg jir ;=kl ks, ld,hlg ysñlï ,nhs'

• 19 jk ixfYdaOkfhka y÷kajd fok ,o iajdëk fldñika iNdj,g ^ue;sjrK fldñika


iNdj" rdcH fiajd fldñika iNdj" cd;sl fmd,sia fldñika iNdj" ú.Kk fiajd fldñika
iNdj" Y%S ,xld udkj ysñlï fldñika iNdj" w,a,ia fyda ¥IK fpdaokd úu¾Ykh lsÍfï
fldñika iNdj" uqo,a fldñika iNdj" iSud ks¾Kh fldñika iNdj" cd;sl m%iïmdok
fldñika iNdj& iNdm;sjreka m;a lsÍfï § tajd i|yd iqÿiqq mqoa.,hka ckdêm;sjrhd fj;
ks¾foaY lsÍfï ld¾hh mj;skafka jHjia:d iNdjg h'

• fuf,i m;a lsÍfï § jHjia:d iNdj úiska mqoa.,hka ;sfofkl= ks¾foaY l< hq;= w;r ñka
wfhl= ckdêm;sjrhd úiska m;a l< hq;= h'

• jHjia:d iNdfõ wkqu;shg hg;a j ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,nk ;k;=re lsysmhla
o mj;S' tajd kï

97
- w.úksiqre iy fY%aIaGdêlrKfha úksiqre
- wNshdpkdêlrKfha iNdm;s iy tys fiiq úksiqre
- wêlrK fiajd fldñika iNdfõ iNdm;s yer tys fiiq idudðlhka
- kS;sm;s
- ú.Kldêm;s
- fmd,siam;s
- Tïnqâiauka
- md¾,sfïka;= uyf,alï

• jHjia:d iNdfõ /iaùula meje;aùu i|yd wjYH lrk .K mQrKh idudðlfhda mia
fofkls' m;a lsÍula i|yd fokq ,nk wkqu;shg wju jYfhka idudcslhka ;sfofkl=f.a
wkqu;sh wjYH h'

• oyku jk ixfYdaOkh uÕska tl;= lrk ,o kjdx.hla jkafka jHjia:dfõ uQ,sl


whs;sjdislï mßÉfþohg f;dr;=re ±k.ekSfï whs;sjdislu we;=<;a lsÍu hs' ta wkqj tu
whs;sjdislu wêlrKh uÕska l%shd;aul lrjd .; yels whs;shla njg m;a lrk ,È'
^.=rejrhd" f;dr;=re ±k.ekSfï mk; ms<sn|j ;jÿrg;a isiqka ±kqj;a lsÍug fhduqjkak&

— 1978 wdKavql%u jHjia:dj ms<sn|j ;snQ úfõpk'

• 1978 wdKAvql%u jHjia:dj tys wdrïNfha mgka u ne?reï uyck úfõpkj,g ,la jQjls'
tu úfõpk fndfyduhl u ixl,amSh moku jQfha tys uQ,sl jHQyh fuka u tys wNs,dIhka
o m%cd;ka;% úfrdaë h hkak hs'

• ,xldfõ m%cd;ka;%jd§ wdKavql%uh h<s ia:dms; lsÍug kï fuu wdKAvql%u jHjia:dj wj,x.=
lr" w¨;a jHjia:djla ks¾udKh l< hq;= h hk m%n, u;hla úmlaI foaYmd,k mlaI" isú,a
iudc n,fõ." ckudOHh iy ck;dj w;r f.dv ke.sK'

• uyck úfõpk m%Odk jYfhka t,a,jQfha my; i|yka wx.j,g h'

• úOdhl ckdêm;s l%uh iy rdcH n,h tl mqoa.,hl= yd wdh;khla fj; flakaø.;


ùu'
• md¾,sfïka;=j ÿ¾j, lsÍu'
• iudkqmd;sl ksfhdack l%uh ksid ue;sjrK m%;sM, j, § uyck u;h úlD;s
flfrk f,i ksfhdackh m%cd;ka;%jdoh ÿ¾j, ùu'

• óg wu;r j 13 jeks ixfYdaOkh iy 18 jeks ixfYdaOkhg o úreoaO j ;¾l f.dv ke.sK'


13 jeks ixfYdaOkhg iq¿ ck fldgiaj,;a" jdudxYsl mlaIj,;a iyfhda.h ,enqK o"
Y%S,ksmh iy cúfm thg uq, § ±ä f,i úreoaO jQy' 18 jeks ixfYdaOkhg úreoaO m%Odk
úfõpkh jQfha" th 1978 jHjia:dfõ uq, § ;snqKq ks¾-m%cd;ka;%jd§ iy wêldrjd§ m%jK;d
jvd;a Yla;su;a lf<a h hkak hs'

• 1978 jHjia:dj ixfYdaOkh lsÍug yd ta fjkqjg kj jHjia:djla meK ùug" 1994 jif¾
mgka m%h;ak lsysmhla u .kq ,enqj o tajd id¾:l ù ke;' iudkqmd;sl ue;sjrK l%uh
ixfYdaOkh lsÍug md¾,sfïka;= f;aÍïldrl iNdjla m;al< o" ljr ixfYdaOk we;s l<

98
hq;= o hkak .ek foaYmd,k mlaIj,g talu;sl;ajhg m;a ùug fkdyels ùu ksid tu
ls%hdj,sh o id¾:l ù ke;'

^úOdhl ckdêm;s l%uh iy iudkqmd;sl ksfhdack l%uh .ek t,a, ù we;s úfõpk;a" tajd
fjkqjg bÈßm;a ù we;s úl,am .ek;a" ixfYdaOkh lsÍug .;a m%h;ak .ek;a flá ye¢kaùula
YsIH YsIHdjkag mka;sfha § ,nd fokak&

fhdað; bf.kqï b.ekaùï l%shdldrlï (-

1' m%Yak yd ms<s;=re fmd;a (-


fï hgf;a wod< úIh fldgia wdjrKh jk mßÈ m%Yak yd ms<s;=re fmd;la ilia
lsÍug isiqka fhduq lrjkak'

2' mj¾ fmdhskaÜ u.ska fyda rEm igyka u.ska 1978 wdKavql%u jHjia:dfõ f;dr;=re
bÈßm;a lsÍu'

3' újD; .%ka: mÍlaIK hgf;a wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOk iy ta u.ska isÿ jQ fjkialï
yd m%;sM, .fõIKh lr ms<s;=re ,sùu'

4' oaú;aj igyka c¾k,h - 17" 18" 19 jk jHjia:d ixfYdaOk mej;s jHjia:duh m%;smdok
weiqre lr .ksñka ixfYdaOkhg fmr iy ixfYdaOkfhka miq we;s l< jHjia:duh
m%;smdok fudkjd ±hs j.= .; lsÍug isiqka fhduq lrjkak'

5' úOdhl ckdêm;s l%uhg$iudkqmd;sl ksfhdack l%uhg mlaI j iy úmlaI j mka;sfha


újdohla ixúOdkh lsÍu'

wdY%s; .%ka:

01. kjhsjdhï' tia'" ^2014&" ,xldfõ jHjia:dodhl iNd" miafjks fj¿u" wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j'

02. ú;dkjiï" w;=," ^2010&" Y%S ,xldfõ wdKavql%uh iy foaYmd,kh" uyr.u( ;rxð m%skag¾ia'

03. Cooray, L.J.M, (1984 ), Constitutional Government of Sri Lanka: Colombo: Lake House
Investment Ltd.

04. Marasinghe, Lakshman, (2007), The Evolution of COnstitutional Governance in Sri


Lanka;Colombo: Vijityha Yapa Publication.

05. Perera N.M., (1979), A Critical Analysis of the New Constitrtion of Sri Lanka: Colombo:
Star Press.

06. Uyangoda, Jayadeva, (2014), State Reform in Sri Lanka: Issues,Debates and Perspectioves,
Colombo: Social Scientists Association.

07. Wilson, A.J., (1979), The Gaulist System in Asia; The Constitution of Sri Lanka, 1978, London:
Macmillan.

99
13' Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%uh

ksmqK;dj 13 (- Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%ufha iajNdjh iy m%jK;d tajdfha


l%shdldÍ;ajh Tiafia f.k yer olajhs'
^ld,Éfþo 30 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
13'1' Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%ufha wdrïNh yd úldYkh ms<sn| lreKq
bÈßm;a lrhs'
13'2' foaYmd,k mlaI l%ufha ,laIK iy m%jK;d ú.%y lrhs'

bf.kqï M, (-
Ÿ foaYmd,k mlaI l%ufha wdrïNh iy úldYkh meyeÈ,s lrhs'
Ÿ mlaI l%ufha ,laIK iy tys m%jK;d f.kyer olajhs'
Ÿ wêm;s oaú mlaI l%uh y÷kdf.k ta ms<sn| woyia olajhs'
Ÿ jdudxYsl yd l=vd mlaI ms<sn| f;dr;=re úuihs'
Ÿ jd¾.sl wkkH;d u; mokï jQ mlaI y÷kdf.k tajd ú.%y lrhs'
Ÿ iNd. wdKavq ìys ùug foaYmd,k mlaI l%uh ;=vq ÿka whqre úuid n,hs'
Ÿ mlaI l%uh iy foaYmd,k kdhl;ajh w;r iïnkaO;dfõ iajNdjh ú.%y
lrhs'
Ÿ Y%s ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%ufha Yla;sh iy ÿn,;d y÷kdf.k jvd fyd|
mlaI l%uhla fhdackd lsÍfï yelshdj ,nd .kshs'
ye¢kaùu (-
Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI iy mlaI l%uh .ek lrk wOHhkhl § foaYmd,k
mlaI iy mlaI l%uh hk ixl,am .ek w¾: ú.%yhlska wdrïN lsÍu m%fhdackj;a
h' tu w¾: l:kj,ska miqj wms ,xldfõ mlaI l%ufha we;s úfYaI ,laIK y÷kd
.ksuq' bka miqj idlÉPd lrk f;audj jkafka ,xldfõ mlaI l%ufha wdrïNh"
úldYkh iy j¾Okh hs' ,xldfõ jdudxYsl iy ckjd¾.sl mlaI .ek o flá
ú.%yhla fuu mdvfuka bÈßm;a flf¾' ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%uh iy iNd.
wdKavq w;r mj;sk iïnkaOh wm wjidkhg idlÉPd lrk f;audjhs'

foaYmd,k mlaI jeo.;a m%cd;ka;%jd§ wdh;khla jkafka uka o hkak wjfndaO lr


.ekSug o YsIH YsIHdjkag fuu mdvfuka wjia:djla ,efnkq we;'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

˜ foaYmd,k mlaI'

foaYmd,k mlaIj, b;sydih t;rï §¾> ke;' tajd my< jQfha 18 jeks ishjfia hqfrdamfha h'
hqfrdamfha ksfhdack m%cd;ka;j
% doh wdrïN lsÍu miq ld,fha tajd jHdma; ùug ;=vq ÿka m%Odk;u
miqìï idOlh hs' foaYmd,k mlaIj, kQ;k ,laIK iys;j mßKduh ùu" oykjjeks ishjfia
§ wefußldfõ § iy hqfrdamfha § isÿ úh' miqj" oykjjeks iy úisjeks ishjiaj, § foaYmd,k
mlaI" kQ;k foaYmd,k wdlD;s ish,a, u mdfya f,dalh mqrd me;sr .sfha h' ^La Palombara and
Weiner, 1966&

foaYmd,k mlaI hkq m%cd;ka;%jdofha we;s uQ,sl wdh;ksl wx.hls' m%cd;ka;%jdofha muKla
we;s foaYmd,k ;rÕfha udOHh jkafka foaYmd,k mlaIhs' kQ;k ksfhdack m%cd;ka;%jdofha

100
l%h
s dldß;ajhg foaYmd,k mlaIj, ld¾hNdrh ke;sj u neß h' mqrjeishkag foaYmd,k wOHdmkh
,nd foñka" ixúOdkh lrñka iy n,uq¿.kajkafka foaYmd,k mlaIhs' uyck;djf.a wjYH;d"
m< m%fhdack iy wNs,dI uyck wjldYh ;=< m%ldYhg m;a lrkq ,nkafka o foaYmd,k mlaI
úisks' ta mlaI jev ms<sfj, iy kHdh m;% udOHfhks' fï w;r wdKAvq msysgqùu" rdcH m%;sm;a;s
ilia lsÍu iy foaYmd,k u;jdo yd újdo iÔùj mj;ajd .ekSu foaYmd,k mlaIj, úfYaI
ld¾hka h' mqrjeis lKavdhïj, fjkia iy úfYaI wjYH;d wdKavqfõ wjOdkhg f.k tkafka
o foaYmd,k mlaIhs' fumßÈ wdKAvqj iy mqrjeishka tlg iïnkaO lrk b;d u jeo.;a
wdh;ksl mqrel jkafka o foaYmd,k mlaI hs'

˜ w¾: ±laùï

foaYmd,k úoHd idys;Hfha" foaYmd,k mlaI .ek úúO w¾: §mk ;sfí' merKs u w¾: l:khla
jkafka 19 jeks ishjfia isá ì%;dkH foaYmd,k Ñka;lfhl= jQ tâukaâ n¾la bÈßm;a l< w¾:
ú.%yh hs' th fufia h' zzmlaIhla hkq ñksiqka lKavdhula ;uka ish¨ fokd tlÕ jk hïlsis
uQ,O¾uhla u; cd;sl wNs,dIhka ;u iduQysl m%h;ak uÕska m%j¾Okh lsÍu wruqKq lrf.k
msysgqjdf.k we;s ixúOdkhlsZZ ta wkqj foaYmd,k mlaIhla hkq cd;sl kHdh m;%h yev.eiaùug
ñksiqka msysgqjd f.k we;s foaYmd,k ixúOdkhls' ;u wruqKq ms<sn| tlÕ;djhla o ta ñksiqka
w;r mj;S'

fï w;r jvd;a iuld,Sk w¾:l:kj, ue;sjrK ch.%yK uÕska wdKAvq n,h ,nd .ekSfï
wruqK o tl;= lr ;sfí' tjeks w¾:l:k lsysmhla fufia h'

• zzfoaYmd,k mlaIhla hkq foaYmd,k n,h ,nd .ekSu i|yd jk wr.,hg tl;=j iyNd.S
ùu ;u wruqK lr .;a ñksiqkaf.ka iukaú; jk lKavdhulsZZ ^fcdai*a ta' IQïmSg¾"
Okjdoh" iudcjdoh iy m%cd;ka;%jdoh ^1942&&

• zzfoaYmd,k mlaIhla hkq ks, kduhlska y÷kd..kakd jQ o" ue;sjrKj,g iyNd.S jkakdjQ
o" wdKAvqj ks,;, ,nd .ekSu msKsi wfmalaIlhska bÈßm;a lsÍfï yelshdj ;sfnkakd jQ o
foaYmd,k lKavdhulsZZ ^ðfhdjdks idf;daß" foaYmd,k mlaI iy mlaI l%u( ú.%yd;aul
rduqjla ^1976&&

• zzljr fyda ye÷kqï f,an,hla iys;j wdKavqfõ ks,;,j,g f;dard m;a lr.kq ,eîu
wfmalaId lrk" ´kEu lKavdhulsZZ ^,sfhdka ã' tmaiaghska" foaYmd,k mlaI iy ngysr
m%cd;ka;%jdoh ^1967&&

• zzfoaYmd,k mlaIhla hkq ;kshu fyda iNd.hlg tl;= ù" fyda wdKavq hdka;%Kh md,kh
lsÍug mqo.
a ,hska m;a lr .ekSu ;u uQ,l
s iy iú{dkl wruqK lr .;a úêu;a ixúOdkhlsZZ
fcdai*a ,d mef,dïndrd" cd;Ska we;=<; foaYmd,kh ^1947&&

wm by; ±lajQ w¾:l:k i;r bÈßm;a lr ;sfnkafka foaYmd,k mlaI .ek wOHhkh lr we;s
m%Odk fmff<a foaYmd,k úoHd{hska lsysm fofkls' Tjqkaf.a woyia foaYmd,k mlaI ms<sn|
kQ;k kHdhlrKhg Rcqj n,md we;'

tu w¾:l:kj, wdf,dalfhka foaYmd,k mlaI hkq fudkjd±hs wmg ir,j f;areï.; yels
h' ta wkqj foaYmd,k mlaIhla hkq wdKAvqn,h ,nd .ekSfï fmdÿ wruqK we;sj ñksiqka tl;=
ù isák foaYmd,k ixúOdkhls' tu wruqK we;sj foaYmd,k mlaI idudðlhska n|jd .ks;s"

101
uyckhd foaYmd,k jYfhka fufyhj;s' u;jdo iy l%shdud¾. uyck;djg bÈßm;a lr;s'
ue;sjrKj,g iyNd.S fj;s' wka foaYmd,k mlaI iuÕ foaYmd,k ;rÕfha fhfo;s' fï wkqj
foaYmd,k mlaI jkdyS kQ;k ksfhdack m%cd;ka;%jdoh l%shd;aul lsÍfï § wjYH jk jeo.;a
u wdh;ksl udOHhla o fjhs'

ta iuÕ u uyck;dj ;ukaf.a foaYmd,k wêIaGdkh m%ldYhg m;a lrkakdjQ;a" foaYmd,k


l%shdj,shg iyNd.S jkakdjQ;a jeo.;a udOHhla o fjhs'

zzmlaI l%uhZZ hkq tla tla rgj, mj;akd foaYmd,k mlaIj, iuia;fha iajNdjfha úfYaI
,laIK y÷kd .ekSug ;=,kd;aul foaYmd,k úoHdfõ Ndú;d flfrk kHdhsl ixl,amhls'
foaYmd,k mlaIj, iajNdjh" l%shdldß;ajh iy .;sl;ajh ráka rgg fjkiajk nj tu
ixl,amfhka .uH fõ' ;ks-mlaI l%uh" oaú-mlaI" l%uh iy nyq mlaI l%uh wd§ jYfhka úúO
mlaI l%u foaYmd,k úoHdfõ y÷kdf.k ;sfí'

˜ Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%uh'

Y%S ,xldfõ ±kg mj;akd foaYmd,k mlaI l%ufha my; i|yka úfYaI ,laIK wmg y÷kd.;
yels h'

• ,xldfõ ;sfnkafka m%Odk mlaI folla o" iq¿ mlaI fndfyda .Kkla o we;s nyq-mlaI
l%uhls' ue;sjrK fomd¾;fïka;f= õ ,shd mÈxÑ ù isáh;a" ish¨u l=vd mlaIj,g md¾,sfïka;=
ksfhdackh tajdg ke;' 2005 jir jk úg ue;sjrK fomd¾;fïka;=fõ ,shdmÈxÑ ù isák
mlaI ixLHdj 64 ls' bka fndfyduhla il%Sh ke;'

• ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%shd;aul jk wdldrh wkqj" ,xldfõ j¾Okh ù we;af;a wêm;s
oaú-mlaI l%uhls' tlai;a cd;sl mlaIh ^t'cd'm& iy Y%S ,xld ksoyia mlaIh ^Y%S','ks'm'& hkq
fuu wêm;s mlaI folhs' wdKavq msysgqùug iu;a ù ;sfnkafka;a" ue;sjrKj, § jeäfhka
Pkao m%;sY; iy wdik ,nd .kafka;a" iNd. wdKAvqj, flakaøh jkafka;a tu mlaI folhs'

• ,xldfõ iudcfha we;s ckjd¾.sl úúO;ajh m%ldY lrñka" ,xldfõ jd¾.sl mlaI o ;sfí'

˜ ,xldfõ foaYmd,k mlaIj, wdrïNh iy j¾Okh'

• ,xldfõ foaYmd,k mlaI j¾Okh wdrïN jQfha ì%;dkH hg;a úð; md,k iufha § h'

• 1833 flda,anDDla-leurka m%;sixialrK uÕska ,xldfõ ksfhdack wdKAvql%ufha uQ, wjia:dj


wdrïNúh' ta wkqj úOdhl iNdj iy jHjia:dodhl iNdj hk w¨;a wdKavql%u wdh;k
folla we;s lrk ,§' tajd msysgqjk ,oafoa hg;a úð; wdKavqldrhdf.a kdhl;ajfhka meje;s
wdKAvql%u l%shdj,sh myiq lsÍug h' jHjia:dodhl iNdfõ ksfhdað;hka Pkaofhka f;aÍm;a
jQ wh fkdfõ' m;a lrk ,o whhs' tys idudðlhska jQfha ,xldfõ isá ì%;dkHhka h'
jHjia:dodhl iNdfõ idudðlhka f;dardm;a lsÍfï ue;sjrK uQ,O¾uh y÷kajk ,oafoa
1910 § h'

• 1928 § ta' B' .=Kisxyf.a kdhl;ajfhka msysgqjk ,o ,xld lïlre mlaIh mlaIhla f,i
kï lrk ,o m<uq ,dxlsl foaYmd,k ixúOdkh hs' th 1956 ue;sjrKfhla miq lïlremlaIh
wNdjhg .sfha h'

102
• ,xldfõ m<uqjrg ìys jQ ixúOdk.; foaYmd,k jHdmdrh 1919 § msysgqjk ,o ,xld cd;sl
ix.uh hs' fuu ld,fha § i¾ fmdkakïn,ï wreKdp,ïf.a kdhl;ajh hgf;a meje;s
,xld m%;sixialrK ,S.h ^Ceylon Reform League& meje;sK' fïjd foaYmd,k mlaI fkdfõ'
iSñ; idudðl;ajhla meje;s" foaYmd,k uyck u;h f.dvke.Sug msysgqjd .kq ,enq iud.ï
h' tfyhska tajd ie<lsh yelafla ,xldfõ ìys jQ mQ¾j-mlaI foaYmd,k ixúOdk f,i h'

• foaYmd,k mlaI ìys ùu" ,xldfõ jHma;ùug mgka .;a foaYmd,k ksfhdack l%uh iy
Pkaon,h miqìï fldgf.k isÿ jQjls' 1931 fvdkfuda¾ m%;sixialrK hgf;a i¾jck
Pkaoh ,eîu iy ksfhdack wdKavql%uh ;yjqre lsÍu" miq ld,fha § ,xldfõ foaYmd,k
mlaI ìys ùug wjYH miqìfï meje;s m%Odk idOl fol hs'

• tfia jqj;a" 1931 iy 1932 rdcH uka;%K iNd ue;sjrK mj;ajk ,oafoa foaYmd,k mlaIj,g
wkqj fkdfõ' wfmalaIlhka ue;sjrK ;rÕ flf<a ;ks mqoa., wfmalaIlhska f,i h' Tjqka
bÈßhg ±uqfõ ;ks mqoa., foaYmd,k kHdh m;% hs'

• ,xldfõ m%:u kQ;k iy l,amj;akd foaYmd,k mlaIh msysgqjk ,oafoa 1935 foieïn¾ 18 od
h' ta jdudxYsl mlaIhla jQ ,xld iuiudc mlaIh hs' fojeks mlaIh jQ ,xld fldñhqksiaÜ
mlaIh 1943 § msysgqjkq ,eìK' tys wdrïNlfhda" u;jd§ u;fNao ksid ,xld iu iudc
mlaIfhka leã .sh msßila jQy'

• 1930 .Kkaj, ,xldfõ foaYmd,kfha ;snqKq tla ,laIKhla jQfha ue;sjrK foaYmd,kh
jd¾.SlrKhg md;% ùuhs' fvdkfuda¾ fldñiu l< fohla jQfha ta jk úg meje;s jd¾.sl
ksfhdack l%uh wfydais lr" m%foaY u; ilia jQ ksfhdack l%ufha y÷kajd §uhs' tfy;a ta
.ek iq¿ ckjd¾.sl kdhlfhda w;Dma;h s g m;a jQy' rdcH uka;K
% iNdfõ zziu;=,;
s ksfhdack
l%uhlaZZ we;s lrk f,i Tjqyq b,a,d isáh y' ta jk úg foaYmd,k mlaI l%uhla j¾Okh
ù fkd;sîu" ksfhdack foaYmd,kh jd¾.slrKhg Ndckh ùug fya;=jla o úh' isxy, uyd
iNdj" iuia; ,xld øúv ix.uh iy uqia,sï ,S.h ìys jQfha fï ld,fha § h'

• 1946 § tcdmh msysgqjkq ,eîu" ,xldfõ foaYmd,k mlaIj, j¾Okfha B<Õ jeo.;a ux
i,l=Khs' th msygs j
q k ,oafoa ,xldjg foaYmd,k ksoyi ,eîu;a" Bg fmr kj md¾,sfïka;j = g
uka;%Sjreka f;dardm;a lsÍfï m<uq ue;sjrKh meje;aùu;a hk jeo.;a foaYmd,k isÿùï
fol wfmalI a dfjks' mlaI l%uh u; mokï jQ ksfhdack uQ,O¾uhg wkqj uka;kS% a f;dard.kakd
ksfhdað; uka;%S uKav,hla msysgqùu ta jk úg flgqïm;a lr ;snqK fida,anß jHjia:dfjka
wfmalaId flßK' tcdmh msysgqùfï miqìfuys ;snqKq laIKsl idOl fïjd h'

• tys kñka u m%ldY jQ mßÈ" t'cd'm h msysgqjk ,oafoa cd;sl iuÕfha ixfla;hla f,i h'
isxy," øúv iy uqia,sï ck lKavdhï tys Och hg;g f.k tk ,§'

• tcdmh msysgqjkq ,enQ wjia:dfõ iy 1946 ue;sjrKfha § tys m%Odk ;rÕ lrejka jQfha
jdudxYsl mlaI jQ ,xld iuiudc mlaIh iy ,xld fldñhqksiaÜ mlaIh hs' ue;sjrKfhka
jeäu wdik ixLHdjla ,enqfKa tcdmhg h' tfy;a ;ukag md¾,sfïka;=fõ nyq;rhla ysñ
fkdjQ ksid tcdmh flf<a" iq¿ mlaI lSmhl;a" iajdëk uka;%Sjrekaf.a;a iyfhda.h we;sj
iNd. wdKAvqjla msysgqùuhs' ,xld lïlre mlaIh iy iuia; ,xld øúv ix.uh tfia
tcdmh iuÕ iNd. wdKavqjlg yjq,a jQ l=vd mlaI folhs'

103
• tcdmh oDIaájd§uh jYfhka ,snr,a olaIsKdxYsl mlaIhla úh'

• 1951 § tcdmfhka bj;a jQ weia' ví' wd¾' ã' nKavdrkdhl iy lKavdhu úiska Y%S,ksmh
msysgqjkq ,eîu" ,xldfõ mlaI l%ufha j¾Okh;a B<Õ jeo.;aux i<l=K h' ,xldfõ oaú-
mlaI l%ufha wdrïNh ta fj;ska i<l=Kq úh' miqj wêm;s oaú-mlaI l%uhla njg úldYkh
jkafka fï mlaI fol hs'

˜ wêm;s oaú mlaI l%uh'

,xldfõ mlaI l%ufha we;s m%Odk ,laIKh kï th l=vd mlaI .Kkdjla o mj;sk wêm;s oaú-
mlaI l%uhla ùuhs' tcdmh iy Y%S,ksmh hkq wêm;s mlaI fol hs' tu mlaI fofla ue;sjrK
Yla;shg wNsfhda. l< yels ;=kajeks mlaIhla fkdùu" tu mlaI fofla wdêm;Hhg m%Odk
fya;=jla ù we;' tu mlaI fol tlsfklg úl,am md,l mlaI njg o m;a ù isá;s' fï mlaI
fofla wdêm;Hhg wNsfhda. l< fkdyels l=vd mlaIj,g isÿ ù ;sfnkafka l=vd mlaI f,i u
isàug h'

funeúka ,xldfõ mlaI l%uh wêm;s oaú-mlaI l%uhlska o iukaú; jk nyq-mlaI l%uhla f,i
o ye¢kaúh yels h' ksoyiska miq tcdmh yd Y%,
S ksmh yer wka mlaIhlg fyda mlaI ixkaOdkhlg
wdKavq n,h ,nd .ekSug fkdyels ù we;' iq¿ mlaIj,g l< yelafla ikaOdk wdKavqj, iNd.
idudðlhka ùug h' ta tcdmh fyda Y%S,ksmh iuÕ h'

tcdmh ;kshu fyda l=vd mlaI iuÕ ikaOdk.;j wdKavq msysgqùu 1947-52" 1952-56" 1965-70"
1977-94" 2001-2003 iy 2015 hk jirj, § iu;a ù we;' Y%S,ksmh ;ksju fyda l=vd mlaI iuÕ
ikaOdk.;j fyda 1956-60" 1960-65" 1970-77" 1994-2001" 2004-2015 hk ld,j, wdKAvq msysgqjd
we;' 2015 § th tcdmh kdhl;ajh fok ikaOdk wdKAvqjl yjq,alrefjl= úh'

oDIaájd§uh jYfhka tcdmh .;dkq.;sl ,snr,a jdohg nr h' Y%,


S ksmfha u;jdoh cd;sljdofha;"a
;=kafjks f,dal iudcjdofha;a ixl,khls'

˜ jdudxYsl mlaI

m%udKfhka iy md¾,sfïka;= ksfhdackfhka l=vd jqj;a" jdudxYsl mlaI ,xldfõ mlaI l%ufha
jeo.;a wx.hla f,i mj;S' jdudxYsl mlaI jk ,xld iu iudc mlaIh ^,iimh& yd fldñhqkis Ü
a
mlaIh ^fldmh& ,xldfõ ±kg mj;sk merKs; u foaYmd,k mlaI hs'

jdudxYsl mlaI oDIaájd§ mlaI f,i o ye¢kaúh yels h' tajd oDIaájdohla úiska uÕ fmkajkq
,eîu thg fya;=j hs' jdudxYsl mlaIj, idudkH oDIaájdoh iudcjdohhs' jfï mlaI Y%S,ksmh
iuÕ iNd. wdKavq o we;slrf.k ;sfí' 1956 § ,iimfhka leã fjka jQ ms,sma .=Kj¾Okf.a
kdhl;ajfhka hq;a lKavdhula Y%S,ksmh iuÕ tl;=j uyck tlai;a fmruqKq iNd.h f.dv
k.d wdKAvqjla o msysgqù h' 1964 § iy 1970 § ,iimh iy fldm" Y%S,ksmh iu.z iNd.j,g tla
jQy' fuu iNd. ikaOdkh 1994-2001" 2004-2014 hk ld,j, o meje;sK'

jdudxYsl mlaIk ,xldfõ iudc iqN idOkh" ksoyia wOHdmkh" úfoaYSh fjf<| iud.ï
cki;= lsÍu" bvï m%;is xialrK" ÿ.S ck;djf.a wd¾Ól-iudc whs;j
s dislï" lïlre whs;j
s dislï"
iq¿cd;sl m%cdjkaf.a NdId whs;sjdislï iy iudc idOrK;ajh i|yd jQ wr.,j, fmruqfKka
u l%shdlr we;' tu mlaIj,g Yla;su;a jD;a;Sh iñ;s mokula o ;sìK'

104
1960 .Kkaj, ueo § ,xldfõ jdudxYsl jHdmdrfha Odrd folla u;= úh' tajd kï zzmerKsZZ ju
iy zzkjZZ juhs' merKs ju f,i y÷kd .ekqfKa ,xld iu iudc iy fldñhqksiaÜ mlaIh'
idOl folla úiska merKs jfï wkkH;dj kS¾Kh flßK' m<uqjekak kï zzOkjd§ZZ mlaIhla
f,i jfï mlaI úiska i<lkq ,enQ Y%S ,xld ksoyia mlaIh iuÕ ikaOdk wdKavq msysgqùfï
uQf,damdh ,xld iu iudc iy fldñhqksiaÜ mlaIh úiska ms<s.kq ,eîuhs' lïlre mka;s
úma,jfha b,lalh w;yer oud iudcjdoh i|yd jQ md¾,sfïka;= udj; f;dard .ekSu fojekak
hs'

lïlre mka;s úma,jfha yelshdj iy wjYH;dj .ek È.g u úYajdih ;enQ kj ju" iudcjdoh
i|yd jQ md¾,sfïka;= uQf,damdh m%;slafIam flf<a h' Y%S,ksmh fyda zzOkm;sZZ mlaI iuÕ we;s
lrk ikaOdk foaYmd,k h o Tjqyq neyer l<y'

zzkj juZZ ksfhdackh l< mlaI w;r ,iim ^úma,jldÍ&" fldm ^Ök ms,& kj iuiudc mlaIh
iy ck;d úuqla;s fmruqK m%Odk tajd h'

ck;d úuqla;s fmruqK iïnkaOfhka n,k úg th ,xldfõ foaYmd,k mlaI w;r úfYaI;ajhla
;sfnkakls' th uq,ska wfkla jdudxYsl mlaI ish,a,g u jvd /äl,ajd§ jQ zzúma,jjd§ZZ
mlaIhla úh' ikakoaO wr.,hla ud¾.fhka rdcH n,h w;am;a lr .ekSug l%shd l< tl u
jdudxYsl foaYmd,k mlaIh jkafka o cúfmh hs' tfy;a 1990 .Kkaj, § isÿ jQfha cúfm
ikakoaO wr.,fha udj; w;yer oud md¾,sfïka;= foaYmd,kh ms<s .ekSu hs' j¾;udkfha §
cúfm" uOHu uÜgñka /äl,ajd§ jk ^Moderately radical& md¾,sfïka;= mlaIhla f,i ye¢kaúh
yels h'

˜ ckjd¾.sl mlaI'

kQ;k foaYmd,k kHdfha ckjd¾.sl mlaI .ek w¾: ksrEmKh lr we;af;a wka jd¾.sl lKavdhï
neyer lrñka" tla ksYaÑ; jd¾.sl lKavdhul fyda lsysmhl wNs,dI ch.%yKh lrùug l%shd
lrñka" Pkao odhlhskag wdhdpkd lrk mlaI f,i h' ^ldkaLka pkaød" 2005& ckjd¾.sl
wkkH;dj foaYmd,k jYfhka jeo.;a ù ;sfnk j¾;udk ld,fha" nyqjd¾.sl iudcj, jd¾.sl
mlaI j¾Okh ùfï kj m%jK;djla mj;S'

,xldfõ foaYmd,k mlaI l%ufha úfYaI ,laIKhla ù ;sfnkafka jd¾.sl mlaI .Kkdjla u
;sîu hs' foaYmd,k fm<.eiaùfï § jd¾.sl wkkH;dj fhdod .ekSu ,xldfõ foaYmd,khg
w¨;a fohla fkdfõ' th úisjeks ishji uq,a ld,fha §" ksfhdack l%uh y÷kajd ÿka wjêfha isg
mej;=Kls' ksoyiska miq ld,fha § th jvd;a Yla;su;a úh' 1980 .Kka j, ckjd¾.sl hqoaOfha
miqìu ;=< fuu m%jK;dj ;j;a j¾Okh úh'

øúv ix.uh iy f*vr,a mlaIh fou< NdIdj l:d lrk ck;djf.a wNs,dI fjkqfjka
msysgqjk ,o uq,a mlaI folls' bkamiqj" úfYaIfhka isxy, ck;djf.a wNs,dI ksfhdackh lrk
mlaIhla f,i Y%S,ksmh ìys jqj o" th iq¿ck lKavdhïj,g o wdhdpkh l< mlaIhla úh'
cd;sl úuqla;s fmruqK" isxyf,a uyd iïu; N+ñ mq;% mlaIh" iy cd;sl fy< Wreuh isxy,
ck;djf.a wNs,dI ksfhdackh lsÍug ìys jQ l=vd mlaI hs'

jd¾.sl mlaIj, iajNdjfha fjkila 1980 .Kkaj, § isÿ úh' tla ckjd¾.sl lKavdhulg
muKla wdhdpkd lrk jd¾.sl mlaI ìysjQfha fï ld,fha § h' isxy," W;=re kef.kysr fou<"

105
Wvrg fou< iy uqia,sï Pkaoodhlhskag fjk fjk u wdhdpkd lSÍu tajdfha úfYaI;ajh úh'
Y%S ,xld uqia,sï fldka.%ih 1987 § ìys úh' Wvrg fou< lïlrejka ksfhdackh lrk ,xld
lïlre ix.uhg wu;rj Wvrg uyck fmruqK ìysjQfha o fï ld,fha h' jd¾.sl isxy, mlaI
.Kkdjla o fï ld,fha ìys úh' cd;sl fy< Wreuh thska m%Odk h'

W;=re-kef.kysr øúv ck;djg muKla wdhdpkd lrk kj fou< mlaI lsysmhla o 1980
.Kkaj, § ìys úh' B<dï cd;sl uyck mlaIh ^EPDP& iy B<dï uyck úma,jjd§ úuqla;s
fmruqK ^EPRLF& tajd w;ßka ;ju;a foaYmd,kfha il%Shj fh§ isák mlaI fj;s' fï mlaI
fndfyduhla uq, § ler,sldr mlaI f,i l%shd l<y' miqj Tjqyq ikakoaO wr.,h w;yer oud
md¾,sfïka;= udj; f;dard .;a y'

úuqla;s fldá ixúOdkh ^LTTE& fou< jd¾.sl mlaI w;r úfYaI ia:dkhla .kakls' Pkao
odhlhska ixúOdkh lrk mlaIhla fkdjQ ksid th foaYmd,k mlaIhla f,i j¾.SlrKh lsÍu
myiq ke;' W;=re-kef.kysr meje;s fou< jd¾.sl ikakoaO wr.,hg kdhl;ajh §u th oYl
;=kla muK lr we;s foaYmd,khhs' md¾,sfïka;= mlaIhla njg mßj¾;kh ùu ms<sn| cúfm
wdo¾Yh th ms<s.;af;a ke;' wjidkfha § th hqouh jYfhka mrdchg m;a úh' ta 2009 uehs
udifha § h'

kHdhsl jYfhka foaYmd,k mlaIhla u fkdjQj;a" miq.sh oYl ;=kl ld,h ;=< ,xldfõ øúv
iudcfha foaYmd,khg jeäu n,mEula isÿ lr we;af;a t,aààBhhs' foaYmd,k mlaI fkdjk
fujeks foaYmd,k jHdmdr iy ixúOdk ìysùu" foaYmd,k mlaI ms<sn| foaYmd,k úoHd
kHdhg o wNsfhda.hla ù we;'

˜ mlaI l%uh iy iNd. foaYmd,kh'

mlaI lsysmhla w;r we;sjk iNd. wdKavq msysgqùu ,xldfõ md¾,sfïka;= foaYmd,kfha 1947
mgka olakg ,efnk úfYaI ,laIKhls' zzfoaYmd,k mlaI folla fyda lsysmhla fmdÿ jev
ms<sfj,la ;=<ska fmdÿ foaYmd,k wruqKq bgqlr .ekSug msysgqjk yjq,a wdKavqjZZ hkqfjka
iNd. wdKavqjla hkak w¾: ±laúh yels h' iNd. wdKavqjla f.dv kef.kafka md¾,sfïka;=fõ
wdik úYd, ixLHdjla ;sfnk mlaIhla jgd" wdik iaj,am ixLHdjla ysñ mlaIhla fyda
lsysmhla o tl;= ùfuks'

wdKavqjla msysgqùug wjYH md¾,sfïka;= nyq;rh iq¿ mlaIj, wdOdrfhka ,nd .ekSu iNd.
wdKavq msyg
s ù
q ug we;s idudkH fya;j
= hs' mlaI lsym
s hl iïm;a tlg tl;=lr ue;sjrK ch.%yKh
lsÍfï bv m%ia:d ÈhqKq lr .ekSu mq¾j-ue;sjrK ikaOdk msysgqùug ;=vq Èh yels idOlh hs'
mYapd;a-ue;sjrK iNd. we;sjkafka wdKavq msysgq ùug we;s md¾,sfïka;= nyq;rh ,nd .ekSfï
wjYH;dj u; h'

ue;sjrK l%u" mlaI l%u" iy iNd. wdKavq msyg


s ù
q ug ;=vq fok fldkafoais w;r lsÜgq iïnkaO;djla
;sfí' ,xldfõ w;a±lSu kï" ir, nyq;r iy iudkqmd;sl hk ue;sjrK l%u fol hgf;a u'
iNd. wdKavq msysgqjkq ,eîuhs' tfia ùug m%Odk fya;=j foaYmd,k mlaI l%ufha iajNdjh hs
tkï wêm;s oaúmlaI l%uhla iy l=vd mlaI úYd, m%udKhla mej;Su hs'

wm fï mdvfï § uq, § ÿgq mßÈ ,xldfõ mlaI l%ufha úfYaI ,laIK folla ;sfí' ^w& th nyq-
mlaI l%uhls' iy ^wd& th wêm;s oaú-mlaI l%uhlska iukaú; nyq mlaI l%uhls' nyq mlaI

106
l%uhl idudkHfhka isÿjkafka m%Odk mlaI tlla fyda folla iuÕ l=vd mlaI .Kkdjla o
il%shj meje;Su h'

by; lS ,laIK fol iy ,xldfõ iNd. wdKAvq msysgqùu we;s m%jK;dj;a w;r we;s iïnkaOh
±ka wms úNd. lruq'

• nyq mlaI l%uhl isÿúh yels fohla kï" l=vd mlaI .Kkdjla w;r md¾,sfïka;= wdik fn§
hdu;a" md¾,sfïka;=fõ nyq;r wdik ixLHdjla Èkd .ekSug ;ks m%Odk mlaIhla wiu;a
ùu;a h' túg u;=jk ;;a;ajh kï" ;uka yd tlaj iNd. wdKavqjla msysgqjk f,i jeä
wdik m%udKhla ysñ tfy;a md¾,sfïka;=fõ nyq;rhla ke;s m%Odk mlaIh" l=vd mlaIj,g
wdrdOkd lsÍuhs' 1947" 1965 iy 1994 iNd. wdKavq ,xldfõ we;s jQfha fï ;;a;ajh hgf;a
h'

• nyq mlaI l%uhl §" m%Odk mlaIhla" l=vd mlaI lsysmhla iuÕ mQ¾j-ue;sjrK ikaOdkhla
f.dv ke.sh yels h' tfia lrkafka ue;sjrKfha § wdKavqjla msysgqùug wjYH nyq;r wdik
ixLHdjla Èkd .ekSug we;s YlH;dj ÈhqKqlr .ekSu i|yd h' ue;sjrKfhka miq tu mQ¾j-
ue;sjrK ikaOdkh mYapd;a-ue;sjrK iNd. wdKavqjla njg m;a fõ' ,xldfõ 1956" 1970"
1994" 2001" 2005 iy 2015 hk jirj, ìysjqfKa fujeks iNd. wdKavqhs'

• ,xldfõ ;sfnkakdla fuka" wêm;s mlaI folla mj;sk úg" l=vd mlaIj,g idudkHfhka
ch.; yelafla wdh;k iaj,am m%udKhka h' tu mlaIj,g ;ukaf.a u wdKavqjla msysgqjd
.ekSug wjia:djla ,efnkafka u ke;' ieuodu úmlaIfha u /£ isàfï úl,amfhka fíÍug
Tjqka bÈßfha we;s l%shdud¾.h jkafka m%Odk mlaIhla iuÕ iNd. wdKavqjlg tl;= ùu h'
tfia jqj;a" wdik lsysmhla muKla ysñ l=vd mlaIj,g mjd leìkÜ wud;H Oqr o ,ndf.k"
wdKavq l%shdj,shg iyNd.S úh yels h'

˜ iudf,dapkh

wm fuu mdvfï l< idlÉPdfjka u;= jQ uQ,sl woyia my; i|yka mßÈ h'

• ,xldfõ wjqreÿ oYl wgl b;sydihla we;s mlaI l%uhla ;sfí'


• tu mlaI l%uh wêm;s oaú-mlaI l%uhla iys; nyq-mlaI l%uhls'
• l=vd mlaI .Kkdjla ;sîu ,xldfõ mlaI l%ufha ,laIKhls'
• ,xldfõ iNd. wdKavq m%jK;dj" wêm;s oaú-mlaI l%uh iuÕ <Õska u iïnkaO h'
• ckjd¾.sl mlaI ìys ùu" ,xldfõ mlaI l%ufha ksrka;rj we;s m%jK;djls'

fhdað; bf.kqï b.ekaùï l%shdldrlï (-

1' .fõIK - lKavdhï l%shdldrlula f,i lrkak

á Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI l%uh ms<sn| my; i|yka ud;Dld hgf;a .fõIKh
lrkak'

• mlaI l%ufha wdrïNh iy m%jK;d


• wêm;s oaú mlaI l%uh
• jdudxYsl yd l=vd mlaI

107
• jd¾.sl yd l=vd mlaI
• foaYmd,k mlaI iy iNd.
• mlaI l%uh iy foaYmd,k kdhl;ajh

á lKavdhï ld¾hfhys ksr; ùfuka miq j .fõIK jd¾;dj bÈßm;a lsÍug wjia:dj
,nd fokak

2' .fõIK - Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI ms<sn| iólaIKhla mj;ajd by; i|yka f;aud
hgf;a u jd¾;djla ilia lrkak'

wdY%s; .%ka:

01' wdßhodi" lS¾;s" ^2014&" foaYmd,k mlaI( kHdhsl ye¢kaùula" rdc.sßh( woyia m%ldYk'

02. chj¾Ok" l=udß" ,xldfõ lïlre jHdmdrfha b;sydih'

03. Amarasinghe, Ranjith, (2000), Revolutionary Idealism and Parliamentary Politics: A Study
of Trotskyism in Sri Lanka, Colombo: Social Scientist's Association.

04. Jayawardena, Kumari, (1972), Rise of the Labour Moverment in Ceylon, Colombo: Social
Scientists Association.

03. Jayawadena, Kumari, Origins of the Life Movement ifn Sri Lanka, Colombo: Sanjiva Books.

04. La Palombara, Joseph and Weiner, Myron, 1966, Political Parties and Political Development,
Priceton; Priceton University Press.

05. Shastri, Amita and Uyangoda Jayadeva, (2018), Political parties in Sri Lanka: Change and
Continutity, Delhi: Oxford University Press.

06. Woodward, Calvin, (1969), The Growth of a Party System in Ceylon, Providence: Brown
University Press.

108
14' cd;Hka;r foaYmd,kh

ksmqK;dj 14 (- cd;Hka;r foaYmd,kfha iajNdjh yd m%jK;d y÷kdf.k woyia olajhs'

^ld,Éfþo 55 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
14'1' cd;sl yd cd;Hka;r foaYmd,kfha fjkialï fjka fldg y÷kd.kshs'
14'2' cd;Hka;r foaYmd,kfha rdcH yd rdcH fkdjk l%shdOrhka y÷kd.ksñka
woyia olajhs'
14'3' cd;sl n,h iy cd;sl wNs,dIj, iajrEmh meyeÈ,s lrhs'
14'4' cd;Hka;r foaYmd,kfha j¾;udk m%jK;d y÷kdf.k tajd meyeÈ,s lrhs'
14'5' cd;sl yd cd;Hka;r foaYmd,kfha kj m%jK;d ,xldjg wod< j y÷kdf.k
ú.%y lrhs'

bf.kqï m, (-
Ÿ cd;sl iy cd;Hka;r foaYmd,kh w;r we;s fjkialï y÷kdf.k tajd
ú.%y lrhs'
Ÿ cd;Hka;r foaYmd,kfha § jeo.;a jk wdh;k iy l%shdOrhka y÷kd .kshs'
Ÿ cd;sl n,h iy cd;sl wNs,dI hk ixl,am w¾: olajhs'
Ÿ j¾;udk f,dal foaYmd,kfha kj m%jK;d ú.%y lrhs'
Ÿ kj f,dal foaYmd,k m%jK;d ,xldjg n,mdk wdldrh meyeÈ,s lrhs'

ye¢kaùu (-
fuu úIh tallh uÕska uQ,sl jYfhka cd;sl yd cd;Hka;r foaYmd,kfha iajNdjh
jgyd .ekSu;a" cd;Hka;r foaYmd,kfha m%Odk wx. jk rdcH yd rdcH fkdjk l%shd
Orfhda ljqreka o" Tjqka foaYmd,kh ;=< yeisfrkafka flfia o" iy cd;sl rdcHhka
;u meje;au Wfoid cd;sl n,h yd cd;sl wNs,dI yiqrejkafka flfia o hkak
idlÉPd flf¾' tfuka u cd;Hka;r foaYmd,kfha m%Odk m%jK;d jk nyqO%eùh
^Multipolar& f,dal l%uh" úl,am cd;Hka;r in|;d" iy kj iudc jHdmdr iy
ler,sldr jHdmdr" hk fïjd l%shd;aul jkafka flfia o@ hkak;a úuid nef,a'
úfYaIfhka u cd;sl iy cd;Hka;r foaYmd,kfha kj m%jK;d ,xldjg wod<
jkafka l=uk wdldrhg o hkak;a wOHhkh lsÍu fuu ud;Dldj uÕska wfmalaId
flf¾'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

14' cd;Hka;r foaYmd,kh


cd;Hka;r foaYmd,kh ^International Politics& hkafkys ir, jdpHd¾:h jkafka cd;Ska w;r
foaYmd,kh ^politics among nations& hkak hs' fuys§ cd;Ska hkafkka ksoyia" fN!ñl" iajdêm;s
cd;sl rdcH woyia flf¾'

14'1' cd;sl iy cd;Hka;r foaYmd,kfha fjkialï (-

cd;Hka;r foaYmd,kh ks¾jpkh lsÍfuys ,d jvd;a idïm%odhsl iy ckm%sh Wmdh ud¾.h


ù we;af;a th cd;sl foaYmd,kh ^National Politics& iuÕ iei£u hs' fuu iei£u foaYmd,k
úoHdj ;=< m%Odk úfNaokhla ^great divide& f,i y÷kd.efka ^Ian Clark - 1989& cd;sl

109
foaYmd,kh hkq rdcHhka wNHka;rfhys foaYmd,kh wOHhkh lsÍu hs' rdcHfha wNHka;r
wdh;ksl jHQyh" n,h" rdcH iy tys wdh;k iuÕ mqrjeishd mj;ajk in|;dj" tlS
in|;dj ;SrKh lsÍu i|yd iy újrKh lsÍu i|yd f.dv kÕd we;s jHQy wdÈh cd;sl
foaYmd,kh wOHhkfha § jeo.;a ud;Dld fõ' cd;Hka;r foaYmd,kh foaYmd,k úoHdj
;=< u Wm-YslaIKhla f,i j¾Okh ùu fuu fjkfia m%;sM,hls'

cd;Hka;r foaYmd,kh hkq rdcHhkaf.a ke;fyd;a mq¿,a w¾:fhka i,lk l< cd;Skaf.a
ndysr in|;d hs' cd;Hka;r in|;d meje;aùfï § rdcHfhys b;d ixlS¾K in|;d cd, iy
tlS in|;d jvd;a úêu;a lsÍu i|yd ixúOdk cd, f.dv kÕd f.k we;' tksid u
cd;Hka;r foaYmd,kh ;=< yqfola rdcHhka w;r mj;akd in|;d muKla fkdj fmr lS
ixlS¾K in|;d yev.iajk úê" Wmdh ud¾. iy ixúOdk cd, o wka;¾.; fõ'

• rdcHh ;=< tys n,h yeisrùu msKsi wdKAvqj ^Government& m%uqL;u foaYmd,k
tallh jYfhka l%shd;aul fõ' cd;Hka;r iudch ;=< tjka n,dêldrhlska hq;=
wdKavqjla olakg fkd,efí' tksid u cd;Hka;r foaYmd,kh ;=< w;HjYfhka u
we;s úh yels wrdðl Ndjh ^Anarchy& wju lsÍu i|yd fmdÿ iïuq;Ska" iyfhda.s;d
ixúOdk" f,dal ixúOdk iy ffk;sl fuka u wdpdr O¾óh wdh;k iy ms<s.ekSï
rdYshla f.dv keÕS we;'

• cd;Hka;r foaYmd,kh wOHhkh lsÍfï § tys wkH l%shdOrhka f,i tlS wdh;k
iy ixúOdk moaO;sh l%shd;aul fõ' cd;Hka;r foaYmd,k moaO;sh l%shd;aul jkafka
tu ixúOdk moaO;sh ud¾.fhks' ta wkqj cd;Hka;r foaYmd,kh wOHhkfha § tys
uqLH l%shdOrhd jk rdcH ms<sn| wOHhkh flf¾'

• tfuka u cd;Hka;r in|;d iy foaYmd,kh úYaf,aIKh flfrk kHdh ^Theories


of international politics& y÷kd .ekSu o jeo.;a h' cd;Hka;r foaYmd,kh b;d ixlS¾K
lafIa;%hla jk neúka tlS kHdh u.ska lsishï úêu;a y÷kd.ekSula iemhS we;'

• f,dj lsis ÿ rdcHhla iyuq,ska u yqol,d iy iajhxfmdaIs; fkdjk neúka j¾;udk


rdcH b;d ±ä j cd;Hka;r wd¾Ólh iuÕ in|;d mj;ajhs' cd;Hka;r wd¾Ól
in|;d cd;Hka;r foaYmd,kfhys yev.eiau ;SrKh lsÍu i|yd b;d ixfõ§ f,i
n,mEï lrhs' ta ksid u cd;Hka;r foaYmd,k wd¾Ólh ^International political economy&
cd;Hka;r foaYmd,kh wOHhkfhys jeo.;a ud;Dldjla njg m;a fõ'

• fmdÿ kS;s moaO;shla iïuq;s.; j f.dv kÕd .;a wdKAvqjla ±lSu m%dfhda.sl fkdjk
ksid cd;Hka;r foaYmd,kh lsishï wrdðl iy wkdrlaIs; iajNdjhlska o hqla;
fõ' fulS ldrKh ksid u f.da,Sh wdrlaIdj ^Global Security& cd;Hka;r l%ufhys
m¾hdh ^Order in international system& iy iduh mj;ajdf.k hdu i|yd jeo.;a fõ'
cd;Hka;r wdrlaIdj wOHhkh o" tlS wdrlaIdjg we;sù we;s ;¾ckj, iajNdjh"
tn÷ ;¾ck jHdma; iy j¾Okh jQ l, we;s jk .egqï iy tu .egqï ksrdlrKh
lrk wdh;k yd l%ufõo o wms cd;Hka;r foaYmd,kh wOHhkfha § wjOdkhg
fhduq lrkafkuq'

110
fojk f,dal hqoaOfhka miq j kej;;a tjka f,dal mßudK jHikhla we;s ùu
je<elaùu msKsi f,dal jdiSyq tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkh f.dv kÕd .;ay' th
f,dal md,k tallhla ^Unit of Global Governance& njg m;a úh hq;= o" hk újdoh
o cd;Hka;r foaYmd,k in|;dj,§ mek keÕ=K .eg¨jla jQfha h' tneúka tlai;a
cd;Ska ^United Nations& iy ta yd iïnkaO foaYmd,kh yeoEÍu o cd;Hka;r
foaYmd,kfha jeo.;a ud;Dldjla fõ'

• cd;Hka;r iudch hkq ksrka;r fjkiaùïj,g ,lajk" .;sl m%mxphls' ta ksid u


f.da,h
S m%jK;d ^Golobal Trends& iy f.da,h
S lrKh ^Globalization& ms<n
s | wOHhkh
lsÍu o cd;Hka;r foaYmd,kfha úIh m:h ;=< jeo.;a fõ'

14'2' cd;Hka;r foaYmd,kfha rdcH iy rdcH fkdjk l%shdOrfhda (-

cd;Hka;r foaYmd,kfha yevh ;SrKh lsÍu i|yd tys wkkH l%shdOrhskaf.a yeisÍu ;Srl
idOlhla njg m;afõ' mq¿,a jYfhka idlÉPd lrk l,ays cd;Hka;r foaYmd,kfha m%Odk
l%shdOrfhda j¾. folls'

^I& cd;sl rdcH iy wka;¾cd;sl-rdcH ixúOdk


^II& rdcH fkdjk l%shdOrfhda ^Non-State Actors&

I cd;sl rdcHh (-
kQ;k f,dalh foaYmd,k jYfhka iukaú; jkafka cd;sl-rdcHh kï jQ foaYmd,k
tallj,sks' fjk;a jpkj,ska lsjfyd;a" cd;sl rdcHhka hkq kQ;k f,dal l%uh
iukaú; jk tall hs' kQ;k cd;sl rdcHh mßKduh ùug mgka .kafka oyy;ajeks
ishjfia ueo Nd.fha isg hqfrdamfha h' fjiaÜf*a,shdkq .súiqï cd;sl-rdcHj,ska
iukaú; kQ;k f,dal l%ufha mßKdufha wdrïNl wjia:dj f,i ie<fla' cd;Hka;r
foaYmd,kh hkq uQ,sl jYfhka u cd;sl rdcHhka w;r mj;sk foaYmd,k" wd¾Ól"
hqo-uQf,damdhsl iy ixialD;sl wka;¾ l%shdldß;ajhka h'

hqfrdamd cd;Ska .Kkdjla iïnkaO fjñka 1618 isg j¾Okh jQ ;sia wjqreÿ hqoaOh
^Thirty Years War& iudma; lrñka hqfrdamd cd;Ska w;r 1648 § iïuq;s.; jQ .súiqï
iuQyh fjiaÜf*a,h s d idu iïuq;s ^Westphalia Peace Treaties& f,i ye¢kafõ' cd;Hka;r
foaYmd,kh ;=< fï idu iïuq;s lemS fmfkkafka tajdhska hqfrdamfha m%Odk rdcH
w;r fN!ñl jmißh ;SrKh ùu;a" cd;Skaf.a iajdêm;Hh ms<sn| uQ,sl woyia fmdÿ
ms<.
s ekSulg ,la ùu;a fya;f = jks' tu woyia kQ;k fN!ñl iajdêm;s cd;sl rdcHfhys
ixúê; uQ,drïNh o fmdaIKh lf<a h' fï fj;ska kQ;k rdcHh ms<sn| m%Odk
woyia folla ìysúh' bka m<uqjekak kï kQ;k cd;sl rdcH kQ;k fN!ñl rdcHh
iuÕ wkkH ùuhs' fojekak kQ;k rdcHfha mrudêm;Hh wfkl=;a cd;sl rdcHhka
úiska o ms<s.kq ,eîu h' fN!ñl rdcH ^Territorial& hkq" ksYaÑ; N+ñ m%foaYhla ;=<"
ksYaÑ; iy idfmalaIl jYfhka wkuH foaY iSud iys; rdcHh' fï ,laIK fol
ksid kQ;k rdcHh mQ¾j-kQ;k rdcHfhka fjkia fjhs'

miqld,Sk j fuu fmdÿ ms<s.ekSï f,dal jHdma; jQ w;r cd;sl rdcH cd;Hka;r
foaYmd,kfha m%Odk;u foaYmd,k tallh njg m;a jQfha h' ta wkqj cd;sl rdcHh
^Nation State& wo jk f;la u cd;Hka;r foaYmd,kfha m%Odk l%shdOrhd jYfhka
y÷kd .efka' uQ,sl jYfhka cd;sl rdcH w;r in|;d zzcd;Hka;r in|;dZZ jYfhka
w¾: ±lafjkafka tfyhsks'

111
fumßÈ cd;Hka;r foaYmd,kh ixúOdkh ù ;sfnkafka cd;sl rdcH w;r wka;¾
l%h
s dldß;ajhka jYfhks' cd;Hka;r iïnkaO;d kï jQ YslI
a Kh ;=< uQ,l
s ú.%yd;aul
tallh jkafka cd;sl rdcH hs'

II wka;¾ cd;sl rdcH ixúOdk (-


cd;Hka;r iudch ish in|;d myiq lr .ekSu i|yd;a" úêu;a lsßu iy fmdÿ
fi!Nd.H we;s lr.ekSu i|yd;a" úúO wxY hgf;a f.dvkÕd f.k we;s ixúOdk
iuQyh wka;¾cd;sl rdcH ixúOdk ^Inter-Governmental Organizations& jYfhka
ye¢kafõ' fï i|yd we;s m%Odk;u ksoiqk jkafka tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkhhs'
^United Nations Organization& j¾;udkfha f.da,h
S l%uh ;=<" lsym
s hla yereKq fldg
fiiq ish¨ cd;sl rdcH tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkfha idudðl;ajh ,nd f.k we;'

óg wu;r j úúOdldr wruqKq uqÿkam;a lr.ekSu wrnhd wka;¾cd;sl rdcH ixúOdk


f.dvkÕdf.k we;s wdldrh meyeÈ,s fõ'

• l,dmSh ixúOdk(-
rdcH ;=klg jeä ixLHdjla idudðl;ajh ork wka;¾ rdcH l,dmSh ixúOdk
^Rigional Organizations& Wod( SAARC, ASEAN, EU.

• wdrlaIl n, ixúOdk Wod( W;=re w;a,dka;sla .súiqï ixúOdkh ^NATO&

• wd¾Ól wruqKq iys; j msysgqjd .;a wka;¾cd;sl rdcH ixúOdk' Wod( fojk
f,dal ix.%dufhka miq f,dal wd¾Ólh h:d ;;a;j a hg m;a lsÍfï wNs,dIfhka
msyg
s j
q d.;a fí%Ükajâ
q ia ixúOdk cd,h" ^Bretten Woods Systems& tkï m%Odk
jYfhka cd;Hka;r uQ,H wruqo, yd f,dal nexl= ixúOdk cd,h

III rdcH fkdjk l%shdOrhka (-

1' wka;¾cd;sl rdcH fkdjk ixúOdk (-

cd;sl rdcHhkaf.a ks, foaYmd,k ksfhdackh m%Odk idudðl;aj iajrEmh njg m;a
fkdjQ cd;Hka;r ixúOdk cd,h wka;¾cd;sl rdcH fkdjk ixúOdk ^International
Non-Governmental Organizations& jYfhka ye¢kafõ' fuu ixúOdkj, uQ,l s ,laIKh
jkafka úfYaIs; jQ wruqKla" wruqKq lsysmhla fyda ksYaÑ; úIh lafIa;%hla fyda
ksfhdackh lrñka rdcHfhka iajdëk j iy msg; f.dv keÕSu hs' úisjk Y;j¾Ifha
fojk Nd.h ;=< b;d YS>%fhka f,dal jHdma; jQ rdcH fkdjk ixúOdk ixLHdj wo
jk úg 5000 o blaujd we;s njg ks, jd¾;d fmkajd fohs' fuu ixúOdkj,
l%shdldß;ajh udkj whs;sjdislï iq/lSfï isg ^Human Rights Watch, Amnesty
International& i;a;j
a whs;k
s a iqrlaI;
s lsÍu f;la o ^World Wildlife Fund& úyso ;sfí'

2' nyq cd;sl iud.ï iy ixúOdk ^mdr cd;sl ixúOdk& (-

cd;sl rdcHj, foaY iSud úksúo hñka f.dv keÕS we;s f.da,Sh mßudK jHdmdr
ixúOdk cd,h mdr cd;sl ixúOdk ^Trans-National Organizations& kñka ye¢kafõ'
tajd jkdyS rgj,a iy uyoaùm yryd" f,dal uÜgfuka l¾udka;" nexl= iy jdKsc
lghq;=j, fhfok n,iïmkak iud.ï h' j¾;udk cd;Hka;r iudch ;=< iuyr
rdcHhkag;a jvd iïm;a iy m%d.aOkh yiqrejk wdh;k moaO;sh njg m;a ù we;af;a

112
fuu mdr cd;sl iud.ï h' rdcHhkaf.a foaYiSud úksúo hñka cd;Hka;r foaYmd,k
yd m%;m
s ;a;s moaO;Skg
a mjd n,mEï lsÍfï yelshdj fuu mdr cd;sl iud.ï w;alrf.k
we;' ^WodyrK f,i fldald flda,d" w,sndnd" wem,a" fkiaÜf,a" uhsfl%dfid*aÜ jeks
cd;Hka;r iud.ï" nexl= iy rlaIK iud.ï .; yels h&

IV lS¾;su;a mqoa.,fhda ^Eminent Persons& (-

cd;sl rdcH iy cd;Hka;r ixúOdk yereKq fldg we;eïúg cd;Hka;r foaYmd,kfha


iajNdjh ;SrKh lsÍug n,mdk mqoa.,fhda o biau;= fj;s'
é Tjqka we;eï úg wd.ñl kdhlhska úh yels h'
Wod(- Y=oaO jQ mdma jykafia" o,hs,dud ;=ud
é tfia;a ke;fyd;a fmdÿ iïuq;Skaf.ka f.dv kÕd.;a cd;Hka;r ixúOdkj,
;Srlhka úh yels h'
Wod(- tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkfha uy f,alïjrhd'
é tfuka u kQ;k n,;=,kh iy h:d¾:h ;=< n,j;a rdcHhkaf.a kdhlhka
o" cd;Hka;r foaYmd,kh i|yd ;SrKd;aul j n,mE yels h' WodyrK
jYfhka wefußldkq ckdêm;s nrdla Tndud" weußldfõ ysgmq ckdOm;s ì,a
la,skagka" ì%;dkHfha ysgmq w.ue;s fgdaks íf,hd¾" wef,laiekav¾ mqàka'

V ;%ia;jd§ lKavdhï (-
j¾;udk cd;Hka;r foaYmd,kh ;=< m%Odk;u .eg¨jla f,i ;%i; a jdoh ^Terrorism&
y÷kd .efka' rdcHhkaf.a foaY iSud úksúo hñka ish¨ wdrlaIl ixúOdk yd moaO;s
wNsfhda.hg ,la lrñka ;%ia;jd§ ixúOdk cd,h cd;Hka;r foaYmd,khg n,mEï
lrñka isá;s'

Okjd§ rdcH moaO;sh;a" iudcjd§ rdcH moaO;sh;a w;r jQ ksrú ix.%duh ^Cold War&
wjika jQ ;;a;ajhla hgf;a f.da,Sh iduhg t,a, jQ m%Odk;u wNsfhda.h jkafka
;%ia;jdoh hs'

;%ia;jdoh ms<sn| .eg¨j f,dal foaYmd,k kHdh m;%hg f.k taug ;=vq § we;s b;d
uE;ld,Sk j¾Okh ù ;sfnkafka w,a Lfhod iy ISIS jeks ixúOdk wefußldkq iy
ngysr rdcHj,g tfrysj hqoaO m%ldY lrk ;;a;ajhla o we;s lrñka" ;%ia;jd§
ixúOdk cd, mq¿,a ùu hs'

;%ia;jd§ ixúOdkj, b,lal jkafka isú,a jeishka" rdcH wdh;k fuka u" k.r hs'
tajd l%shdlrkafka cd;sl iy cd;Hka;r kS;shg msg;ska h' tneúka wdKavq ;%ia;jd§
jHdmdrj,g idudkHfhka m%;spdr olajkafka hqouh jYfhks' uE;ld,fha § isÿ jQ
zz;%i;
a jdoh cd;Hka;rlrKh ùuZZ g t,a, ù we;s m%;p
s drh kï wefußldj kdhl;ajh
fok zz;%ia;jdohg tfrys f.da,Sh hqoaOhZZ Èh;a lrkq ,eîu hs' tys m%;sM,h ù
;sfnkafka cd;Hka;r iduh" m¾hdh iy wdrlaIdjg ;%ia;jdofhka t,a, ù we;s
;¾ckh ixlS¾K f,dal uÜgfï foaYmd,k .eg¨jla njg m;a ùu h' th foaYmd,k
úµdj iy cd;Hka;r foaYmd,kh hk úIhhkaf.a m%Odk f;audjla o ù ;sfí'

kj m%jK;d

by; lS m%Odk l%shdOrhkag wu;r j cd;Hka;r foaYmd,kfha iajNdjh ;SrKh


lsÍfuys ,d mdßißl n,mEï ^úfYaIfhka f.da,Sh WKqiqï ùu" c, ysÕh" iajdNdúl

113
jHik" fi!LH .eg¨ ^kso( HIV/AIDS&" hkdÈh o ;SrKd;aul n,mEula isÿ lrhs'
mDÓúfha fN!ñl f.da,fhys we;s iïm;a udkj m%cdjf.a Wmfhda.S;djg w;sYh iSud
iys; neúka c, f.da,fha wd¾Ól iïm;a Ndú;hg .ekSu i|yd uE; ld,Sk j
cd;Hka;r rdcH ixúOdk ìysfjñka mj;S' WodyrK( Indian Ocean Rim Association-
IORA, BIMSTEC-.Bengal Bay Initiation for Multi-Sectoral Technological and Economic
Coorperation tfiau HIV/AIDS fya;=fldgf.k cd;Hka;r whs;Ska iy m%;sm;a;s
rduqjla ks¾udKh ù ;sîu o WodyrK f,i ±laúh yels h'

14'3' cd;sl n,h iy cd;sl wNs,dI (-

• cd;Ska ish foaYmd,k yeisÍfï §" §¾>ld,Sk jYfhka ish wdrlaIdj;a" fi!Nd.Hh;a msKsi
orkakd jQ wNs,dIhka iy wdYd cd;sl wNs,dI ^National Interest& jYfhka ye¢kaúh yels h'

• fïjd foaYmd,k wNs,dI" wd¾Ól fyda ixialD;sl fyda wNs,dI o úh yels h' fndfyda úg
cd;sl wNs,dI" tla tla cd;Ska i;= cd;sl n,fha m%ldYkhla úh yels h' n,hg iudkqmd;sl
f,i wNs,dIhka ±Íu f.da,Sh foaYmd,kfhys ,d jvd;a h:d¾: jd§ fõ'

• rdcHhka iajlSh cd;sl wNs,dI uqÿkam;a lr.kakd udOH ^Means& fyda Wmdh ud¾. ^Strategies&
fyda rdYshla mj;S' ta w;=ßka jvd;a ms<s.;a iy m%p,s; Wmdh ud¾.h jkafka rdc;dka;%sl
in|;dj hs ^Diplomacy&'

• rdcHhkaf.a rdcH;dka;%sl in|;d fufyhjkafka tajdfha úfoaY m%;sm;a;sh ^Foreign Policy&


udOH fldgf.k h'

• m%pdrKh ^Propaganda&" rdcHhka ish cd;sl wNs,dI ;yjqre lr.ekSu i|yd fhdod.kakd
;j;a udOHhla fõ'

• rdcHhka cd;sl wNs,dI uqÿka muqKqjd .kakd ;j;a udOHhla f,i wd¾Ól Wmdh ud¾. o
y÷kd.; yels h' rdcHhka tlsfkl w;r jk wd¾Ól .súiqï" Kh" m%odk iy fjk;a wdOdr
wdY%fhka cd;sl wNs,dI m%o¾Ykh lrk wdldrh ksoiqka jYfhka ±laúh yels h'

• ikaOdk .; ùï iy .súiqï .; ùu o ^Alliances and Treaties& rdcHhka ish cd;sl wNs,dI


uqÿkam;a lr.ekSu i|yd Ndú; lrk ;j;a l%ufõohla fõ' fuu ikaOdk.; ùï foaYmd,k
ikaOdk" wdrlaIl ikaOdk ^NATO, SEATO, CENTO, ANZUS&" fyda wd¾Ól ikaOdk ^EEC,
TPP-Trans-Pacific Partnership& úh yels h'

• we;eï wjia:dj, § rdcHhka ish cd;sl wNs,dIhka uqÿkam;a lr.ekSug zn,hZ ^coercive
means& Ndú; lsÍu o ±lsh yels h' fiiq rdcHhkaf.a lghq;j
= ,g n,y;aldrfhka ueÈy;aùu"
wdl%uKh lsÍu" yuqod ia:dms; lsÍu" myr §u hkdÈh ksoiqka f,i ±laúh yels h'

14'4' iuld,Sk f,dal foaYmd,kfha m%Odk m%jK;d (-

I' nyq O%eùh f,dal l%uh

• fojk f,dal hqoaOfhka miq j tf;la hqfrdamd flakaøsh f,dal n, ;=,kh meyeÈ,s fjkilg
,la úh' tys§ weußldj f,dal n,j;l= f,i j¾Okh ùu o meyeÈ,s j u isÿ úh'

114
• m%uqL wd¾Ól-foaYmd,k oDIaájdo jQ Okjd§ ,snr,a m%cd;ka;%jdoh" weußldj iy hqfrdamd
rdcHhka ksfhdackh l< w;r" óg úl,am jYfhka reishdj" iudcjdoh ish uqLH foaYmd,k
yd wd¾Ól wdia:dkh lr.ksñka n,;=,khg msúisfha h' fï l|jqre jdoh 1980 oYlfha §
meyeÈ,s úm¾hdihlg ,la úh'

• fidaúhÜ reishdfõ iudcjd§ wdia:dkh l%ufhka ÿ¾j, ùula" 1980 oYlfha § meyeÈ,s f,i
m%ldYhg m;a jQfha h' ckdêm;s ñydhs,a f.d¾nfpdma f.a md,k ld,h ;=< Tyq iudcjd§
yrhkag fjkia uÕla oDYHudk l<d jQ o Okjd§ oDIaáhg jvd;a ióm jQ o" wd¾Ól
m%;sixialrK y÷kajd ÿkafka h'

• fldñhqksiaÜ Ökfha kdhl fvka IshdTmsx ^Deng Xiaoping& Ökfha wd¾Ól m%;sixialrK
jvd;a m%d.aOkh uQ,sl fldg.;a Wmdhud¾.hla Tiafia ixj¾Okh lf<a h'

• iudcjdohg hï ;dla ÿrg kuH jQ kefÕkysr c¾uksh" ngysr c¾uksh iuÕ tlai;a fjñka
c¾udKq fmvf¾Ykh ks¾udKh flßKs'

• fuf,i tf;la iudcjd§ l|jqr iy Okjd§ l|jqr jYfhka úfNaokh jQ oaú-O%eùh f,dal
l%uh ^Bi-Polar World System& l%ufhka ÿ¾j, ù ngysr l|jqr ch.%dyS ia:dkhla lrd <Õd
lrùh'

• 1980 .Kkaj, § fldñhqksiaÜ rgj, f,dal uÜgfï ì|jeàula olakg ,eìK' iuyr ngysr
W.;=ka lshd isáfha fldñhqksiaÜ l%ufha ì|jeàu" ,snr,a m%cd;ka;%jdofha f,dal uÜgfï
ch.%yKhla i<l=Kq l< njhs' ieuqfj,a ykaáxgka iy *%ekaisia *ql=hdud hk wefußldkq
uydpd¾hjreka fofokd fuu ú.%yfha m%OdkSka h' *ql=hdud 1992 § m< l< The End of
History and the Lastman ^b;sydifha wjidkh iy wka;su ñksid& kï .%ka:fhys lshd
isáfha" fldñhqki
s Ü
a l%ufha ì|jeàu ,snr,ajdofha wjika c.%yKh;a" ukqIHhdf.a oDIaájd§uh
mßKdufha;a" wdKavql%ufha;a wjidk ia:dkhla i<l=Kq l< njhs' th ukqIH j¾.hdf.a
foaYmd,k iy wd¾Ól mßKdufha wjika wÈhr f,ig o Tjqyq ÿgqjy'

• fï j¾Okhka cd;Hka;r foaYmd,k iïnkaO;dj,g o n,mEfõ h' uq, § fmkqfKa mYapd;a-


fldñhqki
s Ü
a f,dalh tal n,O%eùh ^Unipolar& f,dalhla lrd .uka lrk njhs' tkï wefußldj
hk ;ks n,j;d flakaøfldg.;a kj f,dal l%uhla ìysjk njhs' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh
f,dalfha kj f.da,Sh foaYmd,k u;jodh jkq we;ehs o wkdjels m< úh'

• tfy;a" fuu úoaj;a wkdjels i;H njg m;a jQfha ke;' mYapd;a fldñhqksiaÜ rdcH ,snr,a
m%cd;ka;%jd§ jQfha ke;' reishdj o we;=¨ fndfyda mYapd;a-fldñhqksiaÜ rgj, ckjd¾.sl
.egqï" foaYmd,k jHdl+,;ajh iy m%cd;ka;%jd§ fkdjk md,k ;ka;% ìysúh' wefußldj
tlu iqmsß n,j;d jq kj f,dal l%uhla ìys fkdù h' ,snr,a m%cd;ka;%jdoh f,dal uÜgfuka
ch .;af;a o ke;'

• 1990 oYlfhka miq j rdcH yd l,dm .Kkdjla cd;Hka;r foaYmd,k n,;=,kfha kj


/Õ=ïlrejka njg m;ajk wdldrhla olakg ,efí' iudcjd§ reishdfõ ì|jeàu;a iuÕ
weußldkq wdêm;Hh meyeÈ,s j úoHudk jQ w;r" bkamiq úfYaIfhka wd¾Ól jYfhka
úl,am n,j;=kaf.a keÕS taula olakg ,efí'

• 1990 oYlfha § kefÕkysr wdishd;sl rdcH wd¾Ól jYfhka n,j;a úh' tu rgj,
ld¾ñllrKh ksid ASEAN l,dmSh wd¾Ól yjq, Yla;su;a lr .ekSug o wjldY ,eìK'

115
• hqfrdamd rdcH ish wd¾Ól yd foaYmd,k n,fha m%ldYkhla f,i hqfrdamd ix.uh ^European
Union& f.dv kÕdf.k we;'

• n%iS,h" reishdj" bkaÈhdj" Ökh iy ol=Kq wm%sldj hk BRICS hkqfjka y÷kajk rgj,a
keÕS tk wd¾Ól iy foaYmd,k n,j;=ka njg m;a jk ,laIK o fmkakqï lr we;'
hqfrdamh hqfrdamd ix.uh f,i wd¾Ól jYfhka tald.% ù we;' wdishka ^ASEAN& l,dmh o
.sKsfldkÈ. wdishdfõ rgj, wd¾Ól iyfhda.s;dj i|yd jQ l,dmSh yjq,ls' ta wkqj
j¾;udk f,dal l%uh nyq O%eùh f,dal l%uhla ^Multi-polar world system& f,i y÷kd .;
yels fõ'

II' úl,am cd;Hka;r iïnkaO;d cd, (-

• kQ;k f.da,Sh l%uh ;=< fmr mej;s" cd;Hka;r ixúOdk" rdcH ;dka;%sl in|;d iy wd¾Ól
in|;d úiska fufyhjk ,o f.da,Sh l%uhg fjkia úl,am cd;Hka;r in|;d cd,hla
olakg ,efí' WodyrK jYfhka Bðma;=fõ jir úis .Kkla rdcH kdhlhd j isá fydiaks
uqndrla f.a md,kh fmr<d ±óu i|yd f*aianqla iudc cd,h wdY%s; j f.dv keÕ=Kq uyck
jHdmdrhla n,j;a m%pdrK iy ikaksfõok úê l%uh f,i l%shd;aul úh' fuh zzwdrì
jika;hZZ kï jQ úfrdaO;d jHdmdrfha § úfYaIfhka olakg ,eìK'

• f.da,ShlrKfha f,dal mßudK jHdma;sh ikaksfõokfha iy wOHdmkfha j¾Okh úiska


fulS úl,am in|;d W;al¾Ihg m;a fldg we;' cd;Hka;r uÜgfï foaYmd,k iy iudc
ls%hdldß;ajh fm<.eiaùfï úl,am n,fõ.hla f,i zzkj iudc jHdmdrZZ ^New Social
Movements& ìys ù ;sfnkafka o fuu miqìfuys h' iudc l%shdldßlhkaf.a cd;Hka;r
iïnkaO;d cd, udOHh fldgf.k f.da,ShlrKhg tfrysj f.dv kef.k úfrdaO;d
jHdmdr" f.da,Sh mßir jHdmdr fï i|yd ksoiqka h'

III' kj iudc jHdmdr (-

• kj iudc jHdmdr ^New social movements& ìys ù we;af;a" ixlS¾K udkj in|;d úiska
fmdÿfõ cd;Hka;r foaYmd,kfha iïNdjH wdlD;Ska f.ka ^Classical forms& wdjrKh fkdjk
wNs,dIhka ;yjqre lr.ekSu iy wdrlaId lr.ekSu i|yd;a h'

• rdcHhkaf.a foaYiSud úksúo hñka ish wjYH;d iy wNs,dIhka ;yjqre lr .ekSug fuf,i
kj iudc jHdmdr udOH fldg .ksñka ixúOdkh jk cd;Hka;r m%cdj tuÕska rdcHhkaf.a
wNHka;r yd ndysr m%;sm;a;Su h l%shdoduhkag n,mEï lrñka isáhs'

• tmuKla fkdj" fuu iudc jHdmdr" udkj whs;Ska wdrlaId lsÍfï isg" i;a;aj yd mdßißl
whs;k
S a ;yjqre lsÍu" iu,sx.sl yd mdr,sx.sl ^Trans-sexual& whs;k
S "a hqoO
a yd ysxik úfrdaOhka"
fmd,s;Ska ljr mßyrKhg tfrys ùu ^bkaÈhdfõ Thola Aandolan Movement& hkd§ b;d
ixlS¾K yd mq¿,a jmißhl úys§ mj;S'

14'5' kj f,dal foaYmd,k m%jK;d Y%S ,xldjg n,mdk wdldrh (-

• f.da,ShlrKh jQ f,dalhl lsisu rdcHhlg yqfol,dj mej;sh fkdyels h' cd;sl rdcHj,
wNHka;r m%;sm;a;s ;SrKh jkafka tajdfha foaYSh b,a¨u" cd;sl wNs,dI iy foaYSh wjYH;d
u; muKla u fkdfõ' cd;Hka;r mßirfha .;sl;ajhkag o tajdg n,mdhs' wfkl=;a rgj,

116
wNHka;r m%;sm;a;sj,g n,mEï lsÍug n,j;a rdcHhkag we;af;a jeä yelshdjls' l=vd
rdcHj,g fndfyda úg isÿjkafka cd;Hka;r wd¾Ól iy foaYmd,k h:d¾:hla u; r|d
mej;Sug h'

• cd;Hka;r foaYmd,k iy wd¾Ól m%jK;d ,xldjg flfia n,mdkafka o hkak idOl


.Kkdjla u; ;SrKh jkakls' iSñ; wd¾Ól iy foaYmd,k Yla;shla we;s l=vd rgla f,i
Y%S ,xldj" cd;Hka;r foaYmd,k-wd¾Ól m%jK;d iy n, iïnkaO;dj, n,mEug fnfyúka
,la ù ;sfí'

• wd¾Ól m%jK;d (- iuld,Sk ksoiqk jkafka wd¾Ól f.da,ShlrKh hs' 1980 .Kkaj, isg
,xldfõ l%shd;aul lrk ,o wd¾Ól m%;sixialrK m%;sm;a;s" tajd l%shd;aul l< wdKAvq
iafõÉPdfjka .;a m%;sm;a;s ;SrK u fkdfõ' tajd" tu wdKavq ld,hla ;siafia ms<sf.k ;snqKq
oDIaájdo iy m%;sm;a;sj,g mgyeks jQ l%shdud¾. o úh' tfy;a tajd l%shd;aul lsÍug tu
wdKavqj,g isÿ jQfha" cd;Hka;r wd¾Ól m%jK;d úiska fjk;a úl,am i|yd bv fkd;nd
;snqKq ksid h' f,dal fj<|fmd, iy f.da,Sh wd¾Ólh iuÕ <Õska ne£ we;s l=vd rgla jk
,xldfõ foaYSh wd¾Ól iy iudc m%;sm;a;s f,dal wd¾Ól m%jK;dj, n,mEu wkqj ilia
lsÍug isÿ fõ' j¾;udk f,dalfha zzwd¾Ól iajdêm;HhZZ hk ixl,amhg tys idïm%odhsl
w¾:fhka ;ekla ke;ehs iuyr úpdrlfhda lshkafka ta ksid h'

• l=vd wd¾Ólhla we;s l=vd rgla f,i" ,xldjg cd;Hka;r wd¾Ól iy jdKsc wdOdr u;
hefmkakg isÿ ù ;sfí' cd;Hka;rh m%d.aOkh rglg .,d tk úg" ,snr,a ;rÕldÍ wd¾Ól
iy foaYmd,k m%;sm;a;s l%shdlaul lrk f,i tajdhska n,mEï t,a, fõ' ,xldjg cd;Hka;r
uQ,H wdh;kj,ska iy ngysr rgj,ska Kh iy wd¾Ól wdOdr ,efnk úg udkj whs;j s dislï"
m%cd;ka;j
% doh" ksoyia ue;sjrK hkdÈh .ek wjOdrKh lrk ,oafoa ta ksid h' fï ;;a;j a h
y÷kajkafka ixj¾Ok wdOdr iuÕ tk fldkafoais ^Aid Conditionality& f,i h' tu fldkafoais
rgj,aj, cd;sl wNs,dI iuÕ .efgk wjia:d o ;sfí' úfoaY wdOdr ms<n s |j ;shK
q q foaYmd,k
újdo rg we;=f<a yg .ekSug o tajd ;=vq § we;' tfy;a iSñ; wd¾Ól Yla;shla we;s ,xldjg
tu fldkafoais fkdi<ld yeÍu myiq fkdfõ' 1980 .Kkaj, isg ,xldfõ l%shd;aul lrk
,o ksoyia wd¾Ól m%;sm;a;sh" ixj¾Ok wdOdr fldkafoaisj, m%;sM,hla jQfha tneúks'

• uE; ld,Sk WodyrKhla kï ,xldjg ;snQ Ô'tia'mS'ma,ia myiqlu ke;sùu iy kej;


,eîuhs' th hqfrdamd ix.uh hgf;a" ,xldfõ ks¾hd;j,ka wh lrk nÿ ,sys,a lsÍfï
myiqluls' 2010 jif¾ § ,xldjg th ke;s úh' tu myiqlu kej; ,nd .ekSu i|yd
,xldjg isÿ jQfha" udkj whs;sjdislï" lïlre whs;sjdislï" mßir wdrlaIdj" hymd,kh
jeks f;audj,g wod< cd;Hka;r m%{ma;kS a 27 lg w;aika ;eîug tlÕùug h' tys m%;M
s ,hla
f,i rfÜ wmrdOkS;s úêúOdk ix.%yh" iy ;%ia;jdoh je<elaùfï mK; iy ;j;a foaYSh
kS;s .Kkdjla u ixfYdaOkh lsÍug o isÿ jkq we;'

• foaYmd,k m%jK;d (- kj f,dal foaYmd,k m%jK;dj,g jeo.;au ksoiqk kï f,dal


uÜgfï wd¾Ól iy foaYmd,k n,hla f,i Ökfha ke.Suhs' ngysr wdêm;Hh f,dal
uÜgfuka msßfyñka ;sfnk w;r f,dalfha nyq O%eùh n,;=,khla o we;s fjñka mj;S'
miq.sh oYl fol ;=fka § f,dalfha fndfyda rgj,a f,dal uÜgfuka isÿjk fuu foaYmd,k
n,;=,kfha fjkia ùug uqyqK §ug yev .efiñka isá;s' Y%S ,xldj Ökh iuÕ we;slrf.k
isák ióm wd¾Ól iïnkaO;d fuhg ksoiqkls'

• cd;Hka;r iudcfha wkkH iudðlhl= f,i Y%S ,xldj by; lS ish¨ cd;Hka;r p,khkaf.a
ixfõ§ tallhla jYfhka y÷kd.; yels h'

117
• f.da,h
S l%uh ;=< lsiÿs rdcHhlg tlS p,khkaf.ka úhql;
a j mej;sh fkdyels h' tlsfklg
tlla ne£ we;s foaYmd,k" wd¾Ól iy ixialD;sl in|;d cd,h úiska rdcHhla f,i Y%S
,xldfõ wNHka;r foaYmd,k yd wd¾Ól m%;sm;a;s o p,kh lrkq ,efí'

• f,dal jHdma; udkj whs;Ska wdrlaId lsÍfï fmdÿ iïuq;Ska yd we.hSï úiska uE; ld,Sk Y%S
,dxlsl foaYmd,kh l,Ud,kq ,eî h'

• úfYaIfhka" mYapd;a f,dal ix.%du foaYmd,k wd¾Ólfha ^Post-war political economy& iajNdjh
yqfola wNHka;r wNs,dIhka wkqj ;SrKh lsÍfï yelshdj Y%S ,xld rch i;= fkdfõ'

• cd;Hka;r iudcfha wkkH idudðlhl= f,i úYaj jHdma; we.hSï ^Universal values& cd;sl
we.hSï ^National values& njg m;a lr.ekSfï wNsfhda.h wfkl=;a rdcHhka fuka u Y%S
,xldj yuqfõ o mj;S' th f.da,Sh foaYmd,k wd¾Ólfhys ,d rdcHhka p,kh ùfï h:d¾:h
jYfhka o y÷kd .; yels h'

fhdað; bf.kqï - b.ekaùï l%shdldrlï (-

1' iïuka;%K -

á zzcd;Hka;r foaYmd,khZZ hk ud;Dldj wdjrKh jk mßÈ úoaj;a uKav,hla


iyNd.S lr .ksñka iïuka;%Khla mj;ajkak' ta hgf;a my; i|yka f;aud ms<sn|
wjOdkh fhduq lrkak'

• cd;sl iy cd;Hka;r foaYmd,kh yd tys fjkialï y÷kd .ekSu'


• cd;Hka;r foaYmd,kfha rdcH iy rdcH fkdjk l%shdOrhka ms<sn| úuid
ne,Su'
• cd;sl rdcH" wka;¾cd;sl rdcH ixúOdk yd rdcH fkdjk ixúOdk" nyq
cd;l iud.u lS¾;su;a mqoa.,hka ;%ia;jd§ lKavdhï iy ixúOdk'
• cd;sl n,h yd cd;sl wNs,dI'
• j¾;udk f,dal foaYmd,kfha m%Odk m%jK;d'

á lKavdhï ld¾hfhys ksr; ùfuka miq j .fõIK jd¾;dj bÈßm;a lsÍug wjia:dj
,nd fokak

2' .fõIK - Y%S ,xldfõ foaYmd,k mlaI ms<sn| f;dr;=re wOHhkh lr by; i|yka
f;aud hgf;a u jd¾;djla ilia lrkak'

118
wdY%s; .%ka:

01. Baylis, J and S. Smith, 2001


The Globalization of World Politics: An Introduction to International Relations.
Oxford: Oxford University Press

02. Brown, C, 2001


Understanding International Relations
Basingstoke:Palgrave

03. Clark, Ian, 1999


Globalization and International Relations Theory,
New York: Oxford University Press.

04. Jackson, R and G. Sorensen, 2003


Introduction to International Relations: Theories and Approaches
Oxford: Oxford University Press

05. Weber, C, 2001


International Relations Theory: A Critical Introduction
London: Routledge

119
15' Y%S ,xldj yd f,dalh

ksmqK;dj 15 (- ndysr f,dalh iuÕ Y%S ,xldj mj;ajk iïnkaO;dj, iajNdjh iy m,


úmdl ms<sn| wjfndaOfhka woyia olajhs'

^ld,Éfþo 45 hs&
ksmqK;d uÜgu (-
15'1' ksoyiska miq Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha l%shdldß;ajhg n,mdk idOl
ú.%y lrhs'
15'2' ksoyiska miq Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha ,laIK iy m%jK;d meyeÈ,s
lrhs'
15'3' Y%s ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha iuld,Sk m%jK;d úYaf,aIKh lrhs'
15'4' j¾;udk úfoaY m%;sm;a;sfha wNsfhda. iy .eg¨ wjfndaO lr .ksñka woyia
m%ldY lrhs'

bf.kqï m, (-
Ÿ Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;shg n,mdk idOl ú.%y lrhs'
Ÿ tys ,laIK iy kj m%jK;d úu¾Ykh lrhs'
Ÿ Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha iuld,Sk m%jK;d ljf¾ ±hs y÷kajhs'
Ÿ Y%S ,xldj wka;¾cd;sl ixúOdkj, idudðlhl= f,i ,nk m%;s,dN iy
n,mEï meyeÈ,s lrhs'
Ÿ cd;Hka;r rdcH fkdjk ixúOk yd Y%S ,xldj w;r we;s iïnkaO;d iy
wNsfhda. úia;r lrhs'
Ÿ cd;Hka;r foaYmd,kfha kj m%jK;d ,xldjg wod< jk wdldrhg úu¾Ykh
lrhs'

ye¢kaùu (-
Y%S ,xldj ndysr f,dalh iuÕ mj;ajk iïnkaO;dj, iajNdjh yd tys M, úmdl
ms<sn| uQ,sl wjfndaOh ,nd§fï wNsu;d¾:fhka fuu tallh we;=<;a lr we;' ta
wkqj Y%S ,xldfõ ksoyiska miq úfoaY m%;sm;a;sfha l%shdldß;ajhg n,mdk idOl
flf¾ m<uq j wjOdkh fhduq flf¾' úfoaY m%;sm;a;sh hkafkka woyia jkafka
rdcHhl cd;Hka;r wruqKq yd tajd bgq lr.kakd Wmdh ud¾. h' fuys§ ksoyiska miq
Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sh yd ta flf¾ n,md we;s idOl o" úfoaY m%;sm;a;sfha
,laIK ms<sn| j o wjOdkh fhduq flf¾' tfia u Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha
iuld,Sk m%jK;d wOHhkhg o" wka;¾cd;sl rdcH ixúOdk yd rdcH fkdjk
ixúOdkj, idudðlhl= f,i Y%S ,xldj ,nk m%;, s dN yd n,mEï flfrys o wjOdkh
fhduq lrjkq we;' j¾;udk úfoaY m%;sm;a;sfha wNsfhda. yd .eg¨ y÷kd .ekSug;a"
cd;Hka;r foaYmd,kfha kj m%jK;d Y%S ,xldjg wod< jk wdldrh ms<sn| úuiqug
,la lsÍug;a ta uÕska wjia:dj ,efí'

úIh lreKq meyeÈ,s lr.ekSu i|yd w;aje,la (-

15'1' Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sh (-

• rdcHhl cd;Hka;r wruqKq iy tu wruqKq bgq lr.kakd Wmdhud¾. úfoaY m%;sm;a;sh


hkqfjka ye¢kafõ'

120
• kQ;k rdcH úfoaY m%;sm;a;sh l%shd;aul lrkakd jQ l%ufõo kï(

1' rdcH ;dka;%sl in|;d ^Diplomacy&


2' úfoaYdOdr ^Foreign Aid&
3' ñ,sgß n,h ^Military Force&

rdcH ;dka;%sl in|;d

• úêu;a f,i rdcH;dka;%slhka uÕska idlÉPd iy wfkHdakH .kqfokq uÕska f.dv kefÕk
in|;d rdcH;dka;%sl in|;d jYfhka ye¢kafõ'

• we;eï rdcH ish cd;sl n,h yd wNs,dI cd;Hka;r iudch ;=< ;ks j m%o¾Ykh lrñka ish
n,h ms<ns | fiiq rdcHj,g ix{d ksl;= a lrhs' fujeks ;;a;j
a hla talmd¾Yúl rdcH;dka;l
s%
Ndjhla ^Unilateral Diplomacy& jYfhka ye¢kafõ'

• rdcHhla ;j;a rdcHhka iuÕ tla j lghq;= lrñka ish cd;Hka;r wNs,dI m%ldYhg m;a
lsÍu oaúmd¾Yaúl rdcH;dka;%sl Ndjh ^Multilateral Diplomacy& f,i ye¢kafõ'

• fï wkqj úfoaY m%;sm;a;sh hkq rdcH ish cd;sl n,h yd cd;sl wNs,dI m%ldYhg m;a
lrkakd jQ wdldrhla njg o m;afõ'

• Y%S ,xldj tys uq,a YsIagdpdr.; hq.j, isg úfoaY rgj,a iuÕ úúOdldr in|;d mj;ajd
we;' bkaÈhdjg wdikak j msysgd ;sîu fya;=fldgf.k wjia:d .Kkdjl § ñ;%YS,S in|;d
fuka u wdl%uKldÍ in|;d o mj;ajd we;s nj b;sydih ksÍlaIKh lsÍfuka meyeÈ,s fõ'

• ta wkqj w;S; rcjreka rdcH;dka;%slhka uÕska ñ;%YS,S in|;d f.dv keÕ+ w;r u we;eï úg
cd;sl n,h m%o¾Ykh l< wjia:d o" fiiq rdcHj, cd;sl n,fha f.dÿrla jQ wjia:d o
^úfoaY wdl%uK& olakg ,efí'

• fï yereKq úg ixialD;sl yd fj<| in|;d wdishdkq l,dmfha fndfyda rdcH iuÕ mj;ajd
we;s njg ft;sydisl yd mqrdúoHd;aul idOl foia fohs'

• Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sh jvd;a úêu;a f,i l%shd;aul jkafka ksoyi ,nd.ekSug miq
hq.fha § h'

• mYapd;a ksoyia hq.fha úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh" ta ta md,k ;ka;%j, ^Regime& wNs,dI
iy oDIaájd§ wdia:dk fuka u rfÜ fN!;sl msysàu" wd¾Ól iy wdrlaIK wjYH;d u;
ilia ù we;'

• l,dmSh idudðlhl= f,i ol=Kq wdishdfõ;a" wdishdfõ;a rdcH iuÕ mj;ajk in|;d fuka
u iuia; cd;Hka;r iudch ;=< isÿ lrk n,mEï o wkqj úfoaY m%;sm;a;sh ks¾udKh ù
we;'

B<Õ fldgfia § fïjd úia;rd;aulj yodruq'

121
15'2' Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;shg n,mdk idOl (-

Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh ;SrKh lsÍu i|yd n,mdkakd jQ idOl .Kkdjls'

1' N+-foaYmd,k msysàu' (-

• Y%s ,xldj bkaÈhka id.rfha uOH.; ia:dkhl ¥m;la f,i msysgd ;sîu ksid th
ndysr f,dalh i|yd ksrka;r j újD; jQ iajNdjhla olakg ,efí' w;S;fha isg
bkaÈhdj" fiiq wdishd;sl rdcH yd hqfrdamSh n,fõ. .Kkdjla iuÕ meje;ajQ .;sl
iïnkaO;dj,g uQ,sl fya;=j jQfha bkaÈhdkq id.rfha Wmdh ud¾.sl jYfhka jeo.;a
uOH.; ia:dkhl Y%S ,xldj msysgd ;sîu hs' bkaÈhdjg wdikak j msysgd ;sîu
bkaÈhdj iuÕ mj;ajk úúOdldr in|;dj, mokula njg m;a ù we;'

• ol=Kq wdishdkq l,dmh ;=< msysgd ;sîu Y%S ,xldfõ l,dmSh in|;djkays moku njg
m;a fõ' SAARC ixúOdk idudðl;ajh tjeks ksi¾. l,dmSh iïnkaO;djls' tfia
u bkaÈhdkq id.rfha ¥m;la jYfhka msysgd ;sîu ksid id.ßl foaYmd,k yd wd¾Ól
in|;dj, wksjd¾h idudðlhl= njg o m;a j we;' ^Wod(- BIMSTEC-Bengal Initiative
for Multi-Sectoral Technical and Economic Co-operation, IORA-Indian Ocean Rim
Association hk cd;Hka;r ixúOdkj, Y%S ,xldfõ idudðl;ajh yd Maritime Silk
Root jeks cd;Hka;r jevigykaj, ióm i.hl= f,i l%shd;aul ùu&

2' iudc iy ixialD;sl idOl (-

• nyq;aj iudchla jYfhka ixj¾Okh ù we;s Y%S ,xldfõ ixialD;sl iy iudÔh


idOl o úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh ;SrKh lsÍfï § n,mEï lr we;' bkaÈhdj
iuÕ ksrka;r j ixialD;sl jYfhka jk ne£u ksid w;S;fha isg wo jk f;la u
oaúmd¾Yaúl in|;d ;SrKh lsÍfï § tlS ixialD;sl ldrKd n,mEï lrhs' th yqfola
úfoaY m%;sm;a;sh muKla fkdj wNHka;ßl foaYmd,kh ;SrKh lsÍfï § o m%n,
idOlhla f,i o biau;= ù we;' cmdkh" fkamd,h" ;dhs,ka;h iy nqreuh hk
rgj,a fuka u ueofmrÈ. bia,dóh rgj,a iuÕ iïnkaO;dj,§ o fuu ixialD;sl
idOl jeo.;a ù ;sfí' b;d,sh iy frdauh iuÕ iïnkaO;dj, § ,xldfõ lf;da,sl
ck;djla isàu jeo.;a ixialD;sl idOhlhla ù ;sfí'

• rgl úfoaY m%;sm;a;sh wNHka;r iudc-foaYmd,k yd wd¾Ól úp,Hhkaf.a u È.=jla


ñi bka iyuq,ska úhqla; jQjla fkdfõ' tksid u by; lS wNHka;r foaYmd,k -
ixialD;sl yd iudc p,khka úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh ;SrKh lsÍfï § Rcq
n,mEï we;s lrhs'

3' foaYmd,k wd¾Ólh ^Political Economy& (-

• md,k ;ka;%fha foaYmd,k wd¾Ól m%;sm;a;sh o úfoaY m%;sm;a;sh i|yd n,mEï lrhs'
1977ka miq j újD; wd¾Ól m%;sm;a;s y÷kajd ÿka miq Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sh
bka fmr mej;s m%;sm;a;shg jvd fjkia iajNdjhla .ks' tfuka u ixj¾Ok iy
wd¾Ól wNs,dIhka o úfoaY m%;sm;a;sh iuÕ Rcq f,i ne£ we;'

122
4' md,k ;ka;%fha foaYmd,k wNs,dI (-

• md,kh yiqrejk foaYmd,k mlaIfha fyda lKavdhfï fyda m%;sm;a;s iy wNs,dI


úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh ;SrKh lsÍu i|yd wksjd¾h n,mEula isÿ lrhs'

• 1948-56 jk f;la o" 1965-71" 1977-94" 2001-04 iy 2015 isg j¾;udkh f;la o n,h
yiqrejk tlai;a cd;sl mlaIh iy Bg wkqnoaO iNd. wdKavqj, úfoaY m%;sm;a;sh"
fiiq ld,iSudj, md,kh fufyhjQ Y%S ,xld ksoyia mlaIfha iy Bg wkqnoaO iNd.
wdKavqj, m%;sm;a;shg u|la fjkia iajNdjhla .kS'

5' l,dmSh iy cd;Hka;r n, ;=,kh (-

• l,dmfha iy cd;Hka;r foaYmd,kfha n,h l%shd;aul jk iajrEmh yd tys .;slhka


o úfoaY m%;sm;a;sfha ;Srl idOlhla o ù we;'

• ol=Kq wdishd;sl l,dmfha bkaÈhdj m%uqL lr.;a n,;=,kh iy cd;Hka;r iudcfha


talO%ej ^Uni-Polar&" oaú O%ej ^Bi-Polar& fyda nyq O%ej ^Multi-Polar& n, ;=,kh ljr
rdcHhl jqj o úfoaY m%;sm;a;sh ;SrKh lsÍu i|yd n,mEï lrhs'

6' ck iudcfha wfmalaI;d iy wêm;s oDIaáka (-

• ck iudch fmdÿfõ ork woyia fuka u wdêm;Hhla ^Hegemony& iys; j


f.dvkefÕk oDIaáka o úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh ;SrKh lsÍug n,mdhs' we;eï
zzngysr .e;sZZ" zzÖkhg mlaImd;ZZ" zzbkaÈhdkq .e;sZZ wd§ jYfhka iudch ;=< f.dv
kefÕk l;sldjka flfrys md,k ;ka;%h wjOdkh fhduq lrk nj fmfka'

15'3' Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha úfYaI ,laIK (-

• Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha iajNdjh fyda ,laIK fyda ú.%y lsÍu ksÍlaIKh lsÍfï §
th ld,dkql%uK wdlD;shlg ^Chronological& fndfyda úg bÈßm;a fldg we;' tfy;a we;eï
;ekl md,k ;ka;%fha wNs,dIhka wdY%h fldgf.k isÿ lrk úYaf,aIK o olakg ,efí'

• fuys § jvd;a idOkSh jkafka md,k ;ka;%fha oDIaàka wkqj ;SrKh jk wdNHka;ßl
idOl;a" cd;Hka;r n, ;=,kfha iajNdjh wkqj ;SrKh flfrk ndysr idOl;a hk ldrK
ie,ls,a,g ,la lrñka úfoaY m%;sm;a;sfha ,laIK ú.%y lsÍu hs'

• mYapd;a ksoyia Y%S ,xldfõ md,k n,h j¾;udkh jk ;=re u orkq ,en we;af;a m%Odk
foaYmd,k mlaI folla fyda tu mlaI mokï fldgf.k f.dvke.=Kq iNd.hka fyda úisks'
ta wkqj tlai;a cd;sl mlaIh fyda tys iNd. fyda md,kh l< ld, ;=< úfoaY m%;sm;a;sh
fndfyda úg yqfola wNHka;r foaYmd,kfha wNs,dI fyda wêm;s oDIaá fyda muKla fkdj"
m%dfhda.sl j cd;Hka;r wêm;s n,fõ. iuÕ iyfhda.hg jvd ^Hegemonic Formations&
wjOdkhla fhduq lr we;s nj fmfka'

• l,dmSh jYfhka bkaÈhdj iy wdishd;sl jYfhka fidaúhÜ foaYh iy Ökh iuÕ b;d
ióm in|;d meje;aùu Y%S,ksm md,k ;ka;%j, úfoaY m%;sm;a;sfha úfYaI ,laIKhla fõ'
fkdne¢ m%;sm;a;sh 1956-65 iy 1970-77 hk ld, jljdkqfõ Tjqkaf.a úfoaY m%;sm;a;sfha
flakaøSh ,laIKhla jQfha h' tfia u cd;Hka;r jYfhka il%sh uOHia:Ndjh ^Positive

123
Neutralism& ksoyia mlaIfha yd Bg iïnkaO ikaOdkhkays úfoaY m%;sm;a;sfha uqLH ,laIKh
ù we;'

15'4' Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha iuld,Sk m%jK;d (-

• 2015ka miq Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sma;sfha lemS fmfkk fjkila olakg ,efí' tkï wd¾Ól
rdcH;dka;%sl in|;d ^Economic Diplomacy& úfoaY m%;sm;a;sfha flakaøSh Wmk;sh njg
m;aùu hs' ta wkqj fmr ld,hkag jvd m%n, f,i cd;Hka;r wd¾Ól n, ;=,kh ms<sn|
wjOdkh fhduq lrñka úfoaY m%;m s ;a;h
s wd¾Ól yd uQ,H ixúOdk ^IMF-International Monetary
Fund, IBRD-International Bank for Reconstruction and Development, WTO-World Trade
Organization, IFC-International Finance Corporation, WEF-World Economic Fourum& iuÕ
b;d ióm yd Rcq in|;djla mj;ajk wdldrh meyeÈ,s j olakg ,efí' tfia u hqfrdamd
ix.uh iy Ökh jeks cd;Hka;r wd¾Ólfha fmrgq.dó rdcH iuÕ kj wd¾Ól iudcfha
n, ;=,kh ms<sn| %n, wjOdkh iy wjOdrKhla iys; j l%shd;aul jQ nj meyeÈ,s fõ' fuh
md,k ;ka;% fjkiaùu ^Regime change& iuÕ úfoaY m%;sm;a;sfha we;sjk kj m%jK;dj,g
ksoiqkls'

• cd;Hka;r foaYmd,kfha wdêm;H n,h fkdlvjd ±Íug wefußldj iy ngysr hqfrdamh


hk fmdÿ iyu;sl n,j;=ka iu;a ù we;s ;;a;j a hl §" rdcHhla fuu n, ;=,kh ie,ls,,
a g
.kakd úg tu rdcHfha úfoaY m%;sm;a;sh zzngysrg kuHYS,SZZ jYfhka fmkS hd yels h'
flfia fj;;a" 2015 isg fï olajd l%shd;aul jk tlai;a cd;sl mlaIh jgd f.dv keÕ=Kq
md,k ;ka;%h lsishï ÿrlg bkaÈhdj flfrys iqúfYaI wjOdkhla iys; j l%shd;aul ùu"
tu mlaIfha fuf;la mej;s úfoaY m%;sm;a;sfha fjkila fmkakqï lsÍula f,i ±laúh yels
hs'

• Y%S ,xld ksoyia mlaIh yd Bg wkqnoaO iNd. wdKavqj, úfoaY m%;sm;a;sh ;SrKh lsÍfï
l,dmSh jdoh ^Regionalism&" wdishd;sl ixialD;sl wkkH;dj iy úfYaIfhka iudcfha
wNHka;r foaYmd,k iy ixialD;sl in|;d mj;ajk wdldrh o olakg ,efí' uE; ld,fha
Y%S,ksm wdKavqj ±lajQ wdishdjg-fhduq jQ úfoaY m%;sm;a;s ia:djrfhka th m%ldYhg m;a úh'

• j¾;udk wdKavqfõ rdcH kdhlhkaf.a úfoaY ixpdr iy m%;sm;a;s .kqfokq ish,a,la u


mdfya keÕS tk iy mj;sk cd;Hka;r wd¾Ól n,hka iuÕ iïnkaO ù we;' úhÜkduh"
isx.mamQrej" fldßhdj jeks keÕS tk wdishdkq wd¾Ólhka iuÕ mj;ajk in|;d jvd;a ;r
lrkq ,en we;'

• j¾;udk tcdh" Ökh iy bkaÈhdj iuÕ fmr mej;s tlai;a cd;sl mlaI rchka meje;ajQ
in|;djg jvd fjkia ióm in|;djla f.dv kÕd .ekSfuka meyeÈ,s jkafka o tu
rdcHhkaf.a keÕS tk wd¾Ól Yla;Ska flfrys olajk wjOdkh hs' j¾;udk rch n,hg m;a
jQ úg ;rul miqnEula ±lajqj;a" miqj isÿ jQfha Ökh iuÕ wd¾Ól iïnkaO;d kej;
Yla;su;a lsÍu hs'

• tfuka u l,dmSh fyda f.da,Sh fyda jYfhka mj;ajk nyqmd¾Yaúl in|;d o wd¾Ól wruqKq
uQ,sl fldg .ksñka ;SrKh jk wdldrh meyeÈ,sj fmfka' fuys § nyqmd¾Yaúl in|;d
^Multilateral Relations& wd¾Ól iyfhda.s;d w;alr .ekSug;a" idïm%odhsl jYfhka W;aiùh
ksfhdackhla ^Ceremonial Representation& fmkakï
q lsÍug;a Ndú; lrk w;r" wd¾Ól jYfhka
id¾:l rdcHhka iuÕ oaúmd¾Yaúl in|;d ^Bi-lateral relations& i|yd m%uqL;u wjOdkhla
fhduq lr ;sfí'

124
— tlai;a cd;Ska iy Y%S ,xldj (-

• Y%S ,xldj 1955 § tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkfha idudðl;ajh ,nd.;s' idudðl;ajh


,nd.ekSug fmr mjd Y%S ,xldj tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkh iuÕ ióm;djhla
olajd we;s nj meyeÈ,s fõ' 1952 isg tlai;a cd;Skaf.a ixj¾Ok jevigyk ^United
Nations Development Programme - UNDP& Y%S ,xldfõ l%shd;aul ù we;' t;eka isg
fkdlvjd tlai;a cd;Skaf.a uyd uKav,fhys ^General Assembly& ieisjdr i|yd
iyNd.s ù we;s w;r 1976 ieisfha m%Odk;ajh ord we;' tfuka u 1978 § uyduKav,
ksrdhqOlrKh ^Disarmament& i|yd jk ieisfha fhdaclhd jkafka o Y%S ,xldj hs'

• 1960-65 ld,h ;=< Y%S ,xldj tlai;a cd;Skf


a .a wdrlaIl uKav,fha ^Security Council&
ks;H fkdjk ^Non-Permanent& idudðl;ajh ord we;'

• óg wu;r j wd¾Ól" iudÔh iy ixialD;sl iyfhda.s;d jevigykaj, idudðlhl=


jYfhka ksr;=re j u /£ isà' tlai;a cd;Skf
a .a udkj whs;j
s dislï" lïlre" mdßißl
whs;sjdislï i|yd jk m%{ma;s .Kkdjla Y%S ,xldj mrdkqu; lrf.k we;'

• Y%S ,xldfõ mej;s isú,a hqo .eg¨j wdY%s; j udkj whs;Ska lvùï iïnkaOfhka
tlai;a cd;Skaf.a udkj whs;sjdislï ms<sn| fldñifï újrKhkag Y%S ,xldj
uE;ld,Skj lsysm úgla md;% ù ;sfí' tajd ;shqKq foaYmd,k újdohkag o ;=vq ÿkafka
h' fuu ;;a;ja h Y%S ,xldfõ úfoaY m%;m
s ;a;f
s ha iajNdjh ;SrKh lsÍug Rcq n,mEula
t,a, fldg we;'

— fmdÿ rdcH uKav,h iy Y%S ,xldj (-

• Y%S ,xldj 1948 isg fmdÿ rdcH uKAv,fha idudðl;ajh orñka isà' j¾;udkfha §
fmdÿrdcH uKav,h yd Y%S ,xldj w;r in|;dj wOHdmksl" l%Svd iy ixialD;sl
myiqlï ie,iSï wdY%s; j j¾Okh ù ;sfí' 23 jk fmdÿrdcH uKav, rdcH kdhl
iuq¿j ^CHOGM& 2013 fkdjeïn¾ ui Y%S ,xldfõ § meje;aúK'

— fkdne¢ jHdmdrh iy Y%S ,xldj (-

• f.da,Sh n,;=,kfha n,h yiqrejñka isá weußldj iy ngysr hqfrdamh m%uqL ngysr
n,h iy reishdj m%uqL kefÕkysr n,h hk l|jqre foflys il%Sh idudðl;ajh
m%;slafIam lrñka tu l|jqrej,g fkdne¢ uOHia: m%;sm;a;shla wkq.ukh lsÍfï
wruqKska 1961 § fkdne¢ cd;Skaf.a jHdmdrh ìys jQfha h' Y%S ,xldj tys wdrïNl
idudðlfhla fõ'

• 1976 § Y%S ,xldj mia jk fkdne¢ cd;Skaf.a iïfï,kfha i;aldrl rdcHh jQfha h'
j¾;udkfha fkdne¢ cd;Ska m%n, foaYmd,k il%sh;djla olajk jHdmdrhla fkdjk
nj fmkS hhs' flfia fj;;a" Y%S ,xld ksoyia mlaIh n,h yiqrejk ld, jljdkqj,
fkdne¢ cd;Ska iy Y%S ,xldj w;r in|;d j¾Okh ù we;s nj fmfka'

— ol=Kq wdishd;sl iyfhda.s;dj iy Y%S ,xldj (-

• Y%S ,xldj 1985 § msysgqjd.;a ol=Kq wdishd;sl iyfhda.s;d ixúOdkfha ^SAARC&


wdrïNl yd l%shdldÍ idudðlfhla fõ' j¾;udkfha l,dmSh n,;=,kh wdY%s;

125
.eg¨ ksid SAARCys n,h iy l%shdldß;ajh u|la wl¾uKH ù ;sfí' Y%S ,xldj
ol=Kq wdishd;sl ksoyia fj<| l,dmh ^SAFTA& iy jrKd;aul fj<| .súiqu
^SAPTA& hk m%Odk jevigykaj, idudðlfhla o" id¾la l%Svd Wf,f<a l%shdldÍ
idudðlfhla o fõ'

— cd;Hka;r wd¾Ól uQ,H wdh;k iy Y%S ,xldj (-

• Y%S ,xldj cd;Hka;r uQ,H wruqo, ^IMF& m%;sixialrKh iy ixj¾Okh i|yd jk


cd;Hka;r nexl=j ^IBRD/WB&" wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ^ADB& iy f,dal fj<|
ixúOdkh ^WTO& iy m%Odk cd;Hka;r uQ,H wdh;k iuÕ ióm in|;djla mj;ajhs'

• úfYaIfhka wd¾Ól iy ixj¾Ok lafIa;%hkays Y%S ,xldj fhdojk fN!;sl yd uQ,H


m%d.aOkh i|yd by; uQ,H wdh;k m%n, odhl;ajhla imhd we;'

• fuu ixj¾Ok yd uQ,H in|;d we;eï úg úfõpkd;aul m%ydrhkag ,la ù ;sfí'


m%Odk uQ,H wdh;k rdcHhka iuÕ in|;d mj;ajkafka Kh" wdOdr iy WmfoaYk
fiajd wdY%hfhks' fuu fiajd iy in|;d ,nd .ekSfï § rdcHhkays wNHka;r
wd¾Ól yd foaYmd,k m%;sm;a;sj, jHQyh ;SrKh lsÍu i|yd tlS wdh;k n,mEï iy
Wmfoia ,ndfohs' tksid u tlS jHQyd;aul .e<emqï wNHka;r m%;sm;a;s i|yd wE|d
.ekSug isÿfõ' tksid u ixj¾Okh jk rgj,a iy tu wd¾Ól yd uQ,H ixúOdk
w;r in|;dj úfõpkd;aul ù ;sfí' Y%S ,xldjg o fï ;;a;ajh fmdÿ ù we;'

— cd;Hka;r rdcH fkdjk ixúOdk yd Y%S ,xldj (-

• cd;Hka;r rdcH fkdjk ixúOdk úúO úIhhka hgf;a rdcHhkays l%shd;aul fõ'
úfYaIfhka Y%S ,xldj ;=< udkj whs;Ska" iq¿ ck iy ia;%S lKavdhï whs;sjdislï"
ixj¾Ok l%shdoduhka hk úIhhka hgf;a rdcH fkdjk ixúOdk l%shd;aul fõ'
fïjdfha l%shdl,dmh o we;eï úgl úfõpkhg n÷ka ù ;sfí' flfia fj;;a
whs;sjdislï yd ixj¾Ok l%shdj,Skays § tu ixúOdk Y%S ,xldj ;=< olajd we;s
odhl;ajh n,mEï iy.; ù we;' tneúka cd;Hka;r rdcH fkdjk ixúOdk iuÕ
jk in|;d" ,xldfõ úfoaY in|;d ms<sn| wx.hla o ù ;sfí'

15'5' úfoaY m%;sm;a;sfha wNsfhda. iy .eg¨ (-

• Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha .eg¨ iy wNsfhda. rdcHfha wNHka;r foaYmd,k - wd¾Ól"
iudc yd ixialD;sl .;slhkaf.a o" wfkla w;g cd;Hka;r n, ;=,kfha o ms<sìUqjla fõ'

• fN!ñl jYfhka l=vd rdcHhla ùu" wd¾Ól yd fN!;sl Yla;Ska wju ùu" l,dmSh n,;=,kh"
cd;Hka;r n, ;=,kh" wNHka;ßl iudc foaYmd,ksl oDIaàka yd l;sldj;a hkdÈh úfoaY
m%;sm;a;sfha m%n, wNsfhda.j, uQ,dY% njg m;a j ;sfí' rcfha fN!;sl m%udKh" wd¾Ól
Yla;sh yd foaYmd,k wdêm;Hh b;d iSñ; ùu ksid u cd;Hka;r foaYmd,kfha ;Srl
n,hla f,i l%shd;aul ùfï yelshdjla ,xldj i;= j fkdmj;S'

• tksid úfoaY m%;sm;a;sfha uQ,sl wNsfhda.h njg m;ajkafka" mj;akd f.da,Sh f,dal l%uh
;=< wksis ueÈy;aùïj,g ,la fkdù ixj¾Okh yd wd¾Ól j¾Okh;a" wOHdmk" ixialD;sl
yd f;dr;=re lafIa;% i|yd Wmßu iyfhda.s;dj ,nd .ekSu isÿ lrkafka flfia o hk
ldrKh hs'

126
• ta i|yd tla w;lska wNHka;ßl foaYmd,k wdia:dkh ia:djr yd l<ukdlrKh lr
.ekSfï wNsfhda.h wdKavqj i;= j mj;S'

• wfkla w;ska cd;Hka;r iudch ;=< uOHia: iy Woafhda.S idudðlhl= ùfï wjYH;dj o
mj;S' fï ldrKoajhh l<ukdlrKh lr.ekSfï yelshdj yd YlH;dj wkqj úfoaY
m%;sm;a;sfha .eg¨ iy wNsfhda. i|yd flfia uqyqK fokafka o hkak ;SrKh jkq we;'

fhdað; bf.kqï - b.ekaùï l%shdldrlï (-

1' laIKsl l:d -

á fï m%fNaoh hgf;a Y%S ,xldj yd f,dalh yd ud;Dldj Wmfldgiaj,g fnod laIKslj


l:d lsÍug wjia:dj ,nd fokak'

• Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;shg n,mdk idOl'


• Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha úfYaI ,laIK'
• Y%S ,xldfõ úfoaY m%;sm;a;sfha iuld,Sk m%jK;d'
• tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkh yd Y%S ,xldj'
• fmdÿ rdcH uKav,h iy Y%S ,xldj'
• ol=Kq wdishdkq iyfhda.s;dj iy Y%S ,xldj'
• cd;Hka;r wd¾Ól" uQ,H wdh;k iy Y%S ,xldj'
• j¾;udk úfoaY m%;sm;a;sh" wNsfhda. iy .eg¨'

fyda

2' wka;¾cd, myiqlï Ndú; fldg by; ud;Dld ms<sn| f;dr;=re fidhd jd¾;djla
bÈßm;a lrkak'

wdY%s; .%ka:

01. De Silva, K.M. (1994), Sri Lanka The Security Problems of a Small State, Kandy;
International Center for Ethic Studies.

02. Holt, John Clifford (ed), (2011), The Sri Lanka Reader: History, Culture, Politics,
Durham; Duke University Press.

03. Kodikara, S.U. (1965), Indo-Ceylon Relations Since Independence, Colombo:


Ceylon Institute of World Affairs.

04. Nissanka, H.S.S. (1984) Sri Lanka's Foreign Policy: A Study in Non-alignment.
New Delhi: Vakas Publishers.

127

You might also like

pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy