Üzüm

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Üzüm
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Ali bitkilər
Klad:
Çoxsporlu bitkilər
Klad:
Borulu bitkilər
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Evdikotlar
Klad:
Bazal evdikotlar
Klad:
Superrozidlər
Klad:
Rozidlər
Klad:
Fabidlər
Dəstə:
Üzümçiçəklilər
Fəsilə:
Üzümkimilər
Yarımfəsilə:
Vitoideae
Cins:
Üzüm
Beynəlxalq elmi adı

Üzüm (lat. Vitis)[3] — üzümkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.[4]

Qiymətli bitki olaraq dünyanın bir sıra ölkələrində çox qədimdən becərilir. Üzümdən şərab, kişmiş, şərbət, doşab (bəkməz) hazırlanır. FAO-ya (BMT ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı) görə dünyada üzüm istehsalının təxminən 71% şərab üçün, 27% təzə meyvə olaraq, 2% isə quru üzüm (kişmiş) olaraq istifadə olunur. Azərbaycanın əksər rayonlarında üzüm becərilir.

Kürdəmir rayonu məşhur Şirvanşahı üzüm növünün vətəni sayılır.

Xalq təbabəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müəyyən edilmişdir ki, üzümün şirəsində bir sıra müalicə əhəmiyyətli olan maddələr vardır. Bunlardan şəkəri (qlükoza, fruktoza, saxaroza), dəmir duzlarını, kalium-permanqanatı, C və B qrupu vitaminləri, karotin, aşı, boyayıcı və pektin maddələrini və s. göstərmək olar. Üzüm tənəyinin yarpağının tərkibində çoxlu miqdarda C vitamini, karotin, aşı maddəsi, üzvi turşular və s. vardır.

Üzümün giləsi və şirəsi ürək-qan damar sistemi xəstəliklərində, tənəffüs yolları iltihabında, mədə-bağırsaq, qaraciyər, öd yolları və böyrək xəstəliklərində çox xeyirlidir.

Üzümdən hazırlanan doşab qanazlığında, ümümi zəiflikdə çox faydalı qüvvətverici vasitədir. Üzüm qorasından hazırlanan "abqora" isə xəstəliyin ilk dövründə çox yaxşı təsir göstərir. O, susuzluğun qarşısını almaqla yanaşı, xəstənin tez sağalmasını tezləşdirir. Qurudulmuş üzüm gilələri isə qanazlığında çox xeyirlidir.

Növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Meşə üzümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Status — arealı azalmaqda olan nadir növdür.
  • Yayılması — Quba rayonu (Alpan kəndi), Zaqatala rayonu (Muxax kəndi), Hadrut rayonu (Domu kəndi), Zəngilan (Ağbənd kəndi), Astara (Maşhan kəndi) rayonları. Azərbaycandan kənarda – Moldoviya, Krım, Ön Qafqaz, Dağıstan və Türkmənistan, Qərbi Avropa, Aralıq dənizi, Kiçik Asiya və İran.
  • Bitdiyi yer — çay subasarları və düzən meşələri.
  • Ehtiyatı — azdır.
  • Çoxalması — toxumla və vegetativ yolla çoxalır.
  • Ehtiyatının dəyişilmə səbəbləri — çaykənarı meşələrdən təsərrüfat üçün istifadə edilməsi.
  • Becərilməsi — məlumat yoxdur.
  • Qəbul edilmiş qorunma tədbirləri — xüsusi mühafizə tədbirləri hazırlanmamışdır.
  • Zəruri qorunma tədbirləri — botanika bağlarında əkmək, mövcüd yasaqlıqlarda və qoruqlarda qiymətli bitki kimi qorumaq lazımdır.
  • Məlumat mənbələri. Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı, 1989

Dində

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Quran"da üzüm haqqında belə bir ifadə var:

"Sənin bir xurma bağçan və üzüm bağın olmalı; belə ki, içlərindən gürül-gürül çaylar axıtmalısan."[5]

— İsra surəsi, 91

Üzüm tumunun faydaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ən güclü antioksidant hesab edilən üzüm tumu xərçəng xəstəliyinə müsbət təsir edir; xərçəngin müalicəsindəki mənfilikləri aradan qaldırır.
  • Damarları qoruyur, damar xəstəliyinin qarşısını alır, damar xəstəliklərini müalicə edir.
  • İnfarkt xəstəliyini azaldır.
  • Pis xolesterolu azaldıb, yaxşı xolesterolu yüksəldir.
  • Diabet xəstələrinə müsbət təsir edir.
  • Qan damarlarını gücləndirir.
  • Kapilyar damarları gücləndirərək yüksək təzyiqə yaxşı kömək edir.
  • Gözdəki damarları gücləndirib qan dövranını yaxşılaşdırır.
  • Gözün şəffaf təbəqəsini qoruyur.
  • Yaşla birlikdə artan görmə zəifliyinə mane olur.
  • Kataraktanın əmələ gəlməsinə mane olur.
  • Qan və limfa dövranını nizamlayır.
  • Dəri problemlərinə müsbət təsir edir, dərini gözəlləşdirir və dəri sallanmasına mane olur.
  • Allergiya problemlərinin qarısını alan özəlliyi vardır.
  • Diş əti qanamalarında müalicəvi özəlliyə sahibdir.
  • C vitamininin təsirini artırır.
  • Saç hüceyrələrini inkişaf etdirir.
  • Qan yaradır, qan azlığının qarşısını alır və qanı təmizləyir.
  • Böyrək və bağırsaqları təmizləyir.
  • Revmatizm xəstəliyinə müsbət təsir edir[6].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 95. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
  2. ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 202.
  3. ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
  4. ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
  5. ↑ Quranda adı çəkilən bitkilər Arxivləşdirilib 2013-07-29 at the Wayback Machine  (az.)
  6. ↑ "Üzüm, üzümün tumunun faydası nədədir?". 2013-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-02.

Üzüm:The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Üzüm ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Üzüm&oldid=7404754"