Staotsvörm
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'ne Staotsvörm besjrijf de wijs boe-op versjèllende euverheidsverbande ziech tot ein verhawwe. Dit hèlt gemeinelek in tot de staotsvörm volges twie dimensies weurt gedefinieerd: volges de maote boe-in 't bestuur is ge(de)centraliseerd en volges 't aontal soevereine bestuurslaoge. Volges de ierste dimensie weure staotsvörm verdeild in gecentraliseerde en gedecentraliseerde staote. Volges de twiede dimensie weure staotsvörm verdeild in einheidsstaote, fidderaties en confederaties.
Euver 't algemein geit 't heibij um staote of len, mer 't is ouch meugelek de staotsvörm te besjrieve vaan 'n supranationaol organisatie (beveurbeeld de Europese Unie) of dee vaan 'n decentraole euverheid (beveurbeeld Noordrien-Wesfale).
Me moot 'ne staotsvörm oondersjeie vaan 'ne regeringsvörm. Mèt de regeringsvörm meint me de wijs boe-op betrèkkinge tösse versjèllende ambde binne ein euverheidsverband zien geregeld. Mèt de staotvörm meint me evels de wijs boe-op versjèllende euverheidsverbande ziech tot ein verhawwe. Drei veurbeelde die examplarisch zien veur de Limbörgstaolege lezer:
- de Nederlandse regeringsvörm is 'n constitutioneel monarchie mèt e parlemintair systeem dewijl de Nederlandse staotsvörm 'ne gedecentraoliseerden einheidsstaot is;
- d'n Duitse regeringsvörm is 'n parlemintair rippubliek dewijl d'n Duitse staotsvörm 'n federatie is;
- de Belzje regeringsvörm is, zjus wie Nederland, ’n constitutioneel monarchie mèt e parlemintair systeem dewijl de Belzje staotsvörm, zjus wie Duitsland, ’n federatie is.
In de continentaole politicologie gief 't de traditie e versjèl te make tösse die twie vörm. In de Angelsaksische wereld weurt dat versjèl evels dèks neet gemaak en weure de terme doorein gegoeid (touwpasselek, op 't momint vaan sjrieve besteit d'r gein Ingelse equivalent vaan dit artikel). Daodoor weure Nederland, Duitsland en Belsj door Ingelstaolege academici gemeinelek respectievelek es volg geneump: 'n gedecentraliseerde constitutionele monarchie mèt e parlemintair systeem, 'n gefederaliseerde parlemintair rippubliek en ’n gefederaliseerde constitutionele monarchie mèt e parlemintair systeem.
Wat perceis 't versjèl is tösse 'ne gedecentraliseerden einheidsstaot en 'n federatie is soms meujlek te zègke. Gemeinelek weurt 't oetgelag in constitutioneel terme. Zoe is Nederland gedecentraliseerd mer nog ummertouw 'nen einheidsstaot umtot de provincies en gemeintes gein constituties höbbe die in hun eige respectieveleke territoria geliek staon aon de nationale constitutie. De boondsstaote vaan Duitsland höbbe evels wel zoen soort constituties. Ouch is 't meujlek um 'n lijn te trèkke tösse gecentraliseerde en gedecentraliseerde federatie en confederaties. Die twie staotsvörm zien, in vergelieking tot einheidsstaote, per definitie al gedecentraliseerd. Me kin evels wel stèlle tot de ein (con)federatie minder gecentraliseerd is es de aander (con)federatie. De Amerikaanse staote höbbe mie mach es de Duitse boondsstaote en zoe kin me stèlle tot de VS gedecentraliseerder is. In de Russische Federatie is dit nog meujleker te zègke. Dao gief 't autonoom rippublieke die constitutioneel vergeliekbare mach höbbe es Amerikaanse en Duitse bondsstaote. 't Gief dao evels ouch oblaste, en die zien mier oonderworpe aon de gecentraliseerde Russische wèt es zelfs de Nederlandse provincies zien. De discussie roontelum staotsvörm is dus bijnao noets besjouwt es geslote.