Internationaal Fonetisch Alfabet

Kaart van het Internationaal Fonetisch Alfabet

Het Internationaal Fonetisch Alfabet of IPA (Engelse afkorting van: International Phonetic Alphabet) is een notatiesysteem voor de klanken die in menselijke spraak voorkomen. Het is grotendeels gebaseerd op het Latijns alfabet.

In het Uitgebreide IPA (Extended IPA) is nog een hele reeks diakritische tekens toegevoegd om kleine uitspraakverschillen aan te geven. Er bestaan ook codes in ASCII-tekens, geschikt om per toetsenbord in te voeren: SAMPA en X-SAMPA. IPA wordt met name door taal- en spraakkundigen gebruikt.

Geschiedenis

In 1886 stelde een groep van Franse en Britse taaldocenten, geleid door Paul Passy, de International Phonetic Association op. Deze organisatie vormde het eerste Fonetische Alfabet. Het eerste alfabet was gebaseerd op het Romaanse Alfabet, maar om het systeem bruikbaar te maken voor alle talen was het toegestaan om van taal tot taal te variëren. Zo werd het geluid [ʃ] oorspronkelijk weergegeven met <c> in het Engels, maar met <x> in Frankrijk. In 1888 werd het alfabet echter aangepast om uniform te worden voor alle talen.

Sinds de creatie heeft het alfabet meerdere veranderingen ondergaan. Vooral in 1900 en 1932 onderging het alfabet grote aanpassingen. Na 1932 bleef het alfabet tot 1989 onveranderd. In 1993 vond er een kleine aanpassing plaats. Naast het toevoegen en weghalen van symbolen, hebben de symbolen vaak ook andere namen gekregen.

Het huidige alfabet is gebaseerd op het Latijnse alfabet, en gebruikt zo min mogelijk niet-Latijnse symbolen. Hoewel het alfabet meer dan 100 symbolen bevat voor klanken, hoeven ze niet allemaal gelijktijdig gebruikt te worden.

Letters

De letters van het alfabet zijn ruwweg onderverdeeld in drie groepen: pulmonische medeklinkers, niet-pulmonische medeklinkers, en klinkers.

Pulmonische medeklinkers

Zie Medeklinker voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een pulmonische medeklinker is een medeklinker die wordt gevormd door lucht uit de longen te stoten in plaats van de glottis of mond. Binnen deze groep worden klanken onderverdeeld naar articulatiepunt en manier van articulatie:

Articulatiepunt →	Labiaal		Coronaal				Dorsaal				Radicaal				Glottaal
	Bilabiaal	Labiodentaal	Dentaal	Alveolaar	Postalveolaar	Retroflex	Palataal	Velaar	Uvulaar		Faryngaal		Epiglottaal
Manier van articulatie ↓
Nasaal	m	ɱ	n			ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Plosief	p b	p̪ b̪	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Fricatief	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Approximant	β̞	ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ
Vibrant	ʙ		r			ɽ͡r			ʀ				я*
Tap of Flap	ⱱ̟†	ⱱ†	ɾ			ɽ			ɢ̆				ʡ̯
Laterale fricatief			ɬ ɮ			ɭ̊˔*	ʎ̥˔*	ʟ̝̊*
Laterale approximant			l			ɭ	ʎ	ʟ
Laterale flap			ɺ			ɭ̆*	ʎ̯	ʟ̆

Notities

• Een asterisk (*) betekent dat deze klank (nog) geen officieel symbool heeft in het Internationaal Fonetisch Alfabet.
• † betekent dat dit symbool nog maar net is toegevoegd aan Unicode. Sinds Unicode 5.1.0, is dit het geval voor de labiodentale flap.
• Bij twee symbolen naast elkaar in hetzelfde vak staat het linkersymbool voor de stemloze klank, en de rechter voor de stemhebbende klank.
• Grijze vlakken zijn klanken die als onmogelijk worden gezien om uit te spreken.
• De symbolen [ʁ, ʕ, ʢ] vertegenwoordigen stemhebbende fricatieven of approximanten.

Coarticulatie

Coarticulaties zijn klanken met twee articulatiepunten, die tegelijkertijd worden gebruikt.

Teken	Naam
ʍ	Stemloze labio-velaire approximant
w	Stemhebbende labio-velaire approximant
ɥ	Labiaal-palatale approximant
ɕ	Stemloze alveolo-palatale fricatief
ʑ	Stemhebbende alveolo-palatale fricatief
ɧ	Stemloze palataal-velaire fricatief

Affricaten en dubbele articulatie

Affricaten en dubbel gearticuleerde medeklinkers worden weergegeven met symbolen die bestaan uit twee andere symbolen, verbonden met een verbindingsstreep.

Teken	Naam
t͡s	Stemloze alveolaire affricaat
d͡z	Stemhebbende alveolaire affricaat
t͡ʃ	Stemloze postalveolaire affricaat
d͡ʒ	Stemhebbende postalveolaire affricaat
t͡ɕ	Stemloze alveolo-palatale affricaat
d͡ʑ	Stemhebbende alveolo-palatale affricaat
c͡ç	stemloze palatale affricaat
ɟ͡ʝ	stemhebbende palatale affricaat
t͡ɬ	stemloze alveolaire laterale affricaat
k͡p	stemloze labial-velar plosief
ɡ͡b	stemhebbende labiaal-velair plosief
ŋ͡m	labiaal-velaire nasaal

Niet-pulmonische medeklinkers

Niet-pulmonische medeklinkers zijn klanken waarvan de luchtstroom niet afhankelijk is van de longen. In deze groep bevinden zich de kliks, implosieven en ejectieven.

Klik		Implosief		Ejectief
ʘ	Bilabial	ɓ	Bilabiaal	ʼ	als voorbeeld:
ǀ	Laminale alveolaire ("dental")	ɗ	Alveolaar	pʼ	Bilabiaal
ǃ	Apicale (post)alveolaar ("retroflex")	ʄ	Palataal	tʼ	Alveolaar
ǂ	Laminaal postalveolaar ("palataal")	ɠ	Velaar	kʼ	Velaar
ǁ	Laterale coronaal ("lateraal")	ʛ	Uvulaar	sʼ	Alveolaire fricatief

Klinkers

Zie Klinker (klank) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Internationaal Fonetisch Alfabet deelt de klinkers in naar de positie van de tong bij het uitspreken.

	Vooraan	Bijna-vooraan	Midden	Bijna-achteraan	Achteraan
Gesloten	i • y ɨ • ʉ ɯ • u ɪ • ʏ ʊ e • ø ɘ • ɵ ɤ • o ə ɛ • œ ɜ • ɞ ʌ • ɔ æ ɐ a • ɶ ɑ • ɒ
Bijna-gesloten
Gesloten-midden
Midden
Open-midden
Bijna-open
Open

Klanken zonder symbolen

Nog niet alle klanken hebben in het Internationaal Fonetisch Alfabet een symbool gekregen.

De blanco velden kunnen zonder veel moeite worden ingevuld indien dat ooit nodig is. De symbolen voor nieuwe medeklinkers worden vaak gevormd door de symbolen voor reeds bestaande medeklinkers iets aan te passen.

Toonsoorten

De "e" in onderstaande tabel is een voorbeeld en kan door een andere klinker vervangen worden.

Toonletter in IPA	Nederlandse toon	Uitleg
e˥	éé	extra hoog
e˦	ée	hoog
e˧	ee	midden
e˨	èe	laag
e˩	èè	extra laag
eː	ee-	lange toon
eˑ	e-	halflange toon

Zie ook

• Klankinventaris
• Klankinventaris van het Nederlands
• Diakritisch teken
• IPA-notatie voor het Nederlands
• IPA-notatie voor het Engels

Externe links

• Internationaal Fonetisch Alfabet, bijgewerkt tot 2015, International Phonetic Association (IPA)
• Voorbeelden met Engelse woorden English club
• Multimedia IPA Chart
• PhonPad IPA Editor

Noten

Mediabestanden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina International Phonetic Alphabet op Wikimedia Commons.

Mediabestanden

Zie de categorie IPA charts van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.