Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde

De Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde (Zweeds: Nobelpriset i fysiologi eller medicin) is een prijs die sinds 1901 jaarlijks uitgereikt wordt aan iemand die de wereld verbeterd heeft door een ontdekking, uitvinding of daad op het gebied van de fysiologie of de geneeskunde.

Dit was een van de vijf prijzen die Alfred Nobel in zijn testament opnam. De prijs wordt jaarlijks door het Karolinska Instituut uitgereikt.

Winnaars

Lijst van de winnaars van de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde.

Jaar	Naam	Land	Toelichting
1901	Emil Adolf von Behring	Duitsland	"Voor zijn serumtherapie om difterie te behandelen."
1902	Ronald Ross	Verenigd Koninkrijk	"Voor onderzoek naar malaria"
1903	Niels Ryberg Finsen	Denemarken	"Voor zijn behandeling van lupus vulgaris door middel van licht"
1904	Ivan Petrovitsj Pavlov	Rusland	"Voor werk aan de fysiologie van het maag-darmstelsel"
1905	Robert Koch	Duitsland	"Voor de ontdekking van de oorzaak van tuberculose"
1906	Camillo Golgi Santiago Ramón y Cajal	Italië  Spanje	"Voor onderzoek aan het zenuwstelsel"
1907	Charles Louis Alphonse Laveran	Frankrijk	"Voor onderzoek naar ziekteverwekkende protozoa"
1908	Ilja Iljitsj Metsjnikov Paul Ehrlich	Rusland  Duitsland	"Voor de bestudering van het immuunsysteem"
1909	Emil Theodor Kocher	Zwitserland	"Voor onderzoek naar de schildklier"
1910	Albrecht Kossel	Duitsland	"Voor onderzoek in de celbiologie, in het bijzonder naar proteïnen en nucleïnezuren"
1911	Allvar Gullstrand	Zweden	"Voor onderzoek naar de beeldvorming door de lens van het oog"
1912	Alexis Carrel	Frankrijk	"Voor onderzoek naar de hechting van bloedvaten en transplantatie"
1913	Charles Robert Richet	Frankrijk	"Ter erkenning van zijn onderzoek naar anafylaxie"
1914	Robert Bárány	Oostenrijk	"Voor onderzoek aan het vestibulair apparaat van het binnenoor"
1919	Jules Bordet	België	"Voor de ontdekking van het complement in het immuunsysteem"
1920	August Krogh	Denemarken	"Voor de ontdekking van het regelmechanisme van de haarvaten in skeletspieren"
1922	Archibald Hill Otto Fritz Meyerhof	Verenigd Koninkrijk  Duitsland	"Voor onderzoek aan de spieren, in het bijzonder hun warmtevorming en het verband tussen de zuurstofconsumptie en het melkzuurmetabolisme."
1923	Frederick Banting John James Richard Macleod	Canada  Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontdekking van insuline"
1924	Willem Einthoven	Nederland	"Voor de ontdekking van het mechanisme van het elektrocardiogram"
1926	Johannes Fibiger	Denemarken	"Voor het ophelderen van Spiroptera carcinoma en het kunstmatig veroorzaken van kanker in een dier."
1927	Julius Wagner-Jauregg	Oostenrijk	"Voor de ontdekking van de therapeutische waarde van inenting met malaria bij de behandeling van dementia paralytica (neurosyfilis)"
1928	Charles Nicolle	Frankrijk	"Voor onderzoek naar vlektyfus"
1929	Christiaan Eijkman Frederick Gowland Hopkins	Nederland  Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontdekking van diverse vitamines"
1930	Karl Landsteiner	Oostenrijk	"Voor de ontdekking van de menselijke bloedgroepen"
1931	Otto Heinrich Warburg	Duitsland	"Voor onderzoek naar cytochroom in de dissimilatie"
1932	Charles Scott Sherrington Edgar Douglas Adrian	Verenigd Koninkrijk	"Voor onderzoek naar de functie van neuronen, inclusief het feit dat sterkere stimuli leiden tot een hogere frequentie van zenuwimpulsen."
1933	Thomas Hunt Morgan	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de rol van chromosomen in erfelijkheid"
1934	George Hoyt Whipple George Richards Minot William Parry Murphy	Verenigde Staten	"Voor het ontdekken van levertherapie voor bloedarmoede"
1935	Hans Spemann	Duitsland	"Voor de ontdekking van "organizercentra" in de embryonale ontwikkeling van organismen"
1936	Henry Hallett Dale Otto Loewi	Verenigd Koninkrijk  Duitsland	"Voor onderzoek naar de transmissie van zenuwimpulsen via neurotransmitters"
1937	Albert Szent-Györgyi	Hongarije	"Voor de beschrijving van vitamine C en de ontdekking dat zuurstof wordt gecombineerd met waterstof in de dissimilatie"
1938	Corneille Heymans	België	"Voor het aantonen hoe de bloeddruk en het zuurstofgehalte van het bloed door het lichaam worden gemeten en hoe dit wordt overgedragen naar de hersenen.
1939	Gerhard Domagk onder dwang geweigerd, in 1947 alsnog geaccepteerd	Duitsland	"Voor de ontdekking van het sulfonamide prontosil, het eerste medicijn dat effectief tegen bacteriële infecties werkt"
1943	Carl Peter Henrik Dam Edward Adelbert Doisy	Denemarken  Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van vitamine K en de chemische structuur ervan"
1944	Joseph Erlanger Herbert Spencer Gasser	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van verschillende typen axonen"
1945	Alexander Fleming Ernst Boris Chain Howard Walter Florey	Verenigd Koninkrijk  Duitsland  Australië	"Voor de ontdekking van penicilline en de eigenschappen ervan bij de genezing van infectieziekten"
1946	Hermann Joseph Muller	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking dat mutaties kunnen worden veroorzaakt door röntgenstraling"
1947	Carl Ferdinand Cori Gerty Theresa Cori	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking hoe glycogeen wordt omgezet in glucose in het lichaam"
1947	Bernardo Alberto Houssay	Argentinië	"Voor zijn ontdekking van de rol die de hormonen van de hypofysevoorkwab spelen in de stofwisseling van glucose"
1948	Paul Hermann Müller	Zwitserland	"Voor de ontdekking van het insecticide DDT"
1949	Walter Rudolf Hess António Moniz	Zwitserland  Portugal	"Hess voor het in kaart brengen van de verschillende functies van middenhersenen; Moniz voor de ontdekking van het therapeutische effect van lobotomie"
1950	Edward Calvin Kendall Tadeus Reichstein Philip Showalter Hench	Verenigde Staten  Polen  Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de hormonen van de bijnierschors, hun structuur en functie"
1951	Max Theiler	Verenigde Staten	"Voor het ontwikkelen van een vaccin tegen gele koorts"
1952	Selman Waksman	Verenigde Staten	"Voor zijn ontdekking van streptomycine, het eerste effectieve antibioticum tegen tuberculose"
1953	Hans Krebs	Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontdekking van de citroenzuurcyclus bij de aerobe dissimilatie"
	Fritz Lipmann	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van en het onderzoek naar coënzym A"
1954	John Enders Thomas Weller Frederick Robbins	Verenigde Staten	"Voor het ontdekken van een wijze om poliomyelitis virussen te kweken in een reageerbuis"
1955	Hugo Theorell	Zweden	"Voor onderzoek naar enzymen en hun activiteit, in het bijzonder oxiderende enzymen"
1956	André Frédéric Cournand Werner Forssmann Dickinson Richards	Verenigde Staten  Duitsland  Verenigde Staten	"Voor het aantonen hoe een katheter kan worden ingebracht in het hart, en het bestuderen van meerdere hartaandoeningen"
1957	Daniel Bovet	Italië	"Voor het ontdekken van synthetische medicijnen als antihistaminica die de activiteiten van biologische amines blokkeren"
1958	George Beadle Edward Tatum	Verenigde Staten	"Voor het aantonen dat genen individuele stappen in het metabolisme reguleren"
	Joshua Lederberg	Verenigde Staten	"Voor het aantonen dat bacteriën kunnen paren (conjugatie) en zo genen uitwisselen"
1959	Severo Ochoa Arthur Kornberg	Spanje  Verenigde Staten	"Voor de synthese van de nucleïnezuren DNA en RNA"
1960	Frank Macfarlane Burnet Peter Medawar	Australië  Brazilië	"Voor de ontdekking dat het immuunsysteem van de foetus leert hoe het onderscheid kan maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd"
1961	Georg von Békésy	Verenigde Staten	"Voor zijn onderzoek naar de werking van het gehoororgaan van zoogdieren."
1962	Francis Crick James Watson Maurice Wilkins	Verenigd Koninkrijk  Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun ontdekkingen betreffende de moleculaire structuur van nucleïnezuren en diens significantie voor de informatieoverdracht in het leven"
1963	John Eccles Alan Hodgkin Andrew Huxley	Australië  Verenigd Koninkrijk  Verenigd Koninkrijk	"Voor het beschrijven van geleiding van impulsen langs zenuwen"
1964	Konrad Bloch Feodor Lynen	Verenigde Staten  Duitsland	"Voor onderzoek naar cholesterol en de stofwisseling van vetzuren"
1965	François Jacob André Lwoff Jacques Monod	Frankrijk	"Voor het ontdekken van mRNA, ribosomen en de genen die de expressie van andere genen reguleren"
1966	Peyton Rous	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van virussen die tumoren veroorzaken"
	Charles Huggins	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de behandeling van prostaatkanker met hormonen"
1967	Ragnar Granit Haldan Hartline George Wald	Finland  Verenigde Staten  Verenigde Staten	"Voor het beschrijven van de verschillende typen van lichtgevoelige cellen in het oog, en hoe het licht op die cellen inwerkt"
1968	Robert Holley Har Gobind Khorana Marshall Nirenberg	Verenigde Staten	"Voor het beschrijven van de genetische code en hoe het een rol speelt in de eiwitsynthese"
1969	Max Delbrück Alfred Hershey Salvador Luria	Verenigde Staten	"Voor onderzoek aan replicatiemechanismen en genetica van virussen"
1970	Bernard Katz Ulf von Euler Julius Axelrod	Verenigd Koninkrijk  Zweden  Verenigde Staten	"Voor onderzoek aan neurotransmitters"
1971	Earl Wilbur Sutherland jr.	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de activiteit van hormonen, in het bijzonder adrenaline, via second messengers"
1972	Gerald M. Edelman Rodney Porter	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontdekking van de chemische structuur van antistoffen"
1973	Karl von Frisch Konrad Lorenz Niko Tinbergen	Oostenrijk  Oostenrijk  Nederland	"Voor het onderzoek naar het gedrag van sociale dieren, in het bijzonder de verklaring van de "danstaal" van bijen en hoe jonge vogels gefixeerd raken op hun moeder"
1974	Albert Claude Christian de Duve George Emil Palade	België  België  Verenigde Staten	"Voor het beschrijven van de structuur en functie van organellen in de cel"
1975	David Baltimore Renato Dulbecco Howard Temin	Verenigde Staten  Italië  Verenigde Staten	"Voor het beschrijven hoe tumorvirussen inwerken op het genetische materiaal van de cel"
1976	Baruch Blumberg	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van het hepatitis B-virus"
	Daniel Carleton Gajdusek	Verenigde Staten	"Voor de beschrijving van de ziekte kuru, veroorzaakt door kannibalisme"
1977	Roger Guillemin Andrew Schally	Verenigde Staten	"Voor onderzoek aan peptidehormonen die geproduceerd worden in de hersenen"
	Rosalyn Yalow	Verenigde Staten	"Voor het bedenken van de methode van Yalow-Berson voor het meten van minuscule hoeveelheden peptidehormonen met behulp van antilichamen
1978	Werner Arber Daniel Nathans Hamilton Smith	Zwitserland  Verenigde Staten  Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van restrictie-enzymen, welke een instrument zijn geworden in de moleculaire biologie"
1979	Allan Cormack Godfrey Hounsfield	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor het ontwikkelen van de computertomografie"
1980	Baruj Benacerraf Jean Dausset George Davis Snell	Verenigde Staten  Frankrijk  Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de hoofd-histocompabiliteitscomplexgenen, die coderen voor moleculen aan het celoppervlak, en die belangrijk zijn voor het herkenningsvermogen voor lichaamseigen en niet-eigen stoffen van het immuunsysteem"
1981	Roger Sperry	Verenigde Staten	"Voor onderzoek aan de hersenhelften"
	David Hubel Torsten Wiesel	Verenigde Staten  Zweden	"Voor onderzoek naar het verwerken van visuele data in de hersenen"
1982	Sune Karl Bergström Bengt Samuelsson John Robert Vane	Zweden  Zweden  Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontdekking van prostaglandinen"
1983	Barbara McClintock	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van mobiele genetische elementen of transposonen in maïs"
1984	Niels Jerne Georges Köhler César Milstein	Denemarken  Duitsland  Argentinië	"Voor onderzoek aan het immuunsysteem en de productie van monoklonale antilichamen "
1985	Michael Stuart Brown Joseph Goldstein	Verenigde Staten	"Voor het beschrijven van de regulatie van het cholesterolmetabolisme"
1986	Stanley Cohen Rita Levi-Montalcini	Verenigde Staten  Italië	"Voor het ontdekken van groeifactoren"
1987	Susumu Tonegawa	Japan	"Voor de ontdekking hoe de grote diversiteit aan antilichamen genetisch wordt geproduceerd"
1988	James Whyte Black Gertrude Elion George Hitchings	Verenigd Koninkrijk  Verenigde Staten  Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen van belangrijke principes voor de Farmacologie"
1989	John Michael Bishop Harold Varmus	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de cellulaire oorsprong van retrovirale oncogenen"
1990	Joseph Murray Edward Donnall Thomas	Verenigde Staten	"Voor onderzoek aan orgaan- en celtransplantatie"
1991	Erwin Neher Bert Sakmann	Duitsland	"Voor het ontwikkelen van technieken die aantonen dat er ionkanalen bestaan in het celmembraan, en welke het mogelijk maken om hun eigenschappen te bestuderen"
1992	Edmond H. Fischer Edwin Krebs	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen over de reversibele fosforylering van eiwitten als biologisch regelmechanisme"
1993	Richard Roberts Phillip Allen Sharp	Verenigd Koninkrijk  Verenigde Staten	"Voor de ontdekking dat genen in eukaryoten geen doorlopende strengen zijn, maar introns bevatten, en dat het splitsen van mRNA om deze introns te verwijderen op meerdere manieren kan plaatsvinden, waarbij verschillende proteïnen kunnen worden verkregen uit hetzelfde stuk coderend DNA"
1994	Alfred Gilman Martin Rodbell	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekking van G-proteïnen en de rol van deze eiwitten in de signaaltransductie van cellen"
1995	Edward B. Lewis Christiane Nusslein-Volhard Eric Wieschaus	Verenigde Staten  Duitsland  Verenigde Staten	"Voor de ontdekking van de genen die betrokken zijn bij de vroege embryonale ontwikkeling van de fruitvlieg, de homeoboxgenen"
1996	Peter C. Doherty Rolf Zinkernagel	Australië  Zwitserland	"Voor het beschrijven hoe celgemedieerde immunologische afweermoleculen worden gebruikt door witte bloedcellen om door virus geïnfecteerde cellen op te sporen en te vernietigen"
1997	Stanley Prusiner	Verenigde Staten	"Voor zijn ontdekking van prionen – een nieuw biologisch infectieprincipe"
1998	Robert Furchgott Louis Ignarro Ferid Murad	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen met betrekking tot stikstofoxide (NO) als signaalmolecuul in het cardiovasculaire systeem"
1999	Günter Blobel	Verenigde Staten	"voor de ontdekking dat eiwitten intrinsieke signalen hebben die hun transport en plaats binnen de cel regelen"
2000	Arvid Carlsson	Zweden	"Voor het bewijzen dat dopamine een neurotransmitter is in de hersenen, welke leidt tot symptomen van de ziekte van Parkinson"
	Paul Greengard	Verenigde Staten	"Voor het aantonen hoe neurotransmitters werken in de cel, en hoe ze een centraal molecuul dat bekendstaat als DARPP-32 activeren"
	Eric Kandel	Verenigde Staten	"Voor het beschrijven hoe korte- en langetermijngeheugen worden gevormd op moleculair niveau"
2001	Leland Hartwell Tim Hunt Paul Nurse	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk  Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontdekking van cycline en cycline-afhankelijk kinase, centrale moleculen in de regulatie van de celcyclus"
2002	Sydney Brenner Robert Horvitz John Sulston	Zuid-Afrika  Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun ontdekkingen betreffende de genetische regulatie van de orgaanontwikkeling en de geprogrammeerde celdood"
2003	Paul Lauterbur Peter Mansfield	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun ontdekkingen op het gebied van de magnetische resonantietomografie"
2004	Linda Buck Richard Axel	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekking van geurreceptoren en de opbouw van het reukzintuigsysteem bij mensen"
2005	Barry Marshall Robin Warren	Australië	"Voor de ontdekking van de bacterie Helicobacter pylori en de rol hiervan bij gastritis en maagzweren"
2006	Andrew Fire Craig Mello	Verenigde Staten	"Voor het ontdekken dat genen stilgelegd kunnen worden (RNA-interferentie)"
2007	Mario Capecchi Oliver Smithies Sir Martin Evans	Verenigde Staten  Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun ontdekking van principes waarmee specifieke genmodificaties kunnen worden aangebracht bij muizen door gebruik te maken van embryonale stamcellen".
2008	Harald zur Hausen	Duitsland	"Voor zijn ontdekking van humane papillomavirussen die baarmoederhalskanker kunnen veroorzaken."
	Françoise Barré-Sinoussi Luc Montagnier	Frankrijk	"Voor hun ontdekking van het menselijk immuundeficiëntievirus."
2009	Elizabeth Blackburn Carol Greider Jack Szostak	Verenigde Staten	"Voor de ontdekking hoe chromosomen worden beschermd door telomeren en het enzym telomerase".
2010	Robert Edwards	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de ivf-techniek"
2011	Bruce Beutler Jules Hoffmann	Verenigde Staten  Frankrijk	"Voor hun ontdekkingen aangaande de activatie van aangeboren immuniteit"
	Ralph Steinman	Canada	"Voor zijn ontdekking van de dendritische cel en de rol ervan in het aanpassingsproces van immuniteit"
2012	John Gurdon Shinya Yamanaka	Verenigd Koninkrijk  Japan	"Voor de ontdekking dat volwassen cellen geherprogrammeerd kunnen worden tot pluripotente stamcellen die alle cellen kunnen vormen in het menselijk lichaam"
2013	James Rothman Randy Schekman Thomas Südhof	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen van het mechanisme dat het belangrijkste transportsysteem in onze cel regelt"
2014	John O'Keefe May-Britt Moser Edvard Moser	Verenigde Staten  Noorwegen  Noorwegen	"Voor hun ontdekking van cellen die een positioneringssysteem in de hersenen vormen"
2015	William C. Campbell Satoshi Ōmura	Ierland  Japan	"Voor hun ontdekkingen betrekking hebbend op nieuwe geneeswijzen bij infecties veroorzaakt door parasitaire rondwormen"
	Youyou Tu	China	"Voor haar ontdekking betrekking hebbend op een nieuwe therapie tegen malaria"
2016	Yoshinori Osumi	Japan	"Voor baanbrekend onderzoek naar autofagie"
2017	Jeffrey C. Hall Michael Rosbash Michael W. Young	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen van moleculaire controlemechanismes van het circadiaan ritme"
2018	James P. Allison Tasuku Honjo	Verenigde Staten  Japan	"Voor hun onderzoek naar nieuwe behandelingen van kanker op basis van immuuntherapie"
2019	William Kaelin Jr. Peter J. Ratcliffe Gregg L. Semenza	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk  Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen van hoe cellen de beschikbaarheid van zuurstof waarnemen en zich daaraan aanpassen."
2020	Harvey J. Alter Michael Houghton Charles M. Rice	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk  Verenigde Staten	"Voor hun ontdekking van het hepatitis C virus."
2021	David Julius Ardem Patapoutian	Verenigde Staten  Verenigde Staten	"Voor hun onderzoek naar het waarnemen door het menselijk lichaam van kou, warmte en aanrakingen."
2022	Svante Pääbo	Zweden	"voor zijn sensationele ontdekkingen op het gebied van DNA van uitgestorven mensensoorten, zoals neanderthalers."
2023	Katalin Karikó Drew Weissman	Hongarije  Verenigde Staten	"voor hun onderzoek waardoor effectieve mRNA-vaccins tegen covid-19 konden worden ontwikkeld."
2024	Victor Ambros Gary Ruvkun	Verenigde Staten  Verenigde Staten	"voor de ontdekking van microRNA en de rol ervan in post-transcriptionele genregulatie."

Bronnen, noten en/of referenties

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Nobel Prize in Physiology or Medicine op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

---

· ·

Nobelprijs

Alfred Nobel · Sveriges Riksbank

Karolinska-instituut · Zweedse Academie · Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen · Noors Nobelinstituut / Noors Nobelcomité

Economie · Fysiologie of Geneeskunde · Literatuur · Natuurkunde · Scheikunde · Vrede