Piotr Kapica

Piotr Kapica
Пётр Леонидович Капица
	; Piotr Kapica w Polsce (1964)
Państwo działania	ZSRR
Data i miejsce urodzenia	27 czerwca?/9 lipca 1894 ; Kronsztad
Data i miejsce śmierci	8 kwietnia 1984 ; Moskwa
	doktor nauk fizyczno-matematycznych
	Specjalność: fizyka
	Odznaczenia
	;
	Nagrody
	Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki
	Multimedia w Wikimedia Commons

Piotr Leonidowicz Kapica (ros. Пётр Леонидович Капица; ur. 27 czerwca^?/9 lipca 1894 w Kronsztadzie, zm. 8 kwietnia 1984 w Moskwie) – rosyjski fizyk polskiego pochodzenia, badacz fizyki niskich temperatur, odkrywca zjawiska nadciekłości helu w 1937, za co otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1978 (dzieląc ją z Arno Penziasem i Robertem Woodrowem Wilsonem, odkrywcami kosmicznego mikrofalowego promieniowania reliktowego).

Życiorys

Ojcem Piotra Kapicy był Leonid Pietrowicz Kapica, oficer korpusu inżynieryjnego carskiej armii, a matką była Olga Jeronimowna z domu Stebnicka (zm. 1937)^[1], córka polskiego inżyniera kartografa Hieronima Stebnickiego.

Kapica ukończył studia na Wydziale Elektromechanicznym Politechniki w Piotrogrodzie w roku 1918 i podjął w niej pracę jako wykładowca, w instytucie kierowanym przez Abrama Ioffego. Opracował tam, wspólnie z Nikołajem Siemionowem metodę wyznaczania momentu magnetycznego atomów za pomocą niejednorodnego pola magnetycznego, użytą kilka lat później w słynnym doświadczeniu Sterna-Gerlacha.

W roku 1921, za namową Ioffego, Kapica wyjechał do Cambridge w Anglii, gdzie rozpoczął pracę u Ernesta Rutherforda w słynnym Laboratorium Cavendisha. Początkowo kontynuował swoje prace nad metodami wytwarzania silnych pól magnetycznych i badaniem zachowania metali w takich polach, potem zaczął interesować się fizyką niskich temperatur, opracował między innymi nowy typ skraplarki do uzyskiwania ciekłego helu. W roku 1929 został członkiem Royal Society, a także członkiem korespondentem Akademii Nauk ZSRR.

W roku 1934 wyjechał na wakacje do ojczyzny. Według niektórych źródeł, zrobił to za namową nielegała INO NKWD, Rudolfa Abla^[2]. Po przyjeździe do ZSRR skonfiskowano mu paszport i zakazano wyjazdu. Rutherford usiłował interweniować u władz radzieckich, by – dla dobra nauki – pozwoliły Kapicy na przyjazd i dokończenie rozpoczętych badań, otrzymał jednak odpowiedź odmowną: „Jest w pełni zrozumiałym, że Anglia chciałaby pana Kapicy i tak samo Związek Radziecki, ze swej strony, chciałby pana Rutherforda”^[3].

W ZSRR Kapica został mianowany dyrektorem powołanego specjalnie dla niego Instytutu Problemów Fizycznych przy Akademii Nauk i otrzymał polecenie zorganizowania go i rozpoczęcia badań. Część wyposażenia instytutu została przez ZSRR odkupiona i sprowadzona z jego laboratorium w Cambridge. Instytutem tym kierował aż do śmierci, z przerwą we wczesnych latach 50., kiedy to po konflikcie z Berią popadł w niełaskę, został pozbawiony stanowiska i znalazł się na pewien czas w areszcie domowym^[4].

Kariera naukowa

Początkowo, po powrocie do ZSRR, Kapica kontynuował swoje badania w dziedzinie fizyki niskich temperatur, które doprowadziły w roku 1937 do jego najsłynniejszego odkrycia naukowego – zaobserwowania nadciekłości helu i opisania jego własności w tym stanie. W roku 1939 wynalazł niskociśnieniową skraplarkę powietrza.

Podczas wojny zaangażował się w badania stosowane, związane z wysiłkiem wojennym. Był członkiem komitetu naukowego do spraw obronności, a jego niskociśnieniowe skraplarki używane były, pod jego nadzorem, do produkcji tlenu na potrzeby przemysłu wojennego. Stał się jednym z doradców naukowych Stalina. Krótkotrwale zaangażował się w program budowy radzieckiej bomby atomowej, złożył jednak rezygnację po konflikcie z Kurczatowem na temat strategii prowadzenia projektu^[4].

Po wojnie zainteresował się innymi dziedzinami badań: zajmował się m.in. fizyką plazmy i kontrolowaną fuzją jądrową. Skonstruował nowego typu generatory mikrofal. W roku 1957 został członkiem prezydium Akademii Nauk ZSRR.

Zaszczyty

Wielokrotnie nagradzany międzynarodowymi nagrodami i odznaczeniami. Otrzymał honorowe doktoraty kilkunastu uczelni, m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego (1964) i Uniwersytetu Wrocławskiego (1972). Honorowy członek kilkudziesięciu towarzystw naukowych, od 1962 członek zagraniczny PAN^[5]. Sześciokrotnie odznaczony Orderem Lenina, a dwukrotnie tytułem Bohatera Pracy Socjalistycznej. Dwukrotny laureat Nagrody Stalinowskiej (1941 i 1943). Odznaczony złotym medalem Łomonosowa.

Rodzina

W roku 1927 poślubił Annę Aleksejewnę Kryłową, córkę matematyka Aleksieja Kryłowa. Mieli dwóch synów: Siergieja (ur. 1928) i Andrieja (ur. 1931).

Przypisy

↑ Kapitza in Cambridge and Moscow: life and letters of a Russian physicist, Petr Leonidovich Kapitsa, J. W. Boag, P. E. Rubinin, David Shoenberg North-Holland, 1990.
↑ Ion Mihai Pacepa: Russian Spies of the Future. FrontPageMagazine.com, 2007-12-04. [dostęp 2010-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-01)]. (ang.).
↑ Grace Marmor Spruch. Pyotr Kapitza, Octogenarian dissident. „Physics Today”. 32 (9), s. 34–41, 09 1979. DOI: 10.1063/1.2995732. Cytat: „It was understandable that England shuold want Kapitza and the Soviet Union for its part, would equally like to have Rutherford”. (ang.).
↑ ^a ^b Citizen Kurchatov, Stalin’s bomb maker. PBS, 1999. [dostęp 2010-02-20]. (ang.).
↑ Członkowie PAN: Skorowidz

Bibliografia

Les Prix Nobel. The Nobel Prizes 1978, Editor Wilhelm Odelberg, Nobel Foundation, Stockholm, 1979. Link do biografii Kapicy.
Grace Marmor Spruch. Pyotr Kapitza, Octogenarian dissident. „Physics Today”. 32 (9), s. 34–41, 09 1979. DOI: 10.1063/1.2995732. (ang.).

[1] Kapitza in Cambridge and Moscow: life and letters of a Russian physicist, Petr Leonidovich Kapitsa, J. W. Boag, P. E. Rubinin, David Shoenberg North-Holland, 1990.

[2] Ion Mihai Pacepa: Russian Spies of the Future. FrontPageMagazine.com, 2007-12-04. [dostęp 2010-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-01)]. (ang.).

[PT-3] Grace Marmor Spruch. Pyotr Kapitza, Octogenarian dissident. „Physics Today”. 32 (9), s. 34–41, 09 1979. DOI: 10.1063/1.2995732. Cytat: „It was understandable that England shuold want Kapitza and the Soviet Union for its part, would equally like to have Rutherford”. (ang.).

[PBS-4] Citizen Kurchatov, Stalin’s bomb maker. PBS, 1999. [dostęp 2010-02-20]. (ang.).

[5] Członkowie PAN: Skorowidz

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]