Сара Садыйкова

Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Сара Садыйкова
Туган телдә исем	Сара Гариф кызы Садыйкова
Туган	1 ноябрь 1906(1906-11-01) РИ, Казан губернасы, Казан
Үлгән	7 июнь 1986(1986-06-07) (79 яшь) ССРБ, РСФСР, ТАССР, Казан
Күмү урыны	Яңа бистә зираты
Милләт	татар
Ватандашлыгы	Русия империясе Русия империясе→ / Совет Русия республикасы→ ССРБ
Әлма-матер	Мәскәү дәүләт консерваториясе
Һөнәре	композитор, җырчы (сопрано), шагыйрә, актриса
Балалар	кызы Әлфия Айдарская
Бүләк һәм премияләре
Сайт	sarasadykova.su
Сара Садыйкова Викиҗыентыкта

Сара Гариф кызы Садыйкова (1 ноябрь 1906, Казан, Казан өязе, Казан губернасы, Россия империясе — 7 июнь 1986, Казан, ТАССР, ССРБ) — бөек татар композиторы, беренче һөнәри татар хатын-кыз композиторы, югары музыкаль белемле беренче профессиональ татар җырчысы (сопрано), драма актрисасы. Татарстан АССРның атказанган (1939) һәм халык (1976) артисты. РСФСР атказанган сәнгать эшлеклесе (1984). Тукай бүләге иясе (1990). 1982 елдан ССРБ композиторлар берлеге, 1944 елдан КПСС әгъзасы.Татар энциклопедиясе: 6 томда / Баш мөхәррир. — Казан: Татар энциклопедиясе институты, 2008—2021. — 719—655-715-?-?-611-511 б.

Биография

Сара Садыйкова 1906 елның 1 ноябрендә Казан шәһәрендә туа.

Шул заманның данлыклы кызлар гимназиясе — Фатиха Аитова мәктәбендә белем ала.

Аны тәмамлагач, ул Казан педагогика техникумында укый. Техникумда җыр дәресләре алып барган остазы – татар халкының беренче композиторы С. Габәши Сараны хорда җырларга чакыра. 1921 елда Сара Садыйкова «Бүз егет» драмасында беренче тапкыр сәхнәгә чыгып, җырлап уйнала торган Сәхибҗамал ролен башкара (Афишада Сара Донская фамилиясе белән күрсәтелгән була).

1922 елда С. Садыйкова П.И. Чайковский исемендәге Мәскәү дәүләт консерваториясендә (проф. М.Г. Цебушенко классы) укый. Мәскәү татар театрында төп рольләрдә уйный: Фәридә («Кандыр буе»), Мәйсәрә («Зәңгәр шәл»), Зәйнәп («Оргнизатор»), Асия («Аршин мал алан»), Галиябану («Галиябану») һ.б. Шунда булачак ире — Газиз Айдарский белән танышып, 1924 елның сентябрендә гаилә коралар. Мәскәү консерваториясен уңышлы тәмамлап Казанга кайта, беренче татар опералары «Сания» һәм «Эшче»дә төп партияләрне башкара, монда аның җырчы (лирик колоратуралы сопрано) буларак гаҗәеп таланты ачыла.

Утызынчы елларда С. Садыйкова Татар академия театры спектакльләрендә Салих Сәйдәшевның бик күп музыкаль әсәрләрен башкара, җырлап башкарыла торган күп кенә образлар тудыра: Зифабану («Ил», Кәрим Тинчурин), Фәридә («Кандыр буе», Кәрим Тинчурин) һ.б.

1934 – 1938 елларда Сара Садыйкова Мәскәү консерваториясе каршындагы Татар опера студиясендә укый, аны тәмамлагач, яңа оешкан Татар дәүләт опера һәм балет театрының беренче солистлары арасында була. Опера театры сәхнәсендә күп кенә онытылмас образлар иҗат итә: Нәҗип Җиһановның «Качкын» һәм «Илдар» операларында Рәйханә, Саҗидә, Җәүдәт Фәйзинең «Башмагым» музыкаль комедиясендә Сәрвәр, Мансур Мозаффаровның «Галиябану» операсында – Галиябану, Г. Хаҗибәковның «Аршин мал алан»ында – Асия һәм башкалар.

Сара Садыйкова – Татарстанда беренче хатын-кыз композитор. Салих Сәйдәшев аның үзенә көйләр язып карарга киңәш бирә. Ул 1942 елда Ә. Ерикәй сүзләренә «Көтәм сине» тангосын язуы белән композитор буларак эшен башлап җибәрә. Үзенең иҗат гомерендә ул 400гә якын җыр, 30дан артык спектакльгә («Ак калфак», Мирхәйдәр Фәйзи, «Баҗалар», «Туй узгач», «Әнә килә автомобиль», «Күк капусы ачылса», «Зәйтүн гөл», «Сөймим дисәң дә», «Кияүләр», «Мәхәбәт җыры», «Кара йөзләр», «Шомырт чәчәк атканда», «Бөркетләр кыяга оялый», «Бер картлыкта, бер яшьлектә», «Яшел сумка», «Энҗеле калфак» һ.б.) музыка, инструменталь әсәрләр яза, ике музыкаль комедия иҗат итә. Аның әсәрләре халык арасында киң популярлык казана һәм татар музыкасының алтын фондына керә.

Сара Садыйкова 1986 елның 7 июнендә вафат була.

Билгеле җырлары

Билгеле җырлары

Язгы сулар акканда (Әхмәт Ерикәй сүзләре) Беренче мәхәббәт (Әхмәт Рәшитов сүзләре) Кайтам инде (Илдар Юзеев сүзләре) Бөркет турында җыр (Илдар Юзеев сүзләре) Матур илем (Мәхмүт Хөсәен сүзләре) Мин беренче чәчәкләрне эзлим (Сибгат Хәким сүзләре) Сусау (Сибгат Хәким сүзләре) Чәчәкләр җыям болында (Сибгат Хәким сүзләре) Әй язмыш, язмыш (Сибгат Хәким сүзләре) Уразай (Сибгат Хәким сүзләре) Туй итә Казан (Сибгат Хәким сүзләре) Тын сукмакта тал тибрәнә (Хәсән Туфан сүзләре) Уфа каласы ни өчен матур (Нәби Дәүли сүзләре) Татарстан — минем республикам (Нәби Дәүли сүзләре) Ак пароход китеп бара (Нәби Дәүли сүзләре) Дөнья матур, дөнья киң (Гамил Әфзал сүзләре) Өченче көн тоташ кар ява (Мостай Кәрим сүзләре) Ачуланма (Әхсән Баян сүзләре) Актаныш таңнары (Мостафа Ногман сүзләре) Арча кичләре (Мостафа Ногман сүзләре) Балкый Шәйморза утлары (Мостафа Ногман сүзләре) Чыңлы авылы (Мостафа Ногман сүзләре) Бер гүзәлен сагынам Чишмәнең (Мостафа Ногман сүзләре) Минзәләм ягы (Риза Ишморат сүзләре) Балтачым (Самат Шакир сүзләре) Кайтыгыз, торналар (Илсөяр Ганиева сүзләре) Йөрәк сере (Илсөяр Ганиева сүзләре) Иртәнге нур (Зиннәт Вәли сүзләре) Ак пароход (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) Син яшь диләр (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) Үз илемдә (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) Һәйкәл җыры (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) Без — Казан кызлары (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) Яңа ел вальсы (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) Җидегән чишмә (Гомәр Бәширов сүзләре) Керфегеңә тамармын мин (Шамил Маннапов сүзләре) Әнкәй (Роберт Миңнуллин сүзләре) Ешрак яз, әнкәй, хатларыңны (Р. Фазлыев сүзләре) Авылдашлар (Кояш Тимбикова сүзләре) Идел суы ага торыр (Гөлшат Зәйнашева сүзләре) — соңгы иҗат иткән җыры

Сара Садыйкованың җырларын Мәрьям Рахманкулова, Фәхри Насретдинов, Усман Әлмиев, Зифа Басыйрова, Разия Тимерханова, Җәваһирә Сәләхова, Рәйсә Билалова, Габдулла Рәхимкулов, Венера Шәрипова, Илһам Шакиров, Әлфия Авзалова, Вафирә Гыйззәтуллина, Зиннур Нурмөхәммәтов, Мингол Галиев, Галина Казанцева, Зилә Сөнгатуллина, Зөһрә Сәхәбиева, Хәйдәр Бигичев, Рафаэль Ильясов, Нәфисә Василова, Мөнир Якупов, Клара Хәйретдинова, Айдар Фәйзрахманов һ.б. бик күп җырчылар башкара.

Гаилә хәле

• Әтисе — Гариф Садыйк улы. Чыгышы белән хәзерге Яшел Үзән районы Айдар авылыннан.
• Әнисе — Бибигайшә Әхмәдиша кызы. Нәсел тамырлары хәзерге Апас районы Тутай авылыннан.
• I ире — Газиз Айдарский (Газиз Исхак улы Вәлитов) (1898-1933), актер, режиссер, Беренче үрнәк татар театры артисты (1922-1924), Мәскәү үзәк татар эшче театры сәнгать җитәкчесе, баш режиссеры (1924-1933), Казан театр училищесы укытучысы (1930-1931).
  • Кызлары Әлфия Айдарская (1925), А. Ваганова исемендәге Ленинград дәүләт академия хореография училищесын тәмамлаган, Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры балет биючесе. Әлфия Айдарскаяның ире — Владислав Грекулов, Татар дәүләт симфоник оркестрының музыканты (виолончельдә уйнаучы), ТАССР атказанган артисты. Әлфия Айдарскаяның улы — Вячеслав Грекулов, музыкант.
• II ире — Юлий Крещелюнас, Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры музыканты
• Бертуган сеңлесе — Разия Садыйкова, җырчы (сопрано), Мәскәүдә опера студиясен тәмамлаган, Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театрында опера солисты, соңыннан хор солисты. Разия Садыйкованың ире — Галләм Саттаров, драма артисты, Мәскәү үзәк татар эшче театрының, соңыннан Уфада Гафури театрының артисты. Аларның улы — Рөстәм Садыйков, балет артисты, ТАССР атказанган артисты (1957), Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театрында, соңрак Ленинградта Киров исемендәге опера һәм балет театрында балет биючесе, яшь биючеләрнең «Сәхнәдә цирк» төркеме җитәкчесе һәм режиссеры.
• Бертуган энесе — Хафиз Садыйков, елгачы-инженер, Мәскәүдә заводта эшли, корабта хезмәт итә. 1971 елда вафат.
• Бертуган энесе — Салих Садыйков, Бөек Ватан сугышында һәлак була.

Бүләкләр

• Татарстан АССРның атказанган артисткасы (1939),
• Татарстан АССРның халык артисткасы (1976),
• РСФСРның атказанган сәнгать эшлеклесе (1984),
• Татарстанның Г. Тукай исемендәге Дәүләт бүләге (1990).
• «Хезмәттәге батырлык өчен» медале (1957)

Хәтер

1963―1977 елларда яшәгән йорт (Кәрим Тинчурин ур., 7а) фасадында ачылган истәлек тактасы. 2021 елның 19 феврале

• 1991 елда Сара Садыкова турында "Сагыналар сине якын дуслар" исемендәге истәлекләр китабы басыла.
• 1992 елда Апас районы Тутай авылында музее ачыла. 2006 елдан яңа бинада.
• 1996 елда "Сара Садыйкова" исемендәге Гөлшат Зәйнашеваның китабы басыла
• 2006 елда Татарстан Республикасы министрлар кабинеты карары белән Казанның Вахитов районындагы (Иске Татар бистәсе) Нариманов урамының Татарстан урамыннан башланган өлешенә Сара Садыйкова урамы исеме бирелгән.
• 2000 елда күренекле композиторның исемен мәңгеләштерү максатында, Яр Чаллы шәһәр шурасы карары белән шәһәр концертлар залына Сара Садыйкова исеме бирелә.
• 2006 елда Тутай мәктәбенә, Апас урамына исеме бирелә. Апаста бюсты урнаштырыла.
• 2021 елның 19 февралендә композитор 1963―1977 елларда яшәгән йорт (Кәрим Тинчурин урамы, 7а) фасадында мемориаль такта ачылган. Мемориаль такта кую инициаторлары ― биредә яшәүчеләр. Истәлек тактасы иганәчеләр хисабына булдырылган. Тантаналы чарада Татарстан Республикасы мәдәният министры урынбасары Дамир Натфуллин, Казан Башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Гүзәл Сәгыйтова, Мәдәният идарәсе башлыгы Азат Абзалов, «Иске шәһәр» префектурасы вәкилләре, мәдәният эшлеклеләре һәм шәһәр халкы катнаша. Мемориаль такта ачу тантанасында мәртәбәле кунаклар арасында ― Сара Садыйкованың кызы Әлфия Айдарская. Ачылышта күренекле татар композиторы әсәрләре яңгырый . Истәлек тактасында ике дәүләт телендә (татар һәм рус телләрендә) түбәндәге сүзләр язылган:

«Бу йортта 1963―1977 елларда күренекле татар актрисасы, җырчы, композитор Сара Садыйкова яшәгән»

Фотогалерея

• Сара Садыйкова
• 
  Сара Садыйкова—Рәйханә («Качкын»). 1939
• 
  Сара Садыйкова ире Газиз Айдарский белән. 1924. Мәскәү
• 
  Кызы Әлфия Айдарская
• 
  Сара Садыйкова музее (Тутай)
• 
  Чаллы концертлар залы афишасы

Әдәбият

1. Г. Зәйнашева. Сара Садыйкова. Казан: ТКН, 1996. ISBN 5-298-00678-7

Сылтамалар

• Сара Садыйковага багышланган сайт
• Белем.ру(үле сылтама)
• Сара Садыйкова шигырьләре