Otsailaren 13

Otsailaren 13a gregoriotar egutegiaren urteko berrogeita laugarren eguna da. 321 egun falta dira urtea amaitzeko, 322 egun bisurteetan.

Jaiotzak Euskal Herrian Rafael Etxague Jaiotza: Donostia, 1815 Heriotza: Madril, 1915eko azaroaren 23a Antonio Orbe Jaiotza: Bergara, 1917 Heriotza: Loiola, 2003ko ekainaren 8a Consuelo Flecha Jaiotza: Bilbo, 1948 Carmen Climent Jaiotza: Bilbo, 1996 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Peter Gabriel Jaiotza: Chobham, 1950 Georges Simenon Jaiotza: Lieja, 1903 Heriotza: Lausana, 1989ko irailaren 4a Talleyrand Jaiotza: Paris, 1754 eta 1754 Heriotza: Paris, 1839ko maiatzaren 17a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Otsailaren 13ko jaiotzak Zao Wou-Ki • Adam Pijnacker • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Xabier Agirre López Jaiotza: Gasteiz, 1951ko apirilaren 8a Heriotza: Iruñea, 2021 Migel Irazusta Aritzetegi Jaiotza: Alkiza, 1665eko abenduaren 24a Heriotza: Bergara, 1743 Tomás Zarraonandia Jaiotza: Mungia, 1910eko abenduaren 28a Heriotza: Areeta, 2000 Aureliano López Becerra Jaiotza: Irun, 1880ko otsailaren 28a Heriotza: Bilbo, 1956 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Richard Wagner Jaiotza: Leipzig, 1813ko maiatzaren 22a Heriotza: Venezia, 1883 Georges Rouault Jaiotza: Parisko 19. barrutia, 1871ko maiatzaren 27a eta 1871ko urtarrilaren 27a Heriotza: Parisko 12. barrutia, 1958 Ruđer Josip Bošković Jaiotza: Dubrovnik, 1711ko maiatzaren 18a Heriotza: Milan, 1787 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Otsailaren 13ko heriotzak Nikolai Bogolyubov • Antonin Scalia • Henri Salvador • Arno Breker • Walt Whitman Rostow • Leiji Matsumoto • Cotton Mather • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Margaretha Geertruida Zelle, Mata Hari bezala ezagunago. 1542 - Gonzalo Pizarro eta Francisco de Orellana konkistatzaileek Amazonas ibaia aurkitu zuten. 1633 - Galileo Galilei zientzialariaren aurkako epaiketa hasi zen Erroman. 1668 - Espainiak Portugalen independentzia onartu zuen. 1894 - Lumière anaiek zinematografoa patentatu zuten. 1917 - Frantzia: Mata Hari (irudian) espia atxilotu zuten Parisko hotel batean. 1945 - Dresdeko bonbardaketa, aliatuen bonbardaketarik handiena Bigarren Mundu Gerran. + Gertaera gehiago... Egutegia << Otsaila >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Larunbata 2022: Igandea 2023: Astelehena 2025: Osteguna 2026: Ostirala 2027: Larunbata Izendegia Santutegia: Benin Todikoa, Kastor Kardengoa Seaska egutegia: Mantzio eta Izan.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1981 – Joxe Arregi Izagirre pairatutako torturen ondorioz hil zen.

Mundua

• 1565 – Miguel Lopez Legazpi konkistatzailea Filipinetara iritsi zen eta uharteak "deskubritu" zituela aldarrikatu zuen.
• 1668 – Espainiak Portugalen independentzia onartu zuen.
• 1931 – New Delhi Indiako hiriburu bihurtu zen.
• 1945 – Bigarren Mundu Gerran, Dresdenen aurkako airetiko erasoa hasi zen.
• 1980 – Frantziak lehen saiakuntza nuklearra egin zuen Aljeriako Saharan.
• 2001 – Richter eskalan 6,6 graduko indarra izan zuen lurrikara El Salvadorren. 400 hildako.
• 2008 – Imad Mughaniyah Libanoko Hizbulako liderra hil zuten bonbaz Damaskon.
• 2008 – Australiako lehen ministro Kevin Ruddek barkamena eskatu zien, nazioaren izenean, aborigenei, bertako ume galduen belaunaldia zela eta.

Arte eta kultura

Mundua

• 1867 – Johann Straussen Danubio Urdina balsa estrainatu zen Vienan.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1633 – Galileo Galilei zientzialariaren aurkako epaiketa hasi zen Erroman.
• 1894 – Lumière anaiek zinematografoa patentatu zuten.
• 1952 – Bend of the River ("Ibairen Bihurgunea") filma estreinatu zen, Anthony Mannek zuzendu eta James Stewart, Arthur Kennedy, Julie Adams eta Rock Hudson aktoreek antzeztu zuten.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1564 – Frantzisko Beraskola, euskal fraide frantziskotarra (h. 1598).
• 1769 – Jose Antonio Pikasarri, euskal jatorriko argentinar apaiza eta musikaria (h. 1843).
• 1815 – Rafael Etxague, euskal militar eta politikaria (h. 1887).
• 1837 – Valentin Zubiaurre Urionabarrenetxea, bizkaitar musikagilea (h. 1914).
• 1878 – Benigno Oreja, bizkaitar mediku eta politikaria (h. 1962).
• 1886 – Léon Dongaitz, lapurtar pilotaria (h. 1979).
• 1915 - Benita Gorostizu Imaz, gipuzkoar baserritar eta idazlea (h. 1981).
• 1917 –
  • Antonio Orbe, gipuzkoar teologo jesuita, Patristikan aditua (h. 2003).
  • Ramona Pikabea Mitxelena, gipuzkoar trikitilaria, baserritarra eta garaiko bular-tiratzailea (h. 2013).
• 1935 – Marcelino Oreja Agirre, euskal herritar legelari, politikari eta diplomatikoa, Madrilen.
• 1943 – Pedro Luis Uriarte, bizkaitar enpresa zuzendaria.
• 1948 –
  • Consuelo Flecha, bizkaitar pedagogo eta unibertsitateko irakaslea.
  • Josu Ortuondo, EITBren zuzendari ohi eta Bilboko alkate ohia.
• 1952 – Regina Otaola, gipuzkoar politikaria, Lizartzako alkatea 2007-2011 legealdian Alderdi Popularretik.
• 1957 – Jesús María Fernández Díaz, nafar politikaria.
• 1961 – Joseba Macías, bizkaitar kazetari, idazle, soziologo, zinema zuzendari eta unibertsitateko irakaslea (h. 2013).
• 1973 – Mikel Antia, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1974 – Unai Yus, arabar txirrindulari ohia.
• 1979 – Eriz Alberdi, bizkaitar zinema eta telebistako aktorea.
• 1981 – Jonathan González, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1993 – Beñat Rezusta, gipuzkoar pilotaria.
• 1996 – Carmen Climent, bizkaitar aktorea, abeslaria eta dantzaria.
• 2000 –
  • Irantzu Beloki, nafar txirrindularia.
  • Iñaki Leon Merino, arabar futbolaria.
• 2001 – Naia Amondarain, gipuzkoar txirrindularia.
• 2002 – Adrián Trespalacios, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1457 – Maria Borgoinakoa, Borgoinako dukesa (h. 1482).
• 1599 – Alexandro VII.a, Aita santua (h. 1667).
• 1707 – Claude Prosper Jolyot de Crébillon, frantziar idazlea (h. 1777).
• 1768 – Édouard Mortier, Frantziako lehen ministroa (h. 1835).
• 1769 – Ivan Krilov, errusiar idazlea (h. 1844).
• 1783 – Guglielmo Pepe, italiar militarra (h. 1855).
• 1805 – Johann Peter Gustav Lejeune Dirichlet, alemaniar matematikaria (h. 1859).
• 1809 – Maria Peregrina de Souza, portugaldar poeta, eleberrigile eta folklorista (h. 1894).
• 1818 – Angelica Singleton Van Buren, Estatu Batuetako lehen dama (h. 1877).
• 1852 – Ion Luca Caragiale, errumaniar idazlea (h. 1912).
• 1855 – Paul Deschanel, Frantziako presidentea (h. 1922).
• 1859 – William Strang, eskoziar margolari, grabatzaile, idazle eta ilustratzailea (h. 1921).
• 1865 – István Csók, hungariar margolari inpresionista (h. 1961).
• 1873 – Fiodor Xaliapin, errusiar opera-kantaria (h. 1938).
• 1879 – Sarojini Naidu, Indiako Urretxindorra, Indiaren independentziaren aldeko ekintzaile eta poeta (h. 1949).
• 1884 – Henriette Charasson, inspirazio katolikodun frantziar idazlea (h. 1972).
• 1885 – Elizabeth Virginia Wallace Truman, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. 1982).
• 1886 – Ricardo Güiraldes, argentinar idazlea (h. 1927).
• 1888 – Georgios Papandreu, Greziako lehen ministroa (h. 1968).
• 1891 –
  • Kate Roberts, galestar nazionalista eta idazlea (h. 1985).
  • Grant Wood, estatubatuar margolaria (h. 1942).
• 1898 – Frank Aiken, irlandar politikaria (h. 1983).
• 1900 – Sir Henry Roy Forbes Harrod, britainiar ekonomista (h. 1978).
• 1903 – Georges Simenon, belgikar idazlea (h. 1989).
• 1910 – William Shockley, ingeles fisikaria, 1956ko Fisikako Nobel Saria (h. 1989).
• 1913 –
  • Khalid Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea (h. 1982).
  • Marguerite Vogt, alemaniar minbiziaren-biologo eta birologoa (h. 2007).
• 1915 – Aung San, birmaniar buruzagi iraultzailea (h. 1947).
• 1923 –
  • Pedro Gómez Valderrama, kolonbiar idazlea, kazetaria eta diplomatikoa (h. 1992).
  • Chuck Yeager, Ameriketako Estatu Batuetako Aireko Armadako pilotu militarra (h. 2020).
• 1929 – Omar Torrijos, panamar militarra eta politikaria (h. 1981).
• 1932 – Barbara Shelley, ingeles aktorea (h. 2021).
• 1933 –
  • Paul Biya, Kamerungo presidentea.
  • Kim Novak, estatubatuar aktorea.
  • Emanuel Ungaro, frantziar moda diseinatzailea (h. 2019).
• 1934 – George Segal, estatubatuar aktorea (h. 2021).
• 1936 – Pavol Molnár, eslovakiar futbolaria (h. 2021).
• 1937 –
  • Sigmund Jähn, Ekialdeko Alemaniako aireko indarreko kidea, lehen alemaniar austronauta (h. 2019).
  • Hiroshi Ninomiya, japoniar futbolaria.
• 1938 – Oliver Reed, ingeles aktorea (h. 1999).
• 1939 – Beate Klarsfeld, frantziar-alemaniar kazetaria, nazien aurkako ikerketa eta ehiza egiten duelako ezaguna.
• 1941 – Sigmar Polke, alemaniar margolaria (h. 2010).
• 1942 – Peter Tork, estatubatuar musikari eta aktorea, The Monkees taldeko kidea (h. 2019).
• 1944 – Stockard Channing, estatubatuar aktorea.
• 1945 – Marian Dawkins, britainiar biologo eta irakaslea.
• 1949 –
  • Paca Blanco, espainiar feminista, ekologista, antifaxista, antinuklearra, antikapitalista eta pentsioduna.
  • Judy Dyble, ingeles abeslari eta abestien egilea, Fairport Convention taldeko kide sortzailea (h. 2020).
• 1950 – Peter Gabriel, ingeles abeslari, musikari eta konposatzailea, Genesis musika-taldeko kide ohia.
• 1951 – Michel Pollentier, belgiar txirrindulari ohia.
• 1952 – Freddy Maertens, belgiar txirrindulari ohia.
• 1954 – Bibiana Fernández, Bibí Andersen, espainiar aktorea.
• 1956 – Liam Brady, irlandar futbolaria.
• 1965 – Peter O'Neill, Papua Ginea Berriko lehen ministroa.
• 1966 – Jeff Waters, kanadar gitarra-jotzailea.
• 1967 – Ross Robinson, estatubatuar ekoizle diskografikoa.
• 1968 – Kelly Hu, estatubatuar aktorea.
• 1969 –
  • Joyce DiDonato, estatubatuar opera abeslaria, mezzosopranoa.
  • Hugo López-Gatell, epidemiologoa, ikertzailea, irakaslea eta funtzionario publikoa.
  • Rudi Vata, albaniar futbolari ohia.
• 1970 – Elmer Bennett, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
• 1971 – Carolina Bescansa, galiziar soziologo, politologo, unibertsitateko irakaslea eta politikaria.
• 1974 – Robbie Williams, ingeles pop rock abeslaria.
• 1976 – Dave Padden, kanadar abeslari eta gitarra-jotzailea.
• 1978 – Philippe Jaroussky, frantziar kontratenorea.
• 1979 –
  • Rafael Márquez, mexikar futbolaria.
  • Fawzi Al-Shammari, kuwaitar atleta, 200 metro eta 400 metrotako kategorietan aditua.
  • Anders Behring Breivik, norvegiar herritarra, Norvegiako 2011ko uztailaren 22ko atentatuen egilea.
  • Mena Suvari, estatubatuar aktore eta modeloa.
• 1981 –
  • Yosuke Fujigaya, japoniar futbolari ohia.
  • Gonzalo Miró, espainiar kazetari eta telebista aurkezlea.
• 1985 –
  • Mayra Andrade, caboverdetar abeslaria.
  • Bridget Neval, australiar aktorea.
• 1987 – Adriano de Souza, brasildar surflaria.
• 1988 – Irene Montero, espainiar politikari eta psikologoa.
• 1990 – Rubius, espainiar youtuberra, munduko youtuber jarraituenetakoa.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1468 – Joana Enrikez, Nafarroako eta Aragoiko erregina (j. 1425).
• 1604 – Katalina Borboikoa, Nafarroako Erresumako infanta (j. 1559).
• 1743 – Migel Irazusta, gipuzkoar arkitekto eta eskultorea (j. 1665).
• 1800 – Martin Barkaiztegi, Martintxo, gipuzkoar zezenketaria.
• 1891 - Sotera Novia de Salcedo, bizkaitar esploratzaile eta idazlea (j. 1818).
• 1946 – Henry Roussel, euskal zinema zuzendari eta antzezlea, Parisen (j. 1875).
• 1956 – Aureliano López Becerra, gipuzkoar kazetaria (j. 1880).
• 1964 – Julian Elortza, gipuzkoar politikari karlista (j. 1878).
• 1981 – Joxe Arregi Izagirre, gipuzkoar ETAkidea, Espainiako Polizia Nazionalak egindako torturen ondorioz (j. 1951).
• 2000 – Tomás Zarraonandia, bizkaitar futbolaria (j. 1910).
• 2003 – Javier Arriola Lizarralde, Arriola IV.a, gipuzkoar eusko pilotaria (j. 1934).
• 2004 – Javier Bello-Portu, gipuzkoar musikagile eta orkestra zuzendaria (j. 1920).
• 2020 – Joxe Mari Auzmendi Matxain, nafar irakasle eta kimikaria, Hik Hasi egitasmo pedagogikoaren sortzaile eta bultzatzaileetako bat (j. 1954).
• 2021 –
  • Xabier Agirre Lopez, arabar politikaria, Arabako Ahaldun Nagusia (j. 1951).
  • Enrique Rodríguez Galindo, Guardia Zibileko jenerala, gerra zikinean inplikatua, Zaragozan (j. 1939).

Mundua

• 721 – Txilperiko II.a, saliar frankoen erregea.
• 858 – Kenneth I.a Eskoziakoa, Piktoen erregea eta Eskoziako Erresumako lehen erregea (j. c. 810)
• 1130 – Honorio II.a, Aita santua.
• 1219 – Minamoto no Sanetomo, Kamakura shogunerriko hirugarren shoguna (j. 1192).
• 1237 – Jordan Saxoniakoa, alemaniar teologo eta domingotar fraidea.
• 1332 – Androniko II.a Paleologo, Bizantziar Inperioko enperadorea (j. 1259).
• 1468 – Joana Enrikez, Gaztelako Casarrubioseko anderea (j. 1425).
• 1542 –
  • Alessandro Cesarini, italiar elizgizona, Iruñe eta Tuterako artxidiozesiaren administratzaile apostolikoa.
  • Katalina Howard, Henrike VIII.a Ingalaterrakoaren bosgarren emaztea eta Ingalaterrako erregina ezkontidea (j. c. 1523).
• 1571 – Benvenuto Cellini, italiar eskultore, zilargin eta idazlea (j. 1500).
• 1592 – Jacopo Bassano, italiar margolaria (j. c. 1515).
• 1660 – Karlos X.a Gustavo Suediakoa, Suediako erregea (j. 1622).
• 1662 – Elisabet Stuart, Bohemiako erregina ezkontidea (j. 1596).
• 1741 – Johan Joseph Fux, austriar musikagile eta musika teoria idazlea.
• 1768 – Jean-Baptiste Picot de Chemeteau, frantziar noble eta politikaria (j. 1690).
• 1787 – Ruđer Josip Bošković, Ragusako Errepublikako fisikari, astronomo, matematikari, filosofo, diplomazialari, olerkari, teologo, jesulagun, apaiz eta polimata (j. 1711).
• 1837 – Mariano José de Larra, espainiar idazlea (j. 1809).
• 1845 – Henrich Steffens, norvegiar filosofo, zientzialari eta poeta, Naturphilosophie mugimenduaren ordezkari nagusietariko bat (j. 1773).
• 1859 – Eliza Acton, sukaldaritzako liburu idazle eta poeta ingelesa (j. 1799).
• 1883 – Richard Wagner, alemaniar musikagilea (j. 1813).
• 1897 – Gustave Den Duyts, belgikar margolari, akuarelista, pastelista, grabatzaile eta artista grafikoa (j. 1850).
• 1909 – Hugo Egmont Hørring, Danimarkako lehen ministroa (j. 1842).
• 1916 – Vilhelm Hammershøi, daniar margolaria (j. 1864).
• 1926 – Francis Ysidro Edgeworth, irlandar ekonomialaria (j. 1845).
• 1945 – María Y. Orosa, filipinar mediku eta farmazia ikertzailea, elikagaien teknologian espezializatua (j. 1893).
• 1950 – Rafael Sabatini, italo-ingeles eleberrigilea (j. 1875).
• 1952 –
  • Alfred Einstein, alemaniar musikologo eta musika kritikaria (j. 1880).
  • Josephine Tey, eskoziar idazlea (j. 1896).
• 1956 –
  • Jan Łukasiewicz, poloniar logikaria (j. 1878).
  • Ernestina Otero, galiziar maistra, pedagogoa eta eskolako zuzendaria (j. 1890).
• 1958 –
  • Christabel Pankhurst, ingeles sufragista eta militante politikoa (j. 1880).
  • Georges Rouault, frantziar margolari espresionista (j. 1871).
• 1963 – Jaume Font, kataluniar apezpikua, Donostiako elizbarrutiko lehendabiziko apezpikua (j. 1894).
• 1965 –
  • Humberto Delgado, portugaldar militar eta politikaria (j. 1906).
  • Gloria Morgan Vanderbilt, suitzan jaiotzako estatubatuar socialitéa (j. 1904).
• 1966 - Marguerite Long, frantziar pianista eta pedagogoa (j. 1874).
• 1967 – Forugh Farrokhzad, irandar poeta eta zinema zuzendaria, emakumezkoen ikuspegitik persieraz idazten aitzindaria (j. 1934/35).
• 1968 – Ildebrando Pizzetti, italiar musikagilea (j. 1880).
• 1975 – Jenny Hempel, daniar botanikoa, landareen fisiologian aitzindaria (j. 1882).
• 1976 –
  • Murtala Mohammed, Nigeriako presidentea (j. 1938).
  • Lily Pons, frantziar-estatubatuar sopranoa (j. 1898).
• 1982 – Fernando Valera Aparicio, espainiar politikari eta idazlea, Errepublikaren Erbesteko azken presidentea (j. 1899).
• 1995 – Alberto Burri, italiar artista bisual, margolari, eskultore eta medikua (j. 1915).
• 1996 – Martin Balsam, estatubatuar aktorea (j. 1919).
• 1999 – Carles Sabater, kataluniar aktorea (j. 1962).
• 2006 – Peter Frederick Strawson, ingeles filosofoa (j. 1919).
• 2007 – Alicia Bruzzo, argentinar aktorea (j. 1955).
• 2008 – Kon Ichikawa, japoniar zinema-zuzendaria (j. 1915).
• 2011 –
  • Inese Jaunzeme, xabalina jaurtiketan espezializatutako letoniar kirolaria (j. 1932).
  • T. P. McKenna, irlandar aktorea (j. 1929).
• 2012 – Lillian Bassman, estatubatuar argazkilari eta margolaria (j. 1917).
• 2014 –
  • Irene González Hernández, espainiar ikertzaile eta astrofisikaria (j. 1969).
  • Richard Møller Nielsen, daniar futbolari eta entrenatzailea (j. 1937).
• 2015 – Melitta Marxer, liechtensteindar ekintzaile sufragista (j. 1923).
• 2017 –
  • Ricardo Arias Calderón, panamar politikaria (j. 1933).
  • Kim Jong-nam, iparkorear politikaria (j. 1971).
• 2018 –
  • Henri Laborde, Montpezateko Kondea, Danimarkako printze ezkontidea (j. 1934).
  • Josefina Samper, espainiar sindikalista (j. 1927).
• 2020 – Rafael Romero Marchent, espainiar zinema zuzendaria (j. 1926).
• 2023 –
  • José María Gil-Robles y Gil-Delgado, Europako Parlamentuko lehendakaria (j. 1935).
  • David Singmaster, estatubatuar- britainiar matematikaria (j. 1938).
• 2024 –
  • Aletta Bezuidenhout, kenyar-hegoafrikar aktore, zinemagile eta antzerkigilea (j. 1949).
  • Robert Varnajo, frantziar txirrindularia (j. 1929).

Jaiak eta urteurrenak

• Euskal Herrian: Torturaren aurkako eguna.
• Sehaska egutegiko izendegia: Mantzio eta Izan.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2333
• Multimedia: 13 February / Q2333

Otsailaren 12 | Urteko egutegi | Otsailaren 14