2016
2016 (MMXVI) waor e sjrikkeljaor wat begós op 'ne vriedig op de Gregoriaanse kalender.
Gebeurtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- Zuug ouch: Lies van terroristische aansjlaeg in 2016
- 8 jannewarie - De Mexicaansen drugshandeleer Joaquín Guzmán weurt nao zien oontsnapping oet de gevaangenis weer opgepak.
- 12 jannewarie - Bij 'ne bomaonslaag neve de Blauwe Moskee in Istanbul koume 10 lui um en rake 15 lui gewoond.
- 16 jannewarie - 't IAEA melt tot Iran zien atoomwaopeprogram good heet oontmanteld en tot de internationaol sancties tegen 't land kinne weure opgeluf.
- 16 jannewarie - 'nen Aonslaag in Ouagadougou, de hoofstad vaan Burkina Faso, heet 30 deoej en 56 gewoonde tot gevolg.
- 16 jannewarie - Bij parlemintsverkezinge in Taiwan haolt de Democratische Progressief Partij 'n absolute mierderheid in de Wètgevende Yuan. 't Is veur 't iers tot dat 't aander partije es de Kwo Min Tang lök.
- 28 jannewarie - De WHO melt 'nen oetbraok vaan 't zikavirus in Zuid-Amerika.
- 7 fibberwarie - Noord-Korea lanceert de Kwangmyŏngsŏng-4.
- 14 miert - De ESA en Roskosmos lancere de ExoMars Gasspoere-orbiter. 't Tuig moot vaanoet 'ne baon um Mars in de atmosfeer vaan de planeet goon zeuke nao meugeleke teikene vaan leve.
- 21 miert - D'n Internationaole Straofhof verklaort Jean-Pierre Bemba, vice-president vaan Congo-Kinshasa, sjöldeg aon seksueel geweld.
- 21 miert - Barack Obama bezeuk Cuba. Heer is d'n iersten Amerikaanse president dee dat sinds 1928 deit.
- 22 miert - Bij zelfmaordaonsleeg op 't vleegveld Zaventem en op de metrostatie Maalbeek koume 35 lui um; 300 lui rake gewoond.
- 24 miert - De vreugere Bosnisch-Servische leismaan Radovan Karadžić weurt tot 40 jaor cel veroerdeild.
- 2 aprèl - Bij gevechte tösse 't Armeens en 't Azerbeidzjaans leger in Hoeg-Karabach valle minstens 193 doeje. Dit is de ergste sjenning vaan 't bestand oet 1994.
- 3 aprèl - 't Internationaol Consortium vaan Oonderzeuksjournaliste (ICIJ) en de Süddeutsche Zeitung publicere de Panama Papers, 'n verzaomeling documinte die belastingoontduking via Panamese rekeninge door 214.000 bedrieve en talloes particuliere tuine.
- 19 mei - Vlöch 804 vaan EgyptAir stort mèt 66 lui aon boord in de Middellandse Zie.
- 20 mei - Tsai Ing-wen weurt beëideg es 14e president vaan de Rippubliek China.
- 30 mei - E tribbenaol vaan de Afrikaanse Unie veroerdeilt Hissène Habré, 't vreuger staotshoof vaan Tsjaad, tot leveslang gevaangenisstraof um misdaode tege de minselekheid.
- 12 juni - 'ne Sjötter dee verklaort te zien verboonde mèt IS sjöt in 'n homoclub in Orlando (Florida) 49 lui doed en verwoond 'rs nog 53.
- 23 juni - 't Vereineg Keuninkriek stump in e rifferendum veur 't verlaote vaan de Europese Unie.
- 28 juni - Bij 'nen aonslaag op Atatürk Airport in Istanbul koume 45 lui um en rake 'rs zoeget 230 gewoond. D'n aonslaag liekent 't werk vaan IS.
- 1 juli - Letland weurt es 35e land lid vaan de OESO.
- 2 juli - Parlemintsverkezinge in Australië.
- 5 juli - 't NASA-ruimtetuig Juno kump in 'n baon roond Jupiter.
- 6 juli - D'n app Pokémon Go weurt oetgebrach. Binne de kortste kiere brik 'n wereldwij raasj oet.
- 14 juli - Bij veringe vaan de Franse nationaole fiesdaag in Nice veurt 'nen truck in op de minsemassa. 86 lui koume um.
- 15 juli - 't Turks leger organiseert 'ne mislökde coup tege president Recep Tayyip Erdoğan. In de maonde die volge weure oongewoen zwoer zuveringe in alle laoge vaan de maotsjappij doorgeveurd.
- 22 juli - 't Japans bedrief Funai maak d'n allerlèste videorecorder.
- 26 juli - De Zwitserse Solar Impulse 2 weurt 't ierste ruimtetuig op zonne-energie wat 'n baond um de Eerd besjrijf.
- 31 augustus - De Braziliaanse Senaot stump veur aofzètting vaan president Dilma Rousseff. Vicepresident Michel Temer volg häör op.
- 3 september - De Vereinegde Staote en China, de twie groetste lochvervojlers op Eerd, slete ziech formeel aon bij 't Klimaotakkoord vaan Paries.
- 8 september - De NASA lanceert OSIRIS-REx. 't Ruimtetuig geit de asteroïed Bennu bezeuke en moot e moonster mèt trök nao de Eerd numme.
- 9 september - Noord-Korea veurt zien vijfde en nao me zeet groetste atoomproof oet.
- 30 september - Twie sjèlderije vaan Vincent van Gogh duke op. Ze waore in 2002 gestole en sindsdeen neet mie gezeen.
- 13 oktober - De Maledive beslete ziech trök te trèkke oet 't Brits Gemeinebès.
- 8 november - Zakemaan en tv-perseunelekheid Donald Trumpov wint naomes de Rippublikeinse Partij de Amerikaanse presidentsverkezinge.
- 24 november - De Regering vaan Colombia en de rebellebeweging FARC slete e vreidesakkoord en beïndege daomèt 'ne börgeroorlog vaan 50 jaor.
- 28 november - Vlöch 2933 vaan LaMia stort te pletter tege 'ne berg in Brazilië. 71 lui koume um, oonder wee de speulers vaan voetbalclub Chapecoense.
- 12 december - Paolo Gentiloni volg Matteo Renzi op es premier, naotot lètsgeneumde aofgetroje is es gevolg vaan e verlore groonwètsreferendum
- 31 december - De Vereinegde Staote trèkke de mieste vaan hun tróppe trök oet Afghanistan. 8400 maansjappe blieve achter.
Sport
[bewirk | brón bewèrke]- 4 - 5 jannewarie: D'n Indiër Pranav Dhanawade haolt de hoegste cricketscore oets: 1.009 not out.
- 18 - 31 jannewarie: De Australian Open weurt gewonne door Novak Djokovic (maanslui) en Angelique Kerber (vrouwlui).
- 6 - 29 mei: De 99e Runde vaan Italië weurt gewonne door Vicenzo Nibali.
- 22 mei - 5 juni: Roland Garros weurt gewonne door Novak Djokovic (maanslui) en Garbiñe Muguruza (vrouwlui).
- 3 - 26 juni: Ieweditie vaan de Copa América in de Vereinegde Staote
- 10 juni - 10 juli: Europees kampioensjap hierevoetbal in Fraankriek
- 27 juni - 10 juli: Wimbledon Championships
- 2 - 24 juli: 103e Runde vaan Fraankriek
- 5 - 21 augustus: Olympische Zomerspeule in Rio de Janeiro
- 20 augustus - 11 september: Runde vaan Spaanje
- 29 augustus - 11 september: US Open
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Geneeskunde: Yoshinori Ohsumi "óm zien óntdèkkinge van mechanismes veur otofagie"
- Natuurkunde: David J. Thouless, F. Duncan M. Haldane en John M. Kosterlitz "óm hun theoretische óntdèkkinge van topologische fase-euvergeng en topologische sjtaote van materie"
- Sjemie: Ben Feringa, Jean-Pierre Sauvage en Fraser Stoddart "óm 't óntwerp en de synthees van moleculair machiene"
- Literatuur: Bob Dylan, "óm zien sjöpping van nuuj poëtische expressies binne de groete Amerikaanse leedtraditie"
- Vrei: Juan Manuel Santos, "óm zien doelmatige insjpanninge de mie as vieftig jaor doerende börgerkreeg in zie landj te beènjige, 'ne kreeg dae minstes 220.000 Colombiane 't laeve haet gekos en bekans 6 miljoen luuj haet verdraeve."
- Economie: Oliver Hart en Bengt Holmström "óm hun biedrage aan contraktheorie"
Films
[bewirk | brón bewèrke]Gebaore
[bewirk | brón bewèrke]Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]- 1 jannewarie: Annie de Reuver, Nederlandse zengeres en producente (98)
- 2 jannewarie: Nimr al-Nimr, Saoedische geistelike (56, geëxecuteerd)
- 5 jannewarie: Pierre Boulez, Franse componis en dirizjènt (90)
- 10 jannewarie: Wim Bleijenberg, Nederlandse voetballer (85)
- 10 jannewarie: David Bowie, Britse popmuzikant (69, kaanker)
- 14 jannewarie: Alan Rickman, Britsen acteur (69)
- 18 jannewarie: Glenn Frey, Amerikaanse popmuzikant (67, reumatoïde artritis)
- 24 jannewarie: Marvin Minsky, Amerikaansen informaticus (88)
- 6 fibberwarie: Eddy Wally, Belzje zenger (83)
- 16 fibberwarie: Boetros Boetros-Ghali, Egyptischen diplomaat (93)
- 19 fibberwarie: Umberto Eco, Italiaanse sjriever (84)
- 19 fibberwarie: Harper Lee, Amerikaanse sjriefster (89)
- 6 miert: Nikolaus Harnoncourt, Oosterieksen dirizjènt (86)
- 6 miert: Nancy Reagan, Amerikaanse presidentsvrouw (94)
- 8 miert: George Martin, Britse producent (90)
- 10 miert: Keith Emerson, Britse popmuzikant (71)
- 13 miert: Cees Fasseur, Nederlandsen historicus (77)
- 14 miert: Peter Maxwell Davies, Britse componis (81)
- 22 miert: Ibrahim El Bakraoui, Marokkaans-Belzjen terroris (?)
- 22 miert: Khalid El Bakraoui, Marokkaans-Belzjen terroris (?)
- 22 miert: Najim Laachraoui, Marokkaans-Belzjen terroris (24)
- 24 miert: Johan Cruijff, Nederlandse voetballer en voetbaltrainer (68, longkaanker)
- 27 miert: Antoine Demoité, Belzje fietserenner (25, aonvaring)
- 31 miert: Imre Kertész, Hongaarse sjriever (86)
- 31 miert: Zaha Hadid, Iraaks-Britse arsjitekte (65, attak)
- 4 aprèl: Wim Brandts, Nederlandsen diechter (57, zelfmaord)
- 6 aprèl: Merle Haggard, Amerikaanse countrymuzikant (79)
- 21 aprèl: Prince Rogers Nelson, Amerikaanse pop- en soulmuzikant (57, euverdosis)
- 21 mei: Gaston Berghmans, Belzje kemik (90)
- 2 juni: Corry Brokken, Nederlandse zengeres (83)
- 3 juni: Muhammad Ali, Amerikaanse bokser (74, krenkde vaan Parkinson)
- 16 juni: Jo Cox, Brits parlemintslid (41, vermaord)
- 21 juni: Henk Hofland, Nederlandse journalis (88)
- 26 juni: Götz George, Duitsen acteur (77)
- 2 juli: Elie Wiesel, Amerikaanse sjriever (87)
- 2 juli: Michel Rochard, Franse politicus (85)
- 27 juli: Piet de Jong, Nederlandse politicus (101)
- 27 juli: Einojuhani Rautavaara, Finse componis (87, complicaties nao 'n operatie)
- 16 augustus: João Havelange, Braziliaanse sportbestuurder (100)
- 22 augustus: Toots Thielemans, Belzje jazzmusicus (94)
- 28 augustus: Gene Wilder, Amerikaansen acteur (83, krenkde vaan Alzheimer)
- 29 augustus: Pieter Steinz, Nederlandse sjriever (52, ALS)
- 2 september (of ieder): Islam Karimov, Oezbeekse politicus (78)
- 15 september: Domingos Montagner, Braziliaansen acteur (54, verdrinking)
- 28 september: Shimon Peres, Israëlische staotsmaan (93, bereurte)
- 2 oktober: Sir Neville Marriner, Britsen dirizjent (92)
- 2 oktober: Jeroen Oerlemans, Nederlandse fotograaf (45, vermaord)
- 13 oktober: Bhumibol, keuning vaan Thailand (88)
- 13 oktober: Dario Fo, Italiaanse sjriever, Nobelpries in de Literatuur 1997 (90)
- 24 oktober: Eddy Christiani, Nederlandse zenger (98)
- 2 november: Oleg Popov, Russische clojn (86)
- 6 november: Marc Sleen, Belzje stripteikeneer (93)
- 7 november: Leonard Cohen, Canadese zenger-sjriever (82)
- 13 november: Leon Russell, Amerikaanse countryzenger (74)
- 18 november: Sharon Jones, Amerikaanse soulzengeres (60, kaanker)
- 23 november: Andrew Sachs, Britsen acteur (86)
- 24 november: Pauline Oliveros, Amerikaanse componiste (84)
- 25 november: Fidel Castro, Cubaanse politicus (90)
- 7 december: Greg Lake, Britse popmuzikant (69, kaanker)
- 8 december: Joop Braakhekke, Nederlandse kok en tv-persoenelekheid (75, kaanker)
- 8 december: Peter van Straaten, Nederlandsen teikeneer (81)
- 8 december: John Glenn, Amerikaansen astronaut en politicus (95)
- 18 december: Zsa Zsa Gabor, Amerikaanse actries en socialite (99)
- 19 december: Andrej Karlov, Russischen diplomaot (62, vermaord)
- 25 december: George Michael, Grieks-Amerikaanse popzenger (53, attak es gevolg vaan chronisch drugsgebruuk)
- 27 december: Carrie Fisher, Amerikaanse actries (60, attak)
- 28 december: Debbie Reynolds, Amerikaanse actries (84)
- 29 december: Ferdinand Kübler, Zwitserse fietsrenner (97)