Macedònia del Nòrd
| Macedònia del Nòrd
Република Северна Македонија | |
|---|---|
 | |
Capitala | |
Forma de govèrn Republica parlamentària | |
Data | |
• Totala 25 713 km² | |
• Aiga 1,9% % | |
• Totala (2021) 1 832 696 ab. | |
• Densitat 80,1 ab./km² ab./km² | |
IDH (2019) 0,774 | |
387 | |
MK | |
+1 | |
.mk |
Macedònia del Nòrd, oficialament la Republica de Macedònia del Nòrd (en macedonian: Република Северна Македонија, Republika Severna Makedonija; en albanés: Republika e Maqedonisë së Veriut), es un estat situat en Euròpa del Sud-Èst, dins los Balcans. La capitala es Skopje e lo gentilici es macedonian -a.
Fins en 2019, lo nom oficial de l'Estat èra la Republica de Macedònia: per aquela rason, lo país èra implicat dins un desacòrd de longa tòca sus son nom amb Grècia, qu'a pres fin en junh de 2018 gràcias a l'acòrdi de Prespa. Malgrat la malescaduda del quorum pendent lo referendum de confirmacion del 30 de setembre, lo parlament macedonian a aprovat en genièr de 2019 un emendament constitucional per adoptar lo nom de Macedònia del Nòrd, vengut oficial lo 12 de febrièr seguent[6] e poder atal aderir a la denominacion novèla de l'OTAN lo 27 de març de 2020 e obrir la via a la dintrada dins l'Union Europèa, essent lo país demest los candidats oficials a l'adesion a l'UE.
Es environat per Grècia, Bulgaria, Serbia, Kosova[Nòtas 1] e Albania. Son territòri nacional es d'una superfícia de 25 713 km² e la populacion èra de 1 832 696 estatjants (2021).
Abans de son cambiament de nom en rason d'un desacòrdi de Grècia sus sa denominacion — una de las provincias grègas pòrta tanben lo nom de Macedònia — la màger part de las organizacions internacionalas (coma l'OTAN e l'Union Europèa) e dels Estats estrangièrs apelavan oficialament aqueste país l'Anciana Republica Iogoslava de Macedònia, o en forma abreujada, la FYROM (en anglés Former Yugoslav Republic of Macedonia). Pasmens s'utilizavan largament, per rason de comoditat, dins los tèxtes mens oficials (comunicats, telegramas, ligams de navegacion dels sites dels ministèris dels Afars Estrangièrs) los tèrmes de Macedònia e de Republica de Macedònia
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Un territòri disputat
[modificar | Modificar lo còdi]Nom dau reiaume antic dau nòrd de Grècia que foguèt a l'origena de l'empèri d'Alexandre lo Grand, lo tèrme « Macedònia » designava au sègle XIX la region dei fluvis Vardar e Struma. Un pòble eslau, lingüisticament pròche dei Bulgars, i èra installat. Foguèt pauc a pauc dich Macedonians segon lo nom dau territòri.
L'installacion deis Eslaus dins la region sembla datar dau sègle VII car de tèxtes dei periòdes precedents la depintan coma un país grèc. Son evangelizacion definitiva se debanèt dins lo corrent dau sègle IX. Integrada au sen de l'Empèri Bulgar, la region foguèt conquistada per lei Bizantins au començament dau sègle XI. Pasmens, après lo desastre de Manzikert, Constantinòble conoguèt tornarmai un periòde de declin e un segond Empèri Bulgar se formèt a la fin dau sègle XII en Bulgaria e en Macedònia. Grèvament afeblit per una incursion mongòla en 1242, aquel empèri deguèt faciar l'emergéncia dau reiaume sèrbe de Stefan Dusan (1331-1355) que conquistèt Macedònia e installèt sa capitala a Skopje.
Dins lo corrent deis annadas 1380, lei Turcs Otomans conquistèron Macedònia. La gardèron fins a 1912 e ne'n faguèron un pielon de son implantacion europèa. Ansin, i installèron de populacions turcas que venguèron se subrepausar a una trama forma de pòbles eslaus, albanés, grècs e valacs.
Entre Sèrbes e Bulgars
[modificar | Modificar lo còdi]La question de l'identitat dei populacions de Macedònia (la « question macedoniana ») apareguèt dins lo corrent deis annadas ambé la creacion d'una glèisa autocefala bulgara. Opausèt principalament Sèrbes e Bulgars que comencèron de fondar d'escòlas dins la region per i instaurar son influéncia. Aquò favorizèt l'emergéncia de movements nacionalistas macedonians e partir de 1893, l'Organizacion Revolucionària Interiora Macedoniana (ORIM) comencèt una campanha d'atemptats còntra lei Turcs. Puei, en 1903, foguèt organizada una insureccion populara durament reprimida per leis Otomans.
La multiplicacion dei destruccions e dei chaples entraïnèt una intervencion dei poissanças crestianas. Afeblit per de decennis de crisi, l'Empèri Otoman deguèt acceptar la creacion d'una polícia internacionala per restablir l'òrdre en Macedònia. Aquò entraïnèt la formacion d'una societat secrèta d'oficiers turcs que prenguèron lo poder en 1908 (movement dei Jovei Turcs). Pasmens, d'inspiracion nacionalista, la politica dei Jovei Turcs entraïnèt rapidament d'insureccions novèlas dins totei lei regions crestianas de l'Empèri.
En 1912, la multiplicacion dei trèbols dins lo territòri otoman encoratjèt la formacion d'una aliança ofensiva antiturca gropant Serbia, Bulgaria, Grècia e Montenegro. Lo pretèxte de la guèrra foguèt lo refús de Constantinòble d'un ultimatum demandant de reformas fòrça importantas en Macedònia. Lo conflicte (Premiera Guèrra Balcanica) durèt d'octòbre de 1912 a març de 1913 e s'acabèt per una desfacha turca. La màger part de Macedònia foguèt conquistada per Serbia, çò que maucontentèt Bulgaria. Ansin, Sofia foguèt a l'iniciativa d'una guèrra suplementària (Segonda Guèrra Balcanica) perduda per lei Bulgars. En aost de 1913, lo Tractat de Bucarèst definiguèt lo traçat novèu dei frontieras dei Balcans. Macedònia i foguèt principalament partejada entre Grècia (la region de Salonica) e Serbia (la quasi totalitat de la Macedònia actuala). Bulgaria obtenguèt la region de la vila de Strumica.
Après aquela revirada, lei Bulgars assaièron de conquistar Macedònia durant lei dos conflictes mondiaus. En octòbre de 1915, jonhèron lo camp deis Empèris Centraus e participèron a la conquista de Serbia. Pasmens, en 1918, lei còntra-ofensivas de l'Entenduda entraïnèron la rompedura dau frònt bulgar e la liberacion dau territòri sèrbe. En 1941, l'armada bulgara participèt a l'invasion de Iogoslavia e lo govèrn de Sofia organizèt una campanha massiva d'assimilacion dei populacions macedonianas. Dins aquò, en 1944, lei soudats bulgars deguèron se retirar sota la pression dei partisans de Tito.
La Republica Socialista de Macedònia
[modificar | Modificar lo còdi]Tito foguèt a l'origena de la Macedònia modèrna en 1946. D'efèct, durant lo periòde dau Reiaume de Iogoslavia (1918-1941), lei Macedonians fasián partida de Serbia e avián ges d'estatut particular. Au contrari, au sen de la Federacion de Iogoslavia, formèron una republica constituva dicha Republica Socialista de Macedònia. Una lenga macedoniana oficiala, diferenta dau bulgar, foguèt creada a partir de dialèctes locaus. Aquò permetèt de reglar la « question macedoniana » mai de dificultats novèlas apareguèron rapidament, especialament en causa de la preséncia de minoritats albanesas e turcas importantas.
La Macedònia independenta
[modificar | Modificar lo còdi]Republica paura de la Federacion de Iogoslavia, la RS de Macedònia aviá ges d'interès dins la division dau país. Lei Macedonians adoptèron donc una politica prudenta e leis eleccions de 1990 permetèron pas de desgatjar una majoritat politica clara. En genier de 1991, Kiro Gligorov (èx-comunista) foguèt elegit a la presidéncia. L'armada federala quitèt rapidament lo país ambé l'intensificacion dei combats en Croàcia e lo país votèt en favor de son independéncia en setembre de 1991.
L'independéncia entraïnèt un conflicte quasi immediat ambé Grècia quant au nom dau país e sei simbòls. D'efèct, Atenas s'opausèt a l'utilizacion de Macedònia — reiaume important de son istòria — per un estat non grèc. En 1992, una segonda controvèrsia regardèt l'adopcion d'un drapèu amb un simbòl macedonian antic (lo soleu de 16 rais). Grècia s'opausèt a l'integracion dau país novèu au sen deis institucions internacionalas principalas e Skopje foguèt obligat de negociar. En 1993, un compromés permetèt au país de venir sòci d'organizacions internacionalas sota lo nom de « Former Yugoslav Republica of Macedonia » (FYROM). Çaquelà, certans estats reconeguèron unilateralament lo nom constitucional de « Republica de Macedònia », utilizat per aquel estat, es lo cas dels Estats Units d’America, de Russia e de China — los Estats Units adoptèron aquel nom en novembre de 2004 per mercejar lo FYRÒM del sosten balhat per la guèrra en Iraq. Puei, en 1995, un cambiament de drapèu permetèt de destendre lei relacions mai Grècia demora inflexibla sus la question dau nom oficiau de Macedònia.
Pasmens, la question pus malaisada es aquela de l'importanta minoritat albanesa dau nòrd-oèst. En despiech d'una participacion regulara d'òmes politics albanés ai govèrns successius, de violéncias toquèron la region en 1994 e en 1997. Puei, en 2001, una guèrra civila opausèt de març a junh l'armada regulara a una guerilha liada a l'UCK de Kosova. Un acòrd signat en aost permetèt de contentar mai d'una revendicacion albanesa (oficialitat de l'albanés, aumentacion de la proporcion d'Albanés dins la foncion publica, drech de vetò dei deputats albanés sus lei decisions regardant la minoritat... etc.) en cambi d'un desarmament de la branca macedoniana de l'UCK. Aqueleis acòrds permetèron d'estabilizar la vida politica de l'estat. De 2002 a 2007, lo país conoguèt ansin un periòde de creissença economica. Pasmens, foguèt durament tocat per la crisi economica de 2008.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Article detalhat : Politica de la Republica de Macedònia
Una brèva guèrra civila en 2001, que i prenguèron part de rebèls albaneses a l'oest del país, s'acabèt per l'intervencion d'una pichona fòrça de l'OTAN que deviá susvelhar la fin de las ostilitats tant coma la concession pel govèrn de dreches alargats a la minoritat albanesa.
Subdivisions
[modificar | Modificar lo còdi]Article detalhat : Subdivisions de la Republica de Macedònia
Los Albaneses de la Republica de Macedònia se son revoltats per tal d'obténer mai de dreches : coma l'ensenhament, l'utilizacion de la lenga albanesa dins l'administracion...
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]
Articles detalhats : Geografia de la Republica de Macedònia ~ Vilas de la Republica de Macedònia
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Article detalhat : Economia de la Republica de Macedònia
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]Article detalhat : Demografia de la Republica de Macedònia
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Article detalhat : Cultura de la Republica de Macedònia
| Data | Nom occitan | Nom local | Remarcas |
|---|---|---|---|
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Kosova es pas reconeguda per totes los país es reivindicada per Serbia, mas Macedònia del Nòrd a reconeguda oficialament Kosova e los dos Estats an mutualament reconegut lor frontièra communa.
