Trajan

Trajan
Trajanova statua
Lični podaci
Puno ime	Marko Ulpije Nerva Trajan
Datum rođenja	(53-09-18)18. septembar 53.
Mesto rođenja	Italika, Hispanija Betika, Rimsko carstvo
Datum smrti	9. avgust 117.(117-08-09) (63 god.)
Mesto smrti	Selin, Kilikija, Rimsko carstvo
Grob	Rim
Porodica
Supružnik	Pompeja Plotina
Potomstvo	Hadrijan (usvojen)
Roditelji	Marko Ulpije Trajan Marcija
Dinastija	Antonini
Rimski car
Period	28. januar 98 — 9. avgust 117. (19 god.)
Prethodnik	Nerva
Naslednik	Hadrijan

Trajan, punim imenom nakon usinovljenja Marko Ulpije Nerva Trajan (lat. Marcus Ulpius Nerva Traianus; rođen 53. godine, stupio na presto 98. godine, umro 117. godine), bio je rimski car, naslednik Nervin i pripadnik Antoninske dinastije.

Trajan je bio prvi i možda jedini car kojega je usvojio prethodni car s kojim nije bio ni u kakvom srodstvu, bilo rođenjem ili bračnim vezama. Takođe je bio drugi u nizu petorice dobrih careva koji su nasleđivali jedan drugoga putem usinovljenja i tokom većeg dela 2. veka obezbedili carstvu unutrašnju harmoniju i dobru vladu. Osim toga, Trajan je kao Hispanac bio prvi car rođen u nekoj provinciji. Uz sve veći broj provincijalaca u senatu, uzdizanje jednog od njih na carski presto bilo je praktično neminovno.

Tokom cele vladavine Trajan je u principu poštovao ustavne običaje principata kakve su ih ustanovili Avgust i njegovi neposredni naslednici. Bio je pažljiv prema senatu i redovno se s njim savetovao i izveštavao ga o svojim aktivnostima. Kako je bio skromnog držanja, nije za sebe tražio preterane počasti i sa senatorima je sklapao srdačna prijateljstva. Time je opet uspostavljeno međusobno poštovanje između senata i princepsa. „Carstvo i sloboda bili su“, kako kaže Tacit, „izmireni“, a atmosfera sumnje, intriga i terora koja je okruživala Domicijanov dvor, sada je nestala. Trajan je dobio i naklonost širih slojeva stanovništva organizujući građevinske programe, gladijatorske igre i distribucije novca. Iznad svega, bio je popularan među vojnicima: on je bio istinski vojnik-car. Zbog svega toga nije čudno što je imao nadimak Optimus (= Najbolji), zvanično od 114. godine, a nezvanično od mnogo godina ranije.

Biografija

Rođenje i uspon na vlast

Marko Ulpije Trajan rođen je 18. septembra 53. godine n. e. u provincija Hispanija Betika, (današnja regija Andaluzija, Španija) u gradiću Italika, čija lokacija odgovara predgrađima moderne Sevilje. Trajan je smatran prvim carem koji je poticao iz provincije a kasniji antički istoričari, poput Kasija Diona govore da Trajan nije bio italskog porekla. Ipak, porodica Trajanovog oca - Ulpiji, poticala je iz Italije iz regije Umbrije.

Trajanovo rodno mesto, Italiku, osnovali su Rimljani 206. p. n. e. kao vojnu koloniju iako nije poznato kada su se Ulpiji tamo naselili. Trajanova majka, Ulpija, poticala je iz istaknute senatske porodice patricijskog staleža. Marcijina sestra, Marcija Furnila, bila je druga supruga imperatora Tita.

Trajanov otac, Marko Ulpije Trajan Stariji, bio je istaknuti senator koji je služio pod Vespazijanom u jevrejskom ratu i komandovao legijom. Trajanova porodica bila je veoma istaknuta.

Još kao mladić, Trajan je napredovao u rimskoj vojsci, služeći na istoku. 76—77. godine Trajanov otac služio je kao guverner Sirije, nakon kraja očevog mandata, Trajan je neočekivano premešten na udaljenu granicu na Rajni. Antički istoričar, Plinije, tvrdi da je Trajan lično učestvovao u borbama i na istoku i na Rajni.

Oko 86. godine, Trajanov rođen, Publije Elije Afer umro je, ostavivši dvoje dece, Hadrijana i Paulinu. Trajan i njegov kolega postali su njihovi staratelji.

Godine 91. Trajan je izabran za konzula. Detalji o njegovoj vojničkoj karijeri nepoznati su. Nakon ubistva imperatora Domicijana 96., novi car, Nerva, imao je velikih poteškoća zbog nezadovoljstva vojske. Trajan, u to vreme veoma poznat i popularan general, omiljen među vojnicima, praktično je nametnut Nervi, koji ga je usvojio kao sina i naslednika.

Kada je Nerva umro, 27. januara 98., Trajan je postao imperator. Nije bilo nikakve opozicije njegovom dolasku na vlast.

Vladavina, 98—117.

Trajanova vladavina označava najveći teritorijalni obim imperije a Trajan je smatran jednim od najboljih imperatora. Već i pre no što je postao imperator, Trajan je bio poznat kao sposoban general sa velikim ugledom u vojsci. Kao car, najviše je upamćen kao vojni komandant i osvajanju Dakije i Mesopotamije.

Trajanova prva kampanja protiv Dačana uspešno je otpočeta marta 101. godine, prešavši severnu obalu Dunava, Trajan je porazio Dačansku vojsku ali još uvek nije izvojevao odlučujuću pobedu.

Trajanova bista, Gliptoteka, Minhen.

Već sledeće zime, kralj Decabal otpočeo je kontra-ofanzivu, idući nizvodno Dunava. Invazija Dačana uspešno je odbijena nakon dve bitke u Meziji, nakon čega je Trajanova vojska primorala Decebala na predaju. Trajan se tako trijumfalno vratio u Rim dobivši titulu Dacicus Maximus. Međutim, kralj Decebal ubrzo je ponovo počeo da se naoružava i gradi saveze protiv Rima, da bi 105. napao rimske teritorije na severnoj obali Dunava. Nakon što je Trajan podigao dve nove legije, rimsko vojno prisustvo na Dunavu 105. godine popelo se na čak četrnaest legija, što je činilo skoro polovinu čitave rimske vojske. Apolodor iz Damaska, Trajanov glavni arhitekta, podigao je kolosalni most preko Dunava, koji je omogućio rimskoj vojsci da brzo i u velikom broju pređe reku, kao i da služi za dovođenje pojačanja. Trajan je takođe naredio proširenje puta koji je vodio pored Đerdapske klisure.

Nakon što je okončana izgradnja prateće infrastrukture, Trajan je ponovo krenuo u pohod i osvojio delove Dakije 106. godine. Nakon žestokog ratovanja, Rimljani su stegli obruč oko Decabalovog uporišta, Sarmizegetuze, koja je naposletku osvojena u uništena. Decebal je uspeo da pobegne i izmakne zarobljavanju a onda izvršio samoubistvo. Kraljeva odsečena glava doneta je Trajanu da bi kasnije bila odneta u Rim gde je bačena sa gemonijskih stepenica na Kapitolu.

Trajanova tabla, blizu mesta na kome je nekada preko Dunava stajao Trajanov most. Nacionalni park Đerdap, Srbija.

Godine 107. od Dakije je Trajan osnovao istoimenu rimsku provinciju.

Na mestu stare Dačke prestonice Trajan je podigao novi grad kao sedište rimske civilne administracije. Bila je to Ulpia Trajana. Gradsko stanovništvo rimske Dakije uglavnom je bilo ograničeno na rimske koloniste i vojne veterane dok je domaće stanovništvo nastavilo da živi u raštrkanim ruralnim zajednicama, sledeći sopstvene običaje.

Trajanova pobeda i osvajanje Dakije umnogome je ojačalo carske prihode, pored ogromnog plena, Rim je sada kontrolisao dačke rudnike zlata kojima je upravljao carski Prokurator iz redova vitezova (procurator aurariarum). Proširenjem rimske državne granice, Singidunum (Beograd) je dobio priliku da se počne razvijati.

U spomen rimske pobede u dačkim ratovima podignut je Trajanov stub, na kome su zabeleženi najvažniji događaji i tok rata i koji pruža dragocene podatke o rimskom društvu na početku II veka nove ere.

Narednih sedam godina proteklo je miru, Trajan se bavio poslovima administracije a tokom ovog vremena otpočeo je svoju prepisku sa Plinijem Mlađim. Jedna od tema bila je i odnos prema hrišćanima u provinciji Pont, gde je Plinije služio kao guverner. Trajan je podigao mnoge znamenite građevine i Rimu, među kojima je najpoznatiji Trajanov forum. U ovom periodu Trajan je formalizovao sistem znan kao Alimenta, socijalni program čiji je cilj bio pružanje pomoći siročadi i siromašnoj deci u Italiji. Sistem je obezbeđivao novčana sredstva, hranu i subvencionisano obrazovanje. U početku se program finansirao iz plena zadobijenog u dačkom ratu a kasnije iz poreza na imovinu i dobrotvornih davanja.

Godine 113., Trajan je započeo novu kampanju na istoku, isprovociran odlukom Parćana da na tron Jermenije postave svog kralja. Oko 114. Trajan je osvojio Jermeniju, zbacio kralja koga su postavili parćani, i pretvorio tu zemlju u rimsku provinciju nakon čega su brojna plemena na Kavkazu i istočnoj obali Crnog mora priznala rimsku hegemoniju. Sled samih događaja tokom Trajanovog pohoda ostaje nejasan. Početkom 115. car je napredovao prema istoku, u srce Mesopotamije dok je njegov legat Lusije Kvijet uspešno prešao reku Araks u Atropatenu i dalje, prema Kaspijskom moru.

Proces konsolidacije rimske vlasti u Mesopotamiji izgleda je okončan 116. kada su iskovani novčići na kojima je objavljeno da su Mesopotamija i Jermenija uspešno stavljena pod vlast rimskog naroda. Prezimivši u Antiohiji, Trajan je 116. ponovo otpočeo kampanju, ovoga puta sa ciljem osvajanja čitave Mesopotamije. Prema izvorima, rimska divizija prešla je reku Tigar i osvojila deo Adibajene, dok se druga divizija uputila južno i zauzela Vavilon. Sam Trajan otpolovio je nizvodno rekom Eufrat. Kada je rimska flota doplovila do mesta gde su reke Tigar i Eufrat bile najbliže, Trajan je prevukao flotu preko kopna iz Eufrata i Tigar i zauzeo Seleukiju, nekadašnju prestonicu helenističkog Seleukidskog kraljevstva a zatim i parćansku prestonicu Ktesifon.

Trajan je nastavio pohod, napredujući južno, prema Persijskom zalivu. Vavilonija je proglašena za novu carsku provinciju a Trajan je poslao pismu senatu, u kome je objavio da je nadomak potpune pobede i požalio se da je prestar da nastavi dalje ka istoku i ponovi osvajanja Aleksandra Velikog.

Međutim, Trajanovi uspesi na istoku pokazali su se kratkotrajnim, odmah nakon što je pobedonosni imperator napustio oblast persijskog zaliva i uputio se prema Vavilonu, izbio je ustanak Parćana.

Trajan je uspeo da uguši pobunu i zvanično zbaci parćanskog kralja Hozroja I i na presto dovede marionetskog vladara. Uskoro je carevo zdravlje počelo da slabi a u međuvremenu Jevreji u Egiptu, na Kipru i Kireni podiglu su sveopštu pobunu motivisanu religijskom netrpeljivošću prema lokalnoj paganskoj populaciji. Pobuna je prerasla u Kitosov rat, poznat i kao Drugi jevrejsko-rimski rat. Pobuna se uskoro proširila i na Judeju i Mesopotamiju i Trajan je bio primoran da se povuče iz Jermenije da bi ugušio pobunu. Iako je pobuna naposletku suzbijena, situacija je ostala napeta, posebno u Judeji.

Godine 117., oboleli Trajan spremio se za povratak u Italiju. Tokom proleća i leta car je postepeno slabio. 8. avgusta 117. Trajan je umro u Kilikiji. Njegov naslednik Hadrijan, odmah je odlučio da napusti udaljenu i neodbranjivu Mesopotamiju a Jermeniju i Osroenu ponovo uspostavio kao kraljevstva pod rimskim protektoratom.

Sve ostale oblasti koje je Trajan osvojio zadržane su. Pepeo pokojnog imperatora položen je u podnožju Trajanovog stuba koji je slavio njegovu najveću pobedu.

Pre no što je umro Trajan nije zvanično odredio naslednika. Međutim, još ranije su visoke počasti i važna zaduženja bila dodeljena njegovom najbližem muškom rođaku, Publiju Eliju Hadrijanu, namesniku Sirije. Prema rečima Trajanove udovice, Trajan je na samrti i usvojio Hadrijana. Bila ta tvrdnja istinita ili ne, senat i vojska su joj poverovali i Hadrijana priznali za cara. Trajan je odmah i bez oklevanja bio deifikovan od strane senata.

Trajan je jedan od retkih vladara čija je reputacija ostala neukaljana tokom istorije. Antički istoričari uglavnom su pisali pozitivno o Trajanu, karakterišući ga kao moralnog čoveka i mudrog vladara. Bio je otvoren, slobodan, neposredan dok se sam šetao po Rimu. Odlikovao se izrazitom prijatnošću svoga karaktera, kojom je umeo da postigne šta je hteo. Kasije Dion navodi da je Trajan bio dostojanstven i pravedan.

Nasleđe

Ipak, Trajan je bio autokrata koji se bez oklevanja i obzira mešao i u sferu delovanja senata, kada god je to izgledalo neophodno. Njegov je cilj bila efikasna državna uprava, a želja mu je bila da svuda promoviše javno blagostanje. Ukrasio je Rim sjajnim i značajnim građevinama, a svoju brigu za Italiju pokazao je obnavljanjem i proširenjem luka u Ostiji i Ankoni. Slao je svoje službenike nazvane curatores u italske municipije koje su bile u ekonomskim teškoćama i pomagao da se one prevaziđu.

Trajanov stub u Rimu.

Jedna od glavnih Trajanovih mera u pravcu poboljšanja stanja Italije bio je razvoj alimentarnih fondova, kojima je temelje udario Nerva. Suština alimentacije sastojala se u sledećem: iz određenog novčanog fonda koji je osnovala država davani su zajmovi sitnim i srednjim zemljoposednicima uz neznatne kamate (obično 5% godišnje); kamate od tih zajmova trošene su na vaspitavanje maloletne siročadi i dece siromašnih roditelja. Slične privatne ustanove postojale su i ranije, ali je novost bila u tome što je sada alimentarni fond osnovala država i što se alimentacija sprovodila u čitavoj Italiji u relativno širokim razmerama. Ali ipak je to bila palijativna mera, koja nije mogla sprečiti propadanje sitnog i srednjeg zemljoposeda i osiromašenje gradskog stanovništva. Trajan je izdao i naređenje koje je svakog senatora obavezivalo da jednu trećinu svoje imovine uloži u italsku zemlju, što je imalo za cilj da poveća vrednost italskog zemljišta.

Statua Trajana, London.

Interes za Italiju nije značio zapostavljanje provincija, u koje su takođe slati kuratori. Da bi senatske provincije Ahaju i Bitiniju spasao od bankrota koji im je pretilo, Trajan ih je obe privremeno proglasio carskim i poslao tamo specijalne komisije. Njegova prepiska sa Plinijem Mlađim, koga je postavio za namesnika Bitinije, otkriva kako se savesno Trajan bavio i najsitnijim detaljima provincijskog života. Ta korespondencija istovremeno otkriva kako je ograničen bio pristup centralnoj vladi i kako je stoga velika inicijativa u odlučivanju morala biti data namesnicima onih provincija koje nisu bile predmet posebne careve pažnje. Trajanov je dan bio suviše kratak da bi mogao saslušati govor svake delegacije iz provincija, svaku preporuku za davanje počasti ili unapređenja i svaku žalbu koja mu je upućena kao najvišem apelacionom sudu. Pomagala mu je carska birokratija, koju je u Rimu činilo samo nekoliko stotina ljudi i još nekoliko stotina koji su se s raznim zaduženjima nalazili u provincijama ― za upravljanje životima nekih 60 miliona ljudi. Jasno je da se uprava nad tako prostranom državom uglavnom nalazila u rukama lokalnih aristokratija.

Vidi još

• Trajanove terme

Literatura

• Goodman, Martin (2013). The Roman World 44 BC–AD 180. Abingdon: Routledge. str. 253. ISBN 978-0-415-55978-2. 
• Ancell, R. Manning. "Soldiers." Military Heritage. December 2001. Volume 3, No. 3: 12, 14, 16, 20 (Trajan, Emperor of Rome).
• Bennett, J. Trajan: Optimus Princeps, 2nd Edition, Routledge 2001
• Bowersock, G.W (1983). Roman Arabia. Harvard University Press. 
• Fuller, J.F.C. A Military History of the Western World. Three Volumes. New York: Da Capo Press, Inc., 1987 and 1988.
  • v. 1. From the earliest times to the Battle of Lepanto. ISBN 978-0-306-80304-8.   : 255, 266, 269, 270, 273 (Trajan, Roman Emperor).
• Isaac, B. (1990). The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Oxford University Press. 
• Kennedy, D. The Roman Army in Jordan, Revised Edition, Council for British Research in the Levant, 2004
• Lepper, F.A. (1948). Trajan's Parthian War. London: Oxford University Press.