Vikipediya:Neytral mövqe

Vikipediyadakı bütün ensiklopedik məzmun neytral mövqedən (NM) yazılmalıdır. Bu etibarlı mənbələr tərəfindən bir mövzu ilə bağlı dərc edilmiş bütün fikirləri ədalətli, qərəzsiz yazmaq deməkdir.

NM, Vikipediyanın və digər Vikimediya layihələrinin əsas prinsipidir. Eyni zamanda Vikipediyanın üç əsas məzmun siyasətindən biridir; digər ikisi "Vikipediya:Yoxlanıla bilmə" və "Orijinal tədqiqata yer verilmir" siyasətləridir. Bu siyasətlər Vikipediya məqalələrində məqbul olan material növünü və keyfiyyətini birlikdə müəyyənləşdirir. Bir-birilərilə əlaqəli olduqları üçün bir-birlərindən ayrı təfsir edilməməlidirlər. Redaktorların hər üçü ilə tanış olmaları tövsiyə olunur.

Bu qayda müzakirə edilə bilməz və əsas götürdüyü prinsiplər digər qayda və ya siyasətlərlə və ya konsensus ilə əvəz edilə bilməz.

Neytral mövqe nədir?

Neytral mövqe, müxtəlif etibarlı mənbələri diqqətlə və tənqidi şəkildə təhlil etmək və daha sonra oxucuya bu məlumatları ədalətli və qərəzsiz şəkildə çatdırmağa çalışmaq deməkdir. Vikipediya mübahisələri təsvir edir, ancaq bunlara qarışmır. Redaktorlar, təbii olaraq öz mövqelərinə sahib olsalar da, tam məlumat vermək üçün səy göstərməli və müəyyən tərəfi digər tərəfdən üstün tutmamalıdırlar. Beləliklə, neytral baxış müəyyən baxışların istisna edilməsi demək deyil. Ensiklopediya üçün uyğun olan bitərəflik səviyyəsinə çatmaq üçün aşağıdakı prinsiplərə əməl edin:

• Fikirləri fakt olaraq bildirməkdən çəkinin. Ümumiyyətlə, məqalələrdə mövzular haqqında söylənən əhəmiyyətli fikirlər haqqında məlumat onsuz da olacaq. Ancaq bu fikirlər Vikipediyada ifadə edilməməlidir. Daha doğrusu, bunlar mətndə müəyyən mənbələrə aid edilməli və ya əsaslandırıldıqda, geniş yayılmış fikirlər kimi təsvir olunmalıdır. Məsələn, bir məqalədə "soyqırım vəhşilikdir" yazılmamalıdır. Ancaq "Bu soyqırım filankəs tərəfindən vəhşilik adlandırılmışdır" yazıla bilər.
• Mübahisəli iddiaları fakt kimi göstərməkdən çəkinin. Fərqli etibarlı mənbələr bir məsələ ilə bağlı bir-birinə zidd iddialar irəli sürərlərsə, bu iddialara həqiqət kimi yox fikir kimi baxın və onları birbaşa açıqlama kimi təqdim etməyin.
• Faktları fikir kimi bildirməkdən çəkinin. Etibarlı mənbələr tərəfindən verilən mübahisəsiz faktiki iddialar normal olaraq birbaşa Vikipediyada ifadə olunmalıdır.
• Mühakiməsiz dilə üstünlük verin. Neytral mövqe onun mövzusuna (ya da etibarlı mənbələrin mövzu ilə bağlı dediklərinə) nə simpatiya edir, nə də onu aşağılayır. Rəyləri və ziddiyyətli fikirləri qərəzsiz bir tonda təqdim edin. Redaktə etməyin. Müəyyən bir nöqteyi-nəzərdən qərəz aşkar edildikdə məqalənin redaktə edilməsi lazımdır.
• Müxalif fikirlərin nisbi qabarıqlığını göstərin. Bir mövzuya dair müxtəlif fikirlərin verilməsi, bu fikirlərə nisbi dəstək səviyyələrini kifayət qədər əks etdirməsini və yanlış paritet təəssürat yaratmamasını və ya müəyyən bir görüşə həddindən artıq ağırlıq verilməməsini təmin edin.

Neytrallığı təmin etmək

Ümumiyyətlə, mənbəsi olan məlumatları yalnız qərəzli göründüyünə görə silməyin. Bunun əvəzinə, daha neytral bir ton əldə etmək üçün cümləni və ya həmin bölməni yenidən yazmağa çalışın. Qərəzli məlumatlar ümumiyyətlə daha neytral bir perspektiv yaratmaq üçün digər mənbələrə istinad edilən materiallarla balanslaşdırıla bilər, buna görə də bu cür problemlər mümkün olduqda normal redaktə prosesi ilə həll olunmalıdır. Materialı yalnız mətnin səhv yazıldığına və yenidən yazılaraq balanslaşdırıla bilməyəcəyinizə inandığınızda silin. Aşağıdakı bölmələrdə ümumi problemlər barədə xüsusi təlimatlar verilir.

Adlandırma

Bəzi hallarda, bir mövzu üçün istifadə olunan ad qərəzli görünə bilər. Ümumiyyətlə neytral şərtlər üstünlük təşkil etsə də, bu, aydınlığa qarşı balanslaşdırılmalıdır. Bir ad etibarlı mənbələrdə (xüsusən azərbaycan dilində yazılanlarda) geniş istifadə olunursa və bu səbəbdən oxucular tərəfindən daha çox tanınması ehtimalı varsa, bəziləri qərəzli hesab edə bilsə də, istifadə edilə bilər.

Məsələn, geniş istifadə olunan "Boston soyqırımı", "Çaydan günbəzi skandalı" və "Qarındeşən Cek" adları mühakimə edən ad kimi görünsə də, söz mövzusu mövzulara istinad edilməsinin qanuni yollarıdır. Bir mövzu üçün istifadə ediləcək ən yaxşı ad, qeyd olunduğu kontekstdən asılı ola bilər; alternativ adlardan və onların istifadəsi ilə bağlı mübahisələrdən bəhs etmək məqsədəuyğun ola bilər, xüsusən də müzakirə olunan mövzu müzakirə olunan əsas mövzu olduqda.

Bu tövsiyə xüsusilə məqalə adlarına aiddir. Birdən çox söz ümumi istifadədə olmasına baxmayaraq, məqalə adı qaydasına uyğun olaraq məqalənin adı olaraq tək bir ad seçilməlidir. Alternativ adları özündə birləşdirən məqalə başlıqları tövsiyə edilmir. Məsələn, "Derry / Londonderry", "Alüminium / Alüminum" və ya "Düz Dünya (Dəyirmi Dünya)" istifadə edilməməlidir. Bunun əvəzinə, məqalənin özündə alternativ adlar verilməli və uyğun olaraq istiqamətləndirmələr yaradılmalıdır.

Bəzi məqalə adları ad olmaqdansa təsvir xarakterlidir. Təsviri başlıqlar neytral şəkildə ifadə olunmalıdır ki, bir mövzuya və ya əleyhinə bir baxış bucağı göstərməsin və ya məqalənin məzmunu məsələnin müəyyən bir tərəfindəki baxışlarla məhdudlaşmasın (məsələn, "X haqqında tənqidlər" başlıqlı yazı "X haqqında ictimai baxışlar" adlandırıla bilər). Neytral başlıqlar bir çox baxışı və məsuliyyətli məqalə yazmağı təşviq edir.

Məqalə strukturu

Bir məqalənin daxili quruluşu, bitərəfliyi qorumaq və lazımsız çəki kimi problemlərdən qaçınmaq üçün əlavə diqqət tələb edə bilər. Xüsusi məqalə strukturları, bir qayda olaraq qadağan olunmasa da, ümumi olaraq bitərəf olmasına diqqət yetirilməlidir.

Mətnin və ya digər məzmunun fərqli bölmələrə və ya alt hissələrə ayrılması, yalnız məzmunun özünü göstərən baxış bucağına əsaslanaraq, tərəfdarları və əleyhdarları arasında irəli-geri dialoq kimi qeyri-klopedik bir quruluşla nəticələnə bilər. Eyni zamanda əsas mətndəki təfərrüatların "həqiqi" və "mübahisəsiz" göründüyü, digər ayrı materialların isə "mübahisəli" sayıldığı və bu səbəbdən yalan olması ehtimalı ilə açıq bir iyerarxiya yarada bilər. Mübahisələri bir-birinə məhəl qoymayan və ya onlarla mübarizə aparan hissələrə ayırmaqdansa, povestin içinə qataraq daha neytral bir mətn əldə etməyə çalışın.

Lazımi və lazımsız çəki

Bitərəflik məqalələrin və səhifələrin etibarlı mənbələr tərəfindən dərc edilmiş, etibarlı mənbələrdə hər bir baxış bucağının önəmli nisbətində etibarlı mənbələr tərəfindən dərc edilmiş bütün əhəmiyyətli nöqteyi-nəzərləri kifayət qədər təmsil etməsini tələb edir. Lazımi qədər çəki vermək və lazımsız çəki verməkdən çəkinmək o deməkdir ki, məqalələrdə azlığın fikirlərinə daha geniş yayılmış və dəstəklənən fikirlər qədər yer verilməsin.

Ümumiyyətlə, çox kiçik azlığın fikirləri məqalələrə daxil edilməməlidir ("Həmçinin bax" hissəsində o fikirlər haqqındakı məqalələrə keçid verilməsi istisna olmaqla). Məsələn, Yer kürəsi haqqındakı məqalədə Yerin düz olmağı haqqındakı konsepsiyalar, seçilən (amma çox kiçik) azlığın görünüşünü olmasına baxmayaraq, məqalədə birbaşa qeyd edilməyib; bunu etmək lazımsız çəkiyə səbəb olardı.

Həmçinin bax

• Vikipediya:Vikipediya qaydaları
• Vikipediya:Redaktə müharibəsi