Sidik axarları

Sidik axarları (lat. ureteres)-sidik-ifrazat sisteminə aid cüt orqandır. Silindrəbənzər boru şəklində olub, böyrək ləyənindən başlayır və sidikliyə açılır. Sidik axarının uzunluğu 25-30 sm, eni 7-9 mm (bəzi mənbələrdə 5-8 mm), ən dar yeri 3-4 mm-dir. Sağ sidik axarı sola nisbətən 2-3 sm qısa olur.

Quruluşu

Sidik axarları gedişinə görə 3 hissədən ibarətdir: qarın hissə (lat. pars abdominalis), çanaq hissə (lat. pars pelvina), divardaxili hissə (lat. pars intramuralis).

Hissələri

Qarın hissə

Böyrəklərdən hüdudi xəttə (lat. linea terminalis) qədər olan hissədir. Burada sidik axarları böyük çanağa keçir.

Çanaq hissə

Böyük çanaqdan sidikliyə qədər olan hissədir. Burada sidik axarları sidikliyə daxil olur.

Divardaxili hissə

Sidikliyin divarında yerləşən hissədir. Bu hissə mexaniki sfinkter rolunu oynayır,uzunluğu 1,5-2,0 sm-dir. Sidikliyi çəpinə dəldiyinə görə sidik sidiklikdən sidik axarlarına qayıda bilmir.

Əyrilikləri

Böyrək əyriliyi (lat. flexura renalis)- böyrək qapısından 5-8 sm aşağıda yerləşir.

Kənarı əyrilik (lat. flexura marginalis)- Sidik axarının qarın hissəsinin çanaq hissəyə keçən yerində, hüdudi xətt səviyyəsində yerləşir.

Çanaq əyriliyi (lat. flexura pelvina(pelvica))- kiçik çanaq boşluğunda yerləşir

Daralmaları

Sidik axarında əyriliklərə uyğun 3 daralma ayırd edilir:

1. Böyrək ləyənindən, sidik axarının başlandığı yerdən 7-8 sm aşağı
2. Qarın hissənin çanaq hissəyə keçən yerində
3. Çanaq hissədə sidikliyə daxil olan yerində

Daralmalar olan yerdə sidik axarının diametri 3-4 mm-ə çatır.

Peritona münasibəti

Sidik axarları peritonarxası orqanlardandır.

Divarının quruluşu

Sidik axarlarının divarı selikli qişa (lat. tunica mucosa), selikaltı əsas(qat) (lat. tela submucosa), əzələ qişası (lat. tunica muscularis) və xarici adventisiyadan (lat. adventicia) təşkil olunmuşdur.

Selikli qişa

Selikli qişada zəif boylama büküşlər görünür. Bu qişanın keçid epiteli 6-8 hüceyrə qatından ibarət olur. Əsasən, kollagen və elastik liflərin olduğu birləşdirici toxumadan ibarət xüsusi səhfədə bəzən limfa düyüncükləri rast gəlinir.

Selikaltı əsas

Selikli qişanın əzələ səfhəsi olmadığından xüsusi səfhə selikaltı əsasa keçir. Sidik axarlarının aşağı hissələrində bu qatda kiçik borulu alveollu vəzilər aşkar olunur.

Əzələ qişası

Əzələ qişası sidik axarlarının yuxarı 2/3 hissəsində 2 qatda- daxili boylama və xarici sirkulyar qatlarda yerləşmiş saya əzələ hüceyrəsi dəstələrindən ibarətdir. Aşağı 1/3 hissəsində əzələ qişası 3 qatdan təşkil olunub: xarici və daxili boylama, orta sirkulyar qatlar. Sidik axarlarının əzələ qişası yuxarıda böyrək ləyəninin əzələ qişası ilə sıx rabitədə olur. Aşağıda isə sidikliyin əzələ qişasından tamamilə ayrlır. Böyrək ləyənindən sidik axarlarına keçən peristaltik hərəkətlər böyrək ləyənində toplanmış sidiyi sidikliyə ötürür.

Adventisiya qişası

Sidik axarlarını xaricdən örtür və peritonaltı piy qatında itir. Lifli birləşdirici toxumadan ibarətdir. Elastik liflərlə zəngindir.

Yaş xüsusiyyətləri

Yenidoğulmuşlarda sidik axarının uzunluğu 5-7 sm-ə qədərdir. Bundan əlavə sağ sidik axarı sola nisbətən 0,2-0,5 sm qısa olur. Uşaq doğulduqdan sonra sidik axarının uzunluğu sürətlə dəyişir. Belə ki uşağın 6 aylığında sidik axarının uzunluğu 9,1 sm, 2 yaşında 14-15 sm-ə, 22-28 (bəzi mənbələrdə 25-30) yaşlarında yaşlılardakı uzunluğuna çatır. Uşaqlarda sidik axarının diametri kiçik olur, daralmaları zəif nəzərə çarpır. 8 yaşında onlar yetkinlərdəki nisbətdə olur.