Цёмныя Крамы

Цёмныя Крамы, 1930 р.

Цёмныя Крамы — гістарычная мясцовасьць у цэнтры Менску, разьмешчаная паміж Нізкім і Высокім Рынкамі, уздоўж Казьмадзям’янаўскай вуліцы. Утварала адзіны мескі архітэктурны ансамбль, унікальны помнік эпохі Рэнэсансу. Пацярпела ў Другую сусьветную вайну і канчаткова страціла аўтэнтычнае аблічча ў выніку паваенных рэканструкцыяў.

Назва

Касьцёл баніфратаў. Зь літаграфіі Б. Лявэрня, 1840 р.

Пачатак Казьмадзям’янаўскай вуліцы. Кадар зь фільму «Кастусь Каліноўскі», 1927 р.

Урбанонім «Цёмныя Крамы» ўтварыўся ад асаблівасьцяў мясцовасьці: на вузкай, шчыльна забудаванай будынкамі Казьмадзям’янаўскай вуліцы тулілася вялікая колькасьць крамаў. Назва вуліцы паходзіць ад старадаўняга Казьмадзям’янаўскага манастыра, які знаходзіўся на ўсходняй ускраіне старажытнага Менску і быў адным з будынкаў, што мелі абарончае значэньне.

Гісторыя

Цёмныя Крамы. Малюнак М. Сьляпяна, 1925 р.

Праект рэканструкцыі будынка на месцы зруйнаванага касьцёла

Казьмадзям’янаўская вуліца была адной з найбольш старажытных вуліцаў Менску. Яна пачыналася ад Нізкага Рынку і сканчалася побач з касьцёлам Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі каталіцкага ордэна бэрнардынак (цяпер у кляштарных будынках месьціцца катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату).

У пачатку вуліцы, унізе перад пагоркам знаходзіўся кляштар каталіцкага ордэна баніфратаў з касьцёлам (відаць, праіснаваў да першай паловы XIX ст.), у 1700 року пры ім дзейнічаў шпіталь (лякарня). Насупраць таго месца, дзе ў старажытнасьці стаяў баніфрацкі кляштарны комплекс, цяпер знаходзіцца тралебусна-аўтобусны прыпынак.

Мураваны архітэктурны ансамбль Цёмных Крамаў поўнасьцю сфармаваўся яшчэ ў XVIII ст. Забудова складалася з 2- і 3-павярховых дамоў, на першых паверхах якіх месьціліся невялікія крамы. Некаторыя будынкі мелі ўласныя назвы, гэтак у архіўных дакумэнтах упамінаецца «аддадзены ў 1829 року Эканоміяй Архірэйскага дома ў арэнднае ўтрыманьне мяшчаніну Румеру дом, вядомы як Гіндзейская камяніца». У выходныя і сьвяты тут і на найбліжэйшых вуліцах ішоў людны гандаль. Мясцовасьць адпавядала сярэднявечнам вуліцам эўрапейскіх местаў — вузкая, цёмная, скрыўленая, брукаваная.

У канцы XIX ст. у адным з двароў на Казьмадзям’янаўскай знаходзілася невялікая абутковая фабрыка, створаная на базе майстэрні.

З 1926 року вуліца насіла імя беларускага першадрукара Францішка Скарыны, аднак у зьвязку з пачаткам палітыкі маскалізацыі і масавых сталінскіх рэпрэсіяў у 1933 року яе перайменавалі ў імя расейскага пралетарскага паэта Дзям’яна Беднага. У тыя часы, апроч крамаў, на вуліцы знаходзіўся некалькі ўстановаў: Менская і Беларуская канторы «Саюзутыль», склад вопраткі Гарпрамгандлю, садавінагародніная база Мінпрамгандлю.

У 1928 року пры будаваньні каналізацыйнай сеткі на пляцы Волі ў час капаньня траншэі з боку вуліцы Францішка Скарыны (былой Казьмадзям’янаўскай) «…працоўныя на глыбіні 21/2 аршынаў нечакана выявілі каля 15 чалавечых шкілетаў… Як мяркуецца, шкілеты маюць даўнасьць каля 150 рокаў. Гэтай знаходкай зацікавіліся Белдзяржмузэй і Інбелкульт» (газэта «Рабочий»).

Да Другой сусьветнай вайны мясцовасьць яшчэ захоўвала сваё гістарычнае аблічча, але ў выніку бамбаваньня была амаль цалкам зруйнаваная. Апошнія тры будынкі колішніх Цёмных Крамаў зьнішчылі ў зьвязку з будаваньнем станцыі мэтро Няміга ў 1989 року.

У 2000-я рокі замест аднаўленьня гістарычнага ансамбля на месцы Цёмных Крамаў улады стварылі спрэчную сваімі функцыянальна-плянавальнымі і архітэктурнымі якасьцямі структуру з пляцовак і прыступак, якая прэтэндуе на асацыяцыі з старой забудовай. У 2018 року назву Казьмадзям'янаўскі спуск надалі пешаходнай зоне ад ансамблю кляштару бэрнардынак да вуліцы Максіма Багдановіча.

Галерэя

• Старыя здымкі
• 
  Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, каля 1900 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, 1909 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, 1915—17 рр.
• 
  Кадар зь фільму Кастусь Каліноўскі, 1927 р.

• 
  да 1933 р.
• 
  1941 р.
• 
  1942 р.
• 
  1941—44 рр.

• 
  каля 1944 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, красавік 1943 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, каля 1944 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, 1944 р.

Літаратура

• Мінск. Стары і новы / аўт.-склад. У. Валажынскі; пад. рэд. З. Шыбекі — Менск: Харвест, 2007. — 272 с.: іл. ISBN 978-985-16-0092-8.
• Пазняк З. Рэха даўняга часу: Кн. для вучняў. — Менск: Нар. асвета, 1985. — 111 с.: іл.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
• Шыбека З., Шыбека С. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада / Пер. з рускай мовы М. Віжа; Прадмова С. Станюты. — Менск: Полымя, 1994. — 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.
• Жутяев Ю. «Темные крамы» Козьмодемьяновской улицы // «Вечерний Минск» № 77 (11338), 9.04.2007.

Вонкавыя спасылкі

Цёмныя Крамы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў